Mualliflar:
Ahmad Abduljavod,
Muhammad Umar Dauq,
Muhammad Ali Qutb

To‘plovchi:
Abdul Jalil Xo‘jam

Tarjimonlar:
Muhammad Zarif,
Fathiddii Mansur,
Mahmud Mahkam,
Muhammadkarim Abdujalil o‘g‘li,
Olimjon Rahimjon o‘g‘li

Muharrirlar:
Nurulloh Muhammad Raufxon,
Abdul Jalil Xo‘jam

Muhtaram o‘quvchi!
Qo‘lingizdagi kitobga turli yillari "Hidoyat" jurnalimizning "Qahramon ayollar" rukni ostida chop etilgan hikoyalar kiritildi. Ular-da dinimiz bunyodining ilk pallalarida sahobiya ayollar ko‘rsatgan sabr va matonat, fidokorlik va yaxshi xulq namunalari samimiy bayon etiladi.
Chindan ham Hazrati Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) pok xotinlari — muhtarama onalarimiz va boshqa sahobiya ayollarning hayoti dinimizning ibratlarga to‘la tarixida juda go‘zal sahifalardir. Ularni o‘rganish zamonamiz uchun ham ko‘p foydali, o‘ta muhim bir ish. Zero, farzandlarimiz tarbiyasida odob-axloqimiz tamoyillarini yemiruvchi turli va juda nozik illatlar urchigan bir davrda yashamoqdamiz. Shu boisdan taqvoli bo‘lish, foydali ilm talab qilish, eriga itoat etish, farzandlarni salohiyatli qilib tarbiyalash kabi xususlarda sahobiya ayollardan ibrat olgan mo‘minalar bugun ham, inshaalloh, ulug‘ natijalarga erishadilar.
Tavfiq Alloh taolodandir.


Abu Hurayradan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) shunday marhamat qildilar: "Tuya minadigan ayollar yaxshiroqdir. Kuraysh o‘z ayollarini yoshligidanoq bolajon va eriga mehribon qilib tarbiyalaydi".
(Imom Buxoriy rivoyati)


Oyisha onamiz (roziyallohu anho) aytganlar: "Ayollarning yaxshisi ansoriya ayollardir. Dinni teran o‘rganmoqlari uchun ularga hayolari mone’lik qilmadi".
(Imom Buxoriy rivoyati)


Sa’d ibn Abu Vaqqos (roziyallohu anhu): "Nabiyning (sollallohu alayhi va sallam) "Madina ahliga yomonlik qilmoqchi bo‘lgan odam, tuz suvda eriganidek, erib ketgaydir", deb marhamat qilganlarini eshitganman", dedilar.
(Imom Buxoriy rivoyati)

Hazrati Hadicha (roziyallohu anho) Rasululohning (sollallohu alayhi va sallam) ilk zavjalari, imon keltirib, «mo‘minlar onasi» sharafini olgan birinchi musulmon ayoldir. Hazrati Hadicha islomiy da’vatning boshlanishida Payg‘ambarimizga dalda va ko‘makchi bo‘ldi va bu da’vatning sobitlik bilan yoyilishiga yordam berdi. Bu ayol Nabiyning (sollallohu alayhi va sallam) Qosim, Abdulloh (Toyyib yoki Tohir), Zaynab, Ruqayya, Ummu Kulsum va Fotima ismli farzandlarining volidai mukarramasidir.
Otalari Huvaylid ibn Asad ibn Qusayy ibn Abduluzza, onalari Zaida ibn Asommning qizi Fotima edi. Asommning to‘liq ismi sharifi Jundub ibn Harm ibn Ravoha ibn Hojar ibn Abd ibi Mois ibn Amir ibn Liay ibn G’olib ibn Fihrdir.
Hazrati Hadicha hijratdan taxminan 68 yil, «Fil voqea»sidan o‘n besh yil oldin sharafli va xayrli oilada dunyoga keldilar. Yoshliklaridan yuksak va go‘zal axloq egasi qilib tarbiyalandilar. Odobli va oqila bo‘lganlari uchun uni «Tohira» (ozoda, pokiza) deb chaqirar edilar.
Otalari Huvaylid Fijor jangidan oldin vafot etdi. Shu sababli marhumning oilasidaga barcha ishlarni Hadichaning amakisi Amr ibn Asad o‘z zimmasiga oldi.

