Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam duo qilib: «Ey Allohim, menga ochlikdan panoh berishingni so‘rayman, zero, u juda yomon hamxonadir, hamda xiyonatdan panoh berishingni so‘rayman, zotan u juda yomon astar-yopinchiqdir», der edilar (Abu Dovud rivoyati).

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: «Do‘zax ahli beshtadir», deya bir necha toifani zikr qilib: «Arzimagan bo‘lsa-da, o‘zi yoqtirgan narsaga xiyonat qiladigan xoin», deganlar (Muslim rivoyati).

Ibn Mas’ud roziyallohu anhu aytadilar: «Alloh yo‘lida qatl etilish barcha gunohlarga kafforat bo‘ladi. Biroq omonat bundan mustasno. Qiyomat kuni bir bandani olib kelishadi. Garchi Alloh yo‘lida qatl etilgan bo‘lsa ham, unga: «Omonatingni ado et», deyiladi. U: «Ey Rabbim, dunyo o‘tib ketgan bo‘lsa, men qanday qilib omonatni ado qilaman», deydi. Uni «Hoviya»ga olib borishadi. Unga omonati ko‘rinadi. U o‘ziga berilgan kundagi shaklda bo‘ladi. Uni ko‘riboq taniydi. Uning izidan «Hoviya»ga tushib, unga yetib boradi-da, yelkasiga ortib, olib chiqa boshlaydi. Endi chiqaman, deganida omonat yelkasidan tushib ketadi. U abadul-abad omonatning izidan pastga tushib ketaveradi». So‘ng: «Namoz omonatdir, tahorat omonatdir, tarozi omonatdir, o‘lchov omonatdir», deb bir qancha narsalarni sanadilar-da: «Bularning eng qattig‘i va’dadir», dedilar (Ahmad, Bayhaqiy rivoyati).

Rivoyat qilishlaricha, odamlardan birinchi bo‘lib, ko‘tariladigan narsa omonatdorlik va oxirida qoladigan narsa namozdir. Holbuki, ko‘pchilik namozxonlarda xayr — yaxshilik bo‘lmaydi.

Ey Allohim, bizga lutf marhamating ila muomala qilgin va barchamizni afv aylagin.

Alloh taolo buyuradi:

«(Ey Muhammad), yana siz har bir tuban qasamxo‘r, g‘iybatchi-yu, gap tashuvchi (chaqimchi) kimsaga itoat etmang!» (Qalam surasi, 10—11).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytganlar: «Chaqimchi jannatga kirmaydi» (Muttafaqun alayh).

Yana bir hadisda aytilishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ikki qabr yonidan o‘taturib: «Bu ikkisi (ya’ni, qabrdagi mayyitlar) azoblanmoqda. Biroq katta narsa sababli azoblanayotganlari yo‘q. Ulardan biri siydigidan saqlanmas edi. Ikkinchisi chaqimchilik qilib, gap tashib yurardi», dedilar. So‘ng ho‘l novdani olib, ikkiga bo‘ldilar va har bir qabrga bittadan bo‘lakni sanchib qo‘ydilar. «Ey Rasululloh, nima uchun bunday qildingiz?» deb so‘rashganida, u zot sollallohu alayhi vasallam: «Shoyad bu novdalar qurigunicha, ulardan azob yengillatib turilsa», deya javob berdilar. (Muttafaqun alayh).

«Biroq katta narsa sababli azoblanayotganlari yo‘q» jumlasini qo‘yidagicha tushunish mumkin: bu ishlarni tark etish ular uchun juda qiyin emas edi yoki ularning nazarida juda qiyin emas edi. Shuning uchun boshqa bir rivoyatda: «Yo‘q, u katta gunohdir», deyilgan.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: «Eng yomon insonlar — ularga bu yuzi bilan, bularga bu yuzi bilan boradigan ikki yuzlamachi kimsalar ekanini ko‘rasizlar» (Muttafaqun alayh).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: «Kimning bu dunyoda ikkita yuzi bo‘lsa, qiyomat kunida uning olovdan ikkita tili bo‘ladi» (Abu Dovud rivoyati).

Rivoyat qilishlaricha, kim ikkita tilli bo‘lsa, Alloh qiyomat kunida unga olovdan ikkita til qilib beradi.
«Ikkita tilli» degani, bir toifa odamlar bilan o‘zgacha, boshqa toifa odamlar bilan o‘zgacha gaplashadigan deganidir.

