To‘rtinchi vazifa.
Ovqat turlari va qo‘shimcha ovqatlar (pishloq, zaytun, shirinlik - Muharrir.) tark etilishi. Taomlarning eng afzali toza bug‘doyning o‘zidir. Eng past darajasi esa elanmagan arpadir. Quyuq taomlarning eng afzali - go‘sht va shirinliqdir. O’rta darajasi, go‘shtsiz - yog‘li yeguliklardir. Eng past darajasi - tuz va sirka. Oxirat yo‘liga kirgan kishining odati quyuqlardan qochmoqdir.

Ya’ni - nafs istaklaridan qochmoq. Chunki odam bolasi barcha lazzatlarni istaydi va yeydi. Shu sababli ko‘ngli qattiqlashadi. O’zida dunyoga va dunyo lazzatlariga yaqinlik tuyadi.

O’limni va Alloh taologa qovushmokni sevmaydi. Dunyo uning ko‘ziga jannat bo‘lib ko‘rinadi. O’lim esa unga bir zindon bo‘ladi. Nafsini dunyo hohishlaridan man’ etsa, dunyo u uchun ko‘p iztirob beruvchi bir holga kirib, unga zindon bo‘ladi.

Yahyo ibn Muoz shunday deganlar: «Ey siddiqlar jamoasi! Firdavs jannatidagi ziyofat uchun nafslaringizni ochiqtiringiz! Chunki ovqatlanish ishtahasi nafsning ochiqtirilishi mikdoriga ko‘ra bo‘ladi».

Barcha bu aytganlarimiz - to‘qlik ofatlari sirasiga kiradi. Shuning uchun muboh bo‘lgan xohishlarning tark etilishida juda katta savob bor. Ko‘p yemoqda esa katta tahlika bor.

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Ummatning eng yomonlari toza bug‘doyning o‘zini (aslini) yeganlardir».

Alloh taolo Musoga (a.s.) shunday vahy etdi: «O’zingni qabrda yotgan (kishi) holda tasavvur et! Chunki, bunday o‘ylamoq, seni bir talay xohishlardan to‘sadi».

Salafi solihiyn lazzatli taomlardan juda qo‘rqishar va ular baxtsizlik alomati deb bilishar edi. Hazrati Umar (r.a) asal aralashgan sovuq suv ichmoqdan saqlanardilar va shunday derdilar: «Buning hisobidan meni qutqaring! Alloh taolo uchun lazzatlarni tark etmoq va nafs xohishiga qarshi chiqmoqdan buyukroq bir ibodat yo‘q!».

Hazrati Nofe’ (r.a.) shunday deydilar: «Abdulloh ibn Umar (r.a) xasta bo‘ldilar. Ko‘ngli baliq tanovul qilmoqni istadi. Men Madinadan baliq izladim, lekin topolmadim. So‘ngra bir joydan topdim va uni bir yarim dirhamga sotib oldim. So‘ngra uni qovurib pishirdim va non ustiga qo‘yib, bemorga eltdim. Xuddi shu payt ostonada bir tilanchi paydo bo‘ldi. Abdulloh ibn Umar (r.a.): «Baliqni non bilan birga o‘rab unga beringiz!» dedilar. Xizmatlaridagi yigit dediki: «Xudo xayringizni bersin. Siz qay zamondan beri baliqni orzu etardingiz, lekin biz topolmagan edik. Oxiri biz uni topdik va bir yarim dirhamga sotib oldik. Hozir biz buning o‘rniga tilanchiga pulini bera qolaylik». Abdulloh ibn Umar (r.a.) dedilarki: «Yo‘q. Uni o‘rab tilanchiga beringiz!» So‘ng yigit tilanchiga qaradi va: «Senga bir dirham bersak, bu baliqni bizga qaytarib berasanmi?» deb so‘radi.
- Ha, - dedi tilanchi.
Bundan so‘ng unga pul berib, baliqni qaytarib oldi. Keltirib, Abdulloh ibn Umarning oldilariga qo‘ydi.

