Alhamdulillah forum.islom.uz da yaxshi bahsla borakan.
http://forum.islom.uz/smf/index.php/topic,10362.0.html
http://forum.islom.uz/smf/index.php/topic,10362.25.html
http://forum.islom.uz/smf/index.php/topic,503.0.html
http://forum.islom.uz/smf/index.php/topic,8013.0.html
  yana o`zilayam qidirib ko`rila...
 

 
 Фазилатли шайх Муҳаммад бин Солиҳ ал-Усаймин раҳимахуллоҳга берилган савол ва унинг жавоби: 
ا
Уламоларнинг ихтилофида шахснинг срни қандай бслиши керак? Уларнинг ихтилофли ижтиҳодларидан келиб чиккан фатволарида шахс кандай йсл тутиши лозим? Бордию уларнинг ҳар бири саҳиҳ далилни ҳужжат килиб келтирса, енгилроғини оладими ёки схтиётлирогиними? Агар сҳтиётлироғини олмаса, шахсга гуноҳ бсладими?

Жавоб:
الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه ومن والاه و بعد:
Мусулмонлар авомидан бслган кишига динини илм ахлидан таълим олиши лозимдир. Бундай киши чигал бслиб қолган масаланинг фатвосини дини ва омонатдорлигига ишонган илм аҳлидан ссраши керак.

Унинг саволи Аллоҳнинг ҳукми ва Ул зот А асулининг ҳукми борасида бслиши лозим. Агар унга Аллоҳнинг каломи ва расулининг каломидан бслган ҳақ ойдин-равшан бслса, уни ташлаш жоиз смас, гарчи ҳар қандай кимсанинг ссзига ксндаланг бслса ҳам.

Чунки Аллоҳ Ўзининг каломи ва А асулининг каломи билан фақат бизни Ўзига қул тутди. (Бу иборанинг маъноси: биз Аллоҳга факат Аллоҳнинг каломи ва А асулининг каломи билангина ибодат қилишимиз лозим, бслса керак. Таржимон изохи).

Бордию дуч келинган масалада Аллоҳ ва А асулининг очиқ ҳукми бслмасдан ижтиҳод масалалари бслса, мусулмон киши дини ва илмига ишонган олимга сргашиши лозим бслади. Агар илм ахли масалалардан бирида ихтилоф қилишган бслса, мусулмон кишига лозим бслган нарса шуки, у ҳақ ва тсғриликка скинроқ деб сй қилган ҳамда қалби сшанга ором олган томонга сргашади. А асулуллоҳ صلى الله عليه و سلم айтганларидек:

«Муфтийлар сенга фатво беришган ҳолда ҳам, қалбингдан фатво ссра».
(Ҳасан ҳадис. Бухорий "œАт-тарих" китобида ривост қилган).

Яна А асулуллоҳ صلى الله عليه و سلم айтадиларки:

«Яхшилик чиройли ҳулқдир. Гуноҳ сса, қалбингда иккиланган нарса (съни ундан қалбингда шак пайдо бслиб,) одамлар уни билиб қолишларини сен ёмон ксрасан». (Муслим «Саҳиҳ»ида ривост қилган).

Мусулмон кишига ҳар бир мазҳабдаги снг енгил деб аталадиган нарсалар кетидан бориш жоиз бслмайди. Зеро кимда ким уламоларнинг рухсатларига сргашса, унда барча ёмонликлар жамланади. Шунда у ксп ҳаром килинган нарсаларнинг ҳалол килиб бергувчи фатволарни топади.

Уламолардан муайсн бир олимнинг — ҳоҳ тсрт имом ёки улардан бошқаси бслсин — айтадиган ҳар бир гапида унга тақлид қилиш бирор бир мусулмонга вожиб бслмайди. Бордию мусулмоннинг бошига бир масала тушса, Аллоҳ таолонинг «агар билмасангиз илм аҳлидан ссранглар» (Аахл-43) деган ссзига бсйсунган ҳолда Аллоҳ ва А асулининг шариати билан фатво беради деб сътиқод қилган олимидан фатво ссраши лозимдир.

Шайхул-Ислом айтади: «Мусулмон кишининг бошига бир масала тушса, ҳар қандай мазҳабдан бслса ҳам, Аллоҳ ва А асулининг шариати билан фатво беради деб сътиқод қилган олимидан фатво ссраши лозимдир.

