ААДИЖОА АДИА ЛАА И (Бешбсз адирлари) — Фарғона водийсининг жан.-шарқидаги қирлар. Ғарбда Шаҳрихонсой ва шарқда Андижонсой оралиғида. Мутлақ бал. 700— 1000 м ва ундан баланд. Аисбий бал. 200 — 400 м. А.а. юқори неоген ва тсртламчи давр жинслари: конгломерат, гил, қумтош, мергелли қумлоқ, шағал ва б.дан ташкил топган. Айрим жойларда адирларнинг туб жинслари қалин лёссимон ётқизиқлар б-н қопланган. Тузилиши жиҳатидан адирлар қисқа антиклиналь бурмалардан иборат. Марказий қисмида баланд кстарилган қад. юзалар мавжуд, чеккаларида ёшроқ юзалар бслиб, улар бир-бирларидан тик срозион ён бағирлар б-н ажралган.
А.а.ни қуруқ сой ва жарлар бслиб юборган. Қис ён бағирларида баъзан тупроқ қатлами бутунлай йсқ, айрим жойларда туб жинслар юзаси очилиб қолган. Типик бсз тупроқлар тарқалган. Асосан сфемерлар ссади, баъзи ерларида лалми деҳқончилик қилинади.

Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси

ААДИЖОА АЕФТА¬ КОАИ - Фарғона водийсининг жан.-шарқидаги конлардан бири. Андижон ш.дан 14 км жан.да. Биринчи қидирув ишлари 1932 й.дан бошланган. 1935 й.да бошланган бурғулаш натижасида 1937 й. 3-горизонтдан кунига 35 т нефть чиқа бошлади. Кейинги қидирув ишлари натижасида 5-горизонтдан (1940), сснгра 1-горизонтдан нефть топилди. А.н.к. 1937 й.да фойдаланишга топширилган. А.н.к. антиклиналь бурма б-н боғлиқ бслиб, бу бурманинг уз. 23 км, сни 6 км. Бур-манинг шим.-ғарбий қанотида қатламлар оғиши 10° дан ошмайди, жан.-шарқининг баъзи жойларида 30—35° гача етади. Бурманинг марказида неоген ётқизиқлари ер юзасига чиқиб қолган. Уларнинг остида умумий қалинлиги 3000 м дан ортиқ бслган палеоген ва бср ётқизиқлари жойлашган. Антиклиналь бурма ксндаланг узилмалар бсйича блокларга бслинган. Бир неча майда узилма ва сурилмалар ҳам учрайди. Саноат аҳамистига сга бслган нефть неогеннинг бақтрис ётқизиқларидаги 1-горизонтда ва палеогеннинг 3-, 5-, 6-, 7-горизонтларида учрайди. 1-горизонт бақгрис срусининг остки қисмида ётади ва қумтошдан иборат. Унинг калинлиги бурманинг жан. қанотида 7—12 м ва шим. қанотида 40 м га етади. 1-горизонт остки массагет срусининг ётқизиқларига номувофиқ ётади. Массагет ётқизиклари орасида ғовак қумтош қатламлари бслиб, бу қатламларда ҳам баъзан нефть учрайди. 3-горизонт сумсар сруси гил қатламларининг устки қисмида бслиб, қумтошдан иборат. Умумий калинлиги 18—21 м, нефтли қисмининг калинлиги 10 м. Букилманинг снг юқори қисмида озгина газ учрайди. Дастлабки вақтларда ҳар қайси қудуқдан (бурғу ковагидан) бир кеча-кундузда 14—70 т нефть чиққан. Аефтнинг с.оғ. 0,859. 5-горизонт Туркистон қатламларида бслиб, қумли оҳактош ва оҳакли қум-тошдан иборат. Умумий қалинлиги 14 м, нефтли қисмининг қалинлиги 9 м. Дастлабки вақтларда ҳар бир қудуқдан бир кеча-кундузда 15—120 т нефть чиққан. 6-горизонт, асосан, ангидрит ва остки қисми қумтошдан иборат. Аефть 6-горизонтда сурилма остидаги қанотда бслиб, таркиби 5-горизонт нефтига схшаш.
7-горизонт олай срусидаги доломитли оҳактошдан иборат бслиб, нефть оз. Ғарбий, марказий ва шарқий блоклардаги нефть десрли бутунлай олиб бслинган. Горизонтнинг умумий калинлиги 42 м, нефтли қисмининг калинлиги 20 м. Дастлабки вақтларда ҳар бир қудукдан бир кеча-кундузда 40—90 т нефть олинган.

Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси

ААДИЖОА СУВ ОМБОА И - Андижон вилостида Қорадарёда қурилган гидротехника иншооти. Ксп йиллик режимда дарё сувини тартибга солади. Ирригаяис-снергетика мақсадларига мслжалланган. Қурилиш 1982 й.да ниҳоссига етди. А.с.о. бал. 121 м, узунлиги 1040 м бслган бетонли катта контрфорели тсғон қуриб ҳосил қилинган. Сув сиғими 1,9 млрд. м3. Гидроузел таркибига тсғон, сув стказувчи иншоотлар ва ГА­С киради. Сув стказувчи иншоотлар фавқулодда тош-қинда 1700 м3/с гача сув стказишга ва умумий сув сарфи 230 м3/с бслган ирригаяис каналларига оқизишга мслжалланган. ГА­С каналларга тушаётган сув ҳисобига ишлайди, 192 м3/с сув сарфига мслжалланган, қуввати 140 МВт. А.с.о. суви Фарғона водийсида 273 минг га сқин майдоннинг сув таъминотини схшилайди, қсшимча 35 минг га ерни суғориш имконистини беради.

Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси

ААДИЖОА ҚЎЗҒОЛОАИ (1898) -сзбек халқининг мустамлакачилик ва миллий зулмга қарши озодлик ҳаракати. Дукчи А­шон қсзғолони (воқеаси) номи б-н ҳам машҳур. Унга Андижон уездининг Мингтепа қишлоғилик Муҳаммадали халфа Собир сғли раҳбарлик қилган.
Туркистонда А оссис империссининг 19-а. иккинчи срмида срнатган мустамлакачилик тузуми маҳаллий аҳолини сиёсий ҳуқуқлардан маҳрум стди, миллий, линий қадристларини таҳқирлади, иқтисодини сса империс мақсадларига бсйсундириб, халқнинг турмуши, моддий аҳволини ёмонлаштириб, қашшоқланишига олиб келди. Айниқса Фарғонада А оссис саноати учун зарур бслган пахта хом ашёсини етиштиришга зср берилиши натижасида вилостдаги аҳоли ҳаёти ниҳостда оғирлашди. Оғир меҳнат шароитида етиштириладиган пахта хом ашёси арзимас нархда сотиб олиниб, А оссисга олиб кетилар, деҳқон сса бундан дуруст моддий манфаат ксрмай, аксинча, турли хил оғир солиқ, тслов ва қарзлар исканжасида йил сайин қаш-шоқлашиб борарди. Вилостда пахта скин майдонларининг тез суръат б-н ссиб бориши ғалла маҳсулотлари, бурдой етиштиришни кескин камайишига, аҳолини четдан келадиган ғаллага қарам бслишига олиб келди. А оссисдан келтирилган юқори нархдаги буғдойни сотиб олиб, истеъмол қилишга сса қашшоқлашган деҳқонларнинг қурби етмай, аҳволлари снада оғирлашди.
Чоризмнинг нафақат иқтисодий, балки ижтимоий, сиёсий, миллий зул-ми ҳам чексиз сди. Сиёсий ҳуқуқлардан маҳрум стилган аҳоли слкани идора қилиш ишига мутлақо сқинлаштирилмасди. Маориф, тиббий хизмат, ободончилик ишлари қаровсиз ҳолда бслиб, мустабид маъмурист бунга мут-лақо маблағ ажратмасди. Маҳаллий аҳамистга молик сарф-харажатлар аҳоли зиммасига юклатилганди. Ҳукмрон миллат вакиллари алоҳида имконист ва ҳуқукларга сга бслган ҳолда маҳаллий аҳоли ҳуқуқсизлик, зулм ва зсравонликдан азоб чекарди. Бунинг устига маҳаллий аҳолининг унумдор ерлари А оссисдан ксчириб келтирилган деҳқонларга тортиб олиб берилган бслиб, ер-сув муносабатлари масаласида ҳам адолатсизлик авжига чиққанди.
Чоризм ҳукмронлиги даврида слкада мустамлакачилар турмуш тарзи орқали кириб келган маишатпарастлик, қиморбозлик, ичкиликбозлик сингари иллатлар маҳаллий аҳолининг маънавий-ахлоқий руҳисти, қадристларига путур етказа бошлаганди. Бу иллатларнинг барчаси бир бслиб маҳаллий халқнинг мустамлакачиларга нисбатан нафратини ошириб, миллий, инсоний ғурури, нафсонистини таҳқирлаб, буларга чек қсйиш истаги кун сайин авж олиб борган, миллий озодлик туйғулари жунбушга келган.
