Abu Bakr Siddiq ulug‘ inson bo‘lib, ko‘pgina xislatlari bilan boshqa sahobalardan ajralib turardi. Bu xislatlari bilan ulardan ko‘ra baland cho‘qqiga ko‘tarila oldi. Buni quyidagilarda ham ko‘rish mumkin:
Iymon. Agar bu ummatning iymonini Abu Bakrning iymoni bilan o‘lchansa, Abu Bakr Siddiqning pallasi og‘irroq kelishini Rasululloh (s.a:v.) aytganlar.
Fidoiylik. U butun moli va jonini din yo‘lida tiqdi.
Qat’iyat va oqillik. Ayniqsa, zakot berishdan bosh tortgan va murtadlarga qarshi muhoraba qilishga qatiy turgan vaqtda bu narsa yaqqol ko‘zga tashlandi.
Tavoze’ va iffat. Xalifa bo‘lishdan oldin musulmonlarga rahmdil va mehribon bo‘lganidek xalifalik davrida ham tavoze’ va rahm-shafqatli bo‘lib qoldi.
Qur’onni jamlash. Yamoma kuni Qur’onni yod olgan qorilardan ko‘plari shahid bo‘ldi. Hazrati Umar Allohning kitobi yo‘q bo‘lib ketishidan qo‘rqardi. Xalifa oldiga kirib Qur’onni jam qilishni taklif qildi. Abu Bakr bu fikrni ma’qulladi. Mushafning jamlanishi tarixda Abu Bakr Siddiqning eng ulug‘ ishlaridan biri bo‘lib qoldi. Alloh u zotdan rozi bo‘lsin.

Abu Baqr Siddiq Horis ibn Kalda bilan hadya qilingan bug‘da pishirilgan go‘shtdan yedi. Horis ibn Kalda aytdiki: "Bundan yemang, ey Rasululloh (s.a.v.)ning xalifasi, albatta u go‘shtga zahar qo‘shilgan. Ajalimiz bir kunda yetmasin".
Abu Bakr Siddiq qo‘lini taomdan tortdi. Ammo ikkalalari ham kasal bo‘lib qolishdi. Abu Bakr Siddiq o‘zida bir og‘riq qo‘zg‘alganini sezdi. Shunda uy ahillari: "Sizga tabib chaqiraylikmi", deb so‘rashdi. Abu Bakr Siddiq aytdi: "U meni ko‘rdi".
Asmo akasi Abdurahmonga tabib qachon keldi, unga kim xabar berdi, degandek qaradi. Abu Bakr Siddiq dediki: "Albatta, men xoxlaganimni qiluvchiman".
U rabboniy kishi edi. Bas, kasallik kuchaya boshlagach, u shunday dedi: "Mana, o‘lim haqqi rost yetib keldi (Ey inson), bu (o‘lim) sen qochuvchi bo‘lgan narsadir" (Qof surasi,19-oyat).
Abu Bakr Siddiq o‘limi yaqinlashganini sezgach, o‘zidan so‘ng bir kishini xalifalikka tayinlashni xohladi. U o‘lim bilan olishib turgan bir holda ham musulmonlarning fitna va iztirobdan uzoq bo‘lish tashvishini chekardi. U hazrati Umarning xalifa bo‘lishini xoxlardi. U vafotidan keyin Umar ibn Xattobni xalifa bo‘lishini kotiblariga yozdirib qoldirdi.
Vafot etishi yaqinlashganini sezib, oldida turganlarga: "Agar men vafot etsam, meni Nabiy alayhissalom dafn qilingan uyga olib boringlar. Eshiklari oldida turib: "Assalomu alaykum, yo Rasululloh, mana bu kishi Abu Bakr Siddiq sizdan izn so‘rayapti", deb aytinglar. Agar izn berilsa, meni oldilariga olib kiringlar va meni u joyga dafn qilinglar. Agar eshik ochilmasa, meni Baqi’ qabristoniga olib borib dafn qilinglar".
U kishi oxirgi nafasda: "Meni musulmon holimda vafot ettirgin, solih bandalaring qatoriga qo‘shgin", dedi.
Abu Bakr Siddiq vafot etganidan keyin aytganidek, u kishini Payg‘ambarimiz orom olayotgan uy oldiga olib bordilar.
Sahobalardan biri: "Assalomu alaykum, yo Rasululloh, sizdan Abu Bakr Siddiq izn so‘rayapti", dedi.
Eshik ochildi. Ichkaridan xotif ovoz berdi: "Habibni olib kiringlar, do‘st do‘stga mushtoqdir".
Abu Bakr Siddiq qizi Oisha roziyallohu anhoning hujrasiga dafn qilindi. U kishining boshlari Rasulullohning sallallohu alayhi vasallam ko‘ksilariga yaqin joyga qo‘yildi.
