Sirdaryo viloyati haqida ensiklopediyalarda  ( 12403 marta o'qilgan) Chop etish

1 B


muxbir  20 Yanvar 2010, 14:02:59

СИА ДАА А ВИЛОЯТИ - ЎзА  таркибидаги вилост. 1963 й. 16 фев.да ташкил стилган. Шим.дан Қозоғистон А еспубликаси, шаркдан Тошкент вилости, жан.дан Тожикистон А еспубликаси ва ғарбдан Жиззах вилости б-н чегарадош. Майд. 5,3 минг км. Ахолией 667748 киши (2003). Таркибида 9 туман (Боёвут, Гулистон, Меҳнатобод, Мирзаобод, Оқолтин, Сайхунобод, Сирдарё, Ховос, Шароф А ашидов) (туманлар ҳақида алоҳида мақолаларга қаранг, мае. Боёвут туманс‹), 5 шаҳар (Гулистон, Бахт, Сирдарё, Ширин, Янгиер), 6 шаҳарча (Боёвут, Деҳқонобод, Дсстлик, Лахтаобод, Сайхун, Ховос) ва 75 қишлоқ фуқаролари йиғини бор (2004). Маркази — Гулистон ш.

Табиати. А ельефи, асосан, тслқинсимон текислик бслиб, жан.дан шим.ғарбга пасайиб боради. Мирзачсл даштининг бир қисми вилост ҳудудига киради. Бал. шим.да 230 м, марказий қисмида 400—450 м, жан. ва жан.ғарбда 600—650 м. Шарқида кенг Сирдарё водийси жойлашган. Мезозой ва кайнозой даврида, асосан, чскинди жинсларнинг қалин қатлами б-н қопланган. Шсрсзак, Мирзаработ, Сардоба каби ботиқлар мавжуд. Текислик қисми дарёлар оқизиб келтирган ётқизиклардан ҳосил бслган, баъзи жойларини ксл, ботқоқ ва шсрхок ерлар сгаллаган. С.в.да снги каналлар, зовурлар қазилиб, чсл сзлаштирилди ва скин майдонларга айлантирилди. Текислик қисмида ирригаяис иншоотлари қурилиб, пахтазор, боғ ва токзорлар барпо қилинди. Адирлар лалмикор ерлар ва сйловлардан иборат.

Об-ҳавоси кескин сзгарувчан ва қуруқ. Йиллик сртача т-раси 14°. Янв.нинг сртача т-раси шим.да —6°, жан.да —2°. Қишда ҳаво тез совийди ва тра —30° гача (Гулистонда —35°) пасасди. Баъзан, қиш срталарида ҳаво бирданига исиб, кейин совиб кетади. Кеч кскламда ва срта кузда ҳам кора совуқ тушиб ссимликнинг ссиш даврини қисқартиради. Ази қуруқ ва иссиқ. Июлнинг сртача т-раси 27—29°. Азда тра 32—45° гача кстарилади. Кспинча иссиқ шамол (гармсел) тупроқни қуритади ва ссимликлар ривожланишига ёмон таъсир қилади. Вегетаяис даври 218 кун. Йиллик ёгин 180—220 мм, асосан, қишда ёғади. Азда кучли буғланиш сабабли ер ости сувлари юза майдонларнинг (Шароф А ашидов, Оқолтин, Гулистон туманлари) тупроғини шср босади. Аосб.дан мартгача тезтез ссиб турадиган «Бекобод шамоли» тезлиги 20—25 м/сек. (Боёвут туманида 40 м/сек.)га етади. Баҳорда ссадиган бу хилдаги шамол униб чикаётган ғсзаларни баъзан нобуд қилади. Кейинги йилларда ихота дарахтзорлари барпо қилинди.

Тупроклари, асосан, оч тусли кучсиз жойлашган бсз тупроқ бслиб, кам ва сртача шсрланган, механик тартибига ксра, қумоқ ва соз тупроклардир. Текисликларда шсрхок ва шсрхоксимон тупроқ учрайди. Ер ости сувининг чуқ. 5—6 м. Шсрсзак массивида, ҳали сзлаштирилмаган пастқам жойларда шсрхоклар кенг тарқалган. Суғориладиган ерларнинг 32% шсрланган, 25% кучсиз шсрланган, 16% шсрхоклардан иборат. Ўсимликлардан лолақизғалдоқ, бойчечак, чучмома, қоқи слпиз, исмалоқ, снтоқ, шсра, шувоқ, қснғирбош, қсзиқулоқ, тустовон, қуёнсуск. жузғун, қовул, оққурай, қилтиқ, каррак, ранг, илоқ, бетага, қиёқ, қамиш, юлғун, оқбош, қушқснмас, наъматак, мингбоши, читир, ғумай, печак, саксовул, ҳар хил буталар, жийда, дслана, тол, терак, қайрағоч, оқ акаяис, заранг, шумтол ва б. ссади. Аввойи ҳайвонлардан: жайра, тулки, бсри, чисбсри, қобон, жайран, нутрис, ондатра, ксрсичқон, сувкаламуш, типратикан, юмронқозиқ, калтакесак, илон, тошбақа, фаланга, чаён, қорақурт; қушлардан хсжасавдогар, мойқут, булдуруқ ва б. бор.

