Yangi hokimiyat jinoyatchi unsurlarga qaraganda yaxshiroq uyushgan va qurollangan edi. Ular o‘zlarining xatti-harakatlarini huquqiy jihatdan asoslash uchun g‘animat vaqtlarini sarflab o‘tirishni istamas edilar. Shunga qaramay mafkuraviy asos kerak edi. Bu asos dohiyning aql bovar qilmaydigan kattakon miyasidan chiqdi va ashaddiy xomxayolligi bilan eng yaqin sheriklarni ham dahshatga soldi. Chorizm va zolimlar tomonidan xalkdan talab olingan boyliklarning hammasini bolsheviklar tortib oladi. Bundan kuzatilgan yagona maqsad bor — bu boyliklar keyinchalik hamma mehnatkashlarga baravar taqsimlab beriladi. «Yo Parvardigor! — deya xitob qilgan edi qo‘rqoq va anoyi, go‘l Buxarin. — Nahotki bunga ishonib bo‘lsa?!» «Ishonishadi! Ishonmay ilojlari qancha?» — degan edi uni tinchlantirgan Dzerjinskiy «proletariat diktaturasi» uchun musodara qilingan brilliantlardek mastona suzuk ko‘zlarini chaqnatib.

Chindanam ishonishdi! Ivan tentak haqidagi ertakka anoyi, laqma va hamisha aldanib kelgan xalq chuqur ishonganini eslang. Bu ertakka ko‘ra, Ivan tentak podsho bo‘lganidan keyin mamlakat xazinasini ham, qatl qilingan boyonlarning xazinasini ham xalqqa bo‘lib bergan va bu voqea sharafiga uch hafta bazmi jamshid uyushtirgan. Bu «ertak»ka ishonmaganlarni esa otishgan, suvga cho‘ktirishgan, cherkovlarda yondirishgan, yerto‘lalarda sudsiz-tergovsiz gaz bilan zaharlashgan. «O’rnak bo‘ladigan darajada shafqatsiz bo‘ling!» — deb ta’lim beradi Ilich. — «Hech kimdan so‘rab o‘tirmay, ahmoqona dahmazalarga yo‘l qo‘ymay, otib tashlansin!» Bolsheviklar jahonda birinchi bo'lib o‘z xalqini yangicha usulda ommaviy qirg‘inga duchor qildi. Bu esa, albatta, bir to‘da haromilarga hokimiyatni saqlab qolish imkonini berdi. Jahonning kazo-kazolari ovsarlik bilan qonli tuzumning muqarrar halokatga uchrashini bashorat qilishgan edi. Ammo bu bashorat amalga oshmaganini ko‘rib larzaga tushdilar. Jahon bolsheviklarning yangi usullaridan bexabar edi. Mabodo xabardor bo‘lgan-da ham, bunday usullarni XX asr amaliyotida yaqindagina o‘zini Ovrupoga mansub deb yurgan bir mamlakatda qo‘llash mumkinligiga sira-sira ishonmas edi.

Ammo chekistlarning o‘qlaridan ko‘ra bolsheviklar tarqatgan odamlarning yalpi tengligi haqidagi zaharli g‘oya qo‘rqinchliroq bo‘lib chiqdi. Ayni shu g‘oya xalqaro terrorchilarning bayroqlari ostiga Rossiyadagi million-million ommani jam qildi. Ayni shu yalpi tenglik g‘oyasini dastak qilib, behisob talashlar, musodaralar, tortib olishlar amalga oshirildi, ayni shu g‘oya yo‘lida son-sanoqsiz qurbonlar berildi; ayni shu g‘oya bolsheviklarga hokimiyat tepasida qolishga imkon tug‘dirdi va ayni shu g‘oya vajidan ularning butun mamlakatni qoplagan ommaviy telbalikni mantiq va aql kuchi bilan to‘xtatishga uringan raqiblari mag‘lubiyatga uchradi. Bolshevizm vasvasasi — butun mamlakatning quturishiga o‘xshagan bir xastalikdir. Ming afsuski, ijtimoiyotchilar bu tashxisni juda kechikib qo‘ydilar va bundan buyog‘iga psixiatrlar ish olib bormog‘i kerak deb hisobladilar. «Sotsializm — hasad mafkurasidir», — deb xulosa chiqargan edi Berdyaev 1918 yiddayoq, lekin afsuski, uning gapiga hech kim quloq solgani yo‘q. Aks holda uni turgan joyidayoq mahv etardilar. Bu - quturish mikroblari yoki hasad mafkurasimi, yoki unisi ham, bunisi ham edimi? Qo‘ying, mayli, buni kelajak olimlari aniqlasin - qon va talov asosida jannatmonand saltanat barpo etish mumkin deb ishongan ulkan mamlakat xalqlarini qanday qilib shu qadar bema’ni gap bilan laqillatish mumkin? Qoniga belangan, qon bilan ter to‘kkan xalq yangi chiqqan dohiylari musodara qilingan boyliklarni qachon taqsimlab bera boshlashini, narkom bilan oqsoch xotin qachon o‘zlarining teng ulushlarini olishlarini kutib o‘tirar ekan, voqealar tamom boshqacha yo‘ldan keta boshladi.