Қсзғолондан 3 йил олдин — 1895 й.да Муҳаммадали сшон Марғилон, Ўш уездларида лавозимини қайта тиклади. Шундан сснг қишлоқларда икки ҳокимистчиликни сслатадиган бир ҳолат юзага келади — халққа бир томондан мустабид чоризм ҳукумати вакили бслган волость бошлиғи, иккинчи томондан оддий халқ хоҳиш-иродасини ифодалаган раис раҳбарлик қила бошлайди. Бу ҳолат мустамлакачи маъмурлар б-н халқ сртасидаги муносабатларни снада кескинлаштиради. Мустамлакачилар зулмидан сзилган халқ Дукчи А­шонга мурожаат қилиб срк учун муқаддас курашга фатво беришини ҳамда бу курашга раҳнамолик қилишини ссрайди. Халқ норозилигининг жиловлаб булмаидиган даражада кучайиб кетганлигини ксрган Дукчи (Муҳаммадали) А­шон уйида Фарғона вилостининг турли бслисларидан келган вакиллар иштирокида махсус кенгаши бслади. Шу кенгашда Муҳаммадали сшон йиғилганларни мустамлакачиларга қарши бош кстаришга, уларни юртдан ҳайдаб, она Ватан мустақиллигини тиклаш учун курашга чақиради. Кспчилик бу таклифни маъ-қуллайди. Кенгашда Муҳаммадали А­шон маълум қилган режага биноан мустабид ҳукуматнинг водийдаги 3 шаҳар — Андижон, Марғилон ва Ўшда жойлашган ҳарбий лагерларига бир кунда ҳужум қилишга, бу ҳужум муваффақистли тугаса, Қсқонда ҳам қсзғолон кстаришга келишилади. Марғилондаги ҳарбий лагерга Иностхон Тсра, Ўшдаги ҳарбий лагерга Умарбек додхоҳ, Андижондаги ҳарбий лагерга сса Муҳаммадали сшон бошчилигида ҳужум қилиниши керак сди. 1898 й. 17 май куни Муҳаммадали сшон халққа мурожаат килиб, уларни мустамлакачиларга қарши қсзғолон кстаришга даъват стади. Қсзғолончилар Муҳаммадали сшон бошчилигида Мингтепадан Андижон ш. томон йсл олишади. Йсл-йслакай қсзғолончилар сафи тслиб бориб, шаҳарга сқинлашганларида уларнинг сони 2000 га етади. Шаҳар сқинида Муҳаммадали сшон сз жангчиларини охирги марта ксрикдан стказади. У қсзғолончиларни 5 қисмга бслиб, ҳар қайси қисмга биттадан байроқ беради. ғарбий лагерга қилинадиган ҳужум олдидан сснгги нутқини ссзлайди. У қсзғолончиларни охирги дақиқаларгача сз қасамёдига содиқ қолишга, Ватан озодлиги учун муқаддас курашга даъват стди. Сснгра қсзғолончилар Андижон ҳарбий лагерига ҳужум қиладилар. Тсқнашув пайтида ҳарбий гарнизон жангчиларидан 22 киши слдирилди, 24 аскар срадор бслди. Ярим соат давом стган қаттиқ жангдан сснг жанговар тайёргарлиги дуруст бслмаган ва қурол-сроғи ночор қсзғолончилар гуруҳи тсқнашув жойида слган 11 нафар ва срадор бслган 8 нафар одамларини қолдириб чекинишади.
Марғилон ва Ўш уездларидаги ҳарбий гарнизонларга ҳужум уюштириш режалари сса амалга ошмай қолади, чунки чор амаддорлари бундан хабар топиб, мудофаа учун зарур чораларни ксриб улгурадилар. Ўш уездида мустабид ҳукуматга сотилган хоин — уезд мингбошиси Қорабек Ҳасанов сз халқига хиёнат қилиб, мустамлакачиларнинг ҳарбий кучларига қарши тайёрланаётган ҳужум ҳақида подполковник Зайяевга хабар етказади. Бу воқеадан хабар топган Умарбек додхоҳ схши қуролланмаган халқни қуролланган, шай турган ҳарбийларга қарши қсзғолонга бошлашга журъат стмайди.
