Bir kishi Misr voliyi Amr ibn Os ustidan amirul mo‘minin oldiga shikoyat qilib keldi. Da’vo qilishicha, voliy ot poygasini tashkil qilgan. Musobaqada da’vogar voliyning o‘g‘li Muhammad ibn Amrni quvib o‘tgan.
Muhammad ibn Amr otning oldiga kelib, uning egasiga tashlangan bir qamchi tushirib:
- Otingga qara, men voliyning o‘g‘liman, - deb po‘pisa qilganini bildirdi.
Bu gap Amr ibn Osga yetib borganda jabr ko‘rgan kishini amirul mo‘mininga shikoyat qilib borishidan qo‘rqib bir oz vaqt hibsda saqlab turgan. Lekin u hibsdan qutilib Madinaga boradi va bo‘lgan voqeani yetkazadi.
Shikoyatchining so‘zlarini eshitgan Umar g‘azabdan o‘rnidan turib ketdi. Amrni Madinaga olib kelish uchun Misrga odam yubordi. Amr ibn Os bilan o‘g‘li Madinaga yetib keldi... Mana shu qasosni deb.
Foruq:
- Misrlik qaerda?, - deb chaqirdi. Bir kishi:
- Mana u, ey amirul mo‘minin, - deb javob qildi. Foruq uning oldiga borib qo‘liga darrani berib dedi:
- Mana bu qamchi bilan voliyning o‘g‘lini ur. Misrlik kishi Muhammad ibn Amrni holdan toyguncha urdi. Shu yerda hozir bo‘lgan kishilar qani to‘xtay qolsa, deb turishardi. Lekin juda katta bir davlatning rahbari bo‘lgan Amr ibn Os o‘g‘lini jazodan saqlay olmadi. So‘ngra amirul mo‘minin Umar misrlikka qarab aytdi:
- Bu qamchi bilan Amrning ham yaltir boshiga ur, Allohga qasamki, uning o‘g‘li hokimning o‘g‘li bo‘lgani uchun seni urgan.
Amr ibn Os qo‘rqib ketganidan ko‘zlari javdirab dedi:
- Ey amirul mo‘minin, shundoq ham yetarli bo‘ldi, meni kechiring.
Misrlik aytdiki:
- Ey amirul mo‘minin, meni urgan kishini urib bo‘ldim.
Foruq misrlik kishiga dedi:
- Allohga qasamki, sen uni urmoqchi bo‘lsang, toki o‘zing qo‘ymaguncha sen bilan uning orasiga hech kim tushmaydi.
Hazrati Umar Amr ibn Osdan g‘azablanib dedi:
- Ey Amr, kachondan beri odamlarni qul qilib olding, ularni onalari hur qilib tug‘ishmaganmi?
Amirul mo‘minin unga o‘zidan oldin biron hokim aytmagan, bir umr esdan chiqmaydigan so‘zni aytgan edi.

Bir juma kuni amirul mo‘minin Rasul alayhissalom minbarlariga xutba o‘qish uchun ko‘tarildi. Xutba o‘qiyotib, birdan xutbadan boshqa yoqqa burilib dedi:
- Ey Soriya ibn Hasson, toqqa, toqqa, zolim bo‘rilardan qutilish uchun toqqa qarab yur.
Bu so‘zdan odamlar bir-biriga qarashdi. Ali ibn Abu Tolib:
- Rost aytdi, Allohga qasamki, albatta u aytgan so‘zidan chiqadi,-dedi.
Foruq namozni ado etib bo‘lganidan so‘ng Ali ibn Abu Tolib so‘radi:
- Xutba o‘qiyotganingizda sizga biror narsa bo‘ldimi? Amirul mo‘minin aytdiki:
- Nima ekan u?
Ali ibn Abu Tolib aytdi:
- Xutba o‘qiyotganda, ey Soriya, toqqa toqqa qarab yur, zolim bo‘rilardan qutilish uchun toqqa qarab yur, degandek bo‘ldingiz?
Amirul mo‘minin aytdi:
- Men shunday dedimmi? Abul Hasan (r.a.) aytdi:
- Ha, bu gapni masjidda jam bo‘lgan mo‘minlarning hammasi eshitishdi.
Amirul mo‘minin Umar aytdi:
- Xayolimdan o‘tdiki birodarlarimiz otliq holda mushriklar darasidan o‘tib borishardi, agar yo‘llarida to‘g‘ri yursalar, mushriklar g‘olib bo‘lar, agar toqqa chekinsalar, mushriklar qo‘ygan pistirmadan o‘tib orqa tarafdan zarba berar va g‘olib bo‘lardi. Agar to‘g‘ri o‘tib ketganlarida, halok bo‘lishardi. Shunda men sen eshitgan narsani aytdim.
Bir oydan so‘ng bir xabarchi fath xushxabari bilan keldi. U o‘sha kuni o‘sha vaqtda tog‘dan o‘tayottanida Umar ibn Xattobning ovoziga o‘xshash bir ovoz: "Ey Soriya, toqqa, toqqa", deganini eshitganini esladi va toqqa tomon ko‘tarilib, Alloh fath ato etganini aytdi.
Albatta, Umarul Foruq halol va nurli kishi bo‘lib, uning nigohi minglab chaqirim naridagi narsani aniq va yorqin tarzda ko‘rib turardi. Shuning uchun ham do‘sti Soriyani ogohlantirgan edi. Bas, u bu gapni yaqinida turgandek qabul qilgan. Bu musulmonlar uchun ochiq-oydin nusrat bo‘ldi.

