Fatxi Musuliy xastalik va ochlik shiddati ortganda shunday deganlar:
«Yo Rabbiy! Meni xastalik va ochlik bilan imtihon etding. Sen valiy qullarni shunday imtihon qilar eding.
Yo Rabbiy! Mening qay amalimning mukofoti sifatida bu ne’matni menga ehson aylading?!»

Tavrotda shunday bir oyat bor:
«Alloh taolodan qo‘rq! To‘yishing bilan ochlarni xotirla!»

Abu Sulaymon shunday deganlar;
«Oqshom taomidan bir luqmani tark etishim — men uchun tonggacha ibodat qilmog‘imdan sevimliroqdir!»

Abu Sulaymon yana shunday deganlar:
«Ochlik - Alloh huzurida Uning xazinalaridan bir xazinadir. Ochlikni faqat sevgan kishilariga beradi».

Sahl ibn Abdulloh Tustariy uzoq vaqt hech narsa yemasdan och qolardilar va shunday derdilar:
«Dunyo va oxirat uchun ochlikdan foydaliroq narsa yo‘q!»

Yana shunday derdilar:
«Oxiratni talab etguvchilar uchun to‘ymoqdan zararliroq narsani bilmayman».

Yana shunday derdilar:
«Ochlikda ilm va hikmat topdim. To‘qlikda Alloh taologa qarshi gunoh va johillik ko‘rdim».

Hadisi sharifda bildirilishiga ko‘ra:
«Me’daning uchdan biri yemoq uchun taxsis etilishi kerak. Bundan ko‘pini yegan kishi o‘z savoblaridan yegan bo‘ladi».

Yana shunday derdilar:
«Ko‘k yuzidan yer yuziga endirilgan barcha yaxshiliklarning boshi ochlikdir. Yer-ko‘k orasidagi barcha yomonliklarning boshi esa to‘qlikdir».

Yana shunday derdilar:
«Kim nafsini och ko‘ysa, vasvasa ham tinch qo‘yar».

Yana shunday derdilar:
«Bilingizki, bu zamonda hech kim ozodlikka - najotga erisholmas. Faqat bundan nafsini jilovlagan, ochlik, tongda uyg‘oq bo‘lish va mujohada bilan nafsini o‘ldirganlar mustasnodir».

Hikmat ahlidan bo‘lgan bir zotdan so‘rashdi:
«Qaysi bog‘ bilan nafsimizni bog‘laylik?»
Ul zot shu javobni berdilar:
«Uni ochlik va suvsizlik bog‘i bilan bog‘lang!»

Abu Bakr ibn Abdulloh al-Muzaniy shunday demishlar:
«Uch xildagi kishilar borki, Alloh taolo ularni sevadi. Bular oz uxlovchi, oz yeyuvchi, oz dam oluvchi - oz rohatlanuvchi kishilardir».

Rivoyat etilishicha, Iyso (a.s.) oltmish kun biror narsa yemasdan bir yerda qolib, tonglar Alloh taologa munojotda bo‘lardilar.

Bir kun yodlariga non keldi va darhol Alloh taolo bilan bo‘lgan bog‘lanish uzildi, munojot to‘xtadi.

Shu onda oldilarida bir non ko‘rdilar. Shu non tufayli munojot to‘xtaganidan kayg‘urib yig‘lay boshladilar. Bu payt oldilarida bir keksa kishi paydo bo‘ldilar. Iyso (a.s.) u zotga dedilarki:

«Ey Alloh taoloning valiy bandasi! Haq taolo sizni muborak aylasin.

Men uchun Alloh taologa duo qiling. Chunki men Alloh taolo bilan munojot holida ekanman, yodimga non keldi va oramizdan munojot uzildi».

Bundan so‘ng keksa kishi duo kildilar:

«Yo Rabbiy! Seni tanigan kunimdan buyon agar yodimga non kelganini biladigan bo‘lsam, meni mag‘firat qilma!»

Deyiladiki, Alloh taolo munojot uchun Musoni (a.s.) Tur tog‘iga chorlaganda Muso (a.s.) ilohiy huzurga chiqmasdan avval qirq kun yemoqni tark aylab, nafsini tarbiya etgan ekanlar.

OCHLIKNING FOYDALARI, TO’QLIKNING ZARARLARI

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Ochlik va suvsizlik bilan nafslaringizga qarshi mujohada etingiz. Chunki bunda savob va mukofot bor».

Alloh taolo nafslarini ochlik bilan tarbiya qilguvchilarning imon darajalarini yuksaltiradi:
«Orangizda imon keltirganlarning va ilm ato etilganlarning darajalarini Aldoh taolo yuksaltadi».

Ochlikda o‘n turli foyda bor.

Birinchi foyda:
To‘q bo‘lmaslik. Chunki to‘qlik ko‘ngilni ko‘r qiladi.

Tez anglash qobiliyatiga va tushunchani tez anglanishiga to‘siq qo‘yadi. Hatto haddan ziyod ovqatlansa, bolaning xotirasi zaiflashadi. Zehni o‘tmaslashadi.
Tushinish qobiliyati sustlashadi.

Abu Sulaymon ad-Daroniy deydilarki:
«Ochlikka ahamiyat bering. Chunki ochlik nafsni xor qiluvchi, ko‘ngilni nazokatli va ilohiy ilmga muvaffaq etuvchi bir hodisadir».

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Oz kulmoq va oz to‘ymoq bilan ko‘ngillaringizni tiriltiring! Yana ochlik bilan ko‘nglingizni poklangiz!»

Yana shunday deydilar:
«Kim qornini ochiqtirsa, uning fikri-o‘yi, tushunchasi buyuk bo‘ladi. Ko‘ngli esa uyg‘oq bo‘ladi».

Yana shunday deydilar:
«Har narsaning zakoti bor. Vujudning zakoti esa ochlikdir».

Shibliy deydilarki:
«Alloh taolo uchun bir kun och qolsam, ko‘nglimga hikmatdan bir eshik ochilayotganini ko‘rdim».

Bilmoq kerakki, ibodatdan maqsad Alloh taoloni tanimoqqa yetishtiruvchi tushunchani qo‘lga kiritmoq va ilohiy haqiqatlarni ko‘rmoqdir.

To‘klik bu eshikni yopadi. Ochlik esa bu eshikni ochadi.

Alloh taoloni tanimoq - jannat eshiklaridan bir eshikdir.

Shu sababli Luqmon (a.s.) o‘g‘liga shunday maslahat berdilar:
«O’g‘ilginam! Me’da to‘lganda, fikr uxlaydi. Hikmat tilsiz va sag‘ir bo‘ladi. A’zolar ibodatdan qoladi».

Boyazid Bistomiy hazratlari shunday deydilar:
«Ochlik - bir bulutdir. Qul och qolganda, uning ustiga hikmat yog‘diradi».

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Hikmat nuri - ochlikdir. Alloh taolodan uzoqlashmoq - to‘qlikdir. Alloh taologa yaqin bo‘lmoq bechoralarni - ko‘ngli yarimlarni sevmoq va ularga yaqin bo‘lmoqdir. To‘yib, tiqib-bosib yemangiz. Chunki ko‘nglingizdagi imon nurini so‘ndirgan bo‘lursiz. Kim yemoqdan oz, yengil tunasa, huriylar ham tonggacha uning atrofida kechani o‘tkazadilar (kechiradilar)».

Ikkinchi foyda:
Ko‘ngil pokligi.

Ko‘ngilning nozik, sof bo‘lishi lazzatlarni tushunishga zamin hozirlaydi. Agar ko‘ngil qattiq bo‘lsa, go‘yo lazzatlar bilan uning orasida parda borday idrok etmoqdan ojiz bo‘ladi. Me’daning bo‘sh bo‘lishi turli zavq va lazzatlarning o‘rtaga chiqishining asosiy sababidir.

Abu Sulaymon ad-Daroniy shunday deganlar:
«Ochlik tufayli qornimning yopishishi men uchun ibodatga vasila bo‘lgan eng totli narsadir».

Yana shunday deganlar:
«Ochiqqan va suvsagan vaqt ko‘ngil yosharadi va nazokatli bo‘ladi. To‘yganda esa ko‘rlashib, qattiq va dag‘al bo‘ladi».

Junayid Bag‘dodiy deydilarki:
«Sizdan biringiz ko‘ksi bilan o‘z nafsi orasiga ochlikni qo‘ysa, Alloh taologa qilgan munojotning totliligini va zavqini idrok etadi».

Uchinchi foyda:
Alloh taologa qarshi yo‘ldan ozishning boshlanishi bo‘lgan ko‘ngilxushlik, nash’a, yengiltaklikning zavoli ochlik bilan mumkin bo‘ladi.

Inson o‘z nafsining zillatini va ojizligini ko‘rmasa, Alloh taoloning yuksakligini va kahrini ham ko‘rolmaydi.