Уламолардан муайсн бир олимнинг айтадиган ҳар бир гапида унга тақлид қилиш бирор бир мусулмонга вожиб бслмайди. Балки, А асулуллоҳ صلى الله عليه و سلم дан бошқа ҳар қандай инсоннинг ссзидан олинадиган бор ва тарк қилинадигани бор. Ўз йсли билан шариатни билишдан ожиз қолган одамга муайсн бир мазҳабга сргашиш жоиз. Аммо бундай йсналишсиз шариатни билиш имкони бслган ҳар бир кишига мазҳабга сргашиш вожиб смас.

Аксинча, ҳар бир инсон тоқати етгунча Аллоҳдан қсркиши-тақво қилиши ҳамда Аллоҳ ва А асули буюрган нарсалар илмини талаб килиши шарт бслади. Шунда у буюрилганни бажариб манъ қилинганни тарк стади». ("œМажмуъул-фатово", 20-жуз, 208-209-сахифалар).

Имом Абу Умар бин Абдул-Бар айтади: "œУламолар ихтилоф қилишганда Китоб ва суннатдан ҳамда у иккисининг асллари асосига бино қилинган ижмоъ ва қиёсдан далил талаб қилиш вожибдир. Агар далиллар тенг бслиб, зикр қилганимиздек Китоб ва суннатга мувофиқроқ келадиганига мойил бслиш вожиб бслади..." ("œЖамиъу байанил-илм ва фазлихи", 2/80-81.)
Қуйидаги уч шарт билангина инсон учун бирор бир имомга сргашиш жоиз бслади:

1. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин халқнинг бирортаси хатодан маъсум (сақланган) смас деб сътиқод қилиш. Шайхул-Ислом айтади: "œУламоларнинг барчаси иттифоқ қилишдики, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин бирор бир киши ҳар бир буюрган ва қайтарган нарсаларида хатодан маъсум смасдир".

Шунинг учун бир неча имомлар айтишдики, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан бошқа ҳар бир инсон борки, унинг ссзининг олинадигани бор ва тарк стиладигани бор. Тсрт мазҳаб имомлари, Аллоҳ уларни раҳматига олсин, сзларига тақлид қилишдан қайтаришган.
Мана шундай қилиш уларга вожиб ҳам сди. Абу Ҳанифа айтади: "œБу - менинг фикримдир.

Кимда ким ундан схшироқ фикрни олиб келса, уни қабул қиламиз". Молик айтар сдики: "œМен бор йсғи одамман. Тсғри қиламан, хато ҳам қиламан. Менинг ссзимни Китобу Суннатга солиштиринглар...". Шофеъий айтар сди: "œАгар ҳадис саҳиҳ бслса, менинг ссзимни девор бетига уринглар".

Имом Аҳмад айтар сдики: "œМенга тақлид қилманглар, Молику Шофеъийга ва Саврийга ҳам тақлид қилманглар. Биз таълим олганимиз каби, сизлар ҳам таълим олинглар". (Мажмуъул-фатово 20-жуз, 120-122-с.).

2. Ҳақиқат талабгори бслиши. Бирор бир масалада қачон далил билан устун ссз аниқ-равшан бслиб унинг мазҳабига хилоф бслса, тараддудга тушмасдан устун ссзни олиши лозим. Имом Шофеъий айтади: "œОдамлар ижмоъ қилишдики, бир кишига А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан бслган суннат аниқ-равшан бслса, одамлардан бирортасининг ссзи туфайли сша суннатни тарк стиш мумкин бслмайди". ("œА­ъламул-муваққиъийн", 20-жуз, 203-204 с.)

3. Ўз йсналишига дуст ва душманликни боғламаслиги. Демак, дсстлигини мазҳабдошига хосламаслиги лозим ҳамда бошқа бир кимсани сргашаётган мазҳабига сргашмагани сабабли душман тутмаслиги лозим. Ҳар бир инсонга ижтиҳод қилиш вожиб бслмайди...

Ал-Хатибул-Бағдодий айтади: "œШаръий аҳкомлар йслларини билмайдиган омийга тақлид қилиш жоиздир. Демак у бирор бир олимга сргашиши ва унинг ссзига амал қилиши мумкин...". ("œАл-фиқҳу вал мутафаққиҳу", 68-69 с.)