Yillar o‘tdi. Hadicha o‘sib ulg‘aydi. Sharafli nasab va yuksak odob-axloqqa ega bo‘lgani uchun ko‘p joylardan sovchilar kelar edi. Hadicha Qusay ibn Abduddor o‘g‘illarining ittifoqchisi Tamim qabilasidan Abu Xola ibn Zurora bilan turmush qurdi. Xola va Hind ismli ikki farzand ko‘rdilar. Johiliyat davrida «Ummu Hind» (Hindning onasi) deb kunya olgan edilar. Hind uzoq umr ko‘rdi. Hazrati Payg‘ambarning (sollallohu alayhi va sallam) saodatli zamonlariga yetishdi va musulmon bo‘ldi. Hazrati Alining (karramallohu vajhahu) xalifalik davrlarigacha yashadi. Jamal jangida shahid bo‘ldi.
Abu Xola vafot etgach, Hadicha Mahzum qabilasidan Otiq ibn Oiz Abdulloh ibn Umar ibn Mahzum bilan oila qurdilar. Lekin ular o‘rtasidagi bu turmush uzoq davom etmadi.
Shundan so‘ng Hadicha boshqa turmushga chiqmay, farzand tarbiyasi va tijorat ishlari bilan mamnun bo‘ldilar.

Hadichaning sarmoyalari juda katta bo‘lib, tijoriy ishlari to Shomga qadar yoyilgan edi. Shu sababli karvonga boshchilik qiladigan ishonchli va halol bir kishini axtarardi. Bu davrga kelib, Abdulloh o‘g‘li Muhammad al-Aminning to‘g‘riso‘z va ishonchli odam ekani butun Makkada ovoza bo‘lib ketgan edi.
Hadicha Maysara ismli qulini o‘zining savdo karvoniga boshchilik qilish taklifi bilan Muhammad al-Aminning uyiga yubordi. Aminus sodiq bu taklifga rozilik bildirdilar.
Karvon Shom safariga jo‘nab ketdi. Hadicha esa ularni intizorlik bilan kutib, Makkada qoldi.
Bir kuni Maysara xojasi huzuriga yugurib kirdi. Hadicha karvonning eson-omon qaytganini ko‘rib, behad quvondilar. Maysara bu galgi savdo har doimgidan ko‘ra barakotliroq bo‘lganini va safar davomida sodir bo‘lgan bir qancha hayratli voqealarni gapirib berdi. Muhammad al-Aminning go‘zal axloqlari ta’rifini eshitib, Hadichaning bu insonga mehr-muhabbati yanada kuchaydi.

