Давронбек Тожиалиев:"Аега кутубхоналаримиз бозорларимиздай гавжум смас?" (BBC. 30.04.2012)Замонавий сзбек ёзувчиларидан бири www.ziyouz.comга "œсҳтимолки, сзбек адабиёти учун мустақиллик йилларида қилинган снг йирик савоб иш", деб таъриф берган сди.
"œЗиё истаган қалблар учун"œ деган сзига хос шиор билан www.ziyouz.com 2004 йилда иш бошлаган.
Айни интернет лойиҳа муаллифи Давронбек Тожиалиев 1984 йилда Марғилон шаҳрида туғилган.
2005 йили Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг халқаро журналистика факультетини, 2007 йили Ўзбекистон Миллий университетининг журналистика факультетини тамомлаган.
2001-2010 йилларда Тошкентдаги газета ва нашриётларда фаолист юритган.
АҚШдаги биринчи сзбек газетаси — «Ватандош»нинг биринчи Бош муҳаррири, ҳозирда бош муҳаррир сринбосари.
Лольша, Германис, Қозоғистон давлатларида журналистика соҳасида малака оширган.
100 га сқин мақола ва таржималари матбуотда, 300 дан ортиқ материаллари интернетда чоп стилган.
Ташкил топганидан бери бугун саккиз йилдан ортиқроқ вақт стиб,www.ziyouz.comсзбек тилидаги снг йирик маърифий порталга айланди.
Айни пайтда www.ziyouz.com порталида 8646 та илмий-оммабоп, маърифий мақолалар, 1726 та слектрон китоб, сзбек адабиётидан 800 та ҳикос, 280 та ҳажвис, жаҳон адабиётидан 220 та ҳикос, 600 дан ортиқ ижодкорнинг фаолистига оид маълумотлар, сзбек мумтоз шеъристидан намуналар (66 ижодкор), замонавий сзбек шеъристи намуналари (168 ижодкор), жаҳон шеъристи намуналари (206 ижодкор), 10000 дан ортиқ сзбек мақоллари, 5000 га сқин жаҳон халқлари мақоллари, 265 та ҳикост, 30000 га сқин ҳикматли ссз ва афоризмлар, 1500 та топишмоқ, 100 га сқин халқ сртаклари, Ўзбекистон ҳақида 900 дан ортиқ фотосуратлар, 200 га сқин расмли табрикномалар срин олган.
Лорталга кунига 3500-4000 киши ташриф буюради, 22000 саҳифа сқилади.
Феруза, Лондон: Аима учун айнан адабиётни танладингиз? 2004 йилда бошқа соҳа, масалан, шоуни бошлаганингизда ҳозир ҳам машҳур, ҳам бадавлат бсп кетардингиз"¦
Давронбек Тожиалиев: Агар портални кузатган бслсангиз, унда фақатгина адабиёт қамраб олинган смас. «Маънавий портал» деб номлаганим ушбу интернет ресурсини инсон маънавий камолотига хизмат қилувчи манбалар билан тслдиришга ҳаракат қилдим. Албатта унда адабиётнинг ҳам срни алоҳида. Бундан ташқари матбуот, тарих, илм-фан, маданист соҳалари, жамистимиздаги учраб турадиган маънавий муаммоларга катта срин ажратганман. Аега шоу-бизнесни танламадим? Тсғриси, мен шоу-бизнесга қизиқмайман. Шоу-бизнес бу сткинчи нарса. Бугун бор, сртага йсқ. Ва шоу-бизнес орқали халққа етук бир маънавий фойда келтирган инсонни ҳам билмайман. Мен танлаган соҳа сса сскирмайдиган, доимо инсонларга фойда келтирадиган, вақтлар стиб, «сҳ, сша маънисиз қсшиққа муккамдан кетгунча, бирон нарса сргансам бслмасмиди» деган надомат келтирмайдиган йслдир. Инсон бу дунёга келдими, шу ҳаводан нафас олиб, шу тупроқдан неъматлар еб, шу халқнинг тарбиссини ксрдими, снди сзи ҳам шу халққа нимадир хизмат қилиши керак, деб сйлайман. Мен портални ташкил стаётганимда шу нарсани нист қилгандим.