Марғилон ҳарбий лагерига ҳужум ҳам амалга ошмади. 17 май куни кечқурун белгиланган жойга одам тспланмади. Бунинг устига шу куни скшанба, съни дам олиш куни бслиб, ҳарбий лагерда қандайдир маросим бслаётганди. Бундай вазистда ҳужум бошлаш хатарли сди. Шу боис Иностхон Тсра сз одамлари б-н Андижонга жснаб кетган қсзғолончиларни қувиб етиб, улар сафига қсшилади.
Қсзғолон ҳақидаги хабарлар Ааманган уезди ва Еттисув вилостига ҳам етиб борди ва бу ердаги аҳоли томонидан қсллаб-қувватланди. Еттисув вилостининг Авлиёота уездида Шодибек халфа исмли сшон бошчилигида тспланган юздан ортиқ одамлар довонлар қордан бироз тозалангач, Андижон томон ҳаракат қилдилар. Бундан хабар топган мустабид ҳукумат қсшинлари Ааманган ва Андижондан уларга қарши юрдилар ва орадан беш кун стгач, Шодибек халфани 23 нафар одами б-н қслга оддилар. Ааманганда ҳарбийлар сширин равишда тоғ ссқмоқларини кезиб, 29 нафар қсзғолончини, шулар қатори 4 бошлиғини ҳам ушлашди. Ўша кунларда Еттисув вилостининг Лржевальск ва Бишкек уездларида, Сирдарё вилостининг Ховос темир йсл бекатида ҳам миршаблар б-н маҳаллий аҳоли сртасида қуролли тсқнашувлар бслиб стди.
Андижондаги қсзғолондан хабар топган Чор А оссисси ҳукмдори Аиколай II қсзғолончилардан шафқатсиз сч олишни буюради. Бу ишга раҳбарлик қилиш ста шовинист сифатида донг таратган Сирдарё вилости ҳарбий губернатори А.И. Корольковга топширилади. Мустамлакачилар А.қ. муносабати б-н бутун Фарғона водийсида даҳшатли қатағон уюштирдилар. Биринчи навбатда қсзғолон раҳбари Муҳаммадали сшон ва унинг сқин маслақдошларидан 5 нафари 1898 й. 12 июнда Андижон ш. марказида бутун водий жамоатчилигининг 8 мингга сқин вакили ксз снгида осиб слдирилди. Кейин бошқалар жазоланди. Қсзғолончилардан 18 нафари осиб слдиришга ҳукм қилинди. 344 нафари 4 йилдан 20 йилгача муддатга, 3 нафари умрбод каторгага, 8 нафари турли муддатга қамоқ жазосига ҳукм қилиндилар. 18 киши Сибирга сургун қилинди. Жами 388 киши жазоланди. Қсзғолон маркази бслган Мингтепа, Қашғар, Тожик қишлоқлари уч кун тсплардан сққа тутилиб, култепага айлантирилди.
Жазога тортилган қсзғолончиларнинг ижтимоий таркиби таҳлилидан маълум бслишича, уларнинг кспчилиги деҳқон ва ҳунармандлардан иборат бслиб, сардорлари орасида 2 нафар додхоҳ (генерал), 7 нафар понсод (полковник), 2 нафар собиқ бек, 40 нафар мулла, 2 нафар мударрис бслган. Яъни, А.қ. аҳолининг турли тоифаси вакилларини қамраб олган том маънодаги халқ қсзғолони бслган.
А.қ. Туркистон ҳаётида тасодифий ҳодиса смас сди. Бунга қадар ҳам слкада мустамлакачиларга қарши бош кстарилган. А.қ. 19-а.нинг сснгги чорагидаги снг кучли озодлик кураши сди. Аммо пухта тайёргарлик ксрилмаганлиги, ҳарбий имконистлари заифлиги, кенг доирада уюшмаганлиги туфайли мағлубистга учради. Қсзғолоннинг тарихий аҳамисти шундаки, у мазлум халқнинг сиёсий онги ва кураш тажрибасининг ссишида муҳим роль уйнади. Гарчанд А.Қ- тор-мор стилган бслсада, лекин сзбек халқининг мустақиллик ва озодлик учун олиб борган курашларининг снг ёрқин намуналаридан бири бслиб қолди. Мустақилликнинг дастлабки йилларида Андижон ш.нинг Мирпсстин ва Аавоий ксчалари орасидаги ксчага (аввалги Янги Ўш ксчаси) «Дукчи А­шон» номи берилди.
Ад.Фозилбек Отабек сғли, Дукчи А­шон воқеаси, Т., 1992; А­гамназаров А., Сиз билган Дукчи А­шон, Т., 1994; Ўзбекистоннинг снги тарихи, биринчи китоб [Туркистон чор А оссисси даврида], Т., 2000.
Доно Зисева, Алиназар А­гамназаров.

Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси

ААДИЖОАСОЙ - Андижон вилостидаги канал. Умумий уз. 76,7 км, сув стказиш имконисти 45,0 м3/сек. Канал Андижон сув омборидан сув олади ва Катта Фарғона каналига ташлама б-н тугайди. Қсрғонтепа, Жалақудуқ, Андижон, Олтинксл туманларидаги скинзорни сув б-н таъминлайди, шунингдек канал Андижон шаҳридан стиб, биокимё з-дини ва шаҳарнинг кскаламзор ерларини сув б-н таъминлашга ҳам хизмат қилади. А.дан Ишкол, Жсрабой, Деҳқон, Янги Кстарма, Қатортол, Кск Гумбаз, Хстан, Қсшариқ, Дериваяис каби 10 га сқин катта-кичик каналлар ва 30 га сқин майда даҳаналар сув олади. А.да 6 та йирик сув тақсимлаш иншоотлари қурилган (улардан 3 таси телемеханика воситалари б-н жиҳозланган). А.дан Андижон туманидаги ва вилостнинг бошқа шарқий-ғарбий туманларидаги, шунингдек Амонадир мавзеидаги скинзорларга насослар ёрдамида сув чйқарилади.

Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси

Assalomu alaykum muxbir shu dukchi eshon to'g'risida to'liqroq malumotni qayerdan topsam bo'ladi?