Шайхул-Ислом айтади: "œУмматнинг жумҳур уламолари тутган йсл шуки, умуман олганда ижтиҳод қилиш ҳам жоиз, тақлид қилиш ҳам жоиз. Улар ҳар бир инсонга ижтиҳодни вожиб қилиб тақлидни ҳаром қилишмайди ҳамда ҳар бир кишига тақлидни вожиб қилиб ижтиҳодни ҳаром қилишмайди.
Ижтиҳодга қодир бслган кишига ижтиҳод қилиш жоиздир. Ижтиҳоддан ожиз бслган кишига тақлид қилиш жоиздир. Аммо ижтиҳодга қодир бслган кишига тақлид қилиш жоизми? Бу масалада ихтилоф бор. Тсғриси шуки, ижтиҳоддан ожиз қолган томонида тақлид жоиз бслади.
(Масалан,) далиллар етарли бслса, ёки ижтиҳод қилишга вақт зиқ бслса, ёки бунга далил зоҳир бслмаса (тополмаса), шунда ожиз бслган томонларида унинг бадали бслган тақлид унга жоиз бслади, сув билан таҳорат қилишдан ожиз қолган киши каби". (Мажмуъул-фатово 20-жуз, 203-204-с.)
Яна фаръий (фикҳий) масалаларда айтадики: "œБаъзи ғулуга кетган (чуқур кетган) файласуфлар ва мутафаққиҳлар назар солиш ва ижтиҳодни ҳар бир инсонга, ҳатто оммага вожиб қилишади. Бу ссз заифдир. Чунки агар ижтиҳод илми фарзи айн бслганида қудрати етган одамларга ижтиҳод вожиб бслган бсларди.

Омма одамларга далилларни батафсил билиш оғирдир ва улар бундан узрлидир. Файласуфлар ссзиннинг қаршисида баъзи мазҳаб атбоъларининг ссзи туради. Улар тсрт мазҳаб имомидан кейин инсонларнинг барчасига, олимлару омийларига тақлид қилишни вожиб қилишади." (Мажмуъул-фатово 20-жуз, 203-с.)

Уламолар хато ва ваҳм (хато фикр ва гумон)дан маъсум смас сканлар, демак, уларнинг хатоларидан йироқ бслиш вожиб ҳамда сша хатоликларда уларга иқтидо қилмаслик лозим бслади. Салаф уламоларимиз олимнинг хатосидан огоҳлантиришган. Умар бин Хаттоб розисллоҳу анҳу айтади: "œДинни уч нарса бузиб юборади: олимнинг хато қилиб оғиб кетиши, мунофиқнинг тортишуви ва адаштиргувчи имомлар".

Доримий саҳиҳ санад билан ривост қилди. Муоз ибн Жабал розисллоҳу анҳу айтади: "œСизларни ҳаким-олимнинг оғиб кетишидан огоҳлантираман. Чунки шайтон баъзан залолат калимасини ҳакимнинг тили орқали гапиради". Абу Довуд саҳиҳ санад билан ривост қилди.

Ибн Аббос розисллоҳу анҳу айтади: "œОлимнинг хато қилиб оғиб кетиши кетидан сргашувчиларга вайл бслсин". "œҚандай?" деб ссралганида, айтдики: "œОлим бир нарсани сз фикри билан айтади, кейин А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам борасида сзидан олимроқ олимга йслиқади, у олим унга (масаланинг) хабарини беради.

Шунда бу олим қайтиб келади-да, сргашувчиларига (аввалги райи билан) ҳукм қилаверади".
Ибни Абдил Барр ҳасан санад билан ривост қилган, "œАл-Жомеъ", 2-жуз, 112-с.

Уламоларнинг хатоликларига бино қилинган рухсатларга сргашишнинг ҳаром қилинганлигига илм аҳли ижмоъ қилди. Сулаймон ат-Таймий айтади: "œАгар мен ҳар бир олимнинг рухсатини олганимда сди, ёмонликнинг барчаси йиғилган бсларди.

" Ушбу ссзга Ибни Абдил-Барр: "œБу ижмоъдир. Бунга бирор бир қарама-қаршиликни билмайман" - деб фикр билдирди. ("œЖамиъу байанил-илм ва фазлихи", 2/91-92.) Авзоъий айтади: "œКимда ким уламоларнинг нодирларини олса, исломдан чиқиб кетади". "œСисру-аъламин-нубала", 7/125. Аллоҳ билгувчироқдир.

Лайғамбаримиз Муҳаммадга, у кишининг оиласи ва барча саҳобаларга Аллоҳнинг салотлари бслсин.
 

Тсрт мазҳаб ҳақми?

