АМУДАА А ТУМААИ - Қорақалпоғистон А еспубликаси таркибидаги туман. 1957 й. 18 дек.да ташкил стилган. А.т. шим.да Аукус тумани, шарқда Хоразм вилостининг Гурлан тумани, жан. ҳамда ғарбда Туркманистоннинг Губадоғ тумани б-н чегарадош. Майд. 1,02 минг км2. Аҳолиси 126,1 минг кишидан зиёд (1999). А.т.да 1 шаҳар (Манғит), 1 шаҳарча (Жумуртов), 10 овул фуқаролари йиғини (Бобур, Дсрмон, Қуюққспир, Аазархон, Хитой, Чойксл, Ўрта-қалъа, Қангли, Қиличбой, Қипчоқ) бор. Маркази — Манғит ш.
Табиати. Ат. рельефи, асосан, текисликдан иборат. Амударёнинг чап соҳили бсйлаб Жумуртов тизмаси жойлашган. Иқлими кескин континентал. Янв.нинг сртача т-раси — 16, — 2Г, июлники 27 — 32°. Йилига сртача 100 — 110 мм ёғин тушади. А.т.да Қипчоқарна, Манғитарна, Қиличниёзбойарна каналлари, Қоракслёп, Боғёп, Сеитёп, Оқолтин, Алислиёп, Ашонёп, Шсрёп, Ҳалимбегёп, Ушинёп, Қумёп, Чатли-ёп, Қизилёп, Кулотёп, Чурчиёп, Қирқарқанёп, Хоразмёп, Қуйи Тувлигаёп, Жумурёп, Олтинёп, Тошёп, Алимбойёп, Қорақалпоқёп, Бсзсув ариклари бор. Бу канал ва ариқлар барча хсжалик ерларини сув б-н таъминлайди. Ерларни шсрланиш ва ботқоқланишдан сақлаш мақсадида коллекторлар қурилган. Туман ҳудудидаги Шаҳарсафо, Орқаксл, Қорачстал, Чойксл, Тузлоқ, Тожиқалксл, Байтуксл, Узунксл, Саричнугулксл, Оқсейтбобо ва Отажон кслларида балиқ, срдак ва б. қушлар ксп. Ксллардаги қамиш ва скандан қурилиш материали сифатида фойдаланилади. Туман ҳудуди, асосан, соз ва қумлоқ тупроқли бслиб, тол, терак, тут, гужум, қараған, туранғил, оқбош, снтоқ, ажриқ, печак, шсра, кдмиш, чирмовуқ, семизст, скан, отқулоқ ва б. ссади. Қобон, шакал, бури, кемирувчилардан сичқон, каламуш, қушлардан қирғовул, срдак, ғоз, қарға, зоғча, чумчуқ, кскқстон, каптар, қумри, ксккарға, сариқ чумчуқ, тсрғай ва б. сшайди.
Аҳолиси, асосан, сзбеклар; қорақалпоқ, қозоқ, туркман, қирғиз, рус, татар, корейс, тожик ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. 1 км2 га сртача 132 киши тсғри келади. Шаҳарликлар 30,6 минг киши, қишлоқ аҳолиси 95,5 минг киши.
Хсжалиги ксп тармоқли. Саноат корхоналаридан Манғит пахта тозалаш, ғишт з-длари, маиший хизмат к-ти, Манғит ип-йигирув ва тикувчилик к-тлари, Қорақалпоғистонда снг йирик хсжаликлараро қурилиш бошқармаси ва 3 тузатиш-қурилиш ташкилотлари ва йирик қурилиш ташкилотлари бор. А.т. Тахиатош ГА АС ва Манғит ГАС снергиссидан фойдаланади. Туманда 323 кичик корхона ва 27 ҳиссадорлик жамисти мавжуд.
Қ.х.нинг асосий тармоқлари пахтачилик, пиллачилик, боғдорчилик, сабзавотчилик, чорвачиликдир. Қ.х.да суғориладиган ерлар 39,1 минг га, скинзорлар 36 минг га, шу жумладан 21 минг га ерга пахта, 1,5 минг га ерга сабзавот, 2,8 минг га ерга беда, 1,5 минг га ерга шоли, 2,4 минг га ерга маккажсхори скилади. А.т.да 18 жамоа хсжалиги, деҳқон-фермер ва ширкатлар уюшмаси, 296 деҳқон-фермер хсжалиги ва б. хсжаликлар бор (1997). Туман жамоа ва шахсий хсжаликларида 46,2 минг қорамол, 4,7 минг қсй ва счки, 77 минг парранда бор (1997). 1996/97 сқув йилида 83 умумий таълим мактабида 33,6 минг сқувчи, 1 лияейда қарийб 400 сқувчи таълим олди. 52 оммавий ва болалар кутубхонаси, 21 клуб, 36 киноқурилма, 3 маданист уйи, 710 сринли 6 касалхона ва диспансер, 6 амбулаторис, 55 фельдшерлик пункти бслиб, уларда 327 врач, 1077 срта маълумотли тиббий ходим ишлайди. «Амударё ҳақиқати» туман газ. 1934 й.дан чиқади (адади 3000).
Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси
