Oltinchi foyda:
Ochlik uyqu va g‘aflatni yo‘qotib sahar vaqti uyg‘oq bo‘lishni ta’minlaydi.

Shubhasizki, ortiqcha to‘ygan, ko‘p ichadi. Ko‘p ichgan ko‘p uxlaydi. Ko‘p uxlamoq esa, umrni behuda, zoe etmoq bo‘ladi. Yana, ko‘p uxlash tahajjud vaqti o‘tmog‘iga va ko‘ngil qattiqligiga sabab bo‘ladi.

Shuningdek, ko‘p uxlash umr qisqarishiga va barokat kamayishiga sabab bo‘ladi.

Vaholanki, umr barcha javharlarniig eng qimmatlisidir va qulning eng buyuk sarmoyasidir.

Ko‘p uxlagan kishi ibodat totini topolmaydi. Uxlamoq - falokatlar manbaidir.

To‘qlik o‘ziga baloni chaqiradi. Ochlik esa baloni to‘xtatadi.

Yettinchi foyda:
Ochlikda ibodat qilishda davom etmoq qulay bo‘ladi.

To‘qlik - ibodatga to‘siqdir. Chunki inson qimmatli vaqtining ulkan bir bo‘lagini yemoq uchun sarf etadi.

Ayniqsa, yeguliklarni bozordan olib kelmoq, tozalab to‘g‘ramoq va pishirmoq ham ko‘p vaqtni oladi. Holbuki, bularga ketkazgan vaqtini ibodatga sarf etsa, ko‘p foyda qo‘lga kiritgan bo‘ladi.

Alloh taolo marhamat etadi:
«Ular bu dunyo hayotining zohirinigina bilurlar. Oxiratdan esa tamoman g‘ofildirlar». (Rum, 30/7)

Abu Sulaymon ad-Daroniy fikricha, to‘qlikdan hosil bo‘lgan ofatlar oltitadir:
1. To‘q bo‘lgan kishi Alloh taologa munojotdan tot-lazzat ololmaydi;
2. Hikmatni muhofaza etolmaydi;
3. Maxluqotga nisbatan marhamatli bo‘lmaydi, ularga rahmi kelmaydi. Chunki o‘zi to‘ygan odam hammani to‘q deb o‘ylaydi;
4. Ibodat kilish unga og‘ir keladi;
5. Shahvati ortadi;
6. Och bo‘lgan kishi masjidga shoshiladi. To‘q bo‘lgan kishi esa, hojatxona atrofida kezadi.=

Sakkizinchi foyda:
Oz yegan kishi sog‘lom bo‘ladi, xastaliklarni daf’ etadi.

Ko‘p yemoq ko‘p xastaliklarni keltirib chiqaradi. Xastalik esa ibodatga to‘siq, Alloh taolo zikriga mone’ bo‘lib, tushunchani zaiflashtiradi.

Ochlikda bunday zararlar yo‘q.

Aytishlariga qaraganda abbosiy xalifasi Xorun ar-Rashid huzuriga to‘rt mamlakatdan bittadan tabibni chaqirtiradi. Tabiblar hindistonlik, rumlik, iroqlik, sudanlik edilar. Ularning har biriga xastalikni tamoman yo‘qotuvchi va asar qoldirmaydigan bittadan dorini sifatlashlarini so‘raydilar.
Hindistonlik tabib dediki:
«Menimcha, kasallikni yo‘q qilib, asar qoldirmaydigan dori - qora xamla mevasidir».
Iroqlik tabib dediki:
«Menimcha, bu dori - sutarasidir».
Rum tabibi shunday dedi:
«Menimcha, bu dori - issiq suv».
Sudanlik tabib ularning ichida eng bilimdon edi, u shunday dedi:
«Xamla me’dani burishtiradi. Bu ham bir xastalik. Suturasi me’dani buzadi. Bu ham bir xastalik».
«U holda, sening fikring nedir?» deya so‘rashdi. U shunday javob berdi:
«Menimcha, hech bir kasallikka imkon koldirmaydigan narsa - toza ochqamaguncha, ishtaha butunlay ochilmaguncha, taom yemaslikdir.
Hali ishtahang bor paytda juda ham to‘ymasdan, qo‘lni taomdan tortishdir».
Barisi birdan deyishdiki:
«Ha, shunday. Juda to‘g‘ri aytding!»