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 14:03:42

Тарихи. Қад. Сирдарё тарихи ҳақида маълумот берувчи муҳим ёзма манба қад. юнон тарихчиси Аррианнинг «Искандарнинг ҳарбий юришлари» асаридир. Бу асарда Сирдарё «Танаис», «Яксарт» номи б-н юритилади.

Мил. ав. 3—2-а.ларда Ўрта Осиёнинг шим. р-нларида 5 та майда давлатлардан иборат Қанғюй давлати иттифоқи юзага келади. Унинг таркибига ҳоз. Сирдарё вилости ҳудудлари ҳам кирган. Ушбу даврда ксчманчи аҳолининг вилост ҳудудига келиб срнашиши ер танқислигини юзага келтиради. Аатижада ҳоз. Ховос туманининг ғарбий қисмлари ҳам аҳоли томонидан сзлаштирилади. Шсрбулоқсойнинг қуйи қисмида А­ски Ховос ёдгорлиги, Ширинсойнинг қуйи қисмида Мунчоқтепа ёдгорлиги қад кстаради.

С.в. ҳудуди илк бор алоҳида слка— Уструшона сифатида Бейши, Суйши ва Таншу каби Хитой йилномаларида тилга олинади. Ундан олдинги манбаларда Шарқий А¦ао (суви йсқ) деб юритилади. Унинг бундай номланиши ҳудудда қсшни Чоч ва Суғддан фаркли равишда дарёларнинг ксп бслмаганлиги б-н изохланади. Аисбатан слканинг тслароқ номланиши Таншу йилномаларида («Шуайдушана», «Суйдушана» номлари б-н) берилган. Тан императорлари саройида слка номи, шунингдек, Лайвий (мағрурлигини сезган ҳолда бсйсунмоқ) деб ҳам юритилган. Вилост қад. аҳолисининг тили суғд тилига схшаш тилда ссзлашувчи Сирдарё ва Амударё оралиғида сшаган аҳоли тилига сқин бслган. Хан даври ёзма манбаларида Довон (Фарғона)дан то Аньси (Бақтрис)гача бслган ҳудуд аҳолиси турли шеваларда гаплашсаларда, бирбирига сқин тидда гаплашганлар ва сзаро бирбирини тушунганлар дейилади.

Мил. 6-а.да Турк хоқонлиги даврида маҳаллий аҳолининг турк қабилалари б-н муносабатлари ривожланади. Қудаандачилик муносабатлари срнатилади. Уструшона афшини Хасан ибн Ҳайдар турк лашкарбошисининг қизига уйланган. 8-а.га оид Хитой ёзма манбаси Сюаньдзанда ёзилишича, слка «Сутулиссн» деб номланади. Шунингдек, унда шим.ғарбда катта чсл (Мирзачсл) жойлашганлиги, слка ҳукмдори Боси тоғи (Туркистон тоғ тизмаси)нинг шим. ён бағрида сшаганлиги ҳақида маълумотлар бор. Ўлкада зарб қилинган 6—8-а.ларга оид тангалар Уструшонанинг илк ҳукмдорлари Чирдмиш, Сатагари, А аханг ҳақида маълумот беради.
Ҳокимист шу даврда отадан болага стган. 8-а. бошида Уструшонага араблар бостириб кирган. Уструшона араб ва Тан сулоласи сртасидаги кураш майдонига айланган. 749 й.да хитойликлар юриш қилган бслса, 751 й.да Уструшонани араблар босиб олган. Факатгина 9-а. бошларидан Ҳайдар ибн Қавус араб халифаси хизматига киради.

893 й.да афшинлар сулоласи ағдариб ташланиб Уструшона Сомонийлар давлати таркибига киритшс‰и. Ўрта асрлардаги Уструшона ҳақида бирмунча тслиқ маълумотлар араб ёзма манбаларида мавжуд. Уларда айтилишича, слка ҳудуди Хсжанддан Самарқандгача, Сирдарё дарёси ва Мирзачслдан то Ҳисор тизма тоғларигача бслган. Истахрий (10-а.) маълумотига ксра, Уструшонанинг кспгина қисмини тоғлар сгаллаган бслиб, унда «кемалар сузиши мумкин бслган дарё ҳам, ксл ҳам йсқ». Ҳавкалга биноан, Мовароуннахрнинг бошқа вилостлари қатори Уструшона ҳам қ.х. маҳсулотлари б-н ажралиб турарди. Бу маҳсулотлар вилост ташқарисига, жумладан, Хсжандга чиқарилган. Айрим шаҳарларда бозорлар бслган. Уструшоналикларнинг фаҳри Минк ва Марсмандада ишлаб чиқарилган темир қуроллар бслиб, улар Хуросонда ишлатилган ва Ироққача шу қуролсроғ б-н қуролланганлар. Уструшона пойтахти Бунжикат ш. бслган. Ўрта Осиёдаги бошқа давлатлар қатори Уструшона ҳам кейинги ҳаётида қорахонийлар, мсғуллар, темурийлар, шайбонийлар ва б. давлатлари таркибидаги тарихий даврларни бошидан кечирган.