Bir kishi amirul mo‘mininning oldiga kelganda undan so‘radi:
- Isming nima?
U kishi
- Alanga! - deb javob berdi. Hazrati Umar so‘radi:
- Kimning o‘g‘lisan?
- Cho‘g‘ning o‘g‘li.
- Otang kimning o‘g‘li?
- Olovning o‘g‘li.
- Otangning otasi kimning o‘g‘li?
- Yong‘inning o‘g‘li.
- Qaysi manzildansan? .
- Olov dengizidanman. Amirul mo‘minin Umar aytdi.
- Senga voy bo‘lsin, ahlingga olov yetib, uy-joylaringni yoqib yubordi.
Haligi kishi Umarning oldidan chiqib qabilasi oldiga ketdi. Ularning hammasini yonish ichida qolganini ko‘rdi. U kishi aytgan nomlar hammasi o‘t-olovning ma’nosini berar edi.

Umarul Foruq nihoyatda hushyor, zukko va xalq ruhiyatini bilguvchi kishi edi. U aytardi:
- Bizlar uchun sevimlirog‘ingiz tashqi ko‘rinishingiz go‘zalrog‘ingizdir, gapirganingizda nutqi ravon va rost so‘zlaguvchilaringiz...
Amirul mo‘minin Umarning huzurida aytilgan ochiq iboralar boshqalarga hukm bo‘lishga kifoya qilmasdi.
Bir kuni Foruq bir kishi boshqa bir kishiga maqtab turganini eshitib qoldi. U kishi:
- Falonchi juda sodiq kishi, - dedi. Amirul mo‘minin undan so‘radi:
- Sen u bilan bir kun bo‘lsa ham safarda bo‘lganmisan? U kishi:
- Yo‘q, - dedi. Umar yana so‘radi:
- Orangizda bir kun bo‘lsa ham xusumat bo‘lganmi? Yana u: "Yo‘q", deb javob qildi.
Amirul mo‘minin undan yana so‘radi:
- Biror kun unga bir narsani omonat berganmisan? Haligi kishi boshini chayqab: "Yo‘q", dedi. Shunda Umar (r.a.) aytdilar:
- Sen uni bilmas ekansan. Ehtimol, sen uning masjidda boshini ko‘tarib-tushirib turganini ko‘rgandirsan.

Abu Muso Ash’ariy amirul mo‘minin Foruqga xat yozdi: "Sizdan bizga xatlar keladi, ammo yozilgan xatlarning sanasi ko‘rsatilmagan".
Amirul mo‘minin odamlarni mashvarat uchun jamladi. Ba’zilar aytishdiki:
- Nabiy (a.s.)ga vaxiy yuborilgan vaqtdan boshlasak. Abu Hafsa (r.a.) aytdi:
- Yaxshisi Rasululloh (s.a.v.) hijrat qilgan kundan boshlaylik. U zotning hijrati haq bilan botilning orasini ajratdi.