— Асарларни сайтга жойлаштиришда муаллифлик ҳуқуқлари қандай бслади?
Давронбек Тожиалиев: Лорталга киритилаётган китобларни жойлашда муаллифлик ҳуқуқига амал қилишга ҳаракат қилспман. Аксарист китоблар муаллифларнинг рухсати билан жойланспти. Муаллифларнинг сзлари ҳам китобларини юбориб, сайтда сълон қилишимни истасптилар. Бундан ташқари айнан муаллифлик ҳуқуқини ҳимос қилиш мақсадида ҳар бир китоб юкланадиган саҳифага «Ушбу китобдан фақатгина шахсий мутолаа мақсадида фойдаланиш мумкин. Тижорий мақсадларда фойдаланиш (сотиш, кспайтириш, тарқатиш) қонунан тақиқланади» деган огоҳлантиришни ёзиб қсйганман. Оригинал китоб шаклидаги слектрон китобларни сса техник жиҳатдан фақатгина компьютерда сқиш учун мслжаллаганман, уларни принтерда чоп стиш техник жиҳатдан мумкин смас.
— Бошқа тилда, масалан франяуз ёки инглизча саҳифалар очиб, асарлар таржимасини йслга қуйиш нисти йсқми?
Давронбек Тожиалиев: Ҳозирча сзбек адабиётининг русча таржималари ҳақида саҳифа очганман. Унга 150 ка сқин китоблар киритилган. Ўзбек адабиётининг инглизча, туркча, уйғурча таржималари ҳақида манбалар йиғспман. Худо хоҳласа, ушбу тилларда ҳам саҳифа очиш нистим бор.
Даврон Ҳотам: Биз сиз билан адаш сканмиз. Биринчидан, сизга бу ишингиз учун раҳмат. Шахсан мен бу сайтдан ксп фойдаланаман. Сиздан бир масалада фикрингизни билмоқчиман. Биз Тожикистон, Қозоғистон, Қирғизистондаги сзбек ижодкорларининг асарлари учун www.ziyouz.com каби сайт сратмоқчи сдик. Шунга нима дейсиз, қандай маслаҳат берасиз? А аҳмат.
Давронбек Тожиалиев: А аҳмат, Даврон ака. Мухлисларингиз Сизнинг ижод намуналарингизни менга юбориб, сайтга жойлашимни илтимос қилишган сди. Лорталдаги «замонавий сзбек шеъристи» бслимида Сизнинг ҳам ижодингизни халқимизга тақдим стганман. Яхши таклиф. Амалга оширсангиз хурсанд бсламиз. Лекин мен бошқа бир таклифни айтмоқчиман. www.ziyouz.com сзбек тилида ссзлашувчи, ушбу тилга мухлис бслган ҳамма учун очиқдир. Сайтдаги шеърист ва наср бслимларида Қирғизистон, Тожикистон, Шарқий Туркистон, Туркис каби давлатларда сшайдиган миллатдошларимизнинг ижод намуналарини берганман. Менимча, алоҳида ажралмасдан бир манбада ижод намуналари тспланса, срганувчи ва қизиқувчилар учун ҳам фойдали бслади. Зеро, адабиёт, маънавист чегара танламайди.
Сарвар, Корес: Ассалому алайкум! «Ватандош» газетасидаги иш фаолистингиз хусусида тсхталиб стсангиз. Газетанинг тез орада оммабоп бслиб кетишига қандай омиллар асос бслди дес оласиз?!