Қад. вилост ахолией, асосан, сой ва чашмалар бсйларида воҳавоҳа бслиб ҳаёт кечиришган. Вилост ҳудудида Хсжамушкентсой, Шсрбулоқсой, Муғолсой, Тагобсой, Сармичсой сингари сув манбалари бслган. Сув балансининг бузилиши манзилгоҳларнинг йсқ бслиб кетишига ёки бошқа жойга ксчиб стилишига олиб келган.
Св. да қад. каналларнинг излари, сардобалар мавжуд. 70 км узунликдаги Ўринбойсғиз, Искандарариқ, Бухороариқ жуда қад. каналлардир. 15-а.да Шоҳрух ва Улуғбек Сирдарёдан Мирзачслга канал орқали сув чиқартирган. Кейинчалик Мирзачслнинг жан.шарқида Бсзариқ, Сирдарёнинг снг томонида Далварзинариқ барпо стилган. Қиёт ксли ёнида Сирдарёдан сув оладиган майда ариқлар бслган. 1872 й.да Бекобод ёнида Кауфман канали (13 км), 1878—82 й.ларда Тснғизариқ (6 км) қазилди. 1883—85 й.ларда Искандарариқ ва Бухороариқ қайта кавланди. 1891—95 й.ларда Фарҳод тоғи ёнида махсус тсғон (Шоҳтсғон) қурилди. 1896 й.да ҳоз. Дсстлик канали қазилиб Мирзачслнинг ичкарисига сув юборилди. 1897 й.да Мирзачслда биринчи марта 6 га ерга пахта скилди. 1899 й.да 8 минг га, 1907 й.да 9,09 минг га, 1910 й.да 12,2 минг га, 1915 й.да 34,5 минг га ер суғорилиб, 19 минг га ерга пахта скилди. 1926 й.да 180 км ариқ ва каналлар қазилди, суғориладиган майдонлар 53 минг гектарга етди, 1927 й.да 60 минг га (шундан пахта 27 минг га), 1929 й.да 68 минг га, 1934 й.да 134 минг га, 1938 й.да 154 минг га (шундан пахта 40 минг га) ер суғорилди. 1942 й.да 180 минг га ер (шундан 70 минг га ер пахта) суғорилди. 1943—48 й.ларда Фарҳод ГА­С, бош тсғон Дсстлик каналига туташтирилди. Боёвут канали ва Фархрд сув омбори қурилди. Аатижада Мирзачслнинг жан. қисми ва Далварзин чслини суғориш масаласи ҳал қилинди. 1956—59 й.ларда Қайроққум сув омбори ва ГА­С (қуввати 126 минг кВт) қурилди. 1956 й.ларда суғориладиган ерлар майд. 280 минг гектар ерга етди. 1960 й.да Жан. Мирзачсл канали (уз. 128 км) қазилди. 1958 й.да шср сувларни оқизиш учун 90 км узунликдаги Марказий Мирзачсл коллектори қурилиб, Боёвут ва Еттисой коллекторларига қсшилди. Вилост қудудидан Сирдарё оқиб стади.

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 14:04:22

Аҳолиси. С.в.да, асосан, сзбеклар (60%), шунингдек, қозоқ, тожик, рус ва б. 70 дан ортиқ миллат вакиллари сшайди. 1 км2 га 126 киши тсғри келади (2003). Қишлоқ аҳолиси 455,9 минг киши, шаҳар аҳолиси 211,9 минг киши.

Хсжалиги. Св. республиканинг йирик пахтачилик базаларидан бири. Вилост хсжаликлари, асосан, пахта етиштиришга ихтисослашган. Саноати пахтани ва бошқа қ.х. маҳсулотларини қайта ишлашга қаратилган.

Саноати. 20-а. бошларида вилостда бир неча майда корхона бор сди. 1970й.ларда 8 пахта тозалаш з-ди, 29 пахта қабул қилиш пункти бслган. Лахта з-дларидан чиққан пахта толаси Болгарис, Лольша, Куба, Чехословакис, Туркис, Африка мамлакатларига жснатилган.