Majusiy Abu Lulu’ amirul mo‘minin Umar fors yerlarini fatx, qilgan vaqtlarida Madinaga asir qilib keltirilgan edi. Shu paytgacha Islomni qabul etmagan Abu Luluning xayolini qasos olish fikri chulg‘ab olgan edi. U amirul mo‘mininning bomdod namoziga kelishini sabrsizlik bilan kutardi. Hazrati Umar imomlikka o‘tganlaridan so‘ng yovuz maqsadini amalga oshirish uchun qulay fursat yetganini angladi. Amirul mo‘mininga tashlanib ko‘kraklariga bir necha bor xanjar sanchdi. Musulmonlarning ham bir nechtasini yarador qiladi. Qutilib ketishiga ko‘zi yetmaganidan so‘ng zahar surtilgan xanjar bilan o‘zini o‘ldiradi. Hazrati Umar qotilning musulmonlardan bo‘lmay bir majusiy ekanligini bilganlaridan so‘ng Allohga hamd aytdi. Ulug‘ sahobiy va davlat arbobi Payg‘ambarimiz alayhissalom duo qilganlaridek shahidlik martabasiga erishdi.
Bu zulhijja oyining to‘rtinchi kuni, Hijratning 23-yili sodir bo‘ldi. Hazrati Umar 10 yilu, olti oyu to‘rt kun davlatni boshqardi. Shahid bo‘lganida 63 yoshda edi. Umarul Foruq do‘stlari Rasululloh (s.a.v.) va Abu Bakrning yonlariga - Oisha onamizning hujrasiga dafn qilindi.

Usmon ibn Affon fil voqeasidan yoki Payg‘ambarimiz alayhissalom tug‘ilganlaridan olti yil o‘tib tavallud topdi. Hazrati Usmon boy va o‘ziga to‘q oilada o‘sib-ulg‘aydi. Qabilaning boy kishilari jo‘natgan karvon bilan Shom va Yamanga tijorat uchun safarga chiqdi.
Hazrati Usmonning to‘liq ismi Usmon ibn Affon ibn Abul Os ibn Umayya ibn Abdu Shams ibn Abdumannof Ummaviy Qurashiydir.
U kishi o‘rta bo‘yli, ko‘rkam, chiroyli yuzli, nozik jussali, yuzi qizil va soqoli qalin kishi bo‘lgan

Usmon johiliyat davrida ham kechirimli, saxiy, aqlli, ma’rifatli va vazmin bo‘lib, hayosi bilan mashhur edi. Kunlardan birida Usmon Ka’ba yonidan o‘tayotganida unga Muhammadning qizi Ruqiya Utba ibn Abu Lahabga nikohlanganini aytishdi. Ruqiya juda chiroyli va ko‘rkam qiz edi. Usmon bu xabarni eshitib, qayg‘uga botdi va o‘z nafsiga aytdiki:
- Sen tufayli uni qo‘ldan chiqardim. (Izoh: Usmon (r.a.)ning hayolari shu darajada kuchli bo‘lganidan Rasulullohdan qizlari qo‘lini so‘rashga botinolmagan.)
Usmon ibn Affon Abu Bakr Siddiq da’vati bilan islomga kirgan. Hazrati Usmon iymon keltirganlardan beshinchi o‘rinda bo‘lsa, Islom uchun xizmat qilgan kishilar ichida avvalgisi bo‘ldi.
Usmon ibn Affonning Islom dinini qabul qilgani amakisiga o‘z-o‘zidan yoqmadi. Amakisi unga:
- Sen ota-bobolaring dinini tark qilib, yangi dinga o‘tdingmi? Allohga qasamki, agar bu dindan voz kechmaganingcha men seni kechirmayman, - dedi.
Usmon ibn Affon unga javoban:
- Allohga qasamki, bu dindan voz kecholmayman va undan ajralmayman, - dedi.
Amakisi Hakim uning niyati qat’iy ekanini ko‘rib, bu urinishlar befoyda ekan, degandek uyini tark qildi.