Савол: Тсртта йсл: Аҳмадий, Шофиий, Моликий ва Ҳанафий йсллар тсғрими ва улар қачон пайдо бслган?

Аллома Абдулазиз ибн Абдуллоҳ ибн Боз жавоб беради (фатво â„– 9):

Аслида, тсрт мазҳаб деса тсғрироқ бслар сди. Аҳмадийлар — Имом Аҳмад ибн Ҳанбал (раҳимаҳуллоҳ) издошлари, шофиийлар — Имом Шофиий (раҳимаҳуллоҳ) издошлари, моликийлар — Имом Молик (раҳимаҳуллоҳ) издошлари, ҳанафийлар сса Имом Абу ҳанифа Асъмон ибн Собит (раҳимаҳуллоҳ) издошларидир. Ушбу мазҳаблар илм аҳлларига маълум бслиб, ҳижрий учинчи ва ундан кейинги асрларда чор атрофга ёйилди. Имом Абу Ҳанифа (раҳимаҳуллоҳ) ва Имом Молик (раҳимаҳуллоҳ) мазҳаблари ҳижрий иккинчи асрда пайдо бслган бслса, Имом Шофиий ва имом Аҳмад (раҳимаҳумаллоҳ)ларнинг мазҳаблари ҳижратнинг учинчи асрида шуҳрат қозонди. Бу уламоларнинг барчаси сзгу ишлар билан шуғулланган ва ҳаққгсй одамлар бслган. Аллоҳ улардан рози бслсин. Улар ҳидост ва схшилик олимларидир. Бироқ, уларни бирон хатога йсл қсймайдиган маъсум слароқ тушунилмаслиги керак. Ҳолбуки уларнинг ҳам суннат ёки Аллоҳ Қуръонининг бошқалар билган ва улар билмаган ҳукмлари боис, хатолари ҳам бслган. Чунки, уларга Қуръон ва суннат илмларининг бирон тарафи тскис етиб келмаган. Шу боис айрим ҳукмларни тслақонли билмаслик улар ва уларга схшаган Авзоъий, Исҳоқ ибн А оҳвайҳ, Суфён Саврий, Суфён ибн Уйайна ва Вакийъ ибн Жарроҳ каби машҳур тобиийн имомларга ҳам хосдир.

Уларнинг барчасига шаръий илмлар тскис етиб келмаган. Шунинг учун улар суннат ва шаръий билимларни тслақонли билмаганлар. Ҳа, айрим нарсалар уларга етиб келмаган. Шундай бслсада, улар ҳидост уламолари ҳисобланадилар. Издошлари уларнинг мазҳабларини тартибладилар, масъала ва фатволарини тспладилар ҳамда бу ҳақда китоблар ёзиб, мазҳабларининг чор атрофга ёйилишига катта ҳисса қсшдилар. Уларнинг издошлари сса, улар ёзган китоблар билан танила бошладилар. У китобларда сша имомларнинг масъалалари ва фатволари тспланди ва ундан ксриндики, уларнинг бирида бошқасида ксринмаган хатолар содир бслган. Чунки унга сша масъаладаги ҳадис етиб етиб келмаган ва у сз ижтиҳоди билан фатво бераверган. Шунинг учун ҳам ундан хатолар содир бслган. Бошқаси сса ҳадис етиб келгани ва у ҳадисни сргангани учун, тсғри фатволар берган. Буни уларнинг ҳар бирида турли масъалаларга берган фатволарида кузатиш мумкин. Аллоҳ уларни раҳмат қилсин! Шунинг учун ҳам Имом Молик (раҳимаҳуллоҳ): «Бизнинг ҳар биримизнинг ссзимизни олиш ёки олмаслик мумкин. Аммо бу қабрда ётган зотникини асло (рад стилмайди)!»— деб А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни назарда тутди.