Aytishlariga qaraganda, ahli kitob bo‘lgan tabiblardan biriga Rasulullohning (s.a.v.) shu hadisi shariflarini o‘qidilar:
«(Me’daning) uchdan biri yemak uchun. Uchdan biri ichmak uchun. Uchdan biri esa havo uchun (bo‘sh qoldiriladi)».

Buni eshitgan g‘ayri muslim tabib hayratlandi va shunday dedi:
«Oz yeyish haqida bundan hikmatliroq bir so‘z eshitmadim. Chunki bu so‘z hikmat sohibi bir zotning so‘zidir».

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Xastaliklarning asli me’dani tiqib-bosib to‘ldirmoqdir. Dorilarning asli esa, parhez qilmoqdir».

Ibni Solim shunday deganlar:
«Kim adab bilan qo‘shimchasiz, sof bug‘doy non yesa, o‘limdan boshqa xastalikka chalinmaydi».

Dedilarki:
«Ey Solimning o‘g‘li! Adabdan maqsadingiz nima?»
U zot shunday izoh berdilar:
«Butunlay ochiqqach yemoq, juda to‘ymasdan dasturxondan qo‘l tortmoq»;

Ba’zi tabiblar shunday deganlar:
«Inson qorniga tushuvchi narsalarning eng foydalisi anordir. Eng zararlisi tuzdir. Sho‘r narsalarni ozaytirish anorni ko‘paytirishdan yaxshiroqdir».

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Ro‘za tuting, sog‘-salomat bo‘ling!» (Tabaroniy "Avsot" kitobida Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat etgan)

Ro‘za vujudni kasallikdan himoya qilib, ko‘ngilni buzuq illatdan qutqaradi. Ro‘zada ochlik, yemoqni ozaytirish bor.

To‘qqizinchi foyda:
Turmush yukining yengillashishi. Chunki oz yeyishga o‘rgangan kishi qanoatkor bo‘ladi va o‘zigagina yetarli mol bilan kifoyalanadi.

To‘qlikka o‘rgangan qorin doim o‘zi ko‘nikkan, odatlangan narsalarni talab qiladi va ko‘nglida doim «Bugun nima yegaysan? Ne qilmoqchisan?» degan tuyg‘u kezinadi. Bunday kimsa ko‘p yeyish ilinjida luqmasiga e’tibor bermaydi. Shu tariqa gunohga kiradi va Alloh taolo huzurida xor bo‘ladi. Ayniqsa, ko‘zi birovning moliga tikiladi. Mo‘min turmushda oz kulfatli bo‘lishga harakat qilishi kerak.

Hikmat sohiblaridan biri shunday deganlar: «Men umuman menga lozim bo‘lgan narsalarning bir qismini tark etish bilan ehtiyojlarimni hal etaman. Bu ko‘nglimni rohatlantiradi».

Boshqa bir zot shunday deganlar: «Istagan bir narsamni olish uchun boshqa xohishlarimni tark etaman». Ibrohim Adham ba’zi do‘stlaridan yeguliklarning bahosini so‘radilar, qimmat deyishdi ular. Bundan so‘ng Ibrohim Ahmad shunday deydilar: «Ularni tark etib, olmaslik yo‘li bilan baholarini arzonlashtiringiz!» Sahl ibn Abdulloh shunday deganlar: «Ko‘p ovqatlanadigan kishi uch hol tufayli yomonlashadi: Agar boylik qo‘lga kiritgan kishi bo‘lsa, balolardan qutulmaydi. Agar boshiga bir kulfat tushgan bo‘lsa, Alloh unga rahm qilmaydi».

Xulosa sifatida shuni aytamizki, odamlar halokatiga sabab - ularning dunyoga bo‘lgan hirslaridir. Dunyoga hirs bilan yopishishlarining sababi esa me’da va farjdir.

Rasululloh sallolohu alayhi vasalam marhamat etadilar:
«Ochlik bilan jannat eshiklarini taqillatishda davom etingiz!»