Uning saodati faqat o‘z nafsini zillat va ojizlik nazari bilan ko‘rmoq, Rabbini izzat va qahr nazari sohibi deya bilmoq bilan bo‘ladi.

Bu sabab tufayli inson doimo me’dasi bo‘sh holda mushohadaga hozir bo‘lishi kerak.

Xuddi shu sabab tufayli barcha dunyo xazinalari Rasulullohga (s.a.v.) ko‘rsatilganda u Zot (s.a.v.) shunday dedilar:
«Yo‘q! Bil’aks, men bir kun och bo‘laman, bir kun to‘q. Och bo‘lganimda sabr etaman va Alloh taologa yolvoraman. To‘q bo‘lganimda ham shukr etaman».

Me’da va farj - jahannam eshiklaridan bir eshikdir. Uning asli to‘qlikdir.

Kim jahannam eshiklaridan bir eshikni yopsa, u uchun jannat eshiklaridan bir eshik ochiladi. Chunki bular mashriq va mag‘rib kabi qarama-qarshidir.

Biriga yaqinlashmoq, ikkinchisidan uzoqlashmoq bo‘ladi.

To‘rtinchi foyda:
Alloh taoloning balo va azobini unutmaslik. Odam bolasi balo va musibatga uchragan kishilarni ko‘rib, hollaridan ibrat olishi kerak. To‘q bo‘lgan kishi ochlikni va och kishilarni unutadi.

Och kishi esa, ochqagan va suvsagan paytida qiyomat kun mahshargohda barcha odamlar suvsizlikdan qiynalayotganini va jahannam ahlining ochligini o‘ylaydi, ibratlanadi.

Dunyoda zillat, xastalik, balo va musibat chekmagan kishi oxirat azobini unutadi.

Aqlli kishi dunyo va oxirat musibatlarini solishtirib, o‘zini oxirat azobidan qutqaradigan amallar qilmog‘i kerak.

Rasululloh (s.a.v.) bildirishlariga ko‘ra, dunyodagi balo va musibatlarning eng shiddatlisi payg‘ambar, avliyo va solih qullar boshiga keladi.

Misrda qurg‘oqchilik boshlanganda Yusufga (a.s.) deyildiki:
«O’lkaning barcha xazinalari sizning qo‘lingizda bo‘lgani holda nechun och qolmoqdasiz?»
U Zot (a.s.) shunday javob berdilar:
«O’zim to‘yib, ochlarni unutib qo‘yishdan qo‘rqaman».

Ochlik Janobi Hakning rahmatini va Uning mahluqotiga shafqatni eslatadi.

To‘q bo‘lgan kishi g‘aflat ichida bo‘ladi va och kishining iztirobini anglamaydi.

Beshinchi foyda:
Ochlikda gunoh va xohishlarning barchasi sinadi. Yeyishni kamaytirish quvvat va nafs istaklarini zaiflashtiradi.

Saodatga erishish kishining o‘z nafsiga hokim bo‘lmog‘idir.

Zunnun Misriy hazratlari deydilarki:
«Men to‘ygan vaqtimda yo bir gunoh qilaman yoki bir gunoh qilishni o‘ylayman. Shuning uchun men aslo qornimni haddan ortiq to‘ydirmayman».

Oisha (r.a.) shunday deganlar:
«Rasululloxdan (s.a.v.) keyin paydo bo‘lgan birinchi bid’at haddan ziyod to‘ymoqdir».

Deyilganki: «Ochlik - Alloh taoloning xazinalaridan bir xazinadir. Ochlik bilan daf’ etilgan istaklarning eng kami - farj va so‘zlash xohishidir. Chunki och kishi shahvatini o‘ylamaydi va o‘zida ezmalik qilishga majol topmaydi. Shu tariqa g‘iybat, yolg‘on, mish-mish kabi til ofatlaridan ham qutiladi».

Inson to‘yishi bilan farjiga sohib bo‘lishi mushkullashadi. Taqvo, sohibini farj zinosidan qo‘riydi. Faqat ko‘z zinosidan qo‘riyolmaydi. Ko‘z yumsa ham, ko‘ngliga va o‘y-xayoliga hokim bo‘lolmaydi. Xayoliga yomon, razil fikrlar keladi.

Yolg‘iz namoz o‘qiyotgan kishining ko‘ngliga ba’zan shunday yomon o‘ylar kelishi mumkin. Biz tilning va farjning ofatlarini misol uchun zikr etdik. Aslida barcha a’zolar orttirgan gunohlar to‘qlikdan hosil bo‘lgan kuch oqibatida maydonga keladi.