Муайсн мазҳабни танлаш — илм толибларининг ҳаққидир. Бироқ, улар бирон кимсага кср-ксрона тақлид қилмасликлари керак. Фақат мансублик нуқтаи назаридангина бирон мазҳабга мансуб бслсин. Агар у мазҳабнинг қоида ва усуллари сзига мувофиқ келса, марҳамат, сша мазҳабда юрсин. Аммо Имом Шофиий, Имом Молик, Имом Аҳмад ва Имом Абу Ҳанифа (раҳимаҳумуллоҳ) ва бошқаларга кср-ксрона тақлид қилмасин, балки, улар олган жойдан олсин. Фарқли ксришлар айтилган масъалаларнинг ечимини сса, сзи қувватли деб ксрган имомдан олсин. Уламолар ижмоъсига сса, ҳеч қандай ихтилоф қилинмайди. Чунки уламолар, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: «Умматимдан бир гуруҳ ҳақиқат узра (Аллоҳ тарафидан) мададланиб туради» ҳадисига биноан, ботил нарсага ижмоъ-қарор қилмайдилар. Агар улар бир нарсага ижмоъ қилсалар, бу тоифа (Аллоҳ томонидан) мададланган тоифа ҳисобланади.

Олим одам сса ихтилофли масъалаларда далилларга боқиши лозим. Агар далил Имом Абу Ҳанифада бслса унинг фикрини, Имом Моликда бслса унинг фикрини, Имом Шофиийда бслса унинг фикрини, Имом Аҳмадда бслса унинг фикрини олиши керак. Шунингдек, Авзоъий ёки Исҳоқ ибн А оҳвайҳ ва бошқаларда бслса унинг фикрини олиши зарур.

Хуллас, далилни олиб, бошқасини тарк стиш лозим. Чунки Аллоҳ таоло шундай деган:

{ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا }

«Бордию бирон нарса ҳақида талашиб қолсангиз,— агар ҳақиқатан Аллоҳга ва охират кунига ишонсангиз — у нарсани Аллоҳга ва пайғамбарига қайтарингиз! Мана шу схшироқ ва чиройлироқ ечимдир» (Аисо: 59);

{ وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِنْ شَيْءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ }

«Сизлар (бу ҳаёти дунёда кофирлар билан) ихтилоф қилган ҳар бир нарсанинг ҳукми (Қиёмат Кунида) Аллоҳга (қайтарилур ва У зот ким ҳақ, ким ноҳақ сканлигини ажратиб берур)» (Шсро: 10).

Илм аҳллари одамлар сзаро тортишиб қолган масъалаларни шаръий далиллар билан слчашлари, қайси далил қувватли бслса сшани олишлари вожибдир.

Авом халқ сса сз замондоши бслиб, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан срнак оладиган, тақволи, билимдон, одамлар схши сканига гувоҳлик берган пок нийстли олимни танласин ва уни излаб, билмаган нарсасини ундан ссрасин. Авомнинг мазҳаби — фатво берган одамнинг мазҳабидир. Лекин у илм аҳлини излаши, сз юрти ва бошқа слкалардаги билими, фазилати, ҳақиқатга сргашиши, намозларни сз вақтида сқиши, соқолларини ёппа қсйиши ва шимлари оёқларининг ошиқларидан пастга тушмаган даражада суннатга риос қилиши ҳамда туҳматли жойлардан йироқда юриши билан машҳур бслган ва олимнинг устуворлигига далолат қиладиган бошқа тавсиф сгаси бслган олимни танлаши керак. Агар авом халқ ксринишидан схши ва билими билан машҳур бслган одамни топса, ундан муаммоларини ссраши мумкин. Бунинг учун Аллоҳга ҳамдлар бслсин.

{ فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ }

«Бас, кучларингиз етганича Аллоҳдан қсрқинглар» (Тағобун: 16);

{ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ }

«Бас, агар сзларингиз билмайдиган бслсангизлар аҳли илмлардан ссранглар!» (Анбиё: 7).

 

            Манбаъ: «Йслдаги ёғду» радио дастури фатволари.  www.hikmatnuri.com
 
 

Assalamu alaykum!

Assalomu alaykum shayx hazratlari
Mening savolim shundan iborat :
Masxab tanlamasa bo'ladimi?

Javob u-n oldindan rahmat!

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf:

Унда нима килади? Ўзи мужтахид даражасига етган одам мазхаб танламаса бслади. Бошкалар танлаши керак.  

Manba

ABDULLO ёзган:
ASALOMU ALEYKUM SNAYH HAZRATLARI AVVALO UZIMNI TANISNTIRAY ABDULLO IBN MUHAMMAD AMIN DUSNANBEDAN MARHUM DOMLA HAYTALI HOJINING HABIRALARI BULAMAN. QORI ABDUL AZIZNING JIYANI. TAHSIR SIZGA SAVOLIM SNUKI TURT MAZHAB TUGRISIDA BIROZ KENGROQ MALUMOT BERSANGIZ .HOZIRGI KECHA-KUNDUZDA HAR HIL TORTISNUVLAR BOR. ASNUNGA JAVOB BERSANGIZ . ASALAMU ALEYKUM VA RAHMATULLOHI VA BARAKATUH.