U kishi 2 yilu, 3 oyu 10 kun xalifalik qildi va hijratning 13-yili jumadul oxir oyining 8-kuni vafot etdi.
Abu Bakr Siddiq 63 yil umr ko‘rdi. Rasululloh (s.a.v.)ning ko‘rgan tushlari haq bo‘lib chiqdi va Abu Bakr Siddiqning qilgan ta’vili ham o‘z isbotini topdi. Chunki Abu Bakr Siddiq Rasul alayhissalom vafotlaridan ikki yarim yil o‘tgandan keyin boqiy dunyoga rixlat qildi. Alloh u kishidan rozi bo‘lsin.

Bani Maxzum qabilasining eng obro‘li kishilaridan biri Hishom ibn Mug‘iyra Maxzumiyning qizi Xontama fil voqaeasidan o‘n uch yil o‘tgandan so‘ng o‘g‘il ko‘rdi. O’g‘liga Umar deb ism qo‘ydi.
Bu Umar ibn Xattob ibn Nufayl ibn Abdul Uzzo ibn Raboh ibn Abdulloh ibn Qurt ibn Rizoh ibn A’diy ibn Ka’b ibn Lav’iy Qurashiydir.
Umar ibn Xattob johilona hayot kechirayotgan qavm orasida o‘sib-ulg‘aydi. Yoshligida bundan boshqacha hayotni tasavvur qilolmas, qavm nimani odat qilgan bo‘lsa, shunga taqlid qilar, qimor o‘ynar, sharob ichib, ko‘nglini xushlardi. U shijoatli, rostgo‘y, omonotdor va ixlosi bilan boshqalarning havasini keltirardi. Yoshligidan jasorati, shijoati va zakiyligi bilan tanildi.
Umar Qurayshning yoshlari kabi amakisining o‘g‘li Zayd ibn Amr ibn Nufaylning qo‘ylarini boqib voyaga yetdi. Zayd Ibrohim alayhissalom dinida bo‘lib, Umarni ham bir necha marta shu dinga undab ko‘rdi. Umar uning aytgan so‘zlarini o‘ylab ham ko‘rmadi. Chunki Zaydning mustaqil bir fikrga ega bo‘lmay boshqalarga taqlid qilish odati borligini bilardi.
Quraysh qabilasi o‘zaro yoki boshqalar bilan urishib qolsa, Umarni vositachi qilib jo‘natar edi. Agar obro‘ talashish yoki faxrlanish kabi ishlarda nizolashib qolsa, Umarni qabila obro‘sini himoya qilishi uchun qabilaning faxri sifatida hakam qilib jo‘natar edilar.
Shunday qilib johiliyat davrida hakamlik qilish bilan tanilgan Umar ibn Xattob o‘n sakkiz yoshga yetganda Valid ibn Mug‘iyra bilan safarga chiqdi. Umar Validning tuyasiga qarar, yuklarini ko‘tarar va matolarini qo‘riqlar edi. Ular birgalikda Al-Balqo (Iordaniya sharqiy qismida) degan joyga yetib kelishdi. Shu yerda Rum donishmandlaridan biri bilan hamsuhbat bo‘ldi. U kishi bo‘ylari uzun va qarashlari tetik bolaga tikilib turib, undan so‘radi:
- Ey bola, isming Omir yoki Imron bo‘lsa kerak, yoki shunga o‘xshash.
Ibn Xattob unga:
- Mening ismim Umar, - dedi. Rumlik kishi aytdiki:
- Soningni menga ko‘rsat-chi?
Umar sonini ochib ko‘rsatdi. Shu payt u kishi Umarning oyoqlarining birida kaftdek keladigan qora xolni ko‘rib qoldi.
Rumlik kishi unga yana buyurdi:
- Ey Umar, boshingni ham ko‘rsat-chi?
Umar bosh kiyimini olgan vaqtida boshida sochi yo‘q edi.
Rumlik kishi Umarning o‘ng qo‘lini ushlab ko‘rdi. U chapaqay bo‘lib, o‘ng qo‘lida yaxshi harakat qilolmasdi. Rumlik kishi qidirgan narsasini topganday xursand holda shunday dedi:
- Ma’suma Maryam haqqi, sen arablar podshosi bo‘lasan. Umar bu gapdan kulib, men arablar podshosi bo‘lamanmi?, deya ajablandi. U hali podshoh bo‘lishni tasavvur ham qilolmasdi. Rumlik kishi undan kulishini sababini so‘rab qat’iylik bilan aytdi:
- Ma’suma Maryam haqqi, albatta, sen arablarnint podshosi bo‘lasan. Rum va Forsning hukmdoriga aylanasan.
Rumlik kishi xachiriga minib, Umarning ortidan ergashdi. Valid ibn Mug‘iyra olib keltan molini sotib, puliga atir-upa va kiyim-kechak xarid qildi. Rumlik kishi Umarning orqasidan Makkagacha soyadek ergashib keldi. U boshqa savol bermadi. Rohib qaytayotganida podshohlar qo‘lini o‘pgandek, Umarning qo‘lini o‘pib qo‘ydi.