Давронбек Тожиалиев:Ваалайкум ассалом. «Ватандош» газетаси кспчилик кутган газета сди. Чунки сз тилингда, сз маданистинг, тарихинг ҳақида сқиш, айниқса, чет-слдагилар учун айни муддаодир. Шу кунгача ҳорижда сзбек тилида мунтазам нашр очишга ксп ҳаракатлар бслган, лекин улар кспинча самарасиз скунланган. Аммо АҚШдаги биринчи сзбек газетаси, мана бир йилдан кспроқ муддат бслди, чоп стилспти. Ватандошларимизнинг хонадонига етиб борспти. «Ватандош»нинг муваффақистларидан сна бири у Америкада сз ссзини айта олди, ватандошларимизга Ватанни сслатди. Шунингдек, нафақат сзбеклар, сна Марказий Осиё, А оссисдан АҚШга келганлар орасида ҳам сз аудиториссини топа олди. Газетани танитадиган асосий омил унинг номи ҳам смас, биринчи чоп стилгани ҳам смас. Асосий омил — унда чоп стилган мақолалар. Аафақат АҚШда, бошқа давлатларда ҳам мусофирликда юрган ватандошларимиз ҳаётида фойдали бсладиган юридик маслаҳатлар, таҳлилий мақолалар, Ўзбекистон ва ҳориждаги сзбеклар ҳаётидан снгиликларни газета ва интернет сайти орқали бериб борилдики, бу албатта кспчиликнинг сътирофига сабаб бслди.
А амазон: Ассалому алайкум, www.ziyouz.com порталини ташкил қилиш жараёни ҳақида ссзлаб берсангиз. Бу портални очиш фикри сизда қандай пайдо бслган?
Давронбек Тожиалиев:Ва алайкум ассалом. www.ziyouz.com маърифий порталига 2004 йили асос солинган. Лорталдаги маълумотлар каминанинг 14-15 йиллик меҳнати самарасидир. Ашлигимдан турли хил ажойибу-ғаройиботларга қизиқишим боис, даставвал кичик дафтарлар, сснгра кундаликларга маълумотлар йиғиб юрардим. Интернетнинг ривожланиши сайин, сзимда бор бслган маълумотларни ҳам айнан шу тармоқ орқали, бошқаларга ҳам улашгим келди. Ҳозирги замонда айрим ёшларимизнинг илм-маърифатдан оғиб кетаётганлари, сткинчи орзу-ҳавасларга берилиб, асл ҳақиқатни унутаёзганлари ҳам — бор гап. Ахборотлашаётган дунёда технологислар маълум маънода инсонни дангаса қилиб қссспти. Шунданми, ота-боболаримиз сришган илмий-маърифий ютуқларга етишиш бугун сртакдек туюлади.
Илм-маърифатнинг орамиздан кстарилиши даҳшат смасми? Аега ёшлар орасида кучли тафаккур сгалари кам? Аавоийлар, Улуғбеклар бизнинг ёшимизда сришган илм чсққиларининг 10 дан бирига етдикми? Аима учун 10 ёшгача Қуръони каримни ёдлаб мукаммал билган, минг-минг мисра шеърни ёддан айтган, ёш бслатуриб улкан кашфиётларни амалга оширган, жуда ксп тилларни мукаммал билган, ижодда катта рутбаларга сришган аждодларимизга муносиб бслиш учун етарли ҳаракат қилмаспмиз? Аега уйимизда кутубхоналаримиз йсқ? Аега илм, китоб талаш смас? Аима учун кутубхоналаримиз бозорларимиздек гавжум смас? Олган кийимимиз билан мақтанамиз-у, снги сқиган китобимиз, олган билимимиз ҳақида ссз қотмаймиз? Биз — ёшлар нега дангаса бслиб қолдик? Турли-туман компьютер сйинлари, видео ва турли кснгилочар сайтлар билан ҳамнафас ссаётган кичик ёшлилардан кейин нимани кутиш мумкин? Аима учун илмга рағбат ссниб бормоқда? Бу каби минглаб саволлар зиё истаган кснгилларни доимо безовта қилиши аниқ. Зеро, менинг мақсадим ҳам ёшларимизни илмга, зиёга чорлашдир.
— Сиз ҳам бирор бир танқидга учраганмисиз?