«Pulini berib, baliqni undan qaytib oldim», dedi. Abdulloh ibn Umar (r.a.) shunday dedilar: «Uni o‘rab yana (tilanchining) o‘ziga bering. To‘lagan pulingizni ham undan qaytarib olmang. Chunki men Rasululloh (s.a.v.) shunday deganlarida eshitib turdim:
«Bir kishi bir narsani juda istagani holda, o‘z xohishini rad etib, boshqani o‘z nafsidan afzal ko‘rsa, Alloh azza va jalla uni mag‘firat qiladi!» (Ibni Xibbon Hazrati Nofe’dan (r.a.) rivoyat etgan).

Yana shunday dedilar:
«Ochlik ko‘ppagini bir non bilan va bir kosa suv bilan bog‘lab qo‘ysang, dunyo va dunyo ahlidan afzal bo‘larsan».

Yazid ibn Abu So‘fiyonning turli taomlar yeyish xabari Hazrati Umarga (r.a) yetganda, uning xizmatchisini yonlariga chaqirib, shunday dedilar: «Oqshom taomi hozirlanib, dasturxonga tortilayotganda menga xabar ber!» U xabar berdi. Hazrati Umar (r.a.) Yazidnikiga bordilar. Oqshom taomi uchun u zotga pishgan go‘sht keltirdilar. Hazrati Umar (r.a.) ham u bilan birga yedilar. So‘ng qovurma keltirdilar. Yazid undan yemoq uchun qo‘l cho‘zdilar. Hazrati Umar (r.a.) esa, ko‘llarini tortdilar va: «Ey Yazid! Alloh taolodan qo‘rq! Yemak ustiga yemak bo‘lurmi?» dedilar.

Rivoyatga ko‘ra, Utbatu’l-G’ulom undan xamir qorardilar. So‘ngra quyoshda quritib, uni yerdilar.

Shaqiq ibn Ibrohim hazratlari kirq yil davomida nafsi xohish-istaklariga qaramasdan et yemadilar. Molik ibn Dinor ham ishtahalari bo‘lsa-da, qirq yil sut ichmadilar. Bir kun toza sut ikrom etdilar. Molik ibn Dinor sutni ichmasdan, do‘stlariga berdilar. Abu Sulaymon ad-Daroniyning joni bir kun sho‘r va issiq non tusab koldi. Istagini bajo keltirdilar. Abu Sulaymon undan sindirar-sindirmas pushaymon bo‘lib, olmadilar, darhol ko‘l tortdilar va yig‘lay boshladilar. Yig‘lash sababini so‘raganlarga shunday dedilar: «Uzoq yillar chidaganim holda hozir nafsim xohishiga shoshilib qoldim va pushaymon bo‘ldim». Abu Xozim bir kun bozorga chiqdilar. U yerda bir mevani ko‘rib, yoqtirib qoldilar. O’g‘lini yuborib o‘sha mevadan sotib olib keltirishini so‘radilar. O’g‘li borib, o‘sha mevadan bir mikdor sotib oldi va otasiga keltirdi. Abu Xozim so‘raganiga pushaymon bo‘ldilar. O’z nafsiga shunday dedilar: «Ey nafsim! Sen menga xiyonat qilding. Men mevaga qaradim va jonim uni istadi. G’aflatga tushdim. Va mevadan sotib oldirdim. Faqat Allohga qasamki, unga boqmayman!». So‘ngra uni faqir yetimlarga tarqatib yubordilar.

Utbatu’l-G’ulomning nafsi yetti yil go‘sht so‘radi. Uni qovurdilar va bir nonning ustiga qo‘ydilar. Endi yeyman deb turganlarida bir bola ko‘rindi. «Siz falon kishining o‘g‘li emasmisiz? Otangiz o‘lgandilar. Shunday emasmi?» «Shunday», dedi u. Shundan so‘ng qo‘llaridagi yegulikni bolaga berdilar. So‘ng yig‘ladilar va shu oyatni o‘qidilar:
«Jon (nafs)lari istagani holda (o‘z) yeguliklarini yo‘qsulga, yetimga va yesirga yedirurlar». (Daxr/Inson, 76/8) .