Св. даги 10774 та корхонадан 10129 таси кичик ва срта бизнес корхонаси, шундан 8557 таси микрокорхона ва 1282 таси кичик ва 290 таси срта корхоналардир.
Вилостда хорижий инвестияис иштирокида 39 та корхона фаолист ксрсатади. Улардан 35 таси қсшма корхонадир. Қсшма корхоналардан: Ўзбекистан — А оссис ҳамкорлигидаги «Туркистон  С» (кондитер маҳсулотлар ишлаб чиқаради), Ўзбекистон — Чехис «Лечива» фармсаноат қсшма корхонаси (тиббий спирт, доридармон тайёрлайди), чет сл паррандачилик фирмаси, Ўзбекистон — Австрис «Сирдарё», «Лоламодель» (трикотаж буюмлар ишлаб чиқаради), «Сарбонтекс» (тиббий бинт, дока, жаррохлик салфеткалари), Ўзбекистон — А­рон «Сайхун ЛАЯ» (томат пастаси ишлаб чикарилади), Ўзбекистон — Хитой «Лахтакор ЛТД» (иссиқхона),
Ўзбек — Араб «Ок,олтин ЛМБ» (пахта толаси ишлаб чиқаради) ва б. корхоналар, айниқса, самарали фаолист ксрсатмоқда. 9 пахта тозалаш з-ди, Сирдарё иссиклик слектр ст-сси, Фарҳод ГА­С, «Момиқ», «Зилола», «Шухрат», «Гулистоннон», «Ховосдон», «Оқ олтиндон» акяисдорлик жамистлари, «Сайхунсут» хусусий корхонаси, «Бунёд» корхонаси (темирбетон буюмлар ишлаб чиқаради) ва б. ишлаб турибди.

Қишлоқ хсжалиги. Лахтачилик, ғаллачилик, пиллачилик, мевачилик, сабзавотполизчилик ва чорвачиликка ихтисослашган. С.в.да 30 ширкат ва 6170 фермер хсжалиги фаолист ксрсатади (2004). Вилостнинг жами скин майдонлари 245,0 минг га, шундан 115,3 минг га ерга пахта, 86,3 минг га ерга ғалла, 6,0 минг га ерга шоли, 1,9 минг га ерга сабзавот, 2 минг га ерга полиз, 450 га ерга картошка, 19,5 га ерга ем-хашак скинлари скилади. 1233 га боғ ва токзор б-н банд. Шунингдек, суғориладиган ерларга беда, нсхат, мош, кунжут, тариқ, ловис, кунгабокар ва б. скилади. Гулистон ва Ховос туманлари сабзавот ва полиз скинлари скиладиган асосий жойлардир. Вилостда етиштириладиган қовун, тарвуз, пиёз Урал, Сибирь ва Узок, Шарқдаги шаҳарларга хам жснатилади. Боғдорчилик ва токчилик ривожланган. С.в.даги жами жамоа ва шахсий хсжаликларида 181,1 минг кррамол (шундан 75,9 минг сигир), 120,5 минг қсй ва счки, 376,3 минг парранда, 6,1 минг от боқилади (2004). Вилостда 2 та балиқчилик хсжалиги мавжуд.

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 14:05:07

Транспорти. Вилост ҳудудидаги т.й. узунлиги 172 км, қаттиқ қопламали автомобиль йсллари уз. 1,6 минг км. Св. ҳудудидан Тошкент—Китоб, Тошкент — Аукус, Тошкент — Бухоро, Тошкент — Термиз, Тошкент — Самарқанд, Тошкент — Андижон, Тошкент — Ховос поездлари стади. Тошкент — Самарқанд, Тошкент — Гулистон слектр поездлари қатнови йслга қсйилган. Катта Ўзбекистон тракти ҳам вилост ҳудудидан стган. Св. орқали Тошкентдан Жиззах, Самарқанд, Аавоий, Бухоро, Термиз, Китоб, Шаҳрисабз, Урганч, Аукусга катнайдиган автобуслар стади. Бундам ташкари, вилост маркази б-н туман марказлари сртасида ҳамда Гулистон ва Янгиердан Тошкентга автобуслар катнайди.

Маданий-маориф, соғлиқни сақлаш ва спорт. Сирдарёда 1914 й.да битта, 1916 й.да 13 та рус-тузем мактаби фаолист ксрсатди. 1917—23 й.ларда мактаблар сони 52 та, сқувчилар сони 2030 га етди.

2003/2004 сқув йилида С.в.да 308 умумий таълим мактаби бслиб, 156 минг сқувчи, шу жумладан, 14 та ихтисослаштирилган мактабда 3659 сқувчи таълим-тарбис олди. Вилостдаги 14 мусика ва санъат мактабида 1300 сқувчи, 22 спорт мактабида 11 мингга сқин сқувчи таълим олди.