Давронбек Тожиалиев: Ҳа, албатта, танқидсиз келажак йсқ. Ҳар бир танқид остида гарчи сизнинг наздингизда у асоссиз бслса-да, бир фойда ётади. www.ziyouz.comнинг шу даражага етишида танқидларнинг срни катта. Зеро, фақатгина мақтов сшитавериш инсонни дангаса қилиб қссди, у ссишдан тсхтайди. Лортални дастлаб ташкил стган йилларим «бекорга вақтингни сарфласпсан, ундан ксра пуллик иш қилсанг бслмайдими», деганлар ксп бслди. «Сен тенгилар аллақачон машина олиб, участка қурди. Сен бслганг қопдек сумкангни кстариб, ҳалисм кутубхонанинг чангини тозаласпсан"¦» дейдиганлар ҳозир ҳам бор. Лекин мен бундай гапларга сътибор бермайман. 4-5 йиллар олдин баъзи ижодкорлар орасида асарларини интернетга жойлаш унинг савдосини слдиради деган фикр мавжуд сди. Бу борада ҳам анча танқидга учрагандим. Ўша пайтларда мен Лаоло Кослонинг «Асарларимни интернетда чоп стилиши китобларимни бестселлер қилди» деган фикрини тушунтиришга ҳаракат қилардим. Лекин ҳозир ундай смас. Жуда ксп ижодкорлар асарларини сайтда чоп стиб, халққа тақдим стганим учун миннатдорлик билдирсптилар.
— «Ватандош» нега фақат АҚШ ва Европада машҳур? Аима учун А оссисдаги сзбек муҳожирлари бу ҳақида билишмайди?
Давронбек Тожиалиев: Аега снди? «Ватандош»га А оссисдаги миллатдошларимиздан ҳам мактублар келади. У ердаги ватандошларимизнинг маданий тадбирлари ҳақида ҳам газета ёритилган, А оссисдаги юртдошларимиз билан боғлиқ снгиликларни сайтдан ҳам сқиш мумкин. Ўз Ватани ҳақида интернетдан бирон снгилик қидирган ҳар бир фойдаланувчининг «Ватандош»дан хабари борлигига ишончим комил.
Бсстон, Ўзбекистон: Ассалому Алайкум Давронбек! Ишларингизга Аллоҳ барака берсин. Лорталингиздан файдаланамиз, ва шу фурсатдан фойдаланиб сизга миннатдорчилигимни изҳор стишга рухсат бергайсиз. Қайси шамоллар сизни АҚШга йсллади?
Давронбек Тожиалиев: Ваалайкум ассалом. Ташаккур. Гарчи газета АҚШда чоп стилса-да, мен Ўзбекистондаман. Ҳозир интернет асри. Қаерда бслишингиздан қатъи назар бу тармоқ орқали журналистик фаолист билан шуғулланишингиз мумкин.
— Ҳозирги фаолистингиз ҳақида"¦
Давронбек Тожиалиев: Асосий фаолистим www.ziyouz.comда. Бу порталда ҳали ксп лойиҳаларни амалга оширмоқчиман.
— Ziyouz порталига молисвий ёки бошқа ксмакни қандай берса бслади ва ҳозир бу ксмак қаердан?
Давронбек Тожиалиев: Лорталда ишлаш мен учун — сзим ёқтирган машғулот. Шу боис 8 йилдан бери портал ҳаражатлари учун ҳеч кимдан молисвий ксмак олмаганман. Бос айтганимдек, бу мени тарбислаган шу халқ учун холис хизматимдир. Лекин молис сабаб бслиб битмай қолган лойиҳаларим ҳам бслган. Чунки, бир сзим ишлаганим боис ксп нарсаларга улгуролмаспман. Лекин аста-секинлик билан бслса-да, битмай қолган лойиҳаларни амалга ошириб, тақдим стишга ҳаракат қилспман. Бу йил www.ziyouz.uz учун давлат грантини олдим. Шу грант асосида порталнинг бир бслаги ziyouz.uz домени остида TAS-IX ҳудудида фаолист юритмоқда.
Шоҳруҳ, Шотландис: Давронбек, бу бир ойда камида тсрт беш марта кираман! А аҳмат сизга. Ziyouzда сзбек ва жаҳон адабиётини тсплаш фикри қандай пайдо бслган?
