«Rossiyada sodir bo‘layotgan bolshevistik inqilob, -deb yozgan edi «Nyu-York Gerald Tribyun» gazetasi, - aslini olganda juda katta ko‘lamda amalga oshirilayotgan moliyaviy operatsiyaga o‘xshaydi. Uning maqsadi juda katta pul mablag‘larini ruslar nazoratidan chiqarib, Ovrupo va Amerika banklari nazorati ostiga qo‘yishdir. Bunday harakatlarning asl sababi, aftidan, Kremlga ma’lum bo‘lsa kerak, ammo hozirning o‘zidayoq bir narsani aniq aytish mumkin: mister Lenin va uning sheriklari tomonidan jahon bolshevistik inqilobi haqida va kapitalizmning muqarrar halokati to‘g‘risida qanday jangari nutqlar irod etilmasin, ularning o‘zi, ehtimol, o‘zlari anglamagan holda, ko‘p yillar davomida bizning iqtisodiyotimizning gullab-yashnashi va juda tez o‘sishi uchun hamda dollarning mag‘izi to‘q bo‘lishi uchun juda katta ishlar qilmoqdalar. Mister Lyudvig Martensni Qo‘shma Shtatlardan chiqarib yuborishdi, holbuki, adolat yuzasidan aytganda, unga Linkolnnikidan kichkina bo‘lmagan haykal qo‘yish kerak edi». (1921 yil 24 yanvar, «Soxta elchi AQShdan chiqarib yuborildi».)

AQShda ikki yil turgan Martens hech bo‘lmaganda o‘z vazifasining bir qismini ado etdi. Beqaror Ovrupodan AQSh banklariga juda katta miqdorda oltin ko‘chirib qo‘yildi, banklar bilan aloqa o‘rnatildi, ularning ba’zi birlari esa to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotib olindi, qo‘shma firmalar tuzildi (albatta, AQShning yumshoq qonunlaridan foydalanib, birovlarning nomida), bir necha gazetalarni chiqarish yo‘lga qo‘yildi va AQShda bir emas, ikkita kommunistlar partiyasi tuzildi (keyinchalik ular birlashib ketishdi).

Bu orada Rossiyada voqealar shiddat bilan rivojlanib bormoqda edi. Oqlarning qoldiqlari Qrimga chekindi. Quruqlikdan ularning yo‘li to‘sib qo‘yilgan va mag‘lubiyati muqarrar bo‘lib qolgandi.

Lenin iftixor bilan shunday dedi: «Hozirgi vaqtda Rossiyada dushmanning qarshiligini yengib o‘tish va bostirish vazifasi, asosan, bajarildi. Rossiya bolsheviklar tomonidan zabt etildi». (1941 yilning sentyabrida Gitler armiya guruhlarning qo‘mondonlari oldida nutq so‘zlaganda xuddi shunaqa behayo oshkoralik bilan o‘zining mavqeini ochiq bayon qilgan edi. «Biz Rossiyani bolshevistik tuzumdan xalos etayotganimiz yo‘q. Biz uni zabt etayapmiz. Shuning uchun ham okkupatsion tartiblar juda qattiq bo‘lmog‘i kerak» (Lenin tomonidan zabt etilgan mamlakatda o‘rnatilgan okkupatsion tartiblar Gitlernikidan farq qilsa, faqat yanada vahshiyroqligi bilan farqlanadi. Mana, Butunrossiya Ijroiya Qo‘mitasining 1921 yil 11 iyun qaroriga asoslanib chiqarilgan komendatura buyrug‘i:
«1. Ismi-familiyasini aytishdan bosh tortgan fuqarolar joyida so‘zsiz otib tashlansin.
2. Qurol yashirgan qishloq aholisiga garovga olinishi haqidagi hukm e’lon qilinsin va qurolni topshirmagan hollarda otib tashlansin.
3. Uylarida banditlarni (ya’ni ipidan-ignasigacha talangan, qarshilik ko‘rsatishga jur’at etgan dehqonni — I.B.) yashirgan oilalar qamoqqa olinmog‘i va badarg‘a qilinmog’i, molu mulki musodara qilinmog‘i kerak. Bunday oilaning ishlaydigan kattasi joyida sudsiz otilsin.
4.  Banditning oilasi qochib ketsa... Uy-joyi yoqib yuborilsin.
5.  Bu buyruqqa shafqatsiz va qattiqqo‘llik bilan amal qilinsin».
Boshqa buyruq:
«1. Oqlar va yashillarni yashirgan stanitsalar hamda qishloqlar yo‘q qilinadi, uning aholisi otib tashlanadi, molu mulki musodara qilinadi.
2. Banditlar bilan hamkorlik qilgan shaxslarning hammasi darhol otib tashlanadi».
Taxminan shu vaqtlarda Lenin huquq bobida nazariyabozlik qilib, Adliya xalq komissari D. Kurskiyga shunday yozgan edi: «O’rtoq Kurskiy! Menimcha, otish jazosini kengroq qo‘llash kerak». Dohiyning fikricha, «hamkorlik qilgan» va «hamkorlik qilishi mumkin bo‘lgan» (!) shaxslar, ya’ni istalgan odam otib tashlanishi mumkin).