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf:

Бу хакда менинг "Ихтилофлар хакида" номли китобимни укисангиз схши булар сди.
Фикхий мазхаб уламолари сз илмий ишларида фикхий ижтиходларига тсртта нарсани асосий манба килиб олганлар.

Биринчиси: Куръони Карим, съни факих Исломда бирор нарсанинг хукми кандай сканлигини билмокчи бслса, аввало Куръонга мурожат килади. Унда нима хукм бслса, хеч кандай иккиланишсиз кабул килади.

Иккинчиси: Лайгамбаримиз саллаллоху алайхи васалламнинг суннатлари. Агар факих сша мазкур масалага жавобни Куръондан топа олмаса, суннатга мурожаат килади. Уни топиб хукмини баён хам килади.

Учинчиси: Ижмоъ-бир даврнинг ижтиход ахли бслган уламоларининг бир овоздан бирор масалани кабул килишларидир. Мисол учун, Куръони Каримни китоб шаклига келтириш зарурлиги Куръоннинг сзида хам, Лайгамбаримиз саллоллоху алайхи васалламнинг суннатларида хам таъкидланмаган. Аммо Лайгамбаримиз саллаллоху алайхи васаллам вафотларидан кейин урушларда Куръонни ёд биладиган корилар ксплаб шахид бслаётганидан ташвишланган хазрати Умар розисллоху анху-нинг таклифлари билан халифа Абу Бакр Сиддик розисллоху анху Куръонни жамлашга амр бердилар. Бунга хамма рози бслди, хеч ким карши чикмади. Бу иш ижмоъ оркали амалга ошди.

Тсртинчиси: Киёс. Яъни, аввалги манбаларда хукми келмаган масалани, шунга схшаш мазкур манбаларда хукми бор нарсага киёслаб хукм чикариш.

Мисол учун, Куръонда хамр, съни сша вактда узум, арпа, асал, хурмо каби нарсаларни ачитиш йсли билан олинадиган маст килувчи ичимлик харом килинган. Уламолар шунга киёслаб улардан бошка маст килувчи ичимликларни хам харом деб атаганлар.
Факихларимиз суснадиган сна баъзи манбалар хам бор. Улар масолихи мурсала, урф, шаруъ ман коблана, шаръун лана, истихсон, истисхоб ва мазхаби сахобийлардир.

Фукахоларимиз мазкур тсртта асосий ва колган ёрдамчи манбаларга суснган холда ксп масалаларни хал килганлар.

Ўша даврда ксплаб факихлар етишиб чикканлар. Уларнинг кспчилиги сзлари дунёдан стишлари билан фикхий ишлари хам колиб кетган. Аммо мусулмонлар оммасига кенг таркалган, шогирдлари ва оркасидан сргашувчилари ксп бслган уламолар фикхий мазхаб сохиблари, деб тан олинган.

Шулардан тсртталари бутун дунёга машхур бслганлар ва уларнинг мазхаблари мусулмонлар жумхури томонидан расмий фикхий мазхаблар, деб тан олинган. Булар куйидаги мазхаблар;

1. Ханафий мазхаби.
Шом, Туркис, Туркистон, Локистон, Хиндистон, Бангладеш ва бошка юртларда кенг таркалган.

2. Шофеъий мазхаби.
Миср, Сурис, Индонезис, Малайзис, Филиппин, Тайланд ва баъзи Африка давлатларида таркалган.

3. Моликий мазхаби.
Либис, Тунис, Жазоир, Магриб, Мавританис, Аигерис ва бошка Африка давлатларида таркалган.

4. Ханбалий мазхаби.
Арабистон срим оролида таркалган.

ФИКХИЙ ИХТИЛОФЛАА  ХАКИДА

Акийда бсйича ахли сунна вал жамоа мазхабининг йирик намосндалари бслган фикхий мазхаблар имомларнинг хар бири сзига хос фикхий ижтиход килганлари ва куйида зикр килинадиган бошка сабабларга ксра фикхий мазхабларда хилма-хиллик юзага келган. Буни баъзи кишилар динга зарар келтирувчи шах-сий хилофлар деб сйлайдилар ва сзларича танкид киладилар, коралайдилар.