Imom Abu Homid Fazzoliy aytganlarki: «Odatda, birovning gapini ikkinchi kishiga: «Falonchi sen haqingda bundoq dedi», deya yetkazuvchi kimsaga «chaqimchi» deyiladi. Biroq chaqimchilik shuning o‘zi bilangina cheklanib qolmaydi. Chaqimchilik — ochilishi karih — sanalgan narsani ochishdir. Yomon ko‘ruvchi kim bo‘lishining farqi yo‘q: gapiruvchimi, gapiriluvchimi yoki gaplashuvchimi. U yoqimsiz narsa nima bilan kashf qilinishi ham farqsizdir: so‘z bilanmi, yozuv bilanmi, ishora bilanmi va hokazo. Chaqimchilik qilingan — tashilgan narsa so‘z bo‘ladimi yoki amal bo‘ladimi, ayb yoki boshqasi bo‘ladimi, barchasi barobardir».

Chaqimchilikning mohiyati sirni fosh qilish va kashf qilinishi karih sanalgan narsani e’lon qilishdir. Inson boshqa insonlardan ko‘rgan har qanday narsasi haqida gapirishdan tilini tiyishi lozim. Gapirsa, musulmonlarga foydali yoki ma’siyatni daf qiladigan narsalarni aytishi mumkin.

Kimga birov gap tashib kelib: «Falonchi sen haqingda bundoq dedi», desa, u kishi quyidagi oltita ishni qilishi lozim:
1. Uni tasdiqlamaslik lozim. Chunki u chaqimchi, fosiq bo‘lib, uning gapi e’tiborga olinmaydi.
2. Uni bu ishdan qaytarib, nasihat qilishi va bu ishni qoralashi lozim.
3. Uni Alloh uchun yomon ko‘rishi lozim. Zero, u Allohning huzurida manfur bo‘lib, uni Alloh uchun yomon ko‘rish vojibdir.
4. Gapirilayotgan kishi haqida yomon gumonga bormasligi lozim. Zero, Qur’oni karimda:
«Ey mo‘minlar, ko‘p gumon(lar)dan chetlaninglar! Chunki ayrim gumon(lar) gunohdir!» deyilgan (Hujurot surasi, 12).
5. Eshitgan gapi uni josuslik qilishga va gapning tagiga yetish uchun harakat qilishga undamasligi lozim. Chunki yuqoridagi oyatning davomida: «(O‘zgalarning ayblari ortidan) josuslik qilib yurmanglar», deyilgan.
6. Chaqimchi keltirgan gaplarni boshqalarga yetkazmasligi darkor.

Bir kishi Umar ibn Abdulaziz roziyallohu anhuga bir odam haqida nimadir dedi. Umar unga: «Ey sen, agar xohlasang, gapingni tekshirib ko‘ramiz: bordi-yu yolg‘on gapirgan bo‘lsang, unda sen: «Agar sizlarga bir fosiq kimsa biron yomon xabar keltirsa, (u xabarni) aniqlab, tekshirib ko‘ringlar», degan oyatdagi fosiqlardan bo‘lasan. Agar rost gapirgan bo‘lsang, unda sen «g‘iybatchi-yu, gap tashuvchi» kimsalardan bo‘lasan. Xohlasang, afv qilamiz», dedi. Shunda haligi kishi: «Afu aylang, ey Amiral mo‘minin. Endi sira bu ishga qaytmayman», dedi.

Bir kishi Sohib ibn Ubbodga yetim molini olishga undovchi varaqa ko‘tarib keldi. Holbuki, uning mol-mulki ko‘p edi. U zot varaqaning orqa tomoniga: «Chaqimchilik garchi rost bo‘lsa ham qabih amaldir. Mayyitni Alloh rahmat qilsin, yetimni o‘nglasin, mol Allohning in’omi, unga ko‘z olaytiruvchini Alloh la’natlasin», deb yozdi.

Hasan Basriy hazratlari aytganlarki: «Kim senga bir gapni yetkazsa, bilginki, u sening gapingni ham boshqalarga yetkazadi».
«Kim senga gap tashisa, sening gapingni boshqaga tashiydi», degan jumla odamlar orasida keng yoyilgan.

Ibn Muborak rahimahulloh: «Haromi (zinodan bo‘lgan) bola gap yashirmaydi», deb chaqimchilik qiladigan har bir inson haromi bo‘lishi mumkinligiga quyidagi oyatni dalil qilganlar:
«Qo‘pol va bulardan tashqari benasab — haromi kimsaga itoat etmang!» (Qalam surasi, 13).

Rivoyat qilishlaricha, salafi solihinlardan biri birodarini ziyorat qilganida, birodari u zotga boshqa birodari haqida yomon gaplarni gapiribdi. Shunda u zot: «Ey birodar, g‘iybatni juda cho‘zib yubordingiz va uchta jinoyat sodir etdingiz: menga birodarimni yomon ko‘rsatib qo‘ydingiz, u bilan qalbimni mashg‘ul qildingiz va o‘zingizga bo‘lgan ishonchdan mahrum qildingiz», degan ekan.

Bir kishi Ali ibn Husayn roziyallohu anhmoga: «Falonchi sizni haqorat qildi va siz haqingizda bundoq, bundoq dedi», degan ekan, u zot: «Meni uning oldiga olib bor», debdilar. U o‘zini himoya qilsa kerak, deb o‘ylabdi. Haqorat qilgan kishining oldiga yetib borishgach, u zot: «Ey birodar, agar men haqimda gapirgan gaping haq bo‘lsa, Alloh meni mag‘firat qilsin. Bordi-yu men haqimda gapirgan gaping noto‘g‘ri bo‘lsa, Alloh seni mag‘firat qilsin», degan ekanlar.

Abu Lahabning xotini chaqimchilik qilib, gap tashib yurgani uchun Qur’oni karimda «o‘tin orqalagan», deb vasf qilingan. Chaqimchilik adovatga sabab bo‘lgani bois «o‘tin», deb nomlangan. Ma’lumki, o‘tin olovning alangalanishiga sabab bo‘ladi.

Aytishlaricha, chaqimchining ishi shaytonning ishidan ham zararliroqdir. Chunki shaytonning amali vasvasa bilan bo‘lsa, chaqimchining amali bevosita bo‘ladi.
   

Hikoyat

Rivoyat qilishlaricha, bir kishi sotilayotgan bir qulni ko‘rib qoldi. Egasi: «Uning chaqimchilikdan boshqa aybi yo‘q», deb jar solar edi. Kishi g‘ulomning aybini pisand qilmadi va uni sotib oldi. Fulom xo‘jayinining uyida bir necha kun turganidan keyin uning xotiniga: «Xojam sizning ustingizga boshqa xotin olmoqchi yoki o‘ynash tutmoqchi. U sizni yaxshi ko‘rmaydi. Agar sizga mehri tushib, o‘ylagan niyatidan qaytishini istasangiz, unda xojam uxlagan paytida ustarani olib, soqolining tagidan bir necha tukni qirib olingda, ularni asrab qo‘ying», dedi. Xotin parishon holda: «Xo‘p», dedi va eri uxlagach, quli o‘rgatgan ishni qilishga jazm etdi. Keyin g‘ulom xo‘jayinining oldiga kelib: «Xojam, bekam o‘ziga o‘ynash tutib, unga juda o‘rganib qolgan. Shuning uchun sizdan xalos bo‘lmoqchi, bu kecha sizni so‘yishga jazm qilgan. Agar gapimga ishonmasangiz, unda kechqurun o‘zingizni uxlaganga solib yoting. Shunda sizni so‘yish uchun qo‘lida biron narsa ko‘tarib kelayotganini ko‘rasiz», dedi. Xo‘jayini unga ishondi. Qorong‘u tushgach, o‘zini uxlaganga solib yotdi. Xotini uning soqoli ostidagi tuklardan qirqib olish uchun ustara ko‘tarib keldi. Soqolidan qirqib olmoqchi bo‘lib, engashgan kuyi qo‘lini erining tomog‘iga cho‘zgan edi, u sakrab turib, ustarani tortib oldi-da, xotinini so‘yib tashladi. Xotinining qarindoshlari bu voqeadan xabar topib, u kishini o‘ldirdi va ikki urug‘ orasida qirg‘in boshlanib ketdi. Birgina chaqimchi, yolg‘onchi qulning kasofati bilan shunday falokat ro‘y berdi.

Shu bois Alloh taolo chaqimchini «fosiq» deb nomlagan:
«Ey mo‘minlar, agar sizlarga bir fosiq kimsa biron xabar keltirsa, sizlar (haqiqiy ahvolni) bilmagan holingizda biron qavmga musibat yetkazib qo‘yib, qilgan ishlaringizga afsus-nadomat chekib qolmasliklaringiz uchun (u fosiq kimsa olib kelgan xabarni) aniqlab-tekshirib ko‘ringlar!» (Hujurot surasi, 6).

Tahlil — uchtaloq qilgan kishiga xotinini halollab berish maqsadida, uning xotinini nikohiga olib, so‘ng taloq qilish.

Ibn Mas’ud roziyallohu anhu aytganlar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam halol qiluvchini ham, halol qildiruvchini ham la’natladilar» (Termiziy rivoyati).

Imom Termiziy aytadilar: «Ahli ilm nazdida ushbu hadisga amal qilinadi. Umar ibn Xattob, Usmon ibn Affon, Abdulloh ibn Umarlar shular jumlasidandir. Shuningdek, fuqaho tobe’inlar ham shu so‘zni aytganlar».

Uqba ibn Omir roziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Sizlarga ahmoq ijarachi haqida xabar beraymi?» deb so‘ragan edilar. «Ha, yo Rasululloh» deyishdi. U zot sollallohu alayhi vasallam: «U halol qiluvchidir. Alloh halol qiluvchini ham, halol qildiruvchini ham la’natlagan», dedilar (Ibn Moja rivoyati).

Ibn Abbos roziyallohu anhumo aytadilar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan halol qiluvchi haqida so‘rashdi. U zot: «Yo‘q, faqat rag‘bat-xohish bilan qilingan nikoh joiz. Aldov-hiyla nikohi joiz emas. Alloh azza va jallaning kitobini istehzo qilish mumkin emas. Toki asaldonidan totib ko‘rsin», dedilar (Abu Ishoq Juzjoniy rivoyati).

Bir kishi Ibn Umardan: «Bir kishi xotinini uchtaloq qildi. Bir birodari u bilan maslahatlashmasdan, halollab berish maqsadida uning xotiniga uylandi. Endi birinchisiga halol bo‘ladimi?» deb so‘ragan edi, u: «Yo‘q. Faqat rag‘bat-xohish bilan qilingan nikoh joiz. Biz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam davrida bu ishni fohishabozlik deb hisoblardik», dedilar (Hokim rivoyati).

Asram va Ibn Munzirlar rivoyat qilishlaricha, Umar ibn Xattob roziyallohu anhu: «Halol qiluvchi va halol qildiruvchini huzurimga olib kelishsa, ikkalasini ham toshbo‘ron qilgan bo‘lardim», deganlar.

Umar ibn Xattob roziyallohu anhudan ayolni eriga halollab berish haqida so‘rashganida: «Bu ish fohishabozlik», deb javob berganlar.

Abdulloh ibn Sharik Omiriy aytadilar: «Ibn Umar roziyallohu anhumodan: «Bir kishi amakisining qizini (ya’ni, xotinini) taloq qilib, so‘ng afsuslanib, xotiniga rag‘bat bildirdi. Boshqa birov u kishiga halollab berish uchun unga uylanmoqchi. Shu ish mumkinmi? deb so‘rashgan edi, u zot: «Agar u halollab bermoqchi ekanini bilsa, garchi yigirma yil yoki shunga yaqin muddat yashasa-da, ikkalasi ham zinokordir», deya javob berdilar.

Bir kishi Ibn Abbos roziyallohu anhumoga: «Amakimning o‘g‘li xotinini uchtaloq qilib, endi afsuslanib o‘tiribdi», degan edi, u zot: «Amakingni o‘g‘li Rabbiga osiylik qilgan edi, Rabbi uni nadomat chektirib qo‘ydi. Shaytonga itoat qilgan edi, shayton unga (bu mushkul holatdan) chiqar yo‘lni paydo qilmadi», dedi. «Birontasi unga xotinini nikohlab bersa bo‘lmaydimi?» deb so‘ragan edi, «Kim Allohni aldamoqchi bo‘lsa, o‘zini aldab qo‘yadi», deya javob berdilar.
   

Ibrohim Naxa’iy aytganlar: «Birinchi er va yoki ikkinchi er va yo ayol — uchovidan birontasining niyati halollab berish bo‘lsa, ikkinchisining nikohi botil bo‘ladi va birinchisiga halol bo‘lmaydi».

Hasan Basriy: «Agar uchovidan birontasi halollashni istasa, (nikohni) fosid qilgan — buzgan bo‘ladi», deganlar.

Tobe’inlarning imomi Said ibn Musayyab: «Avvalgi eriga halollab berish maqsadida biron xotinga uylangan kishining nikohi halol emas», deganlar.

Molik ibn Anas, Lays ibn Said, Sufyon Savriy, Imom Ahmadlar ham shu gapni aytganlar.

Ismoil ibn Said aytadi: «Imom Ahmaddan: «Bir kishi ayolga avvalgi eriga halol qilib berish maqsadida uylanmoqchi. Biroq ayol bundan bexabar. Shu ish joizmi?» deb so‘ragan edim, u zot: «U halol qiluvchidir. Agar bu bilan halollab berishni xohlar ekan, u mal’undir», dedilar».

Imom Shofe’iy mazhablariga binoan, agar nikoh vaqtida halollab berish shart qilinsa, nikoh botil bo‘ladi.

Alloh taolodan bizlarni O‘zi rozi bo‘lgan ishlarga muvaffaq aylashini, gunoh ishlardan yiroq qilishini so‘raymiz. Albatta, U saxovatli, marhamatli, mag‘firatli va rahmli zotdir.