Shunday qilib Rossiya zabt etildi. Xo‘sh, endi bu yog‘iga nima qilish kerak? Ma’lum bo‘ladiki, bu haqda hech kim tuzukroq o‘ylab ko‘rmagan ekan, negaki, Rossiyani zabt etamiz deb chinakamiga umid ham qilishmagan. Kallaga bundan 2000 yil avval Aflotun ishlab chiqqan almisoqdan qolgan «Oliy tabaqa — Soqchilar — Qullar» degan «sotsialistik» tizimdan boshqa narsa kelmadi. Soqchilar oliy tabaqa bilan qullarning o‘rtasida turadi. Binobarin, ular g‘ayratiga yoki qilmishiga ko‘ra, oliy tabaqa qatoriga o‘tib qolishi yoxud qullar safiga tushib qolishi mumkin. Soqchilarni tarbiyalash uchun yolg‘on-yashiq rivoyatlar zarur, qullar esa oliy tabaqa haqida hech narsa bilmasligi kerak. Aflotun bunaqa tizimni «mukammal davlat» deb atagan edi. Keksa faylasuf bu mulohazalarni aytar ekan, sostializmni quldorlik jamiyatidan boshqa hech qanday jamiyatda qurib bo‘lmaydi deb to‘g‘ri ta’kidlagan edi.

Dehqonlarga hamma narsa ayon bo‘lib qolgan edi. Ular g‘allani tekinga topshirishlari kerak, o‘zlariga chalaqursoq holda hayot kechirishga yetadigan miqdordagina qoldirishlari mumkin, keyingi yilda ekish uchun urug‘likni davlat beradi. «G’alla monopoliyasi» degan gap og‘izning bir chekkasidan chiqib ketadi, — deb aql o‘rgatadi Lenin. — Lekin buning ma’nosi nima ekanini chuqurroq o‘ylab ko‘rish kerak. Buning ma’nosi shundan iboratki, hamma ortiqcha g‘alla davlatniki bo‘lishi kerak, har bir ortiqcha pud g‘allani davlat o‘z qo‘liga olishi kerak. Har bir ortiqcha pud g‘allani qidirib topib, olib kelib omborga to‘kish kerak».

Oziq-ovqat sohasidagi bunaqa mustabidlik har qancha shafqatsiz va insoniylikdan xoli bo‘lmasin, albatta, yagona maqsad emas edi — negaki, faqat oliy tabaqa va soqchilarnigina emas, qullarni ham boqish kerak edi. Qullar esa mute bo‘lsalargina ularga ovqat berilishini har doim esda tutishlari kerak. Shuning uchun ham hamma g‘allani qo‘lda saqlab turish va o‘z ixtiyoriga qarab taqsimlash zarur edi. «Chunki uni taqsimlash bilan, — deya karomat qilardi jahon proletariatining dohiysi, — biz mehnatning hamma sohalariga xo‘jayinlik qilamiz». Yo‘q, yo‘q, Leninning daholigiga shak keltirib bo‘lmaydi. Faqat shunisi borki, ularning barini Aflotun o‘ylab topgandi.

