Бугун кетма-кет учта имтихоним бориди. Иккитаси тушдан олдин, қолган биттаси тушдан кейин. Сессис авжида. Талабалар ҳам авжида. Янги сқитувчиман. Қалам ушлашга имкон йсқ, негаки сзимнинг имтихоним бслмаса ҳам сзимдан катта кафедрадош сқитувчиларнинг оладиган имтихонларига ёрдамлашаман. Машаққатли касб, деганлари шу скан.
   Тушликдан сснг охирги имтихонни олдим. Тсғриси чарчабман. Талабалик йилларинг имтихонни домлалар учун бу қадар қийин кечишини билмаган сканман. (Қаёқдан ҳам билардим!) Мана, снди сзимнинг чекимга тушиб турибди. Институт — жиддий даргоҳ. Чидашдан бошқа чора йсқ.
   Тсртинчи қаватнинг нариги четидаги орқа сшикка чиқадиган зинадан ҳеч ким юрмайди. Орқадан чиқиш сшиги беркитилган. Ластроғига тушиб шу ҳаёллар билан сигарета чекиб турганимда бирдан телефоним жиринглаб қолди. Аотаниш номер. Кстардим.
-   Алло...
У томондан аёл кишининг овози келди. Аши каттароқ ксринади. Овозини мулойимлаштиришга уринаётгани сезилиб турибди. "œАлло", дейиш одобдан смас, салом бериш — топ стди, товоқ синди кабилида бслади. Аиҳост "œЛаббай", дедим.
-   Тслқин Сафаров, деганлари сизми?
-   Менман, ҳизмат опа.
-   Мани танимадизми?
Тавба, шунақаси ҳам бсларканда? Ўзи исмимни менсимай ссраганидан асабим қсзиб турганда тағин бунақа муомала. Қайёқдан танийман?!
-   Йсғ-а, танимабма, - дедим.
-   Шунақами? Унда сшитинг. Ман, А оза опайиз бсламан.
-   А оза опам? Узр, мени бунақа опам...
-   Тавба, бу қанақа гап-а? Мани танимасас? Майли, гапни чувалаштирмайлик. Танимасайиз гаплашиб бслганимиздан кейин деканиззи олдига кириб, А оза опам салом дедилар, денг. Ҳа, танимаганиззи ҳам айтинг, ҳоп?
-   Ҳоп... йсғ-е... сзи сиз...
-   Ука ссрарсиз. Менга қаранг. Уф... сиз сзи Ф. факультетида дарс берисизми?
-   Ҳа, мен ҳалиги снги...
-   Етарли. Хуллас, 3-курс А гуруҳида манга қарашли бир қиз сқийди. Оти нимайдис? Гсзал, йсқ, Гсзалмас. Ҳа, мана, Говҳар. Орзиқулова Говҳар.
-   Ҳсш?..
-   Шу қизни баҳосига бир қараб қсссиз. Манимча унга беш керак. Тушундингизми?
-   Лекин мен... сизни танимасам...
-   Ҳей! Менга қаранг. Мен шу пайтга қадар сизга схшаган "œоддий аскар"ларга илтимос қилмаганман. Деканиз билан тсғридан тсғри гаплашадиган одамман. Лекин охирги пайтлар илтимосномаларим кспайиб кетди. Тилим қисилмаслиги учун.
-   Мен сизни танимасам. Қандоқ қилиб...
-   Ука, снги скансиз. Мени кимлигимни любой домладан ссранг, айтади. Ҳал қилиб менга телфон қилинг. Шу номерга.
-   Ахир сиз...

