SO'TKANING FOYDASIYU...
Mana bir necha yildirki, uy va ish telefonlarining "rizqi"ni qiyib, uyali telefon kirib keldi. U yosh-u qarining doimiy hamrohiga aylandi. Kimni qaramang, qo'lida sotoviy telefon. Ko'chada, hiyobonlarda, majlis paytida, "Damas"-u "Tiko"larda ham o'sha sizga tanish bo'lgan "so'tka"ning "jiring-jiring" ovozi eshitiladi.
Xatto mushtdekkina bola ham eng arzon -o'n bir ming so'mlik telefonni qulog'iga tutvolib, ko'chada xuddi polvonlarday kerilib yuradi. U ham mayli. Yamoqchilarni aytmaysizmi. Kechgacha o'tirib, tovonga to'rtta mix qoqadimi yo'qmi, telefonda ministrlarday gaplashishadi:
-Eshmat, tagcharm keldimi? Mengayam opqo'y.
Yaqinda aravakashlarda "so'tka" ko'rib, xayron qoldim. Bu bechoralarga telefonning nima keragi borikin? Qiynalib topgan puli telefon so'zlashuviga yetadimi-yo'qmi?
Mayli, kim "so'tka" tutadi, kim tutmaydi, buni biz hal qilmaymiz, ammo uning foydayu-zarari haqida so'z yuritishga ozmi-ko'pmi fikr yuritaylik.
Eng avvalo katta-katta kompaniyalarga million-million daromad-u foyda keltirayotgan "so'tka"ning insonlarga foydasi haqida so'z yuritaylik. Bilasiz, telefonning bir daqiqasi ikki sent, ya'ni 25 so'm atrofida. To'rt daqiqasi 100 so'm, o'n daqiqasi 250 so'm. Odamlarga eng qulay tomoni ham ana shunda, ya'ni daqiqasi arzonligida. O'zbekistonning istalgan burchagiga telefon qilsangiz-u, daqiqasiga bor yo'g'i 25 so'm to'lasangiz.
Aytaylik, sizda ham, xotiningizda ham qo'l telefoni bor. Siz ishdasiz. Ammo qaytishda bozorga kirib, ul-bul xarid qilish kerag-u yodingizdan ko'tarilgan. "Obbo... -deysiz diqqatingiz oshib. Chatoq bo'ldiyu".
Huddi shu payt o'ng tarafdagi g'ilofda to'pponchaday tayyor bo'lib turgan telefon yodingizga tushadiyu, ko'nglingiz yorishadi. Bir daqiqa ichida xotiningizdan nima xarid qilish kerakligini bilib olasiz.
Agar telefon bo'lmasa-chi... Eng birinchi shu narsani olmay uyga borsangiz katta janjal chiqishini o'ylab yuragingiz zirqiraydi. Keyin "ke, shuning og'zi ochilmasin" deysiz-u, "Damas"ga tushib, uyga borib yana ortga qaytasiz. Buning uchun kamida 300 dan 600, agar uyingiz uzoqroqda bo'lsa, 1000 so'mdan oshiq pul sarflaysiz.
So'tkangiz bo'lsa-chi, 600 o'rniga 50 so'm sarf qilasiz. xotiningiz telefonda tergashni boshlasa, sekin o'chirib qo'yasiz. Bahona tayyor "pul ketadi, xotin". Ichingizda esa norozi ohangdagi gaplaringiz marjonday ipga tiziladi. Uyda eshitganim yetar, ko'chadagisi ortiqchalik qiladi.
Siz ishdaligingiz paytida uyingizga juda nozik mehmonlar kepqoldi. Siz bexabarsiz. Xotiningiz sizga bu xabarni yetkazay desa uyda ham, idorada ham telefon yo'q. Uning ustiga uyda mayda-chuydaning tagi ko'rinib qolgan. Er-xotinning qo'lida telefon borligi shunaqada asqotadi-da.