Kim har kun bitta non bilan kifoyalansa, boshqa xohishlariga ham qanoatkor bo‘ladi va odamlardan hech narsa so‘ramaydi. Alloh taologa yanada ixloslirok holda ibodat qilish uchun ko‘ngli pok bo‘ladi. Oxirati uchun foyda qilgan va hech narsa Alloh taoloning zikridan qoldira olmaydigan zotlardan bo‘ladi. Qanoat sohibi bo‘lgan kishi insonlarga muhtoj bo‘lmasligi sababli halokatga ham tushmaydi. Insonlarga muhtoj bo‘lish - shubhasiz zikrdan judo bo‘lishdir.

O’ninchi foyda:
Yetim va yo‘qsillarni, ko‘ngli yarim, ma’yus miskinlarni o‘z nafsi xohishidan afzal ko‘rib to‘ydirish va sadaqa berish bilan Alloh taolo rizosini qozonib, qiyomat kunida sadaqasining soyasida turguvchi kishilardan bo‘ladi. Dunyo molidan qo‘lga keladigan foyda, faqat Alloh taolo rizosi uchun bergan zakoti va sadaqalari sababli qozongan savoblaridir. O’z yeguligini faqirlarga ikrom etib, savob qozonish xayrliroqdir. Rasulullohimiz (s.a.v.) semiz, qorindor bir kimsaga qaradilar va muborak barmoqlari bilan uning qorniga ishorat etib shunday dedilar: «Agar bu (qorin) boshqa bir holatda bo‘lsa, sen uchun xayrliroq bo‘lar edi».

Ya’ni, koshki o‘zing bunchalik yemasdan oxirating uchun ozuqa to‘plasang, yanada yaxshiroq bo‘lur edi, demakdir. Salafi solihiyndan bir zot shunday deganlar: «Men bir kavmga duch keldim. Ular orasida yeguligi faqatgina o‘ziga yetarli faqir bir kishi ham bor edi. Oqshom bo‘lishi bilan u zot yeguligining bir qismini ajratdi va shunday dedi: «Alloh taologa qasamki, men buning bir qismini Alloh taolo rizosi uchun sadaqa qilmagunimcha, qolganini o‘zim yemayman». Ochlik - oxirat sarmoyasi uchun buyuk bir xazinadir. Shuning uchun salafi solihiyn shunday deganlar: «Ochlik - oxiratning kaliti, zuhdning eshigidir. To‘qlik - dunyoning kaliti, rag‘batning eshigidir!»

ME’DA SHAHVATINI TIYISHDA RIYOZAT YO’LI

Me’da va yeguliklar borasida murid uchun to‘rt vazifa bor:

Birinchi vazifa. Faqat halol oziq-ovqat tanovul qilishi kerak. Chunki harom yeb ibodat qilmoq - dengiz to‘lqinlari ustiga imorat qurmoqdir. Harom va halol bobida takvoning darajalarini va amal qilishi lozim bo‘lgan xususlarni aytib o‘tdik.

Ikkinchi vazifa. Halol yeguliklarni ham kamaytirish va riyozat yo‘liga kirar ekan, bosqichma-bosqich harakat qilish zarur. Chunki, ko‘p yeyishga o‘rganib qolgan kishi birdan ozuqlanishni to‘xtatsa, uning mijozi bunga sabr-toqat qilolmaydi va zaiflashib qoladi, iztiroblari ko‘payadi. Shuning uchun yeguliklarni sekin-sekin kamaytirib borish kerak.

Riyozatning to‘rt darajasi bor:

O’z hayotini davom ettira oladigan mikdorda yeyish va ziyodasini tark etish riyozatning birinchi darajasidir.

Bu - eng afzal darajadir. Bu daraja siddiklarning darajasidir. Sahli Tustariy Hazratlari shu yo‘lni tanlagan edilar. U zot fikricha, riyozat chekkani uchun kuchdan qolib, oyoqda turishi qiyinlashgan kishi namozini o‘tirgan joyida o‘qishi mumkin. Chunki ochlik sababli zaiflik bilan o‘tirib o‘qilgan namoz ko‘p yegan, to‘q holda oyoqda o‘qilgan nomozdan fazilatliroqdir.

Riyozatning ikkinchi darajasi.
Bir kecha-kunduzdagi yeguliklar miqdori 460 gr bo‘lishi. Hazrati Umar (r.a.) bu yo‘lni tanlab afzal ko‘rganlar. Bu - qariyb me’daning uchdan birini to‘ldiradigan miqdor yohud sakkiz yo to‘qqiz luqma miqdoridadir.