Abu Lahab bilan xotini Ummu Jamil ko‘z oldilarida o‘sib-ulg‘aygan bir kishining payg‘ambar bo‘lishini tasavvur qilolmasdi, shuni deb g‘azab o‘tida yonardi. Abu Lahabning qalbini esa hasad kemirardi. Eru xotinning fikri-zikrini xotamul anbiyoga sallallohu alayhi vasallamga aziyat berish egalladi. Shunda Alloh taolo quyidagi oyatlarni nozil qildi: "Abu Lahabning qo‘llari qurigay -halok bo‘lgay! (Aniqki) u quridi - halok bo‘ldi! Mol-mulki va kasb qilib topgan narsalari unga asqotgani yo‘q! Yaqinda uning o‘zi ham, uning o‘tin orqalagan, bo‘ynida pishiq toladan (eshilgan) arqon bo‘lgan xotini ham (lovullab turgan) alangali do‘zaxga kirajak!" (Masad, 1-5). Odamlar Abu Lahab bilan uning xotini Ummu Jamil xususida Alloh taolo nozil qilgan oyatlarni o‘qib ikkovini masxara qila boshladilar. Bundan g‘azab otiga mingan Abu Lahab:
- Muhammad mening qo‘llarimdan bir balo-kulfatga duchor bo‘ladi, - dedi. So‘ng Rasulullohning (s.a.v.) qizlari Ruqiya va Ummu Gulsumlarga uylangan o‘g‘illari Utba va Utaybalarni oldiga chaqirib shunday dedi:
- Muhammadning qizlarini taloq qilmasanglar, ko‘zimdan daf bo‘linglar.
Noiloj Utba Ruqiyadan, Utayba esa Ummu Gulsumdan ajraldi. Buni eshitgan Usmon ibn Affon Rasulullohdan qizlaridan biri - Ruqiyani o‘z nikohiga olishini so‘radi. Payg‘ambar (a.s.) rozi bo‘ldilar. Usmonga qizini uzatdilar. Ruqiya va Usmonni ko‘rgan kishi eng yaxshi juft deb o‘ylardi.
Usoma ibn Zayd ikkalasi xususidagi bir voqeani shunday eslaydi:
- Rasululloh (s.a.v.) menga go‘shtdan tayyorlangan bir tovoq ovqat berib, Usmonning uyiga yubordilar. Uyga kirganimda Rasululloh (s.a.v.)ning qizlari va kuyovining o‘tirganini ko‘rdim. Bir Ruqiyaning yuziga, bir Usmonning yuziga qaradim. Qaytib kelganimdan keyin Rasululloh alayhissalom mendan so‘radilar: "Ikkovi oldiga kirdingmi?". Ha deb javob qilganimdan so‘ng Payg‘ambarimiz (a.s.):
"Ikkisidan ham yaxshiroq er-xotinni ko‘rganmisan?" dedilar. "Yo‘q, ko‘rmaganman" ey Allohning rasuli", dedim.