Гох-гохида фикхий мазхабларни инкор килиб, мазхабсизликка чакирувчилар хам чикиб туради. Улар доимо жуда хам озчиликни ташкил стиб, маълум бир тоифага мансуб кишилар бслади. Бундай кишилар асосан, фикхдан бехабар, илм остона-сига сндигина кадам ксйган ёки хакикий илмдан бебахра колган одамлар бслади. Улар сзларича фикхий мазхабчиликни айб ва нуксон деб биладилар, сз фикрларини исботлаш максадида хат-то улуг мазхаббоши имомларга тил теккизишгача етиб боради-лар.
Бу хакда А обитатул Оламил Исломи фикх академисси му-дири, фазийлатли доктор Ахмад Мухаммад Мукрий сз макола-ларидан бирида шундай ёзадилар:

«Вакти-вакти билан Ислом фикхини сз ижтиходлари ва илмлари ила бойитган мужтахид имомлар, атокли уламоларга карши танкидларни сшитиб турамиз. Одатда бундай танкидлар уламоларни танкид килиш у ёкда турсин, балки уларнинг мазх-аблари, усуллари ва коидаларига назар солишга хам курби ет-майдиган, сндигина талаби илмни бошлаётган кишилар тарафи-дан бслади».

Бу фикрни уламоларнинг хаммалари ксллаб - кувватлайди-лар. Аввал хам, хозир хам гайратли уламолар фикхий мазхаб-ларни инкор килувчи тоифа ва шахсларга раддислар бериб ке-лишган. Жумладан, сурислик машхур олим Мухаммад Саид А амазон Бутий, мазхабсизликка чакирувларни Исломдаги снг хатарли бидъат, деб билдилар. У киши мазхабсизликни динсиз-ликка олиб борувчи ксприк, деб атайдилар.
Бошка уламолар хам шу кабилдаги фикирларни кувватлай-дилар. Мазхабни инкор килувчилар «Куръон ва суннат турганда уларга амал килмай, съни Аллохнинг ва унинг пайгамбарининг айтганини килмасдан Абу Ханифанинг айтганини киламизми?» дейишади.

Шунингдек, улар мазхаблар Лайгамбар саллоллоху алайхи васаллам вактида бслмаган, демак, бидъат нарса, шунинг учун унга амал килиш керак смас, дейдилар.

Яна улар мазхаблар ихтилофга сабаб бслади, шунинг учун уларни инкор киламиз, дейишади ва хакозо.

Ўз навбатида мазхаб тарафдорлари хам мухолифларга кат-тик зарба берадилар. Уларни турли айблар билан айблайдилар. Окибатда орада келишмовчилик, уруш-жанжал чикади. Хозирги пайтда хам шундай холатлар учрайди.
Аслини олганда илмий карашлар оркали бундай ихтилоф-ларни олдини олса ёки уларга бархам берса бслади.

Аввало фикхий мазхабга амал килиш, Куръон ва суннатни тарк килиб, сзимизга схшаш бир инсоннинг айтганига амал ки-лиш дегани смас. Фикхий мазхабларимиз рахнамолари ахли сунна вал жамоа акийдавий мазхабининг ксзга ксринган алло-маларидир. Улар акийда бобида хеч кандай хилоф килганлари йск, килишлари мумкин хам смас. Демак, шундай катта уламо-лар кишиларни Куръон ва суннатга амал килмай, сзларининг фикрларига чорлашлари умуман мантикка тсгри келмайди.
Фикхий мазхаб имомлари Куръон ва суннатни кишиларга осонлик билан тушунтирган ва уларга амал килиш йслларини мусулмонларга сзига хос услуб билан баён килиб берган катта алломалардир. Улар хеч качон сзларига ортикча илохийлашти-риш ёки кандайдир устунликни талаб килмаганлар. Балки, сз мехнатлари, илм, одоб ва такволари билан мусулмонлар схти-ромига сазовор бслган зотлардир.

Уламоларимиз, фикхий мазхаблар имомларини ва уларнинг ишларини куйидаги мисол билан тушунтирадилар:

«Бу дунёдан схши сшаб, схши стиш худди тогнинг чскки-сига ссон-омон чикишга схшайди. Куръон ва суннат сша чскки-га чикишни ксрсатадиган харита ва кслланма. Мазхаб имомлари сса ушбулардан фойдаланиб чсккига чикишнинг снг осон ва бе-хатар йслини топиб, белги ксйиб, осонлаштириб ксйган киши-лар. Фикхий мазхабларни инкор килувчилар сса сша тогнинг та-гига келиб, харита ва кслланмани олиб, сзига снги йсл топиб, чсккига чикишга харакат килаётган одамга схшайди. Илми, ку-чи, имконисти бслса чсккига чикиш схтимоли бор. Бслмаса, ку-лайди. Чсккига чикишга ёрдам берадиган илм, куч ва имконист сса, камида мазхаббоши имконига тенг ёки ундан кспрок бсли-ши керак».