Тамом. У ёғдан фақат қисқа гудокларнинг саси келди ҳалос. Минг лаънат бу сессис деганларигасм! Ўзи бу қандай ташкилот-а? Хотин одам буйруқ берсаса! Сигаретамнисм чала-чулпа чекиб-чекмай асабийлашганча кафедрага кирдим. Хонада биргина Шойимқул ака стирибди. Унинг ҳам авзойи бутунга схшамайди.
-   Ҳа ука, кайфинг йсқ, - қаламини тиқиллатганча гап бошлади.
-   А­, ксрмайсизми буларни.
-   Талабаларними?
Қойил-е икки оғиз гапимдан дарров илғади. Барибир тажрибали сқитувчида.
-   Ҳа-да...
-   Илтимосномалардан келдими?
-   Минг лаънат!
-   Ҳа ука-с, бу ҳолва. Мана мен. Ҳозирнинг сзида бунданам баттарини ксриб чиқаспман. Дийданг ҳам қотиб кетаркан.
-   Тсғрику-с...
-   Оғирроқ бсл ука, оғирроқ бсл. Анави учинчи курсларнинг оҳирги гуруҳини биласан-а? Биласан. Ҳозир сша гуруҳдан имтихон олиб чиқдим.
-   Тез чиқибсиз.
-   А асво. Бундан расвосини ксрмаганман. Атиги олтитагинаси "œтанка" сурмаган. Бу номардлар, сша "œтанка"ларинисм нуқул танишлардан топганда.
-   Сиз нима қилдиз? Қизиқиб ссрадим.
-   Аима қиламан? Қсйиб бердим баҳосини.
-   Қолганларичи?
-   Қолган олтитасими? Ҳа, ука, мен тсртта талабадан имтихон оладиган ахмоқманми? Уларга ҳам айтган баҳосини қсйиб бердим. Гуруҳда сқийдиганлари йсқ смас, бор. Битта, нари борса иккита. Ома шу гуруҳ бутун факультетни кудиргани куйдирган. Бу "œкср"лар бир-бирини тоза топганда.
-   Шоимқул ака. Бу, А оза опа деганлари ким?
-   А­ҳ... ҳе... жа ёмонидан учрабди-ю. Уни танимасмидинг?
-   Қаёқдан таний. Исмини биринчи марта сшитиб туришим.
-   У ... жойда ишлайди. Обрсси катта хотин.
-   Ўша обрсси катта телефон қилиб...
-   Илтимос қилди шундайми?
-   Шунақа.
-   Сен нима дединг?  - Шойимқул ака истеҳзоли жилмайганча тикилди.
-   Гапиргани қсймади. Хотин киши иш буюрса жа алам қиларкан. А­ҳ бунақаларни замон кстаргандами...
-   Ҳа, буларни масаласи қийин. Кеча сзинг ксрдинг. Бир семестр дарсимни бир тийинга илмай келган боланинг номини айтиб нариги факультетда ишлайдиган синфдошим қснғироқ қилди. Жисни скан. Тилимни ғирчиллатиб тишладим. Ишонасанми, қонаб кетди. Бу срамаслар бир кун келиб сқинларинг билан уриштириб қсймаса гсргайди.
-   Мен нима қилай ака?
-   Чекингга тушса чекчайма. Шуни билки, ҳозир сен катта иккита йслнинг бошидасан. Қаршингдаги икки йслдан қайси бирига юриш — сенинг қароринг. Бошланишидан жиловни маҳкам тутиш ҳам бсш қсйиш ҳам айни дамда сзингнинг қслингда. Муҳими, танлаш имконистида адашмаслигинг.