Utbatul G’ulom bir kun Abdulloh ibn Zaydga shunday dedilar: «Falon kishi yetgan nafs darajalari haqida gapiriladi. Men o‘z nafsimda bunday darajalarni sezmayapman». Abdulvohid dedilarki: «Chunki siz non bilan xurmo ham yeysiz. U esa nonga boshqa hech narsa qo‘shmaydi». «Agar xurmo yemoqni tark etolsam, men ham o‘sha darajaga yeta olamanmi?» «Ha shunday», dedi u. Bundan so‘ng Utbatu’l-G’ulom yig‘lay boshladilar. «Xurmo uchun yig‘layapsizmi?», deb so‘rashdi do‘stlari. Abdulvohid ibn Zayd do‘stlariga shunday dedilar: «Uni o‘z holiga qo‘ying! Chunki uning nafsi xurmoni tark etmoq bilan qarorining to‘g‘riligini angladi». Ja’far ibn Nasr shunday dedilar: «Junaydi Bog‘dodiy anjir keltirishimni so‘radilar, olib keldim, ular orasidan faqat bir dona anjir oldilar. Iftor vaqti uni yemoq uchun og‘ziga olib bordilar. Keyin anjirlarni olib ketishimni so‘radilar. Va sho‘nday dedilar: «G’ayb olamidan menga maxfiy bir nido keldiki: «Ey Junayd! Sen uni mening roziligim uchun tark etgan eding. Endi takror unga qaytmoqqa uyalmaysanmi?»

Sirri Saqotiy shunday deydilar: «O’ttiz yildan beri nafsim sharbat istamoqdadir. Lekin men bir marta ham nafsimning xohishini bajarmadim».

Aytishlaricha, bir obid zot birodarlarini taklif qildilar. Ular keldilar va unga ham bir miqdor non keltirdilar. Bu orada birodarlaridan biri nonlarni sindirish uchun ma’qulini izlay boshlaydilar. Obid zot bu birodariga shunday deydilar: «Qo‘yaver, nima qilayapsan, bilmaysanmi, izlayotgan noningda nechalarning mehnati bor. Shular, shular u uchun mehnat qildilar. Dalaga urug‘ini tashlaganlar bor. Uni sug‘ormoq uchun uni u yerga haydab kelgan yomg‘ir bulutlari bor. Yerni sug‘organ boshqa suv manbalari bor. Uning yetilishiga makon bo‘lgan tuproq bor. Odam bolasining mehnati bor. Butun bularning natijasi, oqibati o‘laroq qo‘lga kiritilgan bu nonlar sengacha yetib keladi. Sen buncha mashaqqatlardan so‘ng qismatingga rozi bo‘lmay va yanada qulayrog‘ini izlab, qorishtirib, ag‘dar-to‘ntar qilib titkilayapsan?!»

Bir hadisi sharifda Rasulullohning (s.a.v.) aytishlariga qaraganda, «Oldingizga qo‘yilgan bir nonning shu holga kelishi uchun uch yuz oltmish borliqning mehnati bor. Ulardan birinchisi - Mikoil alayhissalomdirlar. Chunki u zot alayhissalom rahmat xazinalaridan bo‘lgan suv qo‘llanilishiga vakil bo‘lganlar. So‘ng bulutlarni boshqaruvchi farishtalar, quyosh, oy, osmonlar, havodagi farishtalar va yerdagi hayvonlar bor. Ularning so‘nggilari dehqon va oxirgisi nonvoydir. Bu ne’matlar ta’rifi bitmas-tuganmasdir.

Alloh taolo marhamat etadi:
«Allohning ne’matlarini sanamoqchi bo‘lsangiz, hisobini topolmaysiz (sanog‘iga yetolmaysiz)». (Ibrohim, 14/34).

Bishr ibn Al-Horis xasta bo‘ldilar. Abdurahmon at-Tabib unga keldilar va Bishr ibn Al-Horis o‘zlariga uyg‘un, ma’qul bo‘lgan yeguliklarni so‘radilar.

«Mendan so‘raysizu, so‘ng mening tavsiya etganlarimni esa qilmaysiz», dedilar tabib. Bishr ibn Al-Horis dedilarki: «Siz ham menga ma’qul narsalarni tavsiya eting-da!»