Dehqonlar masalasi hal bo‘ldi, shekilli. Xo‘sh, ishchilarni nima qilish kerak? Ma’lumki, bolsheviklar shu ishchilar nomidan va ularning manfaati yo‘lida harakat qiladi. Ular zavodlarda chalaqursoq holda chor-nochor hayot kechirishmoqda. Ko‘pchiligi fuqarolar urushi olovlarida, terror bo‘ronlarida qirilib ketdi. Qolganlari esa qachon bolsheviklar va’dalarini bajo keltira boshlashini behuda kutib yotishibdi. Axir, ular hamma narsani bab-baravar taqsimlab berishmoqchi edi-ku. Ularning ajoyib niyatlari bor edi. Bu niyatga ko‘ra, ishchilarni mehnat armiyalariga birlashtirish, uni polklar va batalonlarga ajratish va temir intizom o‘rnatish kerak edi. Bu loyihaning muallifi Trotskiy deyishadi. Lenin ham uni ma’qullagandek edi. Mabodo, bu masalada Trotskiy bilan Lenin o‘rtasida biror kelishmovchilik mavjud bo‘lgan bo‘lsa, ular mayda-chuydalardagi arzimas ixtiloflardan iborat edi. Trotskiy mehnat armiyalarida harbiy jazolarni joriy qilish bilan cheklanishni taklif qilgan, Lenin esa dono boshini sarak-sarak qilib turib: «Otishlarni keng qo‘llash kerak», - deb ta’lim bergan. Aks holda hech narsaga erishib bo‘lmaydi. Shunday degan-u, lekin bu gapida qattiq turmagan. Bu borada Lenin haq ekanini hayotning o‘zi ko‘rsatadi. G’alayonchilarni (bolsheviklar ish tashlagan ishchilarni shunday atay boshlashgan edi), albatta, sudsiz otib tashlash kerak. Bu masalada hammaning fikri bir joydan chiqqan. Garchi bularning bari izchillik bilan g‘oyatda shafqatsiz ravishda amalga oshirilayotgan bo‘lsa-da, negadir ikkinchi darajali masalalar deb qaralardi.

Rossiya zabt etildi, endi esa Leninning lutfi bo‘yicha: «Ovruponi nayza bilan qitiqlab ko‘rish fursati yetdi!»

Qizil Armiyaning Polshaga bostirib kirishi Butunjahon inqilobini ro‘yobga chiqarish yo‘lidagi birinchi qadam edi. Leninning tahliliga ko‘ra, Ovrupo mamlakatlarining muvozanati Versal shartnomasi degan omonat asosga tayanadi, «Qizil Armiyaning g‘olibona hujumi yana bir necha kun davom etsa, — deya karomat qiladi jangovar jazavaga tushgan dohiy, — nafaqat Varshava ishg‘ol qilinadi (bu unchalik muhim ham emas), balki Versal sulhi barbod bo‘ladi...» Polsha — Qizil Armiyaning Ovrupo sari yo‘lida bir ko‘prik, xolos. Polsha ko‘prigi orqali Germaniya proletariatiga yordam sari olg‘a!

Sovet qo‘shinlarining qo‘mondoni M. Tuxachevskiy Zinovevga mashhur maktubini yo‘llaydi. Sovet Ittifoqining bo‘lg‘usi marshali harbiy nazariya bobida ilk bor javlon urar ekan, Kominternning bosh shtabini chaqirish kerakligini yozadi. Polyaklar uzil-kesil tor-mor qilingandan so‘ng bu shtab zudlik bilan Ovrupoga yorib kirish rejasini ishlab chiqishi zarur. Buning uchun Qizil Armiya saflarini butun dunyo proletariati hisobiga to‘ldirish kerak. Shunda «butun jahondagi burjua davlatlarini zabt etish uchun yetarli kuch barpo etilgan bo‘ladi».

Qizil Armiyaning Varshava ostonalarida tor-mor etilishi, uning yeldek chekinishi (Alam qilmaydimi! Axir, Gayning suvoriylari Germaniyaga kirib borishgan edi-ya!) Kremldagi sarguzashttalab muttahamlarning tarvuzini qo‘ltig‘idan tushirdi. Isyon ko‘targan Kronshtadt zambaraklarining sadosi jahonga hukmron bo‘lish haqidagi Leninning telbalarcha g‘oyalari ustidan motam marshiday yangradi.

Butun mamlakat isyonlar alangasiga chulg‘angan edi. 1920 yilning 13 avgust kuni mashhur Antonov qo‘zg‘oloni boshlandi. Bu qo‘zg‘olon butun Tambov gubernasiga va uning tevarak-atroflariga yoyildi. 40 ming ishchi va dehqon qo‘liga qurol oddi. Tambov isyonchilarining qurultoyi sovet hokimiyati tugatildi deb e’lon qildi va Ta’sis majlisiga yangi saylovlar o‘tkazishni talab qildi.

1921 yilning yanvarida G’arbiy Sibirda isyonlar gulxani gurillab yondi. Bu yerdagi isyon 20 ta uezdga yoyildi. 60 minglik dehqon xalq armiyasi tuzildi, bu armiya hamma yo‘llarni to‘sib qo‘ydi va bir nechta shaharni, shu jumladan, Tobolskni ishg‘ol qildi.

Ukrainada Grigorev isyoni katta dong chiqardi. Isyonchilarning o‘z zambaraklari va zirhli poezdi ham bor edi. Bu g‘alayon xalqaro ahamiyat kasb etdi. Shu tufayli Qizil Armiya Ruminiya orqali Vengriyaga bostirib kirishga va Bela Kunning jinoyatkorona tuzumini tiklashga erisha olmadi. Bela Kun yana Moskvaga qochib kelishga majbur bo‘ldi. Zabt etilgan mamlakatda uning qiladigan ishlari ko‘p edi.

Ijevskda yalpi ish tashlash bo‘lib o‘tdi. Uning oqibatida o‘ttiz ming kishilik «Ijevsk Xalq Armiyasi» tuzildi. Shunisi ajablanarliki, ishchilar sof dehqoncha talablar bilan chiqdilar: ular oziq-ovqat solig‘ini bekor qilish va dehqonlarning mulkini musodara qilmaslikni talab qildilar. Qizil Armiyaga ham ishonib bo‘lmay qolgandi. Armiyadan qochish va xizmatdan bo‘yin tovlash o‘rta hisobda 20 foizni tashkil qilardi, ba’zi rayonlarda esa bu raqam 90 foizga yetardi. Faqat markaziy gubernalarning o‘rmonlarida 250 mingta qurolli qochoq daydib yurardi. Tula dehqonlaridan tashkil topgan bir piyodalar brigadasi Belorussiyada isyon ko‘tardi. Bu yerda mahalliy qo‘zg‘olonchi dehqonlar birlashgan va «Kommunistlarsiz, otuvlarsiz va bosqinlarsiz Xalq respublikasi» tuzishgan edi.

1920 yilning iyulida Sapojnikov degan qizil komandir 2700 ta qizil askardan iborat qismini isyonga ko‘targan. Bu isyon Volga bo‘yidagi ko‘pgina hududlarga yoyilgan va Sapojnikov o‘lib ketgandan keyin ham davom etgan. Sapojnikov halok bo‘lgandan keyin ham isyonchilar Serov boshchiligida 1922 yilning yanvarigacha faol harakat qilgan.