Халқ таълими тизимида халқаро ҳамкорлик борасида ҳам маълум ишлар амалга оширилмоқда. Жумладан, Мирзаобод туманидаги 21мактаб ЮАЕСКО мактаби Кенгашига аъзо, ЮАИСЕФ ташкилоти б-н ҳамкорликда вилостда 5 та хонадонбоғча ташкил стилган.

2003 й.нинг сентсбрь ойида «Озодликни қсллаб-қувватлаш» (АКСЕЛС) Дастури бсйича Тошкент ш.да бслиб стган ксриктанловда вилостнинг 110 иқтидорли мактаб сқувчилари иштирок стиб, 1турдан 43 нафари муваффақистли стдилар.

Вилост шаҳар ва туманларида 1998— 2003 й.ларда 22 касб-ҳунар коллежи ва академик лияейлари бинолари қурилиб ишга туширилди. Улар замонавий дастгоҳ ва техника б-н жиҳозланди. 2004 й.да С.в.даги 22 касб-ҳунар коллежида 12483 сқувчи, 2 академик лияейда 1186 сқувчи таълим олади. Гулистон университетс‹ мавжуд.
С.в.да 1 музей (Гулистон ш.даги «Мирзачслни сзлаштириш тарихи музейи»), 198 жамоат кутубхонаси (1659,8 минг нусха асар), 103 клуб ва маданист уйи, 1 театр (қ. Сирдарё театри), вилост расмлар галересси фаолист ксрсатади. Вилост Маънавист ва маърифат маркази, халқ ижодиёти ва маданий-маърифий ишлар вилост маркази, Гулистон санъат билим юрти, 2 та маданист ва истироҳат боғи, «Ўзбекнаво», «Ўзбекрақс» вилост бслимлари бор, «Сирдарё наволари» ашула ва рақс ансамбли, 9 та халқ ҳаваскорлиги жамоалари республика ва вилост оммавиймаданий тадбирларида фаол иштирок стмоқдалар.

Св. дан Ш. А аҳматуллаева каби Ўзбекистон халқ артистлари, А. Ғофуров, Ғ. Ҳамидуллаев, М. Аурматов, А . Ҳасанов, Т. Қосимова, А. Юсувалиев, А. Абдуллаев, О. Абдуллаева, А. Холиқов, А . Каримов, Ш. Жумаев каби Ўзбекистонда хизмат ксрсатган артистлар етишиб чиққан.

Соғлиқни сақлаш. Вилостда 4,1 минг сринли (10 минг кишига 63,2 срин) 32 касалхона, 10 туғруқхона, 131 амбулаторис, поликлиника, 130 қишлоқ врачлик пункти, 108 дорихона ва б. тиббий муассасаларда 1522 врач, 7616 срта тиббий ходим ишлайди (2004). Гулистон ш.да республика шошилинч тиббий ёрдам маркази ишлаб турибди. Унинг 9 та туманда бслимлари ташкил стилган.

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 14:05:54

Спорт. Св. спортчилари спортнинг 33 тури бсйича турли даражадаги мусобақаларда иштирок стмоқдалар. Шулардан кикбоксинг, кураш, белбоғли кураш, бокс, академик сшкак сшиш, армрестлинг, тасквондо, енгил атлетика, шахмат, шашка, каратс, велоспорт ва б. турлари бсйича хар хил турдаги медаль совриндорлари бслишди.

Вилост спортчилари вакиллари А еспублика терма жамоаларининг 19 тасида иштирок стмоқдалар. Св. спортчилари 2003 й.да жаҳон, халқаро ва Осиё мусобақаларида қатнашиб совринли сринларни сгаллашди. Жумладан, кикбоксинг бсйича Греяисда стказилган жаҳон чемпионатида Жаҳонгир Ксчмуродов, Алишер Абдуллаевлар олтин медаллар, Собир Қодиров бронза медали, А оссисда армрестлинг бсйича стказилган жаҳон чемпионатида Фарид Усманов кумуш медаль, шашка бсйича Ҳиндистонда стказилган Осиё чемпионатида Алишер Ортиқов кумуш медаль, бокс бсйича Италисдаги жаҳон чемпионатида Шерзод Абдураҳмонов кумуш ҳамда Боку ш.даги халқаро турнирда бронза медаль совриндорлари бслишди. Италисда академик сшкак сшиш бсйича халқаро турнирда Сергей Тснь, Юрий Шахсуварсн, Сергей Яқубов ва Виталий Силаевлар бронза медалларини, А оссисдаги халқаро шахмат турнирида Собир Умаров 1-сринни, Англисдаги кураш бсйича «Ислом Каримов» халқаро турнирида Алишер Бсронов 1-сринни қслга киритдилар. 2003 й.да вилост спортчилари 6 та жаҳон, 16 та халқаро, 40 та дан ортиқ республика мусобақаларида қатнашиб, муносиб сринларни сгаллашди. Вилостда теннис бсйича халқаро «Фьючерс» турнирини стказиш анъанага айланган. Св. да спортнинг техник турлари (картинг) бсйича А еспублика чемпионатлари стказилиб келинмоқда.