Alloh azza va jalla arab diyoriga hidoyat va haq dinni yubordi. Umar ibn Xattob Nabiy alayhissalomning bu dinga da’vag qilayotganini ko‘rdi. Da’vatni yetkazish yo‘lida Rasululloh alayhissalom va u kishining sahobalari qattiq qiyinchiliklarga uchryotganiga Umar loqayd qaray olmasdi. Qolaversa, rostgo‘ylarning rostgo‘yi bo‘lgan payg‘ambar alayhissalom duo qildilar: - Ey Allohim, islomni aziz qilgin, o‘zingga mahbub bo‘lgan ikki kishining biri bilan islomni aziz qilgin: Umar ibn Xattob yoki Amr ibn Hishom (Abu Jahl).
Umar bir kuni choshgoh paytida Ka’baga yo‘l oldi. U yerda tog‘asi Abu Jahl Amr bin Hishom Ka’baning oldida turib: "Ey Quraysh jamoasi, Muhammad olihalaringizni haqorat qilayati, sizni ahmoqqa chiqarayapti va o‘tgan salaflaringizni do‘zaxga tushadi, deb da’vo qilayapti. Ogoh bo‘linglar, kimki Muhammadni o‘ldirsa, yuzta qizil va qora tuya, ming uqiya kumush va falon, falon narsa oladi", deb xitob qilayotganini ko‘rdi.
Shunda Umar uning yaqiniga borib aytdiki:
- Men shuni qilaman. Qurayshliklar so‘rashdi.
- Sen uni o‘ldirasanmi, ey Umar? Umar ha, deb javob berdi.
Umar ibn Xattob Qurayshning ulug‘lari bilan bu ishni qilish uchun ahdlashdi. Rasulullohni tezroq qatl qilish ishtiyoqida qilichini osib kamonlarini yelkasiga tashlab, yo‘lga tushdi.
Umar ketayotgan vaqtida qavmidan bo‘lgan Nuaym ibn Abdulloh Nuhamni uchratib qoldi. U islomni qabul qilsa-da, qavmidan qo‘rqqani uchun musulmonligini yashirib yurardi. U Umarning ko‘zidan bir yomonlikni payqadi, uning yuzini g‘azab va nafrat o‘rab olganini sezdi. Nuaym so‘radi:
- Qaerga ketayapsan, ey Ibn Xattob? Umar yo‘lida to‘xtab:
- Men quraysh xalqini ajratgan, ulutlarini nodonga chiqarib, olihalarini haqorat qilgan bir sobiiyni o‘ldirmoqchiman. Nuaym ibn Abdulloh uni shashtidan tushirish maqsadida:
- Allohga qasamki, nafsing seni aldab qo‘yibdi. Agar sen Muhammadni o‘ldirsang, Bani Abdu Mannof bolalari seni yer yuzida yurishingga qo‘yib qo‘yadi deb o‘ylaysan-mi?- dedi.
U qanday bo‘lmasin Umarni Rasululloh alayhissalomga aziyat yetkazish fikridan qaytarishni o‘ylardi.
U Umarga:
- Sen oldin o‘z oilangga qaytib ularni tuzat, - dedi. Umar ibn Xattob o‘ylanib qoldi. Gap nima xususda ekanini tushunmasdan: - Qaysi oilam haqida gapiryapsan, -dedi.
Nuham ibn Abdulloh aytdi:
- Kuyoving Said bilan singling Fotima islomni qabul qildi. Muhammadning diniga o‘tishdi. Sen avval ikkovi bilan gaplashgin.
Umar ibn Xattob yo‘lidan qaytib, g‘azablangan holda singlisi Fotimaning uyiga qarab ketdi. Singlisi uyida Habob ibn Art kuyovi bilan singlisi Fotimaga Qur’on oyatlari bitilgan sahifa - Toho surasini o‘qib berayotgan edi. Shu payt Umarning daragini eshitib Habobni tahmon orqasiga yashirishdi. Singlisi Fotima oyat bitilgan sahifani bir joyga yashirdi. Umar uyga kirib darhol so‘radi:
- Pichirlab nimani o‘qiyotgan edilaring, men uni eshitdim.
Fotima bilan kuyovi: - Nimani eshitdintiz, shunchaki gaplashib o‘tiribmiz degandek hayron bo‘lishdi. Umar ibn Xattob aytdi:
- Menga ikkalangizni ham Muxammad diniga ergashganingiz xabari yetdi, - deya kuyovi Saidning yuziga bir musht tushirdi. Fotima erini himoya qilmoqchi bo‘lganida uni ham yuziga urib jarohat yetkazdi. Singlisi yuzidan qon oqdi. Fotima bilan kuyovi uning bu ishidan jahli chiqib, haqiqatni oshkor qilishdi:
- Ha, shunday biz islomni qabul qildik. Allohga va uning Payg‘ambariga iymon keltirdik. Jaholat botqog‘idan chiqib saodat yo‘liga kirdik, har xil toshlardan yasalgan but sanamlarga sig‘inishdan qutildik. Endi nima qilsang qil!