1920 yilning dekabrida Vakulin degan boshqa bir qizil komandir Donda isyon ko‘targan. Vakulin halok bo‘lgandan keyin uning o‘rniga boshchilik qilgan Popov 1921 yilning martiga kelib 6000 kishidan iborat qurollangan qudratli suvoriylar qo‘shilmasiga ega bo‘lgan. 1921 yilning yanvarida brigada komandiri Maslak 1-otliq Armiya tarkibidagi brigadasini olib ketib, dehqonlarning dongdor sardori Nestor Maxnoga qo‘shiladi.

Albatta, 1921 yilning martida Kronshtadtdagi harbiy-dengiz bazasi bosh ko‘targanda qo‘zg‘olonlar o‘zining eng yuksak cho‘qqisiga chiqqan edi. O’shanda linkorlar zambaraklarining qudratli sadosi hammayoqni larzaga solgandi. Surbet Trotskiy to‘g‘ri qayd qilgandi — Kronshtadtda «dehqon Lenin bilan suhbatlashib, hamma gapi uning qulog‘iga yetib borsin uchun kemalarning zalvorli to‘plaridan karnay o‘rnida foydalangan edi».

Bu Leninning qulog‘iga yetib bordi. Jon-poni chiqib ketgan dohiy 1921 yilning 15 martida: «Biz hokimiyat tepasida zo‘rg‘a saqlanib qoldik», — deb tan oladi. Qo‘rquv va o‘z-o‘zini saqlab qolish tuyg‘usi unga birdan-bir to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatib berdi. Bu — NEP yo‘li edi.

Buxarin eslaydi: «Biz hammamiz bamisoli qo‘ydek ashaddiy harbiy kommunizmga tarafdor bo‘lib turganimizda va mal’un dehqonni otuvlar bilan qo‘rqitib, bor g‘allasini berishga majbur qilayotganimizda, bugun bo‘lmasa ertaga sharmandai sharmsor bo‘lishimiz muqarrar ekanini hamda yaramas Paxom kallamizni sapchadek uzib tashlashi mumkinligini ko‘rib, bizga «To‘xtalaring! Bas qillaring, kallavaramlar! Qaytar aravangni orqaga!» deb hayqirgan Lenin emasmidi? Lenin emasmi eng so‘nggi daqiqada oziq-ovqatni tortib olishga chek qo‘yib oziq-ovqat solig‘iga o‘tishimizga majbur qilgan? Aytgancha, uning risolasi «Oziq-ovqat solig‘i to‘g‘risida» deb atalardi. Nazariy jihatdan juda nochor bo‘lgan bu risolani men rosa changini qoqib do‘pposlagandim. «Sof» kommunistlarni dahshatga solib (binobarin, meni ham dahshatga solib) NEPni e’lon qilishga jur’at qilgan va xuddi shu ishi bilan butun partiyani qutqarib qolgan Lenin emasmidi?!» Hamma narsa shundan dalolat beradiki, Lenin bu davrda butunlay vahimaga tushib qolgan va hamma narsadan hafsalasi pir bo‘lgan edi. «NEP»ning joriy qilinishi shuni yaxshi isbotlaydiki, bu jinoyatkor muttahamlardan birontasi ham hech qachon, na 1917 yildan avval, na undan keyin biron davlat tizimi yoki qurilishi haqida aniq rejaga ega bo‘lmagan. (Aflotunning rejasini aytmaganda. Keyinchalik Stalin uni namuna qilib olib, o‘z imperiyasini qurgan.) Ularning xatti-harakatlariga rahnamo bo‘lgan yagona narsa — Rossiyani talash va mahv etish, uning xalqini va madaniyatini talon-toroj qilishdan iborat edi. Jahon inqilobi masalasida ham hech qanday aniq va jo‘yali reja ko‘rinmaydi. Hamma narsa yo‘l-yo‘lakay xayolga kelib qolgan tarzda qilinavergan. Jahonga hukmron bo‘lishning aniq rejasini keyinroq Stalin tuzib chiqadi va bu rejaning ro‘yobga chiqishiga sal qoladi, faqat bunga Gitler bilan Ruzvelt xalaqit bergan.