Tabib bunday tavsiya qildi: «Shakar va sirka bilan qorishiq, mayxo‘sh nordon sharbat ichasiz. Behi suvini ichmaysiz. So‘ng esa chirish o‘t yeysiz». Bishr ibn Al-Horis so‘radilar:
«Nordon sharbat o‘rniga o‘tishi mumkin bo‘ladigan undan yengilroq va ozroq biror narsani bilasizmi?»

«Yo‘q, bilmayman», dedilar tabib.
«Men bilaman. Uning eng kami sirka bilan qorishgan hindibo (sachratqi)dir», dedilar Bishr ibn Al-Horis. So‘ng yana so‘radilar: «Behi o‘rniga o‘tadigan yengilroq va ozroq biror narsani bilasizmi?»
«Yo‘q, bilmayman», dedi tabib.
Bishr ibn Al-Horis dedilarki: «Men bilaman, buning eng kami echkimuguzdir». So‘ng yana so‘radilar: «Chirish o‘t o‘rniga yengilroq va kamroq biror narsa bilasizmi?»
«Yo‘q, bilmayman», dedilar tabib. Bishr ibn Al-Horis dedilarki: «Men bilaman, uning eng kami sigir suti saryog‘i bilan qorishgan no‘xot suvidir». Bundan so‘ng Abdurahmon at-Tabib dedilarki: «Tib bobida mendan ko‘p bilar ekansiz, u holda nechun mendan so‘rayapsiz?»
Alloh taoloning valiy qullari shunday edilar. U zotlar o‘zlarini oyoqda tuta oladigan miqdorda yeyishar va ziyodasini istagan nafsiga mone’lik qilishardi.
Abu Sulaymon ad-Daroniy deydilarki: «Tuz ishtaha ochuvchi bir vosita. Chunki u nonga qo‘shimcha bir ziyodalikdir».
Go‘sht yemoqni ozaytirish kerak va (davomli yeyishni) bir odat holiga keltirmaslik lozim. Uni tamoman tark etmok ham to‘g‘ri emas. Hazrati Ali (r.a.) shunday deganlar: «Qirq kun hech et yemagan kishining fe’li ayniy boshlaydi. Qirq kun davomli et yegan kishining esa ko‘ngli qattiqlashadi».

To‘q holda uxlamaslik mustahab. Chunki me’dasi to‘la holda uxlovchi kishining ko‘ngli qattiqlashadi. Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Taomingizni zikr va namoz bilan xazm etingiz. Birdan uxlamangiz, yo‘qsa, ko‘nglingiz qattiqlashadi». (Ibnus-Sanno Hazrati Oishadan (r.a.) rivoyat qilgan).

Buning uchun eng kam to‘rt rakat namoz o‘qish va so‘ng uxlash kerak. Yoki yuz marta tasbeh aytmoq, ya’ni "subhanalloh" demak lozim. Yoxud ovqatdan so‘ng darhol Qur’oni karimdan bir juz o‘qimoq kerak.

Sufyoni Savriy Hazratlari kechasi qorin to‘ydirsalar, tongtacha ibodat etib o‘sha tunni jonlantirardilar. Agar kunduz qorin to‘ydirsalar, o‘sha kunni namoz va zikr bilan kechirardilar.

Bir kishining joni shirin taomlar va go‘zal mevalar istamasa, o‘sha kishi non yemoqni tark etib, non o‘rniga yoqtirgan narsalarni yesin. Toki, ulardan kuch olsin, quvvatlanib, ibodatida davom etsin.

Agar o‘sha yengil va og‘ir taomlar ikrom etilsa, yengillaridan boshlasin. Shu tariqa ularni yegach, ishtahasi yopiladi va og‘ir ovqatlardan yemaydi.

Alloh taolo marhamat etadi:
«Yenglar va ichinglar, osh bo‘lsin, bu, u dunyoda o‘tgan kunlarda qilgan amallariigiz mukofotidir!» (Al-Haqqo, 69/24).

Abu Sulaymon ad-Doroniy deydilarki: «Xohishlardan bir xohishni tark etmoq yil bo‘yi kunduzlar ro‘za tutib, kechalar namoz o‘qimoqtsan xayrliroq va ko‘ngil uchun yanada foydaliroqdir!»