Давронбек Тожиалиев: Ашлигимдан адабиётга қизиқаман. Ота-онам, бобом олий маълумотли кишилар бслгани боис, болалигимдан китобга меҳр уйғотишган. Мактаб пайтида муаллимларимнинг фидойиликлари боис адабиётга меҳр снада ошди. Сурайё опа деган муаллимимиз «сзингиз сқиган китоблар рсйхати, унинг қисқача мазмуни ҳақида кундалик ёзиб боринг», дердилар. Ҳар дарс аввалида изоҳли луғатдан биз билмаган камида иккита ссзни ёдлаб келишимизни талаб қилардилар. Бир куни муаллимамиз бир сқувчи билан уйларидан икки қоп китобни сзлари кстариб келиб, сқувчиларга тақдим стгандилар"¦
У пайтларда интернет нималигини билмас сдим. Тошкентга сқишга келиб, интернет ҳақида срганиб, унда сзбекча манбалар, айниқса, инсонни сзгуликка етаклайдиган бадиий адабиётлар десрли йсқлиги билдим. «Зиё истаган қалблар учун» лойиҳасида сзбек ва жаҳон адабиёти намуналарини илк бор интернетда тақдим стдим.
— Сайтдаги китобларни Киндл ва Айфон учун махсус шаклларини чиқариш нистингиз йсқми? Айниқса ёшлар учун фойдали бслар сди.
Давронбек Тожиалиев:Ҳозир бир укамиз шу лойиҳа устида иш олиб бормоқда. Мен ксмаклашспман. Худо хоҳласа, баҳраманд бсласизлар.
— Шундай йирик бир лойиҳани ишлатиш молисвий томондан осон бслмаса керак?
Давронбек Тожиалиев: Аллоҳ қодир қилганча ҳаракат қилспман"¦
Аркинжон, Татаристон, Қозон: Ассалому Алайкум Давронбек ака. Аллоҳ сиздан рози бслсин, шундай сзбек адабиётини, ҳам диний ёзувчию, шоирларни танийдиган сайт ташкил қилганингиз учун! Мен ксп китобларни телефонимга ташлаб фақат йслда сқиб юраман. Шуларнинг ичида снг ёққанлари «Юлдузли тунлар», «Ўткан кунлар», «Шайтанат» асарларидур! Сиз ҳам шу китобларни укигансиз, лекин қайси бири сизнинг фикрингизча снг гсзал ва ҳақиқий сзбекона асардир? Ишларингизга омад, Аллоҳ ҳамиша сз паноҳида сақласин!
Давронбек Тожиалиев: Ва алайкум ассалом. Ташаккур. Сиз ёқтирган асарлар кспчиликка манзур бслган китоблардир. Ҳар бирининг сзига хос жиҳатлари мавжуд. Ўзим ёшликдан севиб мутолаа қилганим учунми, асар воқеалари сз шаҳримда юз бергани, ксп жойлари таниш манзиллар сканлиги боисми, «Ўткан кунлар» романи менда катта таассурот уйғотган. «Ўткан кунлар» гарчи муаллиф ёзганидек, снги замон рсмончилиғи билан танишиш йслида кичкина бир тажриба, сна тсғриси бир хавас бслса-да, ҳали шу кунга қадар сзбек адабиётида унга етадиган асар сратилмади"¦
Анвар, Швеяис: Ассалому алайкум, Давронбек! Ziyouz.com орқали сзбек адабиёти бошқа тилларга ҳам таржима қилиндими?
Давронбек Тожиалиев: 2009 йили ziyouz.com билан ҳамкорликда Хожа Аҳмад Яссавийнинг снги топилган ҳикматлари ҳамда сски ҳикматлар йиғилиб, турк тилига таржима қилиниб, "œDivan-i Hikmet" номи остида (Доктор Ҳасти Биже тайёрлаган, 520 саҳифа) Анқарада чоп стилди. Айни китоб 2011 йили ҳам 6-марта босмадан чиқди. Шунингдек, порталимиз билан ҳамкорликда Аажмиддин Кубро, Абдухолиқ Ғиждувоний, Юсуф Ҳамадоний асарлари ҳам турк тилига таржима қилинди.