Umarning mushtidan keyin Fotimaning yuzidan oqayotgan qon uni achinarli ahvolga keltirib qo‘ygandi. Singlisining ahvoli unga qattiq ta’sir qildi. Qo‘rqib qaltirab turgan singlisini bag‘riga bosib oldingidan yumshab dedi:
- Hozirgina o‘qiyotgan sahifalaringni menga beringlar. Muhammad keltirgan narsa nima ekanini ko‘rmoqchiman.
Fotima binti Xattob akasidagi o‘zgarishni ko‘rib aytdiki:
- Uni sizga berishdan qo‘rqamiz. Umar ibn Xattob dedi:
- Lotga qasamki, qo‘rqma, men uni o‘qigandan keyin, albatta, qaytarib beraman.
Fotima binti Xattob akasining iymon keltirishidan umid qilib dedi:
- Ey akajon, bu Payg‘ambarimiz(s.a.v.)ga nozil qilingan Allohning kitobidir, uni betahorat holda qo‘lga ushlab bo‘lmaydi.
Umar ibn Xattob o‘rnidan turib g‘usl qilib keldi. Shundan keyin singlisi Fotima qo‘lidagi sahifani unga berdi. Akasi sahifaga qarab shunday yozuvlarni o‘qiy boshladi: "Bismillahir rohmanir rohim. To, Ha. (Ey Muhammad alayhissalom), Biz sizga bu Qur’onni qiynalib jafo chekishingiz uchun emas, balki (Allohdan) qo‘rqadigan kishilarga pand-nasihat bo‘lsin uchun nozil qildik. (U) yerni va yuksak osmonlarni yaratgan Zot tomonidan nozil qilingandir. (U Zot) Uz Arshiga o‘rnashgan Rahmondir. Osmonlardagi, yerdagi va ularning orasidagi hamda tuproq ostidagi bor narsa Uningdir" (Toha, 1-6).

Umar bu oyatlarni o‘qirkan, birdan yuzini qo‘rquv egalladi va o‘z holiga qaytdi. Qalbini ajib bir muloyimlik o‘rab olayotganini his qilar singlisi va kuyovi esa bu holatni zo‘r hayajon va qo‘rquv bilan kuzatishardi. Umar hayrat va muloyimlik bilan dedi:
- Bu kalom naqadar go‘zal va ulug‘.
Buni eshitib turgan Habbob ibn Arat berkingan joyidan chiqdi, uning oldiga qo‘rqmasdan yaqinlashib aytdi:
- Allohga qasamki, ey Umar, Alloh azza va jalla seni tanladi. Rasululloh alayhissalomning da’vatiga seni tanladi. U zot ikki kishining haqqiga duo qilganlarini eshitdim. Rasuli akramning: "Allohim, o‘zingga mahbub bo‘lgan ikkisining biri bilan islomni aziz qilgin: Umar ibn Xattob yoki Amr ibn Hishom", deganlariga guvohman. Rasulullohning duolari sen uchun bo‘lgan deya umid qilaman.
Umar amakisining o‘g‘liga aytdiki:
- Ey Said, meni Muhammadning oldiga boshla, men Islomni qabul qilaman.
Xabbob ibn Arat Umarning so‘zi rost ekanini bildi va unga aytdi:
- Hozir u kishi bir qancha sahobalari bilan Arqamning hovlisida o‘tiribdi.
Umar qilichini olib, Arqamning hovlisiga qarab jo‘nadi. Uning hovlisiga kelib eshigini taqillatdi. Umarning ovozini eshitib Bilol ibn Raboh o‘rnidan turib borib eshik tirqishidan qaradi va Umarni ko‘rib shoshganicha orqasiga qaytdi.
- Yo Rasululloh, bu Umar ekan. Qilichi bilan kelibdi. Buni eshitib Hamza ibn Abdulmuttolib o‘rnidan qo‘zg‘aldi:
- Unga izn bering, agar yaxshilikni xohlab kelgan bo‘lsa, bizdan yaxshilik topadi. Agar yomonlikni xohlab kelgan bo‘lsa, qilichi bilan o‘zini chopamiz.
Bilol Umarning kirishi uchun eshikka borib ruxsat berdi. U eshikdan kirgach, to‘g‘ri Rasuli akram alayhissalomning oldilariga yo‘l oldi. Rasululloh o‘rinlaridan turib Umarni o‘tirishga taklif qildilar.
- Seni bu yerga nima keltirdi, ey Ibn Xattob, Allohga qasamki, senda johillik alomatlari nihoya topganini va Alloh senga yuborgan falokatni yo‘qolganini ko‘rayapman.