Вилостда 22 болалар ва ссмирлар спорт мактаби фаолист ксрсатади. Уларда 11 мингга сқин сқувчи спортнинг ҳар хил турлари б-н шуғулланади. Гулистон ш.да вилосг спорт қсмитасига қарашли Олимпис сринбосарлари болалар ва ссмирлар махсус спорт мактаби ишлаб турибди.

С.в.да спортчилар ва аҳоли ихтиёрида 1493 спорт иншоотлари (шу жумладан, «Алпомиш» спорт мажмуи, «Бокс» саройи, «Ашлар спорт маркази», теннис кортлар ва б.), 1230 спорт майдончаси, 11 сузиш ҳавзаси, 12 стадион бор. Вилостда барча турдаги спорт ташкилотлари спорт секяисларида 181,3 мингдан зиёд бола шуғулланиб келмоқда. Болалар спортини ривожлантириш бсйича умумий таълим мактаблари, коллеж ва лияейлар бсйича сқув дастурлари ишлаб чиқилди, тегишли чоратадбирлар белгиланди. Таълим муассасаларини, спорт мактабларини малакали кадрлар б-н таъминлашда Гулистон давлат ун-тида очилган бошланғич таълим ва спорттарбисвий ишлар, жисмонийтарбис ва жисмоний маданист йсналишлари бсйича сиртқи бслимнинг муайсн срни бор.

Адабиёти. С.в. адабий муҳитининг юксалишида «Сирдарё ҳақиқати» газ.нинг ташкил стилиши (1963) муносабати б-н бу ерга юборилган бир гуруҳ ёзувчи ва журналистларнинг таъсири катта бслди.

Сирдарё адабиёти республика адабиётининг таркибий қисми сифатида фаолист ксрсатмоқда. Вилостда «Зиё» нашриёти ташкил стилган. Мустақиллик йилларида снлаб ёш, иқтидорли шоирлар сз ижоди б-н вилост шеърист мухлисларга танилиб келмоқда.

Ўзбекистон халқ шоири Тсра Сулаймон сзининг 20 дан ортиқ шеърий тспламлари ва достонлари б-н сзбек адабиётига қисса қсшган. Унинг «Истар кснгил», «Ҳамқишлокдарим», «Қорасоч» ва б. китоблари адабиёт мухлисларининг мулкига айланган.

Шоира Ҳалима Худойбердиева посзиссининг мавзуи ватан, дала, бободеҳқон, аёл, муҳаббат, мангуликдир. «Ўзимизнинг боғлар», «Она, сени шарафлайман», «Қалбингга чорлайсан» туркум шеърлари, «Оқ олмалар», «Чаман» ва б. шеърий тспламларида инсоннинг руҳий дунёси акс стган.

Ўзбекистонда хизмат ксрсатган маданист ходими Ҳамроқул А изо (А изоқулов) Сирдарёнинг меқнаткаш кишилари матонатини куйлаб адабиётга кириб келган. Унинг «Сирдарё қасидаси», «Чсл қалдирғочи», «Умид карвонлари» шеърий тспламлари, «Ўғирланган болалик», «Ойнинг сн беши ёруғ» қиссалари сз мухлисларини топган.
Шоира Ҳаётхон Ортиқбоева, ҳажвчи адиб Жсра Умарқулов, ва б. ижодкорлар Сирдарё воҳасининг мустақиллик йилларидаги камолотини, сирдарёликларнинг ижодий меҳнатини сз асарларида акс сттирмоқдалар.

Адабиётшунос Анқабой Қулжонов, А авшанбек Махмудов, Умрзоқ Ўлжабоев каби олимларнинг бир қанча асарлари нашр стилган.

Св. да Ўзбекистон ижодий уюшмалари (ёзувчилар, рассомлар, меъморлар, журналистлар ва б.)нинг вилост ташкилотлари фаолист ксрсатади.

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 14:06:41

Матбуоти, радио ва телевидениеси. С.в.да 2 вилост газ. («Сирдарё ҳақиқати», «Сс‹рдарьинскас правда»), 9 туман газ., 5 шаҳар газ. («Гулистон снгиликлари», 1989; «Гулистанские новости», 1989; «Янгиер тонги», 1967; «Ширин Садоси», 1995; «Бахтнома», 1996 й.дан) чиқади. Вилостда, шунингдек, 14 тармоқ, 1 хусусий газ. («Ағду плюс», 1994 й.дан чиқади), 1 журнал («Университет ахборотномаси», 2001 й.дан чиқади) нашр стилади.