1917 yilning oktyabrida Lenin tomonidan tuzilgan jahondagi ishchi va dehqonlarning birinchi Sotsialistik davlati aslida, o‘z mohiyatiga ko‘ra, Germaniyaga qaram bo‘lgan va Germaniya kunpayakun bo‘lguncha, ya’ni 1918 yilning noyabriga qadar qaramligicha qolgan edi. Bugun buni kamdan-kam odam biladi. Sharqiy frontni vayron qilib bergani, keyinchalik esa Rossiya imperiyasini tugatgani uchun Lenindan minnatdor bo‘lgan nemislar bu yangi tug‘ilgan tuzumdan moddiy va ma’naviy yordamni ayamadilar. Nemislar bolsheviklarning Rossiyadagi yosh va hali har jihatdan g‘o‘r demokratiyaga qarshi fitnasiga ko‘mak tarzida nemis Bosh qarorgohining million-million pulini sarfladilar va bu bilan ham cheklanmay, Oktyabr to‘ntarishida bevosita ishtirok etdilar. Ularning ishtiroki shunda ko‘rindiki, nemis «harbiy asirlari»dan tashkil topgan otryadlar Petrogradni general Krasnov kazaklaridan saqlab qoldi va Moskva Kremliga bomba yog‘dirib, uni ishg'ol etishga rahbarlik qildi.

Lenin o‘z vallamatlariga minnatdorligini Brest sulhi bilan ifodaladi. Bu sulhga ko‘ra sobiq Rossiya imperiyasi G’arbiy hududlarining salkam yarmi nemislarga berildi. Buning evaziga Lenin o‘z kallakesarlari nazoratida bo‘lgan yerlarda istagan noma’qulchiligini qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Ammo u bu hududda qancha vaqt davru davron surajagi haqida zarracha tasavvurga ega emas edi. Nemislar Rossiyada qanaqa bezorilarni hokimiyat tepasiga chiqarishganini sekin-asta tushuna boshladilar, bolsheviklar o‘z tasarruflariga to‘g‘ri kelgan xalqni qanday usullar bilan majburlab «baxtiyor» qilayotganliklarini ko‘rib dahshatga tushdilar va bu qonli rejimni boshqa biron durustroq tuzum bilan almashtirish haqida o‘ylay boshladilar. Sirasini aytganda, buni juda oson uddalasa bo‘lardi - Petrofad bilan Moskvani bosib olish uchun nemis qo‘shiniga 48 soatdan 72 soatgacha vaqt kifoya edi. Ammo nemislar Brest sulhi misolida mislsiz sovg‘a oldilar. Bunaqa sovg‘a ularning yetti uxlab tushlariga ham kirmagan edi. Shuning uchun nemislar avvalgi turli siyosiy guruhlarning vakillari, imperator xonadonining omon qolgan a’zolari hamda Muvaqqat hukumat va Bosh shtab vakillari bilan muzokara olib borar ekanlar, bolsheviklarni ag‘darib tashlashda ularga yordam berishni va’da qildilar va buning evaziga faqat bitta narsani — Brest sulhi moddalarini tasdiqlashni talab qildilar. Muzokarada Rossiya tomonidan qatnashayotganlarning hammasi bu taklifni ijirg‘anib rad etishdi, nemislar esa hech narsada yon berishmadi. Nemislar ochofatligi, ruslar halolligi uchun ko‘radiganlarini ko‘rdilar.

Lenin nemislarning nayranglaridan xabardor edi. U har kuni nemis qo‘shinlari xurujidan xavotirlanardi — axir, nemis nayzalari uni umumrossiya taxtiga nechog‘li oson chiqarib qo‘ygan bo‘lsa, yana shunday tushirib ham qo‘ya olardi. Va-ziyat kutib o‘tirishga yo‘l qo‘ymasdi. Leninga tan berish kerak — uning asablari temirdan ekan — u o‘g‘riboshi «paxanlar»ga o‘xshab qattiqqo‘llik bilan ish yuritdi va vahimaga tushib titrab-qaqshayotgan, qo‘rquvdan yuragi yorilayozgan yaqin sheriklarining tumtaraqay bo‘lib ketishiga yo‘l qo‘ymadi.