Имтихон тугаган ксринади, зал талабаларнинг шовқини билан тслиб кетди. Ҳали униси сшикни очган, ҳали буниси. Шойимқул ака шарт срнидан турди-да, сшикни шаҳд билан очиб ташқарига чиққанди ҳамки, гсё залдаги талабалар "œпирр" стиб учиб кетгандек тинчиб қолди. Шундоқ қатиққсл домлага қиладиган муносабатларини қаранг. Мен ким бспман. Йсқ, бунақаси кетмайди. Шу сйлар билан иккиланиб ҳам стирмай устозимга қснғироқ қилдим.
-   Ҳа шоир...
Қаранг-а сезмаганимни. Лаҳзалик сйларимни домламнинг ссзлари тарқатиб юборди.
-   Саломалайкум домла. Тинчмисиз?
-   А аҳмат, ҳа тинчликми?
-   А­, ксрмайсизми? — деганча дарров муддаога ста қолдим — шу узун гапнинг қисқаси... — бугунги бслиб стган воқеани айтдим.
-   Шунақада сғлим. Ўзинг ҳам сқигандингку институтда, ё снгиликми?
-   Бунчаликмасда снди.
-   Ҳаммасм сенмас, Тслқин. Кутубхоналардан ташқаригасм чиқиб туриш керагиди. Тсрт йил бакалавр, икки йил магстрни сқиган, уч монографиснинг муаллифи бсла туриб, теран ақлиз шу нарсаларга етмасмиди?
-   Илғаган домла, лекин...
-   Бслади, ҳаётда бундан баттарларисм бслади. Шунинг учун ҳам айтгандим аспирантурани фанлар академиссидан ол, деб. Институт сиздек илм бандалари учун — жиннихона. У ерда ишлаш учун метин ирода керак бслади. Ҳамманисм қслидан келавермайди. А­нди юрасанда, сзидан бошқа бир олам ксрдим, дес.
-   Домла, бу А оза опа деганлари ким сзи?
-   Ана ҳалос. Танимайсанми?
-   Ҳозир сшитдим.
-   Бугун, тсғрими? Мени сшит. Сен сзинг сқиган мактабни сслайсанми?
-   Албатта.
-   Мени мактабдаги оҳирги иш пайтларимда сен биринчи синф сдинг. Ўша пайтлари мактабда дарсга кирмай майдончада сйнаб юрган, тспалон қилган болаларни кетидан чопиб юриб уларни дарсга киритадиган вожатий опаларинг бсларди, сслайсанми?
-   Йсқ, унчалик смас.
-   Ўша вожатийнинг исми А аҳима Лслатова ҳозир А оза Лолатовна бслган.
-   А­, сзимизни А аҳима опами?
-   Ана танидинг. Ўша опанг шаҳарлик бир каттаконга иккинчи хотин бслиб тегиб кетган. Юриб-юриб ҳозир ... ташкилотиниг катталаридан бири бслиб қолган.
-   Бслди, бслди. А­нди тушундим.
-   Тушунганинг схши, лекин сен Тслқин, улар билан скаришма. Яхшиси ҳалисм кечмас. Бу ёққа келсанг аспирантурангни Фанлар академиссига ксчирамиз. Сени жойинг бу ерда.
-   Майли домла, ома мен шу сессисни ҳал қиволай. Битгани ҳамоноқ олдизга стаман.
-   Шундоқ қил. Ҳа-с, мен диссертаяис ҳимоссига киришим керак. Танаффусни олимлар билан мунозарага смас, сенга бағишладим. Кечроқ уйга ст, бафуржа...
Тағин қисқа гудоклар садоси. Лекин бу сафаргиси бошқача снграспти. Ҳали мендан ксради бу вожатий. Шундай дедимда, журналдан Орзиқулова, деганларини топиб тсғрисига бир ойлик стипендисдан "œмаҳрумлик" маъносини англатувчи узун чизиқ тортдим.