Geografiyasi va iqlimi

Andijon viloyati shimoliy-sharqdan va Janubdan Qirg’iziston Respublikasi bilan, g’arbdan Farg’ona viloyati va shimoliy-g’arbdan Namangan viloyati bilai chegaradosh.
Viloyatning iqlimi keskin kontinental, quruq. Tog’ tizmalari Farg’ona vodiysiga sovuqhavoning kirib kelishini to’sib turganligi bois, qishda ob-havo bir muncha mo’’tadil. Yozi issiq, iyulning o’rtacha harorati 27.3 °S, qishi nisbatan sovuq, yanvarning o’rtacha harorati -3 °S. Vegetatsiya davri 217 kun, yillik o’rtacha yog’in miqdori 200-250 mm. nitashkil etadi.
Tuproqlari bo’z, qo’ng’ir, o’tloqi, botqoq tuproqlar, qumtosh, mergel chaqirtoshlardan iborat bo’lib, ekin ekilmaydigan tekisliklar qismida turli o’simliklar, tog’ yon bag’irlarida pista, bodom o’sadi. Yovvoyi hayvonlar (bo’ri, tulki, qobon va boshqalar) kam uchraydi, sudraluvchilar, kemiruvchilar, qushlar, suv xavzalarida baliqlar bor.
Viloyat markazi Andijon shahri - Farg’ona vodiysining eng katta, O’zbekiston Reepublikasnning esa, Toshkent, Samarqanddan keyingi uchinchi shahri hisoblanadi. Shahar dengiz satxidan 450 metr balandlikda, Andijonsoy qirg’oklari bo’ylab joylashgan.

Tabiat resurslari

Andijon viloyati O’zbekistonning boshqa viloyatlariga nisbatan suv resurslariga boyligi, ya’ni daryolardan, tog’lardash ko’p yillik qor va muzliklardan suv olib turishi bilan ajralib turadi. Asosiy daryosi - Qoradaryo(Sirdaryo irmoklaridan biri) bo’lib, uning irmoqlari - Maylisuv, Oqbo’ri, Aravonsoy va boshqalar. Ushbu daryo bo’yidan olinadigan shag’al va qumlar viloyatda olib borilayotgan qurilish ishlarida keng foydalanilmokda.
Viloyatda qishloq xo’jaligida o’zlashtirilmagan 3 ming gektar bo’z erlar, 21,5 ming gektar yaylovlar va 1,5 ming gektar meliorativ xolatidagi qurilish erlar jami 26 ming gektar erlar, adirliklar va yaylovlar mavjud. Kelajakda ushbu erlarga ishlov berilib, adirliklarga suv chiqarish uchun nasos stantsiyalari o’rnatilishi va bog’lar barpo qilinishi qishloq xo’jalngi sohasini sezilarli darajada rivojlanishiga omil bo’ladi.

Mineral resurslari
Neft va gaz viloyat mineral xom-ashyo manbalarinnng asosiy qismini tashkil qiladi. Hozirgi kunda "œAndijon", "œJanubiy Olamushuk", "œPolvontosh", "œXo’jaobod" kabi 8 ta neft va neft-gaz konlari ishlamoqda.
Bundan tashqari, viloyatda g’isht, ohak va boshqa qurilish maxsulotlari ishlab chiqarish uchun yetarli xom-ashyo zaxirasi mavjud. Viloyatda 40 ta ohak va 36 tadan ortik g’isht ishlab chiqarish korxonalari faoliyat yuritmoqda. Ushbu korxonalarning to’la quvvatda ishlashiga erishish orqali viloyatimizning g’isht va ohakka bo’lgan talabi to’lik qondiriladi.

Ma’muriy-hududiy tuzilshi
Viloyatda 3 ta viloyatga va 8 ta tumanlarga bo’ysunuvchi shaharlar, 14 ta tumanlar, 5 ta shaharcha, 95 ta qishloq fuqarolar yig’inlari, 536 ta aholi yashash punktlari mavjud. Andijon viloyati tabiat, mineral, madaniyat va boshqa resurqlarga boyligi bilan ham boshqa  viloyatlardan ajralib turadi.  Ushbu resurqlardan foydalanish natijasida   viloyat   iqgisodiyotining   barqaror   rivojlanishiga erishilmoqda.