Keyinchalik samimiy yozilgan xususiy maktublaridan birida Nikolay Buxarin buni zavq-shavq bilan xotirlaydi: «Boshqa birov emas, ayni Leninning o‘zi avval eserlarni, keyin mensheviklarni chuv tushirib, hammasining kallasiga urdi, keyin qo‘liga to‘qmoq oldi. U, hatto, biz bilan ham hamma narsani uzil-kesil yechib bo‘lgandan keyingina gaplashardi. Biz indamasdik, bo‘ysunardik va nazariya bilan dasturimizga xilof o‘laroq, hamma ishlarimiz o‘ngidan kelardi. Denikin Tulaga yaqinlashib qolgandi, biz chamadonlarimizni joylab taxt qilib qo‘ygandik, kissalarimizda soxta pasportlar. Men, bilasan, qush jinnisiman, Argentinaga jo‘nab, to‘tiqush ovlash bilan jiddiy shug‘ullanishni ko‘nglimga tugib olgandim. Shunda boshqa birov emas, ayni Lenin mutlaqo xotirjam edi. U: «Bundan battar bo‘lmaydi. Ammo hamisha omadimiz yurishib kelgan. Bundan keyin ham shunday bo‘ladi!» - deb bashorat qildi».

Xo‘sh, bolsheviklar xorijga jo‘nashni ko‘ngillariga tugib, hatto, Argentinaga boradigan yo‘lni ham belgilab qo‘ygan ekanlar, o‘zlari bilan nimani olib ketmoqchi edilar?

Hali nemis «baynalmilalchilari» Pulkovo adirlaridagi handaqlarda yotgan, «Ozodlik tongi» linkori esa (sobiq «Imperator Aleksandr II») o‘n ikki dyuymli to‘plari bilan Peterburgni janubdan qo‘riqlab turgan paytda, to‘ntarishdan keyin Petrogradda mustahkamlanib olishga ulgurib-ulgurmay, buning ustiga ishlar qanday ketishi hali noma’lum bo‘lsa-da, Lenin o‘ziga xos andishasizlik bilan «qizil gvardiyaning kapitalga qarshi hujumi»ni e’lon qildi. Qasrlar, shu jumladan, Qishki saroy ham talon-toroj etilgan, bank-lar, zargarlik do‘konlari, yirik savdo korxonalarining kassalari, xususiy o‘zaro yordam kassalari, banklarning zavodlardagi tarmoqlari bosib olingan edi.

Avvaliga ishlar ko‘ngildagidek silliq bormadi. Qaylardadir qurolli soqchilar qattiq otishdilar, qaydadir ayrim kishilar qarshilik ko‘rsatishdi, qaydadir oltin va qimmatbaho toshlar saqlanadigan xazinalar yoki temir sandiqlarning kalitlari hadeganda topila qolmadi, qaydadir banklarning qurolsiz xodimlari va moliya vazirligining amaldorlari oqibatini o‘ylab o‘tirmay bo‘ysunishdan bosh tortdilar - ularning aksariyati keksayib qolgan odamlar edi, chunki hamma yoshlarni urush gumdon qilgandi. Ammo ahvol dastlabki kezlardagina shunday edi.

Bolsheviklar nafaslarini rostlab, tevarak-atrofga qarab, hech kim ularga xalaqit bermasligini va jiddiy qarshilik ko‘rsatmasligini anglagach, ancha ishonch bilan harakat qila boshladilar. 1917 yilning 3 noyabrida Lenin quyidagi buyruqni beradi: «Ishchi-dehqonlar Hukumati - Xalq Ko-missarlari Sovetini tan olishdan bosh tortgan va bank bo‘yicha ishlarni topshirishni istamagan Davlat banki xodimlari qamoqqa olinishi kerak. Imzo chekkanlar: Xalq Komissarlari Sovetining Raisi: V. Ulyanov (Lenin); Xalq Komissarlari Sovetining Kotibi: N. Gorbunov».