Alloh taolo O’zi rozi bo‘ladigan ishlarda bizga muvaffakiyat ato etsin! Amiyn!

OCHLIKNING HUKMI VA INSONLARNING HOLLARI

Barcha ishlarda orzu etilgan g‘oya - o‘rta yo‘lni afzal ko‘rmoqdir. Chunki ishlarning eng xayrlisi o‘rta holli bo‘lganidir.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam marhamat etadilar:
«Ishlarning eng xayrlisi o‘rta(cha)laridir». (Bayhaqiy «Shuabul imon»da mursal o‘laroq rivoyat etganlar).

Yegulik va ichimliklarida o‘rta hollikni afzal bilgan kishi me’dasida biror og‘irlik his etmaydi. Ochlik alamini ham sezmaydi. Chunki yemoqdan maqsad - hayotining davom etishi va ibodat uchun kuch yig‘ishdir. Vaholanki, me’daning to‘laligi huzurli ibodatga mone’lik qiladi.

Ochlik alami ham ko‘ngilni mashg‘ul etadi va kishini Alloh taolodan g‘ofil aylaydi. Farishtalar yemoq-ichmoqdan behojat bo‘lganlari uchun yemoqning og‘irligini va ochlikning alamini tortmaydilar.

Insonning oxirgi mo‘ljali va g‘oyasi o‘rta yo‘lni tutib Alloh taologa yetishish bo‘lmog‘i lozim.

Inson to‘kliqdan ham, ochlikdan ham kutulishi mumkin emas. Shu sababli o‘rta yo‘lni tanlab, quvvatini muhofaza etmog‘i darkor.

Bir chumolini o‘ylab ko‘raylik!

Chumoli agar olov doirasida qolgan bo‘lsa, u yerdan qutulishga harakat qiladi. Lekin olov chambaridan chiqish imkonsiz ekanini sezgach, endi markazga qarab chopadi. Olov doirasining markazi esa, o‘sha halqaning o‘rtasidir. Shu tariqa chumoli agar o‘ladigan bo‘lsa markazda o‘lmoqni istaydi. Chunki o‘rta nuqta har tomondan olovga teng uzoqlikda. Inson ham xuddi shunday, chumoliga o‘xshaydi. Chunki u ham har tarafdan shahvat va xohishlar bilan qurshalgan. O’sha doirani yorib chiqishi qiyin. Shu sababli inson undan qutulmoq uchun farishtalarga o‘xshashni istaydi. Chunki farishtalarga olov ta’sir qilmaydi. Farishtalarga yaqin bo‘lishning eng ma’qul yo‘li esa yemoqni ozaytirib, o‘rta yo‘lni tanlashdir. Alloh taolo marhamat etadi:

«Yengiz, ichingiz faqat isrof qilmangiz!» (A’rof, 7/31).

Odam bolasi qachonki ochlik tuysa, unda ibodat etish tuyg‘usi va sog‘lom tushuncha hosil bo‘ladi. Uzida bir yengillik sezadi. Ish qilish uchun ishtiyoqi kuchayadi. Faqat bular tabiiy holning o‘rta bir daraja hosil qilganidan so‘nggina mumkin. Boshlanishda o‘rta yo‘l emas, ziyoda qilmoq ko‘proq foyda beradi.

Keyinroq sekin-sekin ilmli bir shaklda o‘rta yo‘lda qaror topadi. Haqiqatda, vahshiy ayiqlarni ham qo‘lga o‘rgatish uchun avval ko‘proq och qoldiriladi. O’rgatish tarbiya tamomlangach, yana o‘rta yo‘l tutiladi. Endi hayvonga aziyat bermaydilar. Chunki u endi sohibining amriga itoat etadi. Murshidi komil bo‘lgan bir zot ham muridiga ochlikni tavsiya etadi, o‘zi och qolmaydi. Unga meva yemaslik va xohishlariga ergashmaslikni buyuradi. Faqat o‘zi bunga ergashmaydi. Chunki u allaqachon nafs tarbiyasini egallagan.