Muhammad al-Amin Hadichaning o‘y-xayollarini butunlay band qilgan edi. «Ajabo, mening yoshim qirq yoshda. Muhammad al-Aminning yoshi yigirma beshda. Men bilan oila qurishga rozi bo‘larmikan?» degan savol Hadichaga sira tinchlik bermasdi.
Ana shunday kunlarning birida Hadichaning huzuriga dugonasi Nafisa binti Munya kirib keldi. Nafisa dugonasini qiynayotgan savoldan boxabar bo‘lgach, unga tasalli berdi. Ikkalasi ancha vaqt gaplashib o‘tirdilar. Nafisa dugonasining huzuridan chiqib, to‘g‘ri Muhammad al-Aminning oldiga bordi. Salom berganidan so‘sh, unga:
- Yo Muhammad, sening uylanishingga nima to‘sqinlik qilyapti? — deya savol berdi.
Muhammad ul-Amin:
- Buning uchun qo‘limda yetarli bisotim yo‘q, - dedilar. Nafisa kulimsiradi va sekingina shunday dedi:
- Agar ehtiyojing qondirilsa, davlatga, go‘zallik va sharaf egasi bo‘lgan aqlli ayol tomonidan taklif bo‘lsa, ijobat etasanmi?
Muhammad al-Amin:
- Kim u? - deya so‘radilar.
- Huvaylidning qizi Hadicha...
- Agar u rozilik bersa, men ham qabul qilaman.
Nafisa darhol yo‘lga tushdi. Muhammad al-Amininng xayrli taklifga rozi ekanini aytish uchun Hadichaning huzuriga qushdek uchib ketdi. Bu xushxabarni eshitganida Hadichaning ham quvonchi cheksiz edi. Alloh taoloning unga ehson etgan baxt, qalbidaga pok orzulari ijobatning shuqronasi uchun faqirlarga xayr-ehsonlar qildi.
Muhammad al-Aminning amakilari Abu Tolib, Hamza va Abbos Hadicha binti Huvaylidning uyiga sovchi bo‘lib bordilar. Hadichaning amakisi Amr ibn Asad bilan maslahatlashib, Muhammad va Hadichaning nikoh marosimi uchun bir kunni tayin qildilar. Bu xabar butun Makka ahlining qulog‘iga yetib bordi. Nikoh kuni eng avval Abu Tolib so‘zga chiqib, marosimni ochdi:
- Bizlarni Ibrohimning zurriyotidan, Ismoilning naslidan etgan, bizlarni Baytning qo‘riqchilari, Haramning idorachilari, insonlarning hakami qilgan Allohga hamdlar bo‘lsin. Bu mening birodarimning o‘g‘li Muhammad ibn Abdullohdir. U odob-axloq, fazilat va aqlda barcha kishilardan ustundir. To‘g‘ri, uning" davlati oz, lekin bu kamchilik hisoblanmaydi. Mol-dunyo har nafasda yo‘qolishga mahkum bir soyaga, qaytarib olish sharti bilan berilgan bir omonatga o‘xshaydi. Jiyanimning Hadicha binti Huvaylidga nisbatan rag‘bati bor. Hadicha ham u haqda ayni shu fikrdadir...»
Abu Tolibdan so‘ng Hadichaning amakisi Amr ibn Asad so‘zga chikdi. Muhammad al-Amin va uning oila a’zolariga tashakkur va salomlarini aytdi. Birodarining suyukli qizi Hadicha bilan Muhammad al-Amnining oila qurishlarini quvonch bilan qabul etganini e’lon kildi. Yigirmata tuya kiymatida mahr belgilandi. Kelinning uyida dasturxonlar yozildi, qurbonliklar so‘yilib, Makka faqirlariga tarqatildi. Shunday qilib, Hadicha binti Huvaylid Muhammad al-Aminga zavja bo‘ldi.
Hadicha Kuraysh yigitlarining eng go‘zali va eng fazilatlisi bilan turmush qurganidan juda baxtiyor edi.
Bizga ma’lumki, bu xayrli nikohdan olti farzaid: Kosim, Zaynab, Ruqayya, UmmuGulsum, Fotima va Abdulloh tug‘ildilar.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) nubuvvat tushishidan oldin, har yili bir oy davomida Makkadagi hayotdan uzoqlashib, Hiro g‘orida toat-ibodat bilan mashg‘ul bo‘lar edilar. Tog‘dan tushgach, Ka’bani tavof kilib, uyga qaytardilar.
Bir kuni Rasuli Akram butun vujudlari titrab uyga kirib keldilar va Hadicha onamizga:
- Meni o‘rab qo‘ying, meni o‘rab qo‘ying, — dedilar. Hadicha nima voqea yuz berganini so‘raganlarida:
- Yo Hadicha, o‘zimdan qo‘rqdim, - dedilar. Suyukli zavjalari esa e’timod va ishonch bilan:
- Yo‘q, Alloh sizni hech qachon sharmanda qilmaydi. Sabr qiling, balki bu hodisa bir xushxabardir. Chunki sizning to‘g‘riso‘z va halol inson ekaningiz hammaga ma’lum. Umid qilamanki, siz bu ummatga payg‘ambar bo‘lasiz, — dedilar. So‘ngra maslahat so‘rab, amakivachchalari Varaqa ibn Navfal huzuriga bordilar. Varaqa Rasulullohdan (sollallolohu alayhi va sallam) voqea tafsilotini eshitgach:
- Muborak bo‘lsin, ey Muhammad. Bu Musoga (alayhissalom) tushgan faringga Nomusdir. Muhaqqaq sen bu ummatning payg‘ambari bo‘libsan, - deya nido qildi.
Bu xushxabarni eshitgan Hadicha darhol imon keltirdi. Allohga va uning Rasuliga imon keltirgan, Alloh oyatlarini tasdiqlagan ilk inson va ilk musulmon ayol Hazrati Hadicha binti Huvaylid bo‘ldilar. Rasuli Akramni (alayhissalom) eng qiyin vaziyatlarda qo‘llab-quvvatlagan, mashaqqatlarga to‘la hayotida doimo Alloh Rasulining yonidan ayrilmagan ayol ham Hazrati Hadicha edilar.
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam):
- Yo Hadicha, olamlarning Robbisi Alloh taolodan Jabroil (alayhissalom) senga salom keltiryapti, — dedilar. Hadicha(roziyallohu anho):
- Salom Allohga bo‘lsin. Salom Undan keladi va Unga kaytadi, Jabroilga ham salom bo‘lsin, - dedilar. Shu kundan e’tiboran Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) barakotlar va mashaqqatlarga to‘la bo‘lgan yangi bir hayotni boshladilar.