Umar ibn Xattob bir titrab aytdiki:
- Yo Rasululloh, men oldingizga Allohga va uning rasuliga, Alloh huzuridan kelgan narsaga iymon keltirgani keldim.
Nabiy alayhissalom takbir aytib yubordilar. Chunki Rasulullohning kechalari Robbisiga qilgan duolari ijobat bo‘lgan edi. Mana shu kundan boshlab Islom Umar bilan yanada shuhrat topadi, musulmonlarning kuch qudrati ortadi.
Hovlidagi barcha musulmonlar Umar ibn Xattob islom diniga kirganidan quvonishdi. Nabiy alayhissalom unga qarab dedilar:
- Alloh seni hidoyatga boshladi.
Umar ibn Xattob islomga kirganini e’lon qilishni istadi. Shu yerda turgan jamoatdan so‘radi:
- Bu xabarni qaysi bir qurayshlik yetkazadi? Ba’zi sahobalar aytishdi:
- Jamil ibn Muammar.
Umar ibn Xattob Arqamning hovlisidan chiqib, odamlardan Jamil ibn Muammarni so‘rab topdi. Umar unga:
-Men dinimni o‘zgartirdim, - dedi.
Jamil ibn Muammar ishonmasdan so‘radi:
- Sen diningni o‘zgartirdingmi? -Ha.
Jamil ovozini baland qilib qichqirdi:
- Ey xaloyiq, ogoh bo‘ling, Umar ibn Xattob boshqa dinga o‘tibdi.
Uning orqasida turgan Umar gapini tuzatib dedi:
- Yolgon aytyapti, men islom diniga kirdim va Allohdan boshqa hech qanday iloh yo‘q, Muhammad Allohning Rasuli ekaniga iymon keltirdim.
Odamlar Umarni o‘rab oldi. Ular bilan bir-birini o‘ldirib qo‘ygudek darajada tortishdi. Hatto quyosh chiqib tepaga keldi. Charchab o‘tirib qolgan Umarning teppasiga makkalik mushriklar kelishdi. Shunda ularga qarata dedi:
- Nima qilsalaring qilinglar. Biz uch yuz kishi bo‘lsak ham Makkadan yo biz chiqib ketamiz, yo sizlar chiqib ketasiz.
Ular bir-birlari bilan munozara qilib turgan mahal Umarning tog‘asi Os ibn Voil Sahmiy qaydandir paydo bo‘lib qoldi.
U gap nimada ekanligini tushunmay nima qilyapsizlar, deb so‘radi. Odamlardan biri dedi:
- Umar dinini o‘zgartirdi. Os ibn Voil dediki:
- Bas qilinglar, har kim o‘ziga bir ishni ixtiyor qilsa, nimayam qilasizlar? Birodarlaringiz Bani Odiy qabilasi xuddi shunday islomga kirayotganini ko‘rmayapsizlarmi? Umarni o‘z holiga qo‘yinglar.
Mushriklar xuddi Umarni tilka-pora qilib tashlaydigandek o‘qrayib tarqaldi.
Hamza ibn Abdulmuttalib islom diniga kirgandan so‘ng uch kun o‘tib Umar islomni qabul qildi. Bu paytda islomni qabul qilgan musulmonlar soni» bor-yo‘g‘i o‘ttiz to‘qqiz nafar edi.
Shundan so‘ng Umar tog‘asi Abu Jahlning eshigini taqillatdi. U tog‘asining Rasululloh alayhissalomga Makka ahlining ichida eng katta dushman ekanini bilardi.
Ichkaridan, kim u, degan ovoz keldi. Umar ibn Xattob
-man, dedi.
Abu Jahl tanish ovozdan xursand bo‘lib, uni uyiga taklif qildi:
- Xush kelibsan, ey jiyan, bir ish bilan keldingmi? Hazrati Umar darhol muddaoga ko‘chib qo‘yaqoldi:
- Sizga bir xabarni aytgani keldim.
Abu Jaxl ichida, Umar Muhammadni o‘ldirgan bo‘lsa, bu yerga yuzta urg‘ochi tuya so‘rab kelgan, degan o‘yga bordi. Jiyanining bu tashrifidan xursandligini bildirish uchun:
- Nima xabar?- deya so‘radi.
- Men dinimni almashtirdim.
- Shunday qildingmi? -Ha.
Abu Jahl bir oz o‘ylanib turib aytdi:
- Bunday qilolmaysan.
Hazrati Umar tog‘asi ishonmayotganini sezib:
- Men Allohga va Muhammad Uning rasuli ekaniga iymon keltirdim. U keltirgan narsalarni tasdiqladim, -dedi.
Abu Jahl o‘zini ichkariga olib eshikni yopa turib aytdiki:
- Alloh seni ham, olib kelgan xabaringni ham mendan uzoq qilsin.