Жанубий Кореснинг Лусан шаҳрида "œОна Ватан сртаклари" номли китоб сзбек ва корейс тилларида чоп стилди.
Ziyouz.com билан ҳамкорликда Шарқий Туркистонда бирқанча сзбек асарлари таржима қилинди. Шунингдек, жаҳон адабиёти асарлари ҳам сзбек тили орқали уйғурчага таржима қилинди.
Афғонистонда ҳам бирқанча сзбек ҳикос ва қиссалари сски сзбек лаҳжасида, сски ёзувда чоп стилди. Шунингдек, жаҳон адабиётидан ҳикослар ҳам сзбек тили орқали Афғонистондаги сзбеклар учун сски сзбек тилида тайёрланди.
Туркисда илмий иш слароқ Ўткир Ҳошимовнинг "œДунёнинг ишлари" романи, Худойберди Тсхтабоевнинг "œЖаннати одамлар" романи, Ойбекнинг "œҚутлуғ қон", "œУлуғ йсл" романлари таржима қилинди. Шунингдек, сайтимиз тақдим стган бир қанча шеър ва ҳикослар дунёнинг турли тилларига таржима қилиниб, анталогисларга киритилди.
Санжар, Японис: Ассалому алайкум! Сайтингизнинг географисси ҳақида маълумот берсангиз.
Давронбек Тожиалиев: www.ziyouz.com порталига бевосита обуна бслганлар сони 20000 нафардан ошади. Ўтган муддат давомида полталда 81 миллиондан ортиқ саҳифа сқилган. Кунига 3500-4000 фойдаланувчи портал маълумотларидан баҳраманд бслади. Ўзбекистондаги давлат тилида фаолист юритувчи сайтлар орасида www.ziyouz.com юқори сринларда туради. Ташриф буюрувчиларнинг асосий қисми Ўзбекистондан, А оссис, АҚШ, Хитой, Корес давлатларидан ҳам сайтга снг ксп фойдаланувчи ташриф буюради. Сайтга кирувчиларнинг 35 %и интернетдаги қидирув тизимлари, асосан Google орқали ташриф буюришади.
— Келажакда сна қандай лойиҳаларни режалаштирспсиз?
Давронбек Тожиалиев: Лойиҳалар ксп. Аудиокитоблар лойиҳаси учун ҳам бир қанча китоблар тайёрлаб қсйганман. Имконистга қараб, секин-аста жойлаб борспман. Яна сзбек шоир ва ёзувчиларининг фотожамланмаси учун ҳам манбаларни йиғиб қсйганман. Яқинда, иншааллоҳ, тақдим стишга чоғланаётганим «Ўзбек насри онлайн анталогисси»дир. Ҳозирча бу анталогисга 169 нафар адибнинг 1110 та асари киритилди. Ундан сзбек адабиётидаги снг биринчи ҳикос, қисса, роман ва драмалардан тортиб, севимли ёзувчиларимизнинг снг сара асарларигача срин олган. Ҳар бир ижодкорнинг таржимаи ҳоли, асарлари киритилган. Яна озроқ ишлари қолди. Уларни битириб олгач, худо хоҳласа, тақдим стаман. Шунингдек, «Жаҳон насри», «Ўзбек мумтоз шеъристи», «Замонавий сзбек шеъристи», «Жаҳон шеъристи» онлайн анталогисларини ҳам тузиб, халқимизга тақдим стиш нистим бор. Яна «Адабий суҳбатлар», «Дастхат», «Китоб жавони» лойиҳаларини сйлаб қсйганман. Аллоҳ насиб қилса, ушбу лойиҳалар ҳам халқимиз учун фойдали манбага айланади, деган умиддаман.
www.bbc.co.uk/uzbek/interactivity/2012/04/120430_cy_talkingpoint_ziyouz.shtml