Hazrati Hadicha (roziyallohu anho) og‘ir kasallikka chalinib, yotib qoldilar. O’limlari yaqin ekanini his etib turardilar. Bosh taraflarida qizlari — Zaynab, Fotima va Ummu Gulsum o‘tirishdi. To‘rtinchi qizlari Ruqayya esa Habashistonda edi.
Hazrati Hadicha Rasulullohga (sollallohu alayhi va sallam) so‘nggi marta qaradilar. Mo‘minlar onasining nigohlarida sog‘inch va qayg‘u, ayriliq armoni mujassam edi. Biroq Rasullulloh (sollallohu alayhi va sallam) Hadicha onamizga jannatda birga bo‘lish mujdasini yetkazdilar (Hadid, 21).
Nabiyning (sollallohu alayhi va sallam) rahmat ko‘z yoshlari oqdi. Qalblari chuqur alam bilan to‘lib toshdi. Sabrli, mukofotlarni Allohdan kutguvchi mo‘mina ayollar bilan dardlashib Zaynab, Ummu Gulsum va Fotima ham unsiz yig‘ladilar.
Makka zamonasining sayyida ayoli Hadicha binti Huvaylid bilan vidolashdi (Fajr, 27-30).
Hazrati Hadicha (roziyallohu anho) va Abu Tolibning vafotlari bir yilda sodir bo‘ldi. Shu sababli Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bu yilni «Qayg‘u yili» deb nomladilar.
Hazrati Hadicha (roziyallohu anho) hijratdan taxminan uch yil oldin, oltmish besh yoshlarida vafot etdilar. Hojun qabristoniga dafn etildilar. Butun quraysh qavmi Hazrati Hadichaga (roziyallohu anho) va Abu Tolibga aza ochdi. Alloh Hadicha onamizdan rozi bo‘lsin va uni ham oxirat ne’matlari bilan rozi etsin.

Hazrati Hadicha huzuri ilohiyga ketdi. Biroq uning xotirasi ulug‘ xonadon axdlari qalbida, barcha mo‘minlar yuragida boqiy qoldi.
Hazrati Hadichaning (roziyallohu anho) siymolari Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) ko‘z o‘ngidan hech ketmas edi. Bu haqda Hazrati Oyisha (roziyallohu anho) shunday deydilar: "Rasulullohni hech qaysi bir zavjalaridan Hadichadan rashk qilganimchalik qizg‘onmadim. Holbuki, uning davriga yetishmagan edim. Biroq Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) uni ko‘p eslar edilar».
Hazrati Hadicha (roziyallohu anho) hayotlik paytlarida Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) boshqa hech ayolga uylanmadilar.
Hovla binti Hakim:
— Hadicha binti Huvaylidning yo‘qligi bois yolg‘izlikni his qilayotganga o‘xshaysiz, yo Rasululloh! - deb so‘raganida:
— Vallohi, shunday. U uyimning sayyidasi, farzandlarimning onasi edi, — deya javob berdilar.
Hovla binti Hakim boshqa bir kishi bilan turmush qurishni taklif qilganida Rasuli Akram shunday dedilar:
— Hadichadan boshqa kimga uylana olaman?
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Hazrati Hadichani (roziyallohu anho) doimo eslar va shunday der edilar: «Insonlar meni inkor etganlarida, u menga imon keltirdi. Meni yolg‘onchilikda ayblaganlarida, u ishonch bildirdi. Insonlar meni mahrum etganlarida, mol-davlati bilan menga yordam berdi. Alloh menga boshka ayollarimdan bermagan farzandlarimni ehson etdi». Qachon bir qo‘y so‘yilsa, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) sahobalarga avvalo: «Hadichaning do‘stlarini to‘ydiring», der edilar.
Abdulloh ibn Abbos rivoyat qiladi: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) yerga to‘rt chiziq chizdilar va bizdan so‘radilar:
— Bu nima, bilasizlarmi?
— Alloh va Rasuli yaxshiroq bilguchidir, — dedik.
— Olamlarning eng xayrli ayollari to‘rt kishidir: Maryam binti Imron, Fir’avnning xotini Osiyo binti Mazohim, Hazrati Hadicha binti Huvaylid va Fotima binti Muhammaddir, — dedilar.
Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) Hazrati Hadicha hayotlik davrida huzurlarita kelgan ayollardan birini ko‘rsalar, chehralari ochilib, sevinar edilar. Sahobalarga: «Uni ikrom kiling, Hadicha uni sevardi», deb aytar edilar.
Payg‘ambarimizga (sollallohu alayhi va sallam) vafodor zavja bo‘lgan, muttaqiy va karima ayol Hazrati Hadicha onamizni Alloh rahmat aylagan bo‘lsin. Omin.