Umar ibn Xattob islomni qabul qilganidan keyin Jabroil alayhissalom Rasuli akram alayhissalomning huzurlariga tushib:
- Ey Muhammad, osmon ahli Umarning islomga kirganidan xursand bo‘lishdi, - dedi.
Musulmonlar Umar islomni qabul qilgunga qadar Baytul Haromda tinch va xotirjam holda namoz o‘qiy olmas edilar. Hazrati Umar aytdi:
- Ey Allohning rasuli, biz tirik qolsak ham, halok bo‘lsak ham haq emasmizmi?
Rasuli akram alayhissalom bunga javoban aytdilar:
- Ha, shunday, nafsim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, sizlar tirik holda ham, o‘lgan holda ham to‘g‘ri yo‘ldasizlar.
Umar ibn Xattob buni eshitib:
- Unda nimadan berkinamiz? Sizni haq bilan yuborgan Zotga qasamki, men endi qaysi bir majlisda mushriklar bilan birga o‘tirib qolsam, qo‘rqib-pisib yurmasdan, Islomni oshkora yetkazaylik. Ka’bada namoz o‘qib islomning buyukli gini ko‘rsataylik. Sizni haq bilan yuborgan zotga qasamki, bugundan boshlab hech kim Allohga yashirin holda ibodat qilmaydi, - dedi.
Rasul alayhissalom sahobalari ikki saf bo‘lib chiqdilar. Hazrati Hamza bir saf boshida, Umar ibn Xattob yana bir safning boshida borar, qilichini chiqarib baland ovoz bilan shunday der edi:
- Allohdan o‘zga iloh yo‘q, Muhammad Uning rasulidir. Rasululloh alayhissalom sahobalari Masjidul Haromga kirishdi. Ka’bani tavof qilishdi. Tinch xotirjam holatda namoz o‘qib qaytishdi.
Buni ko‘rib mushriklar qalbini qahr-g‘azab va qayg‘u egalladi. Bir-biriga past ovozda pichirlab aytishdi:
- Bu qavm (musulmonlar) bizdan insof qilishni so‘rayapti.
Rasululloh alayhissalom qaytganlaridan so‘ng Hazrati Umarga shunday xushxabarni aytdilar:
- Batahqiq, sen haq bilan botil orasini ajratding, ey Foruq.
Umar islomni qabul qilgan vaqtda 26 yoshli yigit edi. Foruq musulmon bo‘lganini oshkora qilgan birinchi sahobiy bo‘ldi va uning bu dinga kirishi musulmonlar uchun katta yordam va xursandchilik bo‘ldi.

Yasribliklar Payg‘ambarimiz alayhissalom oldilariga kelib, u kishini himoya qilish va hijrat qilgan musulmonlarga yordam berish uchun bay’at bera boshladi. Shundan so‘ng Nabiy alayhissalom ashoblariga Makkadan Yasribga hijrat qilish uchun ruxsat berdilar. Ansoriylar muhojirlarni o‘z birodarlaridek qarshi oldilar. Bu birodarlik shu darajada ediki, muhojirlar ularning uyida o‘zlarini o‘z uyidek, shahrida o‘z shahridek emin-erkin his qildilar.
Rasululloh alayhissalom qurayshliklar sezib qolmasligi uchun yashirin holda yo‘lga chiqdilar.
Lekin Umar bunday qilmadi. U Yasribga hijrat qilishdan oldin Quraysh boshliqlari oldiga borib, bir o‘zi hijrat qilishini ko‘pchilik oldida ochiqdan-ochiq e’lon qildi. Go‘yoki u bu bilan Yasribga hijrat qilishdan oldin ularni ogohlantirib qo‘yayotgandek edi. Umar qilichini taqib, sadog‘ini yelkasiga osdi. Quraysh sayyidlari oldidan o‘tib, Ka’baga bordi. Yetti marta tavof qilib maqo-mi Ibrohimda ikki rakat namoz o‘qidi. So‘ng ular to‘planib turgan joyga borib shunday dedi:
- Qaysi biringiz onasini farzandidan ayirishni yoki farzandi yetim, xotini beva bo‘lib qolishini istasa, mana bu vodiyning orqasida menga uchrasin.
Shundan so‘ng Umar Yasrib tarafga ketdi. Uning orqasidan biron kishi borishga jur’at qilmadi.
Umarul Foruq musulmonlarning e’tiborli kishisiga aylandi. Muhojirlar va ansorlarning hurmat-ehtiromiga birday sazovor bo‘ldi. Albatta Umarning shaxsiyatida shunday hurmat-e’tibor va izzat-ehtiromga loyiq jihatlar juda ko‘p edi. Agar u ko‘rinmay qolsa, musulmonlar xavotirga tushar, hozir bo‘lsa, ko‘zlar sevinchga to‘lar va qalblar xotirjam bo‘lar edi. Umar Payg‘ambarimizning eng yaqin kishilaridan biriga aylandi. Go‘yoki u Nabiy alayhissalomning soyalaridek edi, desak xato bo‘lmaydi. Umarul Foruq Rasululloh alayhissalomga qarab, so‘zlarini eshitib to‘ymas, sahobalar ichida u kishiga eng ish tiyoqmand kishi bo‘lib qoldi.