Св. да дастлабки радиосшиттиришлар 1963 й.дан бошланган. Вилост радиоси ойига 21 соат 20 мин. ҳажмида сшиттиришлар беради. Шунингдек, Ўзбекистон радиосининг биринчи «Ўзбекистан» каналида радиосшиттиришлар ретранслсяис қилинади.

1996 й.да вилост телестудисси ташкил стилиб, телексрсатувлар бера бошлади. С.в.да, шунингдек, «Алоқа А.К.» тижорат телевидениеси (2001 й.дан), «Шодлик А » хусусий фирмасига қарашли «Комета» кабелли телестудисси (2003 й.дан) фаолист ксрсатади.

Меъморий ёдгорликлардан вилост ҳудудида Шароф А ашидов туманидаги Сардоба (16-а.)сақланиб қолган (Сардобааагч расмга қ.)

Ад.: Алимов У. А., СверчковаЛ. М., Археологические исследованис Сс‹рдарьинской обл., ИМКУ. Вс‹п. 21, Т., 1987; Сс‹рдарьинскас область — открс‹тое пространство длс инвестияий, Т., 1998; Қудратов. С, Сардобалар слкаси, Т., 2001.
Абдуқаюм Абдураҳимов, Солижон Қудратов, Иброҳим Каримов.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 14:07:07

СИА ДАА А ВИЛОЯТИ - Туркистон генералгубернаторлигининг 5 вилостидан бири. 1867 й. ташкил стилган. Таркибида Ғазали, Леровский, Чимкент, Авлиёота, Тошкент (1887 й.гача Қурама номида). Хсжанд (1887 й.гача), Жиззах (1872 й.гача) уездлари, Тошкент ш. ва 1886 й.дан Амударё бслими кирган. 1910 й.ги маълумотга ксра, Св. майдони 439428 кв чақирим; аҳолиси 1911464 киши бслган (1867 й. 675 000, 1917 й. 2155 500).
С.в.даги аҳоли строқ, срим строқ, ксчманчи, срим ксчманчиларга бслинган. 20-а. бошларида вилост аҳолисининг 1/3 қисми строқ ва 2/3 қисми ксчманчи бслган. С.в.нинг шим.ғарбий қисми (Леровский, Ғазали, Чимкент, Авлиёота ва Амударё бслимининг катта қисми)да, асосан, ксчманчилар, қозоклар, қирғизлар, қорақалпоклар, туркманлар, лслилар сшаган. Ўтроқ аҳоли таркибига: сзбек, сарт, тожик, бухоро сҳудийлари, татарлар, А оссисдан ксчириб келтирилган рус деҳқонлари ва б. кирган. Ўтроқ. аҳоли деҳқончилик, ҳунармандчилик ва савдо б-н, ксчманчилар сса, асосан, чорвачилик, срим ксчманчилар деҳқончилик ва чорвачилик б-н шуғулланишган.
Св. уездлари участка, волость, шунингдек, айрим қишлоқ ва овуллардан таркиб топган овул ва қишлоқ жамоаларига бслинган. Ксчманчиларга доимий фойдаланиш учун берилган барча ерлар давлат мулки ҳисобланиб, бу е'рларни улар бошқа шахсларга бериб туришлари ёки сотишлари ман қилинган. 1915 й. С.в.да скин скиладиган 1079713 десстина ер, фойдаланилмайдиган 33855811 десстина ер бор сди. 1915 й С.в.да умумий уз. 17151 чақиримдан иборат 3006 та ариқ бслган. 1900 й.да С.в.да 49 та Мадраса (1099 талаба), 1809 мактаб (19453 сқувчи) бслган.
Св. Туркистон слкасининг А оссис ички бозорлари б-н савдо алокаларида муҳим роль сйнаган. С.в.дан четга, асосан, пахта, тери, жун, буғдой, мева, чорва жснатилган. А оссисдан сса газлама, ёғочтахта, керосин, темир, пслат, чссн, мис ва мис буюмлар, атторлик ва баққоллик товарлари, чой, қанд, пойабзал, буғдой, балиқ ва б. келтирилган. 1908 й. Св. да 156 та кустар типидаги ф-ка ва з-длар (1460 ишчи) бслган. С.в.да 1884 й. 300 десстина ерга, 1914 й.га келиб сса 83906 десстина ерга америка пахта нави скилган. С.в.да чоракорлик кенг тарқалган.
20-а. бошларига келиб Св. да подшо ҳукуматининг мустамлакачилик сиёсатига қарши озодлик қаракати авж олган. 1916 й.ги мардикорликка олиш ҳақидаги подшо фармонига жавобан вилостнинг барча уездлари ва Амударё бслимида ғалаёнлар бслиб стган. Ксп қишлокларда деҳқонларнинг ғалаёнлари полияис ва қсшинлар б-н тсқнашувга айланган. Бундай тсқнашувлар 12 июлда Янгибозор қишлоғида, 13 июлда Тсйтепа қишлогида, 14 июлда Троияк, Хонобод ва Лискент қишлоқларида бслиб стган. Булардан ташқари, қсзғолонлар Жалолтепа, Хитойтепа, Қсшқсрғон, Оққсрғон, Жоусғум, Олтин волостларига ҳам ёйилган. 1924 й. С.в. Ўрта Осиё республикаларида миллий чегараланиш стказилиши туфайли тугатилган.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 14:08:39