-Javlon aka, -deydi turmush o'rtog'ingiz hayajonlanib. - Falon qarindoshlarimiz mehmon bo'lib kelishibdi. Ishdan ertaroq qaytarsiz... Ha, aytgancha, kelaturib bozorga bir kirib kelsangiz. Go'sht, devzira, non degan narsalar tugab qoluvdi.
Ana, siz mehmonlar tashrifidan xabardorsiz. Boshlig'ingizga "kenja qizimning sal mazasi qochibdi. Hozir telefon qilishdi", -deb yolg'on bahona ko'rsatasiz-u, juftakni rostlaysiz. Avval bozorga, keyin uyga borasiz.
Agar "so'tka" bo'lmasa-chi? Mehmonlardan bexabar bir paytda horib-charchab uyga kirib borasiz. Hali ular bilan ko'rishib ulgurmasingizdan xotiningiz sizni bir chetga sudraydi. "Dadasi, uyda hech narsa yo'q. Kiyimingizni almashtirmasdan oldin bir bozor qilib keling. Manavi ro'yxat, bo'ling".
-Uff,-deysiz asabingiz buzilib. -Ertaroq bilmabman-da, o'lguday charchovdim-a.
Bozorga borib-kelguncha "bevaqt" kelgan mehmonlar sha'niga "shirindan-shakar" gaplar aytasiz.
"So'tka" bo'lsa-chi, bunday noxushliklar yuz bermaydi.
Bu telefon bilan bog'liq eng oddiy misollar.
"So'tka" Rossiya taraflarga meva-cheva olib borib savdo-sotiq qiladigan savdogarlar uchun ham qulay vosita bo'lib qoldi. Sheriklar qo'l telefoni orqali doimiy aloqada bo'lib turadilar. Yuk qachon ketdi, qancha ketdi, qanchadan ketdi, hammasi oyday ravshan bo'lib turadi.
Endi shunday foydalarni keltirgan qo'l telefonining ziyoni yo'q, deb kim kafolat bera ola-di.
Shahrimizda "so'tka" shu darajada urf bo'ldiki, hattoki telefoni yo'q odamlarni ba'zi kimsalar odam qatoriga qo'shmay qo'yishdi.
-Nima, -deydi ular aftini bujmaytirib. - "So'tkam yo'q. Shunaqasi ham bo'ladimi? Zamondan orÂqada qopsizda-a?"
Shundan bo'lsa kerak, ko'pchilik tirishib-tirmashib arzonrog'idan bo'lsa ham telefon sotib oladi. Lekin olifta boyvachchalar yana kuladi. "Qanchaga oldingiz buni? Voy-vu-u, yigirma ming? Muncha qimmat?.."
Shu gapni eshitgan odam, yemay-ichmay, bolalarining rizqini qiyib qimmatrog'iga yopishadi. Shunda ham boyvochcha sheriklar pichingini tashlamaydi. "Qaltiramay uzoqroq gaplashavering, oshna, pul topiladigan narÂ-sa-yu".Â
Oshnalarning "iye telefon sizda bor holosmi?" degan gapidan so'ng, xotini va bolalariga ham olib berishga chiranadi. Natijada, qozon suvga tushadi, sog'liq yomonlashadi.
Bir do'stim bor edi. Oliftachilikkami yoki zaruratdanmi telefonda ko'p gaplashadi. So'rasam, bir kunda bir dollarlik ya'ni 1400 so'mlik gaplasharkan. Ammo hech tushlikka chiqmaydi. Pulni qizg'onadi. Natijada oshqozon yarasi kasaliga chalindi.
Mahallamizda bir odam bor. Doimo qo'lidan so'tka tushmaydi. Kecha qarasam, kaftdekkina taxtani qulog'iga tutib, aljirayapti. Bilsam, u "so'tka"sini o'g'irlatib qo'yibdi. Telefon ham chakanamas, naq 700.000 so'mlik ekan... Aqldan ozib qolibdi.
Ulug'bek ABDUSALOMOV.