Rasululloh alayhissalom aytdilarki:
- Alloh haqni Umarning tili va qalbiga joyladi. Yana Nabiy alayhissalom dedilarki:
- Alloh Umarga rahm qilsin, u haqni gapiradi, bir ishni qilsa, haq uchun qiladi va bir ishni tark qilsa, haq uchun tark etadi. Bundan boshqasi emas.
Hazrati Umar Habibimiz alayhissalom bilan birga Badr va Uhud jangida ishtirok etdi.

Bir kuni Umar ibn Xattob ba’zi sahobalar bilan Imomul xayr alayhissalom huzurlarida o‘tirgan edi. Oldilariga kiyimiga gard qo‘nmagan, sochlari qop-qora bir kishi keldi. Safar alomatlari ham bilinmaydigan bu kishini Rasulluloh alayhissalom ashoblaridan hech birlari tanimadi. U kishi Rasululloh alayhissalomning to‘g‘rilariga kelib o‘tirdi. Tizzalarini tizzalariga tekkizib, ikki qo‘lini ikki sonlari ustiga qo‘yib so‘radi:
- Ey Muhammad, Islom nima? Mustafo alayhissalom dedilar:
-Allohdan o‘zga iloh yo‘q deb guvohlik berishing va men Allohning elchisi ekanimga iymon keltirishing, namoz o‘qishing, zakot berishing, ramazon ro‘zasini tutishing va qodir bo‘lsang Baytullohni ziyorat qilishingdir.
U kishi:
- To‘g‘ri aytding, - dedi.
Payg‘ambarimiz alayhissalom sahobalari xotamul anbiyodan savol so‘rab, yana o‘zi tasdiqlayotgan bu kishiga ajablanib qarashdi.
U kishi yana so‘radi:
- Ey Muhammad, iymon nima?
Hodiyul bashir zot alayhissalom aytdilar:
- Allohga va Uning farishtalariga, payg‘ambarlariga, kitoblariga qiyomat kuniga, yaxshilik va yomonlik Allohdan ekaniga iymon keltirmog‘ing.
U kishi yana, to‘g‘ri aytding, deb tasdiqladi. Suhbatni kuzatib turgan sahobalar yana ajablanishdi. U kishi yana so‘radi:
- Ey Muhammad, ehson nima?
Olamlarga rahmat uchun yuborilgan zot javob berdilar:
- Allohni ko‘rib turgandek ibodat qilmog‘ing, agar sen uni ko‘rmasang ham albatta, U seni ko‘rib turadi.
- Qiyomat vaqti qachon?-deb so‘radi haligi kishi. Havodan olib gapirmaydigan zot alayhissalom shunday dedilar:
- U haqda so‘ralayotgan kishi so‘rovchidan bilguvchiroq emas.
U kishi aytdiki:
- Uning alomatlari bormi?
- Cho‘ri o‘z xojasini tug‘ishi, och, yalang‘och, kambag‘al va cho‘ponlarning bir-biridan o‘zish uchun imorat qurishi.
Ushbu savollarni bergan kishi turib ketganidan so‘ng Rasululloh alayhissalom Umar ibn Xattobdan so‘radi:
- Bu kishi kimligini bilasanmi?
Hazrati Umar o‘zi savol berib, o‘zi tasdiqlagan kishining kimligini bilmas, oldin ham u zotni ko‘rmagan edi.
U aytdiki:
- Alloh va Uning rasuli biluvchiroq.
Xotamul anbiyo alayhissalom - U Jabroil edi. Sizga diningizdan ta’lim bergani keldi, dedilar.

Bir quni Rasululloh alayhissalom Foruqning oppoq ko‘ylak kiyib yurganini ko‘rib so‘radilar:
- Kiyiming yuvylganmi yoki yangimi?
- Yuvilgan,- deb javob berdi.
Ulug‘ xulq sohibi bo‘lgan zot alayhissalom aytdilar:
- Yangisini kiy, maqtovli holda yasha va shahid holda vafot qil.
Yangi ko‘ylak kiyganda Umar: "Menga avratimni berkitadigan kiyim kiygizgan va xilqatimni chiroyli qilgan Allohga hamdlar bo‘lsin", der edi.

Umar Xandaq kuni va Hudaybiya sulhini tuzishda Nabiy (s.a.v.) bilan birga edi.