***

***
Орадан икки кун стмай мени декан йсқлаётганини айтишди. Бордим. А­шикни тақиллатганча салом бериб кирдим. Тсрида декан. Қаршисидаги стулда юзи чала ғижимланган қоғозни сслатувчи, сочларини мусичанинг учсидай юмалоқ қилиб олган, буғдойранг (лекин упанинг кучи билан мисоли арвоҳранг), елликларни уриб қсйган аёл стирарди. Ўша!
-   Келинг Тслқинжон. Бу йигит — декан шундай дес қсли билан мени ксрсатиб гапида давом стди, - факультетимизнинг ёш аспирантларидан. Десрли олим, истеъдодли йигит.
Опа сса қошларини чимирганча менга қаради-да:
-   Сиз бизни рад стганакансиз, мана, сзимиз келдик. Албатта кичкина бошлар билан.
-   Олимларнинг ёмони амирларни зиёрат қилаги, амирларнинг схшиси сса олимларни зиёрат стганидир, дейишган машойиқларимиз.
-   Демакки олимликка даъвогарсиз? Ҳалиттан сзингни олим санаб юбормадингизми?
-   Ўзимни олим деган бслсам, сизни амир дедим опа!
Бир-биримизни танимаган ҳолда бундай оҳангда гаплашишимиздан ажабланган декан Ибрат ака индамай бизни тингларди.
-   Амирларни, съни катталарни катталигини билганингиз схши, аммо фарқингизни билмаспсиз.
-   Ҳозиргина айтдим сизга. Майли, такрор айтаман. Фақирнинг сшигига келган амир нақадар ҳуш, аммо амирнинг сшигига борган фақир нақадар ноҳушдир.
-   А­й ука! Мен лекяис сшитгани келмаганман, балки сзимни бир танитиб қсйишга келганман.
У шундай дес қошларини чимириб менга олайиб қаради. Туртиб чиққан исклари ва юзларига суртган упасининг салмоғи барибир унинг ёши стганлигини беркитолмасдилар. Бироқ дадил аёл сди. Ўз дадиллигини йсқотмаган ҳолда.
-   Мен, А оза опайиз бсламан, - дес стирган срнидан қслини чсзди.

Асло гангимадим. Олдиган бориб менга узатган ингичка, қуриган дарахтнинг шоҳларига қслларини дадил сиқиб:
-   Мен ҳеч қандай А оза опани танимайман ҳам, билмайман ҳам, дедим.
-   Вой, бу бола нима деспти сзи Ибратжон.   
-   Тслқинжон! Ахир бу нима деган гап-а? - ҳалиттан буён жим турган декан бирдан срнидан туриб кетди. "œОпам"нинг юзлари сса баттар тиришди. Бу сафар юзи тслиқ ғимжимланган қоғозининг сзи сди. Мен сса уларнинг гапларига сътибор ҳам бермай, сша туришларим билан жавоб бердим.
-   Мен аввал айтганимдай ҳеч қандай А оза опа, деганларини танимайман. Мен фақат бир вақтлар Охунбобоев номли 1-сон мактабининг залда тспалон қилсак, деворларга чизсак, дарсга кирмай майдончада сйнаб юрсак орқамиздан қувлаб уришиб юрадиган, катта танаффусларда мактаб радиосида бизга бир нималарнидир гапириб берадиган вожатий А аҳима опанигина танийман.
Гапим тугаши биланоқ бошлаганимдан буён ҳайрати ошиб бораётган А оза опа шарт срнидан туриб:
-   Ширмонбулоқданмисан!? — деб юборди.
-   Ҳа, сша тарафданман, - дедим.
-   Тавба, мағрурлигинг сзимиз томонларнинг исини келтираётганди. Қани  мундоқ стирчи.
У шундай дес тсғрисидаги сриндиқни ксрсатди.
-   Кимнинг сғилсан?
-   А­ркинбой дсхтирри.
-   А? Ҳалиги А­ркин акани-с?
-   Ҳа, сша кишини. Танийсими?
-   Таниганда қандоқ. Яқинда даданг мани ойимни ксзларини...
-   Анави қиз кимиз бсларди — мен ҳам атай ссзини кесдим.
-   А­, қсйсангчи. Арзимайди...
Бу ёғини айтишим шартмасдир. Бир димоғдор раҳбар аёлнинг кечмишини билганим, съни озроқ бслсада тажрибам хотин кишининг олдида сгилишдан қутқариб қолди. Муҳими, мен жиловни бошиданоқ маҳкам тутдим.
Nuriddin O'ktamov
P.S. Bu mening hikoyam. Fikrlaringizni kutaman.

yahshi hikoya. Agar boshqa qahramonlarning xarakterlari haqida ozgina to'htalib o'tganingizda nur ustiga a'lo nur bo'lar edi.

JOYIB HIKOYA EKAN