Usmon ibn Affon qavmi orasida obro‘-e’tiborli va nufuzli bo‘lishiga qaramasdan mushriklar tomonidan juda ko‘p azob-uqubatlar chekdi. U bilan sahobalar yuz-ko‘zlari ko‘karib, xafa bo‘lar, kofirlarga qarshi kurashish yoki bo‘lmasa hijrat qilish uchun izn so‘rab kelganlarida, "Sabr qilinglar", deya payg‘ambarimiz ularga tasalli berar edilar.
Ammo bunday nohaqlik va xo‘rlikka chiday olmagan Payg‘ambar alayhissalomning ayrim izdoshlarining sabr kosasi to‘ldi. Abdurahmon ibn Avf, Usmon ibn Maz’un, Usmon ibn Affonlar u kishining huzurlariga kelib shunday arzu hol kilishdi:
- Ey Allohning rasuli, mushrik holimizda izzat-ikromda edik, iymon keltirgandan keyin, tahqirga uchrab, azobga qoldik. Mushriklar bilan jang qilishga ruxsat bering.
Havodan olib gapirmaydigan Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilarki:
- Ularga indamang.
Biroq Rasululloh ashoblariga qurayshliklarning adovati kundan kunga kuchayib, avj olardi. Ular qattiq qiynoqlar girdobida qoldi. Shunday bir holatda Usmon ibn Affon zavjasi Ruqiya roziyallohu anho bilan payg‘ambar alayhissalomning huzurlariga kelib:
- Ey Allohning rasuli, qavmimiz ta’qibi, aziyatlari, ta’na-dashnomlari va bizga yog‘dirayotgan haqoratlaridan qiynalib ketdik, - dedilar.
Rasululloh alayhissalom: "Kim dinini deb bir joydan boshqa bir joyga qochib o‘tsa, agar u joy bir qarich bo‘lsa ham unga jannat vojibdir. Allohning do‘sti Ibrohim, payg‘ambari Muhammad ularga hamroh bo‘ladi", dedilar.
Usmon ibn Maz’un aytdi:
- Ey Allohning rasuli, qaerga boramiz? Rasululloh bunday javob qildilar:
- Har joyga tarqalinglar. Alloh sizlarni tezda to‘playdi. Usmon ibn Affon savolni qaytardi:
- Qaerga boramiz, ey Allohning Rasuli? Olamlarga rahmat qilib yuborilgan zot dedilar:
- Xabashistonga boringlar. Uning podshosi huzurida hech kimga zulm qilinmaydi. Xabashiston ishonchli joy. Zubayr ibn Avvom so‘radi:
- Ey Allohning Rasuli Makkaga qachon qaytamiz? Olamlarga rahmat qilib yuborilgan zot (s.a.v.) aytdilar:
- Alloh najot berganda.
Rajab oyida Usmon ibn Affon ayollari Ruqiya bilan yana o‘n bir erkak va to‘rt nafar ayol Xabashistonga hijrat qiladi.
Nabiy sallallohu alayhi vasallamga Usmon ibn Affon va qizlari Ruqiyaning xabari kechikib turgan vaqtda qurayshlik bir ayol kelib:
- Ey Muhammad, qizingiz bilan kuyovingizni ko‘rdim, -dedi.
Rasululloh (s.a.v.) betoqat bo‘lib so‘radilar:
- Ularni qay ahvolda ko‘rding?
- Usmon ayolini xachirga mindirib, o‘zi haydab ketayotgan holda ko‘rdim.
- Alloh ularga yor bo‘lsin! Usmon Lut alayhissalomdan keyin ahli bilan hijrat qilganlarning birinchisidir, - dedilar.
Xabashiston yurtiga borgan muhojirlar risolatning beshinchi yili, hijrat diyorida uch oy (rajab, sha’bon, ramazon) yashaganlaridan so‘ng Umar ibn Xattobning islomga kirgani va Rasulullohning ashoblari Masjidul Haromda xotirjam holda namoz o‘qiy boshlaganini bilganlaridan keyingina o‘z yurtlariga qaytishdi. Afsuski, uyini qattiq sog‘ingan muhojirlar Makkaga kirgan vaqtdagina qaytishga shoshilganlarini anglab yetdilar. Himoyachisi yo‘qlarni kurayshliklar qaytadan qiynoqqa soldi. Bunday bo‘lishini kutmagan sahobalar aziyatlardan shikoyat qildilar va Habashistonga hijrat qilishga ruxsat so‘radilar. Hijrat uchun izn berilganda Usmon ibn Affon shunday dedi:
- Ey Allohning rasuli, avvalgi hijratimizda ham, bunisida ham biz bilan birga emassiz.
Xotamul anbiyo (s.a.v.) dedilar:
- Sizlar Allohni va meni deb muhojir bo‘ldingiz. Bu ikki hijrat ham sizlarnikidir.
Bu safar Xabash diyoriga Usmon ibn Affon va zavjasi Ruqiya, shuningdek, yetmishlar atrofidagi sahobalar Habashistonga yo‘l oldilar. U yerda tinch va xotirjam holda Rabbilariga ibodat qilinardi. Hazrati Usmonga Alloh farzand ato etdi. Farzandiga Abdulloh deb ism qo‘ydi. Usmon ibn Affon shu o‘g‘lining ismi bilan kunyalanar edi. Abdulloh ikki yoshga yetganida yuzini xo‘roz cho‘qishi tufayli vafot etdi. Ruqiya (r.a.) shundan keyin boshqa farzand ko‘rmadi.
Usmon ibn Affon Ruqiya roziyallohu anho bilan Makkaga qaytdilar. Oradan hech qancha o‘tmasdan ansorlar Rasululloh (s.a.v.)ga bay’at berishgach, Usmon jufti haloli bilan Yasribga hijrat qilishdi.