Leninning ko‘nglini zabt etgan vahima o‘z sheriklarining ahvoli naqadar nochor ekanini anglash tufayli tug‘ilgan edi. Bu vahima terrorni yanada kuchaytirishga olib keldi. Petrogradda shosha-pisha juda uquvsizlarcha Tagantsev ishini shov-shuv qilishadi. Garchi bu ish avvalgi qirg‘inlardan omon qolgan dengiz ofitserlariga qarshi yo‘naltirilgan bo‘lsa-da, unda Gumilyov halok bo‘ladi. Flot ofitserlarsiz kun ko‘rolmaydi, shuning uchun kemalarda sobiq gardemarinlar, michmanlar va leytenantlardan tarkib topgan ancha-muncha komandirlar bor edi. Ularning hammasini birvarakayiga qo‘lga olishdi. Bu Kronshtadt isyoni uchun intiqom edi, holbuki ular bu isyonda ishtirok etishmagandi. Isyonda qatnashganlar muz orqali Finlyandiyaga o‘tib ketishgandi. Leninning osiyocha kekchiligi ana shunaqa edi. Intiqomga chog‘langan Lenin Sovet respublikasiga flot kerak emas deb e’lon qiladi va ularni VChKning dengiz qismlari bilan almashtirish kerak deb hisoblaydi (1920 yilning noyabrida oqlar Qrimni tashlab ketishdi. Ayni shu vaqtda Qrimda o‘z vatani Vengriyadan qochgan Bela Kun mashhur Zemlyachka bilan birga paydo bo‘lib qoladi. Zemlyachka deganlarini keyinchalik Stalin, joniga tekkan Krupskayaning ta’zirini berib qo‘yish uchun, Leninga beva qilmoqchi bo‘lgan edi. Hamma narsa, an’anaga ko‘ra, ofitserlarni ro‘yxatga olishdan boshlandi. Frunze tantana bilan ularga afvi umumiy va’da qilgan edi. Ammo bir zumda otishlar boshlanib ketdi. Ko‘p o’tmay bu ommaviy qirg‘inga aylandi. O’lganlarni ko‘hna Genuaz quduqlariga tashlashdi, quduqlar to‘lib bitgandan keyin esa mahkumlarni o‘zlari uchun qabr qazishga majbur qilishdi. Odamlarga to‘la barjalarni dengizlarga olib borib, cho‘ktirib yuborishgan. Oilalar ham yo‘q qilingan. Hatto, emizikli bolali ayollar ham bag‘ritoshlik bilan otib tashlangan. Gospitallar va kasalxonalarga bostirib kirib hammani bir boshdan otib tashlayverishgan. Vrangel o‘zining yaradorlarini Qrimda Xalqaro Qizil Xoch tashkilotining panohida qoldirgan edi. Ammo bolsheviklar kasalxonalar ustida hilpirab turgan qizil xochli bayroqlarga parvo ham qilishmagan. So‘ngra Qrimning hamma aholisiga anketalarni to‘ldirib, ularni mahalliy ChKga topshirish buyurilgan. Bajarmaganlar o‘lim jazosiga mahkum bo‘lgan. Lenin Qrimda zarur tadbirlarni o‘tkazish to‘g‘risida Trotskiyga maslahat berar ekan, donolik bilan qayd qiladi: «Qrim o‘zining inqilobiy harakatida uch yil orqada qoddi. Uni zudlik bilan Rossiyadagi umumiy inqilobiy saviya darajasiga ko‘tarmoq kerak». Hammadan ham ko‘ra otishlar Sevastopolda, Yaltada, Balaklavada va Kerchda ko‘p yuz berdi. Sevastopolda birnnchi navbatda 500 dan ortiqroq port ishchilarini otib tashlashdi - ular general Vrangelning jo‘nab ketayotgan kemalariga yuk ortishda qatnashgan ekan. Otilganlarning ro‘yxatini e’lon qilishdan uyalishmadi. 28 noyabrdayoq Sevastopolda otilganlarning birinchi ro‘yxati e’lon qilindi - unda 63 kishining, shu jumladan, 278 ayolning ismi bor edi. 30 noyabrda ikkinchi ro‘yxat e’lon qilindi -1202 kishi, shu jumladan, 88 ayol. Faqat birichchi hafta mobaynida Sevastopolda otilgan 8364 ta odamning ro‘yxati e’lon qilindi. Otishdan tashqari osish yo‘li bilan ham ommaviy qirg’in amalga oshirildi. «Naximov prospekti, — deb eslaydi shohidlardan biri — ko‘chada qamoqqa olingan va shu joyning o‘zila qatl etilgan ofitserlar, soldatlar va oddiy fuqarolarning jasadiga to‘lib ketgan. Ofitserlar, albatta, harbiy kiyimlarida, yelkalarida pogonlari bilan qatl qilinadi. Harbiy bo‘lmagailar yarim yalaig‘och holda osilib turardi. Boshqalarga "œibrat" bo‘lsin uchun hamma ustunlardan, daraxtlardan, hatto, haykallardan foydalanishgan. Tarixiy xiyobon havoda chayqalib turgan jasadlarga to‘lib ketdi. Naximov prospektida ham, katta Dengiz bo’yi ko‘chasida ham, Dengiz bo‘yi xiyobonida ham ahvol xuddi shunday edi. Ijrochilar, albatta, «baynalmilalchi»lar edi. Ularga Kayzer armiyasining sobiq ofitseri Bemer qo‘mondonlik qilgan. (1918 yilda u Sevastopolning nemis komendanti bo‘lgan edi.) Uning sovet komendanti sifatida chiqargan birinchi buyrug‘i aholiga «sovet hokimiyatining ijrochilari ustidan shikoyat qilishga haqi yo‘q»ligini, chunki aholi oqgvardiyachilar bilan hamkorlik qilganini tushuntiruvchi buyruq bo‘ldi. Bemer zarracha tap tortmay otish haqidagi buyruqlarga imzo chekardi. Jumladan, uning gospitallardan birida xizmat qiluvchi 23 hamshirani «ofitserlarni yashirgani uchun» va Xalqaro Qizil Xoch tashkilotining 18 xodimini ham shunday «jinoyati» uchun otib tashlash haqidagi buyrug‘i saqlanib qolgan. Bir amallab omon qolganlar minglab kontslagerlarga jo‘natilar edi. Ular o‘sha kezlardayoq Arxangelsk gubernasida ko‘plab paydo bo‘la boshlagan edi.