Umar ibn Xattob bir kuni Rasulullohning huzurlarida Quraysh ayollarining ko‘p savol so‘rab ovozlarini baland qilib gapirayotganini qo‘rib qoldi. Ular Umarning ovozini eshitib, o‘zlarini panaga olib jim qolishdi. Bu holni ko‘rib Xotamul anbiyo (s.a.v.) tabassum qildilar.
Umar:
- Ey nafsining dushmanlari, Rasulullohdan qo‘rqmay, mendan qo‘rqyapsizlarmi? - dedi.
Allohning elchisi (s.a.v.) aytdilar:
- Ey Umar, agar yo‘lda shayton senga duch kelib qolsa, yo‘lini o‘zgartirib boshqa yo‘ldan ketgan bo‘lardi.
Rasululloh (s.a.v.) Umar ibn Xattobni otasining nomi bilan qasam ichganini eshitib aytdilar:
- Albatta, Alloh ota-bobolaring nomi bilan qasam ichishdan qaytardi.
Abu Hafsa deydi:
- Bu so‘zni eshitganimdan so‘ng hech qachon bunday qasam ichmadim.
Bir kuni peshin payti Rasululloh (s.a.v.) masjidga xursand holda kirib keldilar. U yerda sahobalar o‘tirishgan edi. Rasululloh (s.a.v.) Umarga qarab dedilar:
- Men bugun tushimda ko‘ylak kiygan kishilarni ko‘rdim. Ularning kiyib olgan kiyimlari ko‘kraklariga ham yetmas, ba’zilariniki esa undan ham teparoqda edi. Keyin Umarni ko‘rdim. Uning ko‘ylagi yergacha yetib turardi.
Sahobalar so‘rashdi:
- Uni qanday ta’vil qilasiz, yo Rasululloh? Havodan olib gapirmaydigan Rasuli akram aytdilar:
- Dinga yo‘ydim.
Albatta, Umar islomni mukammal ushladi. U kishi "rido"sini kiyganida boshdan-oyoq berkitar edi. Shundan so‘ng Xotamul anbiyo (s.a.v.) aytdilar:
- Men bir kuni tush ko‘rdim. Tushimda menga bir qadah sut berildi. Undan ichganimda tirnoqlarimga qadar oqib borganini sezdim. Shundan so‘ng o‘zimdan ortib qolganini Umarga berdim.
Rasulullohdan so‘rashdi.
- Buni nima deb ta’vil qildingiz, yo Nabiyyulloh. Abul Qosim (s.a.v.) aytdilar:
- Ilmga yo‘ydim.
Umar ibn Xattob Hotamul anbiyo (s.a.v.) bilan Umraning qazosida, Makka fathida, Hunayn g‘azotida va Toif qamalida birga qatnashdi.
Bir kuni Umarul Foruq Rasululloh alayhissalomning haj qila olmasliklari ma’lum bo‘lganidan so‘ng, umra qilishga izn so‘radi. Nabiy alayhissalom izn berib aytdilar:
- Ey birodarim, duo qilganingda bizni unutma. Aziz birodar, qarang butun olamga rahmat qilib yuborilgan zot Umarga shunday deb turibdilar. Alloh u zotning avvalgi-yu oxirgi gunohlarini kechirib qo‘ygani holda Umarning Ka’ba oldidagi duosiga nima muhtojligi bor?
Umar qachon bu so‘zni eslasa: "Bu dunyoda men uchun eng sevimli narsa menga u zotning: "Ey birodar", degan so‘zlaridir", derdi.
Ha, bu so‘z butun bashariyat sayyidi tarafidan odamlar bir-biriga o‘zaro birodar ekanini tasdiqlovchi muborak shahodatdir. Ana shu so‘z Umarning ulug‘ligiga ham dalolat qiladi. Umar shu birodarlik ahlidandir.
Umarul Foruq bahs-munozara qilishga muhtoj bo‘lgan ishlarda tortishar, ba’zan hukmini bilmaydigan ishlar bo‘lsa, darhol hukm chiqarmas, faqat Nabiy alayhissalom keltirgan hukmlar bilan qanoatlanuvchi edi.
Umar ibn Xattob Ka’badagi Hajarul asvadni o‘pib, xuddi unga xitob qilayotgandek dedi:
- Sen foyda ham, zarar ham bermaydigan oddiy toshsan. Allohga qasamki, Rasululloh alayhissalom seni o‘pganlarini ko‘rmaganimda seni o‘pmas edim.
Bir kuni choshgohda Rasululloh (s.a.v.) masjidda ba’zi sahobalar bilan o‘tirganlarida shunday dedilar:
- Tushimda jannatda yurganimni ko‘ribman, bir ayol shu yerdagi qasr yonida tahorat olardi. Men undan: "Bu qasr kimniki", deb so‘radim. "Umarniki", deb javob berdi. Shunda men seni rashkchi ekaningni eslab, darrov ortimga burildim.
Umar ibn Xattob yig‘lab dedi:
- Sizdan ham rashk qilamanmi, ey Allohning rasuli?