СИА ДАА А ТЕАТА И, Олим Хсжаев номидаги Сирдарё вилости мусиқали драма театри — сзбек театрларидан бири. 1974 й. ташкил бслган. Театр «Муҳаббат» (А. Қаҳҳор) спектакли б-н сз мавсумини бошлаган (1975). А ихсивой Орифжонов бош реж., Ғофир Ҳамидуллаев реж. стиб тайинланганлар. Труппа асосини театр ва рассомлик санъати ин-тини битирганлар ташкил стди. Театр репертуарини белгилашда И. А адун, Ф. Шамсуддинов, Л. Дроздов, А . Орифжонов, А . Ҳамроевларнинг хизмати катта бслди. О. Абдуллаева, Ш. Жумаев, А. Ҳайитова, 3. А­шмуродова, Ш. А аҳматуллаева, Т. Қосимова, А . Ҳамдамов, М. Одилов ва б. театрнинг дастлабки ижодкорларидир. 1977 й. театрга Олим Хсжаев номи берилди. 1984 й. театр жамоаси снги бинога ксчиб стди. Театр биноси 730 сринли бслиб, замонавий жиҳозланган катта ва кичик томоша залларига сга. 80й.ларнинг охирларига келиб жаҳон драматургисси б-н биргаликда сзбек ёзувчиларининг ҳам асарлари муваффақистли саҳналаштирилди: «А ичард III», «Қирол Лир» (У Шекспир), «Сохта оқсуск» (Ж. Мольер), «Чорбоғдаги ҳангомалар» (А. Чехов), «Ҳаммом» (В. Масковский), «Бой ила хизматчи», «Майсаранинг иши» (Ҳамза), «Лайли ва Мажнун» (Хуршид), «30 ёшлилар» (М. Бобоев), «Оғриқ тишлар» (А. Қаҳҳор), «Аёллар фарёди» (Ж. Махмудов) ва б. Кейинги йиллар миллим санъатни барқарорлаштириш, тарихий воқеалар ҳамда урфодатлар, қишлоқ ҳаётини акс сттириш асосий мавзу бслиб хизмат қилди. «Маъмура кампир» (Жан Саррон), «Тентак фаришталар» (Ш. Бошбеков), «Амир Темур» (Ҳ. Жовид), «Тарослик ёвуз» (А. Аесин), «Тсй ҳангомалари» (Ш. Жумаев), «Марварид таққан аёл» (К. Аваз), «Алишер Аавоий» (И. Султон, Уйғун), «Чет сллик куёв» (А. Лапасн), «Минг бир кеча» (И. Турсунов), «Меҳрибонлар» (А. Жамол), «Хотинимнинг уч ошиғи» (Ҳ. Хурсандов), «Шум бола» (Ғ. Ғулом), «Тсй» (Қ. Муҳаммадризо) каби спектакллар б-н театр сз мавқеини мустаҳкамлади. А. Юсувалиев, О. Абдуллаева, А. Ҳайитова, Ш. Жумаев, А. Абдуллаев, А . Каримов, 3. А­шмуродова, А . Юнусова, А. Ўринов, А . Лардаева, И. Қосимов ва б. театрнинг етакчи ижодкорларидир. Бадиий раҳбари — А авшан А ажабов, бош реж. — Гулруҳ Аажидова.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 14:09:16

«СИА ДАА А ҲАҚИҚАТИ» - ижтимоий-сиёсий, иқтисодий газета. Муассиси Сирдарё вилости ҳокимлиги. 1963 й. 1 июндан Гулистон ш.да сзбек ва рус тилларида нашр стилади. Газ. фаолистининг шаклланишида Султон Акбарий, О. Қсчқорбеков, Т. Жамолов, С. Қодиров, Ҳабиб Асъмон, М. Қодиров, Аббос Муҳиддин, Ҳамид Ғулом, А аҳмат Файзий каби журналист ва ёзувчилар сқиндан ёрдам берганлар. Газ.га турли даврларда Акмал Лслат ва И. Сулаймонов, С. Боқиев муҳаррирлик қилишган. Мирзачслни сзлаштириш, вилост иқтисодиёти ва маънавистини кстаришда газ.нинг ҳиссаси катта бслган. Саҳифаларида Сирдарё вилости ижтимоий-сиёсий, иктисодий, маънавий ҳаёти, дунёда рсй бераётган воқеалар, снгиликлар кенг ёритиб борилади. Адади 8000 (2003).

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan