Uchinchi muomala:
Chaqaloqqa go‘zal ism qo‘yish. Chunki bu bolaning otasi zimmasidagi haqlaridan biridir.

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«(O’g‘il bolaga) ism qo‘yayotganingizda (Abdulloh, Abdurahmon kabi) Abd bilan boshlanuvchi ismlar qo‘yingiz!» (Tabaroniy Abdulmalik ibn Abi Zuhayrdan (r.a.) rivoyat etgan).

Yana shunday deydilar:
«Alloh taologa eng sevimli bo‘lgan ismlar — Abdulloh va Abdurahmondir». (Muslim Abdulloh ibn Umardan (r.a.) rivoyat etgan).

Yana shunday deydilar:
«Mening ismim bilan ism qo‘yingiz. Faqat mening kunyam (Abul Qosim) bilan kunyalanmangiz». (Ahmad ibn Hanbal va ibni Hibbon, Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat etganlar).

Bolalarga ism qo‘yayotganda yaxshi, solih zotlarning ismlaridan qo‘yish kerak. Chunki, insonlar qiyomat kuni o‘sha ism va otalarining ismlari bilan chaqiriladi.

Rasululloh (s.a.v.) shunday deydilar:
«Muhaqqaqki, sizlar qiyomat kuni o‘z ismlaringiz va otalaringizning ismlari bilan chaqirilajaksiz! Bas, ismlaringizni go‘zallashtiring!» (Abu Dovud Abud-Dardodan (r.a.) rivoyat etgan).

Agar bir kishining ismi yoqimsiz, yomon bo‘lsa, o‘zgartirishi mustahab.

Rasululloh (s.a.v.) ba’zi ismlarni o‘zgartirganlar. Masalan, Os nomini Abdulloh deya almashtirganlar. Ayollar ismi bo‘lgan Burro nomini esa Zaynab deya o‘zgartirganlar.

Yana, ba’zi ismlar aytilishini man qilganlar, masalan, Aflok, Yasor, Burka va h.k.

To‘rtinchi muomala:
Aqiqa marosimi o‘tkazmoq. Bunda o‘g‘il bola uchun ikki jonliq va qiz bola uchun bir jonliq so‘yiladi. Jonlining erkak yoki urg‘ochi bo‘lishining zarari yo‘q.

Termiziyning Alidan (r.a.) rivoyatiga ko‘ra, Rasululloh (s.a.v.) Hasan (r.a.) uchun qilingan aqiqada bir qo‘y so‘yganlar.

Bundan anglashilmoqdaki, o‘g‘il bola uchun ikki jonliq o‘rniga bitta so‘yilsa ham joiz.

Yangi tug‘ilgan chaqaloqning sochi olinib, tortiladi va soch og‘irligicha oltin yoki kumush yoki bularga teng miqdorda pul sadaqa qilinadi.

Al-Hokimning Alidan (r.a.) rivoyatiga ko‘ra, Husayn (r.a.) tug‘ilgach, yettinchi kuni Rasululloh (s.a.v.) qizlari Fotimaga (r.a.) o‘g‘lining sochlarini olib tortishni va og‘irligi mikdorida oltin yoki kumush sadaqa qilishni amr etdilar.

Oishadan (r.a.) rivoyatga ko‘ra, aqiqa uchun so‘yilgan jonliqning suyaklari sindirilmaydi.

Beshinchi muomala:
Xurmo yoki biror shirinlik bilan chaqaloqning og‘ziga tutiladi.

Asmo binti Abu Bakr (r.a.) shunday deganlar:
«Abdulloh ibn Zubayrni Quboda tuqqan edim. Uni Rasululloh (s.a.v.) huzuriga olib bordim. U zot bir xurmoga duo o‘qidilar. So‘ng uni og‘izlariga solib chaynadilar. Keyin uni bolaning tomog‘iga surttilar va barokatli bo‘lishi uchun unga duo qildilar».

Abdulloh ibn Zubayr (r.a.) Islom jamiyatida ilk tug‘ilgan boladir. Shu sababdan hamma sevindi.

O’n ikkinchi adab:
Ajrashmoqka aloqador hukmlarni bilmoq haqida. Shuni ham yaxshi bilish kerakki, ajrashish muboh bo‘lishi bilan birga Alloh taoloning huzurida eng sevimsizdir.

Alloh taolo marhamat etadi:
«Agar sizga itoat etishsa, endi ularga (xotinlaringizga) qarshi boshqa biror dalil axtarmang!» (Nisa, 4/34).

Abdulloh ibn Umar (r.a.) shunday deganlar:
«Mening nikohimda bir xotinim bor edi. Men uni juda yaxshi ko‘rardim. Otam esa uni hech yoqtirmasdilar. Va uni (ba’zi fe’li uchun) qo‘yib yuborishimni aytdilar. Men Rasululloh (s.a.v.) oldiga borib ahvolni anglatdim. Rasululloh (s.a.v.) menga buyurdilar.
- Ey Umarning o‘g‘li! Xotiningni qo‘yib yubor!» (Termiziy Abdulloh ibn Umardan (r.a.) rivoyat etgan).

Ayol erini, oila ahlini xafa qilishi va ularga aziyat berishi badfe’llik, badxulqlik sanaladi. Alloh taolo marhamat etadi:
«...O’sha (xotin)larni uylardan (haydab) chiqarmanglar. Va o‘zlari ham chiqmasinlar. Illo, fahsh ishni qilsalargina chiqariladilar». (Taloq, 65/1).

Agar aziyat yetkazuvchi taraf erkak bo‘lsa, xotin mol berib o‘zini ajratib olishga haqqi bor.

Erkak kishi mahr qilib bergan narsadan ziyodasini olishi makruhdir.

Xotin agar sababsiz ajrashmoq istasa, gunohkor bo‘ladi. Rasululloh (s.a.v.) shunday deganlar:
«Hech kanday sababsiz eridan ajrashmoqchi bo‘lgan xotin jannatning hidini ham ololmaydi». (Abu Dovud va Termiziy Savbondan (r.a.) rivoyat etganlar).`

Xotini ajramoqni so‘ragan kishi esa shu to‘rt xususga rioyat etishi kerak:

Birinchi xusus:
Xotinini hayzli bo‘lmagan pok holida qo‘yishi va shu muddat ichida jimo qilmasligi kerak.

Abdulloh ibn Umar (r.a.) xotinini hayzli holda qo‘ygandilar.

Rasululloh (s.a.v.) bu holni bilganlarida Abdullohning otasi Umarga (r.a.) murojaat qilib, shunday dedilar:
«Yana unga qaytishini (o‘g‘lingga) buyur. Toki, poklansin. So‘ngra, yana hayz ko‘rsin. So‘ngra, takror poklansin. Keyin xohlasa uni qo‘yar, xohlamasa, (ajrashmay) yonida olib qoladi». (Buxoriy va Muslim Abdulloh ibn Umardan (r.a.) rivoyat etganlar).

Ikkinchi xusus:
Xotinidan ajrashmoqni istagan kishi uni darhol «uch taloq» bilan qo‘ymasdan bir taloq bilan qo‘yishi kerak. Chunki bir taloq bilan qo‘ygan kishi pushaymon bo‘lib, xotinini qo‘ymoqdan voz kechsa, yana unga qaytmoq va nikohni yangilamoq haqqi bo‘ladi.

«Uch taloq» aytib, so‘ngra pushaymon bo‘lsa, xotiniga qaytish yo‘li bekiladi.

Faqat ajrashgan xotin boshqaga turmushga chiqib, eri vafot etsa yoki kelishmay ajrashsa, o‘shanda yana eski - sobiq eri bilan turmush qurishga haqqi bo‘ladi.

Aks holda «Sulhli oila (nikoh)» va hulla dinimizda harom qilingan. Ajrashmoq uchun uch taloq alohida-alohida zamon (vaqt)da va makon (joy)da bo‘lishi kerak. Bir joyda va ayni vaqtda uch taloqni birdan bermoq joiz bo‘lish bilan birga makruh.

Uchinchi xusus:
Ajramoqchi bo‘lgan kishi xotinini haqorat qilmasdan, kamsitmasdan va ko‘nglini og‘ritmasdan madaniy bir holda ajrash kerak.

Alloh taolo marhamat etadi:
«O’sha xotinlarni foydalantiringiz!» (Baqara, 2/236).

Alloh taolo nikohda fazilat, boylik va barokat borligini bildirganidek, o‘rniga ko‘ra, ajrashishda fazilat va barokat borligini ham aytgan.

Alloh taolo marhamat etadi:
«Oralaringizdagi bevalarni, bo‘ydoqlarni va qulu cho‘rilaringizning yaxshi (solih)larini uylantiring (nikohlab qo‘ying). Agar faqir bo‘lsalar, Alloh ularni lutfi, fazlu karami bilan boy-badavlat qilur. Alloh (karami) keng, o‘ta olim (ya’ni juda ham, juda ham bilguvchi) Zotdir». (Nur, 24/32).

Yana shunday deydi:
«Agar (er-xotin) ajrashadigan bo‘lsalar, Alloh ularning har ikkisini ham O’zining fazli bilan behojat qilib qo‘ygay». (Niso 4/130).

To‘rtinchi xusus:
Xoh oilalik (nikohlik) muddatida va xoh ajrashgandan so‘ngra bo‘lsin, ayolning sirini oshkor qilmaydi. Chunki ayollarning sirli (maxfiy, yashirin) jihatlarini boshqalarga ochish Alloh taolo huzurida katta gunohdir.

ERNING XOTIN ZIMMASIDAGI HAQ-HUQUQLARI

Imom Shofe’iyga ko‘ra, nikoh aqdi bir tur xizmatchilik shartnomasi kabidir. Shu sababli xotin erga itoat etishi kerak.

Faqat Alloh taologa qarshi gunoh ishga buyurilsa, erga itoat etishi kerak emas.

Boshqa xususlarda erini mamnun qilishi jannatga kirishiga vasila bo‘ladi.

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Eri o‘zidan rozi bo‘lgan holida o‘lgan ayol jannatga kirgay». (Termiziy Ummu Salamdan (r.a.) rivoyat etgan).

Aytishlariga karaganda, bir odam sayohatga chiqdi. Chiqayotganda xotiniga yuqori qavatdan pastki qavatga tushmasligini aytib, ogohlantirdi. Pastki qavatda otasi yashardi. Otasi xastalandi. Ayol Rasulullohga (s.a.v.) elchi yuborib, otasining yoniga tushishga izn so‘radi.

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Erga itoat etish va ahdga sodiq bo‘lish, vafo qilish kerak»

Bu orada otasi vafot etdi. Uni dafn qildilar.

So‘ng Rasululloh (s.a.v.) o‘sha ayolga elchi yubordilar va eriga itoati sababli Alloh taolo otasini afv etganini va dunyodalik paytida qilgan xato-kamchiliklarini kechirgani to‘grisida xabar berdilar.

Yana Rasululloh (s.a.v.) shunday deganlar:
«Ayol besh vaqt namoz o‘qib, bir oy ro‘zasini tutsa, farjini qo‘risa va eriga itoat etsa Parvardigorining jannatiga kiradi». (Ibn Hibbon Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat etgan)

Islom shartlaridan so‘ngrayoq erga itoatni zikr etgan.

Yana Rasululloh (s.a.v.) ayollardan so‘z ochib, ular haqida shunday deganlar:
«Ular homilador bo‘lganlardir. Ko‘z yorganlardir. Emizganlardir. Farzandlariga ko‘p marhamat qilganlardir. Erlariga qarshi adabsizlik qilmasalar, namoz o‘qiganlari jannatga kiradilar».

Yana shunday deganlar:
«Jahannamlik (odam)lardan (xabardor etildim) voqif bo‘ldim. Ne ko‘z bilan ko‘rayki, do‘zax ahlining ko‘pchiligi ayollardir!» (Buxoriy va Muslim Abdulloh ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat etganlar).

Yana Rasululloh (s.a.v.) bildirishlariga ko‘ra, jannatiylarning juda ozi ayollardir. Chunki pul va bezakli liboslar ularning ko‘pchiligini solih amal qilishdan qoldirgan.

Abdulloh ibn Abbosning (r.a.) aytishlariga ko‘ra, bir ayol Rasulullohning (s.a.v.) muborak huzurlariga kelib dediki:

«Men tul xotinman. Va turmush qilmoq istayman. Erning xotini (zimmasi)dagi haq-huquqlari nimalardan iborat?»

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etdilar:
«Erning xotini zimmasidagi haq-huquqlaridan biri - uning nafsidan murodini olmoqni istagan vaqtida, tuyaning ustida (mingan) (holda) bo‘lsa ham, uni man’ (rad) etmasligidir.
Yana uning haqlaridan biri, erining iznisiz uyidan biror narsani boshqaga bermaslik, agar bersa, gunohi xotinning zimmasiga, savobi esa erga bo‘ladi.
Erning haqlaridan yana biri, xotin erining iznisiz nafl ro‘za tutmasligidir.
Erining iznisiz uyni tark etib, chiqqan xotinga uyiga qaytgunicha yoki tavba qilgunicha farishtalar la’nat aytib turadilar». (Bayhaqiy Abdullohibn Umardan (r.a.) rivoyat etgan)

Yana shunday deydilar:
«Agar bir kishiga sajda etish mumkin bo‘lsa edi, zimmasidagi haqqining buyukligi tufayli xotinni eriga sajda etishga buyurgan bo‘lardim». (Termiziy va ibn Xibbon Abu Xurayradan (r.a.) rivoyat etganlar).

Yana shunday deydilar:
«Uyining tubida (chetida, burchida) bo‘lsa ham, uyining o‘rtasida bo‘lsa ham ayolning Parvardigor rizosiga eng yaqin o‘laroq o‘qigan namozi jome’da (jamoat bilan) o‘qilgan namozdan yanada fazilatliroqdir». (Ibn Hibbon Abdulloh ibn Ma’suddan (r.a.) rivoyat etgan).