Xo‘sh, Bela Kun bilan Zemlyachka nima bo‘ldi? - dersiz. Ular nima bilan mashg‘ul bo‘lishgan?

Hikoya qilishlaricha, Zemlyachka ba’zida odamlarni otish va qiynashlarda shaxsan ishtirok etgan ekan, ammo bu bevosita uning vazifasiga kirmagan, balki uning uchun shunchaki ermak bo‘lgan. Zemlyachka bilan Kun tuni bilan tonggacha Qrimda topilgan tilla va boshqa qimmatbaho buyumlarni to‘plash, hisobga olish va transportda jo‘natish bilan band bo‘lishgan. Terror har doimdagidek bir niqob bo‘lgan, xolos. Ofitserlarda molu dunyo ko‘p bo‘lmaydi, albatta. Ammo ba’zi birovlardan ozmuncha narsa olinmagan. Ammo bironta odamni ship-shiydam qilishgandan so‘ng qo‘yib yuborganlari to‘g‘risida hech qanday ma’lumot yo‘q. Ehtimol, bironta odyamni qo‘yib yuborgan bo‘lishlari ham mumkin, ammo G’arbda bunaqa odamlarlan hech kim paydo bo‘lgani yo‘q. O’lponni olishga olishgan-u, keyin otib tashlayverishgan. Qimmatbaho buyumlar ikki yo‘l bilan jo‘natilgan — biri G’arbga (mas’ul Bela Kun), ikkinchisi Shimolga — Moskvaga Goxranga (mas’ul o‘rtoq Zemlyachka).