                                                                    
Hazrati Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam) bir kuni tushlarida Jabroilni (alayhissalom) ko‘rdilar. U zot Payg‘ambarimizga Abu Bakr Siddiqning (roziyallohu anhu) qizlari Oyishaning tasvirlari tushirilgan ipak ro‘molchani ko‘rsatib: «Ey Nabiy, dunyo va oxiratda jufti halolingiz bu kishidir», dedilar. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) dastlab bu tushga uncha ahamiyat bermadilar. Ammo har kuni bir xil tush ko‘ravergach, bunda ilohiy ishora borligini sezdilar. So‘ngra hazrati Abu Bakrning (roziyallohu anhu) huzuriga borib, tushlarini aytib berdilar. Abu Bakr (roziyallohu anhu) nihoyatda xursand bo‘ldilar. Chunki Payg‘ambarni (alayhissalom) kuyov qilish katga sharaf edi. Payg‘ambarimizni (sollallohu alayhi va sallam) uylariga kuzatib qo‘ygach, Oyishani chaqirdilar-da, bir savat xurmo berib, uni Alloh Rasuliga (sollallohu alayhi va sallam) olib borishini va u zotdan: «Yo Rasululloh, bizning uyimizda bor xurmoning hammasi shu. Sizga yoqdimi?» deb so‘rab kelishni buyurdilar. Oyisha hech narsadan xabarsiz holda otasi bergan topshiriqni aytishganidek bajarib keldi. Abu Bakr Siddiq: «Qizim, Allohning elchisi senga nima deb javob berdilar?» deb so‘raganlarida, Oyisha(roziyallohu anho): «Atbatta, Alloh baraka bersin!» deb javob berganlarini aytdi.
Bu javob Abu Bakr Siddiqning (roziyallohu anhu) sevinchlariga sevinch qo‘shdi, ammo ko‘ngillari boshqa bir holatdan tashvishda edi. Ya’ni, Oyisha u paytda yaqin do‘stlari Mug’im ibn Adiyning o‘g‘li Jubayrga unashtirilgan edi. Qanday qilib bo‘lsa ham bu qiyin ahvoldan yorug‘ yuz bilan chiqishni o‘ylar edilar. Ko‘p o‘tmay teran farosat va aql ishlatib, bu muammoni ham hal qildilar.
Oyishani Payg‘ambarimizga (sollallohu alayhi va sallam) unashtirib qo‘ydilar. Bu hodisa hazrati Abu Bakrning (roziyallohu anhu) zavjalaridan boshqa hech kimga bildirilmadi.
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) avvalgidek tez-tez hazrati Abu Bakr (roziyallohu anhu) uylariga kelib turar, Oyishaga yaxshi muomalada bo‘lishlarini tavsiya qilardilar. Yosh Oyisha ko‘p vaqtlarshi tengdoshlari bilan o‘ynab o‘tkazar edi. Eng yaxshi ko‘rgan mashg‘uloti qo‘g‘irchoq o‘ynash bo‘lardi.
Shu tarzda oradan yillar o‘tdi... Mo‘minlar Yasribga hijrat qilib, u yerga joylashdilar. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) muhojirlar bilan ansorlarni hamda o‘zaro doimiy mujodalada bo‘lgan Avs va Hazraj qabilalarini imon va Islom yo‘lida birlashtirdilar. Madina atrofida yashovchi yahudiylar bilan ham do‘stona munosabatlar o‘rnatildi.