1917 yil noyabridan sanoat korxonalarini «xalq foydasi»ga musodara qilish boshlanadi. Bu ish Likin manufakturasini musodara qilishdan boshlanadi. 1917 yil 9 dekabrda Xalq Komissarlari Sovetining Lenin raisligida o‘tgan majlisida Tog‘ konlari hissadorlik jamiyati mulkini musodara etish haqida qaror qabul qilinadi. 27 dekabrda Serginsk-Ufaley va Kashtin tog‘liq viloyatidagi hissadorlik jamiyati mulklarini, Antardagi aeroplan zavodi mulklarini musodara qilish, Putilov zavodini «xalq mulki»ga aylantirish haqida farmon chiqadi. Mamlakatning milliy boyligini talon-toroj etish ishi tez sur’atlarda bordi. Uning samaradorligi ortgandan orta bordi va dunyoga dong‘i ketgan yirik banklar hamda hissa-dorlik jamiyatlari darajasidagina cheklanib qolgani yo‘q. Hatto mayda-chuyda o‘ljasini ham qo‘ldan chiqarishni istamagan ovchi kabi jazavaga tushgan Lenin Dzerjinskiyga ko‘rsatma berib, qay bir darajada oilaviy boyliklar va jamg‘arma to‘plashi mumkin bo‘lgan hamma shaxslarni zudlik bilan ro‘yxatga olishni buyuradi.

Bundaylarga kimlar kirgan?

1.  Badavlat sinflarga mansub, ya’ni oyiga 500 so‘m va undan ortiq daromadi bo‘lgan shaxslar, shaharlarda ko‘chmas mulkka, 1000 so‘mdan ortiq miqdordagi pul va aktsiyalarga ega bo‘lgan odamlar, shuningdek, bank xizmatchilari, hissadorlik korxonalari, davlat muassasalari hamda jamoatchilik tashkilotlari xodimlari 24 soat mobaynida (ko‘proq muddat berishga Leninning sabri chidamagan, holbuki yangi tashkil qilingan siyosiy politsiyaning sardori muddatni uch kun deb belgilashga majbur bo‘lgan) uy qo‘mitalariga uch nusxada o‘zlari imzo chekkan arizalar berib, unda o‘z manzillarini, daromadlarini, xizmatlarini va mashg‘ulotlarini ko‘rsatishga majburdirlar.

2.  Uy qo‘mitalari bu arizalarni imzo bilan tasdiqlaydilar, uning bir nusxasini o‘zlarida saqlab qoladilar, qolgan ikki nusxasini esa Shahar boshqarmasiga va Ichki Ishlar Xalq Komissarligiga (NKVD) topshiradilar.

3.  Mazkur qonunni bajarmaslikda (ariza bermaslikda yoxud yolg‘on ma’lumotlar berishda) aybdor shaxslar har bir bo‘yin tovlagani uchun 5000 so‘mgacha (Bu raqam o‘chirilib 10000 qilib tuzatilgan. Ilhom ijod vaqtida keladi-da...) pul jarimasi bilan, aybining darajasiga qarab bir yilgacha qamoq jazosi bilan jazolanadi yoxud frontga jo‘natiladi.

4.  Birinchi moddada ko‘rsatilgan shaxslar yuqorida zikr etilgan arizalarning nusxasini doimiy ravishda yonlarida olib yurishga majburdirlar. Arizalar uy qo‘mitalari, shuningdek, boshqa boshliqlar yoxud saylab qo‘yilgan muassasalar tomonidan berilgan guvohnomalar bilan tasdiqlangan bo‘lishi kerak.

5.  Bu shaxslar mazkur qonun nashr etilgandan so‘ng bir hafta muhlat davomida har haftalik daromad va buromadlarini yozib berish uchun va ularni qo‘mitalar hamda muassasalar bergan guvohnomalarga yozib qo‘yish uchun iste’molchi ishchi kartochkalari tutishga majburdirlar (kartochka nusxasi ilova qilinadi). (Gitlerning bunday ishlarni amalga oshiradigan xodimlari bor edi. Uning o‘zi bunaqa hujjatlarning birontasida barmog‘i izini qoddirgan emas. Jahon proletariatining dohiysi esa bunday qog‘ozlarni o‘zi yozgan.)

Leninga mansub hamma hujjatlar kabi bunisi ham o‘z vazifasiga to‘la mos keladigan tarzda yozilgan. Oyiga 500 so‘m va undan ortiq olinadigan daromad o‘rtahol savdogarlarni va ziyolilarni, ayniqsa, advokatlar, jurnalistlar, noshirlar kabi ijodiy ziyolilarni abgor qiladi. 1000 so‘mlik ko‘chmas mulk esa biryo‘la barcha mayda-chuyda uvoqqina do‘konchalar, Oxtadagi polizlar, Viborg tomonidagi uylarning egalarini qamrab oladi. Bu hujjat o‘z ruhiga va mazmuniga ko‘ra nemis okkupatsion hukumati yahudiylarni ro‘yhatdan o‘tkazish haqida chiqargan buyrug‘ini eslatadi va mamlakatni behayo hamda shafqatsiz bosqinchilar bosib olganini yaqqol isbot qiladi. Ammo Leninning ishtahasi shu bilan qanoatlangani yo‘q. Xo‘sh, daromadi kamroqb bo‘lgan, ko‘chmas mulki 1000 so‘mlik emas, aytaylik, 25 so‘mlik odamlarni nima qilish kerak? Dohiy o‘rtoq Dzerjinskiyga yozgan dovruqli maktubini mashhur 7-modda bilan tugatadi-da, o‘z afsonaviy dahosini yana bir bor yorqin namoyon etadi:

«7. Birinchi moddadagi shartlarga to‘g‘ri kelmaydigan shaxslar o‘zlarining daromadlari va xizmat joylari haqida uy qo‘mitalariga bir nusxada ariza beradilar. Bu ariza uy qo‘mitasi tomonidan tasdiqlangan bo‘lishi kerak».

Tekshirib aniqlab o‘tirishning nima hojati bor? Talaydigan bo‘lgandan keyin hammani birvarakayiga talayveradi-da! Yarim kechasi muz bilan qoplangan Fin qo‘ltig‘i orqali yoxud janub tomonga qochib qolganlarni aytmasa, laqmalik qilib ro‘yxatdan o‘tganlarning uyiga o‘sha zahotiyoq bostirib kirib tintuv o‘tkazishgan. Bu tintuvlar ba’zan oylab davom etgan. Masalan, zargar Nikolaev yoxud muhandis Kuravskiyning uyi shunaqa uzoq tekshirilgan. Devorlar buzib ko‘rilgan, pollar qo‘porilgan, mebelning avra-astari ag‘darilgan, uy egalarini kaltaklashgan, qiynashgan, ularning ko‘zi oldida qizlarini, xotinlarini zo‘rlashgan, bolalarini xo‘rlashgan. Bunday tintuvlar oqibatida mabodo bir narsa topib olishsa, masalan, gimnaziyani a’lo bitirgani uchun berilgan oltin medal ham kifoya — oila boshlig‘ini turmaga olib ketishar (ko‘pincha u yerdan qaytmas edilar), oilani esa ko‘chaga haydardilar.

Rossiyada ham boshqa hamma mamlakatlardagi kabi yuz minglab odamlar jamg‘armalarini banklarda saqlashga odatlanib qolishgan edi. Buning uchun ular xususiy seyflardan yoki o‘sha vaqtning tili bilan aytganda, po‘lat qutilardan foydalanar edilar. Turli qalam haqlari, aktsiyalardan ke-ladigan foydalar, sarmoyadan olinadigan foizlar shu qutiga o‘tkazilardi. Jamg‘armalarni sir tutish bank tizimining asosidir. Shuning uchun po‘lat qutilarning egalari kim ekanydan ko‘pincha bank xodimlarining xabari bo‘lmas edi. Ular shifru kalitning nomerini bilishardi, xolos.

Banklarni bosib olishganda bolsheviklar bu qutilarning hammasini sindirib, ichidagini qoqlab olishlari mumkin edi, albatta. Ammo bu juda ibtidoiy ish bo‘lardi. Xususiy seyf egalarini qo‘lga olish o‘zgacha gasht berardi. Negaki, ularning boyliklari faqat shu qutidagilar bilan cheklanmaydi deb taxmin qilinardi. Natijada 1917 yilning 14 dekabrida Lenin Butun Rossiya Ijroiya Qo‘mitasining «Po‘lat qutilarni taftish qilish to‘g‘risida»gi qarorini tasdiqladi. Unda quyidagi gaplar bor edi:

«1. Banklarning po‘lat qutilarida saqlanuvchi hamma pullar mijozlarning Davlat bankidagi joriy hisobiga o‘tkazilmog‘i kerak.

Izoh: Tilla tangalar va quyma oltin musodara qilinib, umumdavlat oltin jamg‘armasiga topshiriladi.

2. Po‘lat qutilarning hamma egalari po‘lat qutilar taftishida ishtirok etish uchun chaqirilganda kalit bilan bankka kelishga majbur.

3.  Uch kun davomida kelmaganlar taftishdan qasddan bo‘yin tovlagan deb hisoblanadilar.

4. Taftishdan qasddan bo‘yin tovlagan shaxslarga qarashli qutilar Davlat banki komissarlari belgilagan taftishchi komissiya tomonidan ochiladi va uning ichidagi hamma mulk Davlat banki tomonidan xalq mulki tarzida musodara qilinadi».