Riyozatning uchinchi darajasi.
Bir kecha-kunduzdagi yegulik miqdori 920 gr bo‘lishi. Bu me’daning uchdan ikki kismini to‘ldirishga yaqin miqdordir.

Riyozatning to‘rtinchi darajasi.
Bir kecha-kunduzdagi yegulik mikdori 1000 gr atrofida bo‘lishi. Abu Zar (r.a) shunday deganlar:
«Rasululloh (s.a.v.) oramizda paytlarida mening yeguligim haftada uch kilo miqdordagi arpa edi. Qasamki, o‘lgunimcha bu miqdorga hech qo‘shimcha qilmayman. Chunki men Rasulullohning (s.a.v.) shunday deganlarini eshitdim:
«Qiyomat kuni mening majlisimga eng yaqin va menga eng sevimli bo‘lganingiz, bugungi holingizcha o‘lganlaringizdir!» Rasululloh (s.a.v.) zamonlarida ashobi suffaning yeguligi bir kunda 920 gr ga yaqin xurmo edi.

Uchinchi vazifa.
Taomlanish orasidagi vaqtni sekin-sekin uzaytirishdir. Och qolish muddatini ham darajalari bor:
1. Och qolmoqning eng yuqori darajasi - uch kun yoki yanada ko‘proq muddatda me’dani bo‘sh tutmoqdir. Aytishlariga qaraganda Sufyoni Savriy va Ibrohim Adham uch kunda bir ovqatlanar edilar.

Ularning har biri ochlik yordamida oxirat yo‘liga kirishni istardilar.

Olimlardan biri shunday deganlar: «Kim Alloh taoloning rizosiga yetmoq uchun och qolsa, malakut olamidan bir qancha sirlar unga ochiladi».

2. Och qolmoqning o‘rta darajasi - ikki kun yoki uch kun me’dani bo‘sh qoldirmoqdir.

3. Och qolmoqning eng past darajasi - kechasi va kunduzi bir marta yemoqdir.

Bu esa riyozatning eng ozidir. Bu miqdordan ziyodasi to‘qliq sanaladi. Abu Said Al-Xudriy (r.a) rivoyatiga ko‘ra, Rasululloh (s.a.v.) tushlik qilsalar, oqshom ovqatlanmasdilar. Agar oqshom ovqatlansalar, tushda yemasdilar. Salafi solihiyn ham kunda bir bor ovqatlanardilar. Rasululloh (s.a.v.) Oisha (r.a) volidamizga xitoban shunday dedilar:
«Ko‘p yemoqdan saqlan! Chunki, bir kunda ikki marta yemoq - ko‘p yemoq sanaladi». (Bayhaqiy «Shuab» kitobida Hazrati Oishadan (r.a.) rivoyat qilganlar)

Bir kishi taomlanishni kunda bir martaga tushirishni istasa, tong otishdan avval saharlik vaqti yeyishi u uchun mustahabdir.

Tahajjud nomozidan so‘ng va bomdod nomozidan avval yeyishi kerak.

Agar shunday qilsa, kunduzgi chekkan ochligi uchun ro‘zaning savobiga erishadi. Ayniqsa, me’daning bo‘shligi bois ko‘ngli poklanadi, fikrlari tiniqlashib, huzurga erishadi.

Osim ibn Qulaybning Abu Hurayradan (r.a) qilgan rivoyatiga ko‘ra, Rasululloh (s.a.v.) tungi namozlarini oyoqlari shishgunicha ham o‘qirdilar.

Buxoriy rivoyatiga ko‘ra, Rasululloh (s.a.v.) shunday deganlar:
«Qaysingiz tungi ibodatni uzaytirmoq istasangiz, sahargacha yetkazing!»

Agar ro‘zadorning ko‘ngli oqshomdan so‘ng yemoqqa mayl etsa, bu hol sahar vaqtida uni ko‘ngil huzuridan qoldiradi. Bu holda qilinadigan eng yaxshi harakat - taomini ikkiga bo‘lib, bir qismini iftor vaqtida, bir qismini esa sahar vaqtida yeydi. Shu tariqa o‘sha kishining ham nafsi taskin topadi. Tahajjud asnosida vujudi yengillashadi. Kunduz ochligi kuchli bo‘lmaydi.