Leninning kayfiyati bejiz buzilmagandi. La’nati «NEP» Leninning hamma odamlarini qattiq g‘azablantirdi. Ularning ko‘pchiligi Rossiyada muqim turib qolish niyatida emas edi, aksincha, ular o‘ljani taqsim qilib olgach, qanday paydo bo‘lib qolishgan bo‘lsa, xuddi shunday qo‘qqisdan g‘oyib bo‘lish payida edilar. Imkoni boricha bu yerda qolib hukmronlik qilish orzusida bo‘lganlar ham norozi edilar. Savdo erkinligi va erkin bozor tufayli ularning taxtlaridan muqarrar tarzda putur ketardi. Axir, Leninning o‘zi Kronshtadt isyoni arafasida X qurultoy minbaridan turib, o‘z hamkorlarining quloqlariga quyib, erkin savdoning joriy qilinishi «muqarrar tarzda oq gvardiyachilar hukmronligiga, kapitalizm tantanasiga, eski tuzumni to‘laligicha tiklashga olib keladi. Men takroran aytaman: bu siyosiy xatarni juda aniq tushunib olish kerak», - degan edi-ku! Lenin imkoni boricha ularni tinchlantirishga urindi. U yaqin safdoshlariga shaxsan xatlar yo‘llaydi, ularda ko‘p aytiladigan siyqa gaplar bor edi: «Biz strategik chekinishni amalga oshirmoqdamiz. Bu bizga yaqin kelajakda keng ko‘lamda hujum boshlashimizga imkon beradi. NEP terrorga xotima berdi, deb o‘ylash katta xato bo‘lur edi. Biz tez orada siyosiy terrorga ham, iqtisodiy terrorga ham qaytmog‘imiz kerak». Leninning miya xastaligi zo‘raydi (Lenin o‘lgandan keyin yorib ko‘rgan vrachlar miyasining yarmi tug‘ilgandan beri ishlamaganini ko‘rib lol qolishdi. Ikkinchi yarmi ham ohaksimon tuzilmalar bilan qoplangan bo‘lib, shu ahvolda ekanki, jahon proletariatining dohiysi qanday qilib tirik yurganini mutlaqo tushunib bo‘lmasdi. U bolaligidayoq o‘lib ketishi kerak ekan. Vrachlar bunaqa miya bilan inson yashashi mumkin emas, degan to‘xtamga kelishadi. Shunday ekan, Lenin bo‘lganmidi - yo‘qmi?)

Inessa Armand vafot qildi - u Lenin yaxshi ko‘rgan yagona ayol edi. Mamlakatda dahshatli ochlik boshlandi. Volgada odamxo‘rlik hollari ro‘y berdi.

Go‘yo bularning hammasi yetmaganday, tilla to‘la sandiqlar Goxrandan allaqayoqqa g‘oyib bo‘layotgani haqida chaquv keldi. Chaquvni 1921 yil 16 may kuni mashhur Yakov Yurovskiy yozgan edi. Bu o‘sha - 1918 yilning iyul oyida Yekaterinburgda podsho oilasini otishga rahbarlik qilgan, keyin ularning boyliklarini Moskvaga olib kelgan Yurovskiy edi. Ana shu ikkiyoqlama «qahramonligi» uchun Yurovskiy Goxranda ishlashga musharraf bo‘lgan edi. Lenin darhol Yurovskiyni huzuriga chaqiradi va salkam uch soatlik suhbatdan keyin allaqanday noma’lum odamlar Goxrandan mashinalarda tonna-tonna oltinni olib chiqib ketishayotganini bilib oladi. Bu odamlarning qo‘lida Xalq Komissarlari Sovetining ishlar boshqarmasi imzo chekkan va Leninning o‘zi roziligini yozma ifodalagan buyruqlari bor ekan. Yurovskiy bu buyruqlarning go‘yo qalbaki ekanini ma’lum qildi. Uning gapiga ko‘ra, bu ishda Goxranning ba’zi bir xodimlari ishtirok etgan bo‘lib, ularni ChK apreldayoq qamoqqa olgan va otib tashlagan.