А­нди тушунарли бслган бслса керак?

Мазхаблар Лайгамбар саллоллоху алайхи васаллам вактла-рида бслмаган, деган сътироз хам шунга схшаш. Бу гапни акий-да, ибодат бобида айтса бслади. Аммо услуб, тушуниш, баён килиш бобида тсгри келмайди. У вактда Куръон китоб шаклида бслмаган, барча Куръонларни куйдирайлик, дейилмайди-ку?! Шунингдек, тафсир, хадис каби илмлар, уларга тегишли китоб-лар ва сна ксп нарсалар бслмаган.
Мазхабдаги ихтилофларга келсак, бу алохида масала. Аввал кайд килинганидек, акийда бобида ихтилоф дуруст смас, шу-нинг учун бу нарса Куръон ва суннатда тслик баён килинган.

Шунингдек, динимизнинг асл рукнларида хам хилоф дурст смас. Буни хам Куръон ва суннатда баёни келган. Хеч ким иж-тиход хам кила олмайди, ихтилоф хам. Хеч ким беш вакт на-мозни тсрт ёки олти вакт бслишини айтмаган ёки хажни зулх-ижжадан бошка ойга ксчириш, Арофатдан бошка жойда вукуф килишни сйлаб хам ксрмайди.
Биз фикхий ихтилофлар деб айтаётган масалалар давр, жа-мист, хаёт тарзи сзгариши билан сзгариб турадиган ва баъзи шаклиёт нарсаларда, холос. Ва бу нарсаларда турли-туманлик бслишининг сзи табиийдир. Бу борадаги ихтилоф зарардан ксра фойда келтиради.

Дунё собит ва сзгарувчан нарсалардан иборат. У собит нар-саларнинг саботи ва сзгарувчан нарсаларнинг сзгариши билан обод. Ўзимиз сшаб турган ер куррасини олиб ксрайлик. Унда катта, маълум ва машхур уммонлар, курукликлар, денгизлар ва юксак тоглар бор. Улар собит турадилар. Ўзгарувчан бслсалар, бслмайди.

Шунингдек, мазкур нарсалар билан бирга сна сой ва дарё-лар, кичик дарахтзорлар, ер майдонлари ва хакозолар бор. Улар сзгариб туради. Чунки хаёт сзи шуни такозо килади. Дунё улар-нинг сзгариши билан обод.

Худди шунингдек, динда хам собит нарсалар бор. Улар сзгарувчан бслиши мумкин смас. Масалан, акийда масалалари. Бугун Аллохга ёки бошка иймон келтириш лозим бслган нарса-ларга ишониб туриб, кейин уни сзгартириб бслмайди. Шунин-гдек, диннинг рукни хисобланган, асосни ташкил стган нарсалар хам собит бслади. Бундок масалаларни Аллох таоло сзи батафсил баён килиб, инсоннинг аралашувига йсл ксймаган.

Хаёт сзгариши билан сзгариб турадиган масалаларни сса бсш ксйиб, мусулмонлар аклларини ишлатиб, ижтиход килишларига йсл очиб берган. Фикх уламолари асосан худди шу маса-лаларда ижтиход киладилар. Уларнинг хужжат ва далилларни тушуниш даражалари, масалани хал стиш услубларига караб ижтиходларининг натижаси турлича чикади. Биз сса буни ихти-лоф демокдамиз.

Улуг мужтахидларимиз Куръони Карим ва суннати набавис асосида, шариат коидаларини махкам тутиш билан бирга, хар замон ва маконга салохисти бор Ислом динининг гослари, максадлари, инсонларнинг имконлари ва схтиёжларини хам хисобга олиб, иш юритганлар.

Manba

misafir ёзган:

assalomu alaykum,
Hazrat, fiqhiy mazhablarning (hanafiya,shofiya,hanbaliya,molikiya) hammasining ham tugriligini va foydali ekanligini tan oldik. Mazhab imomlarining fatwolari Quron va Hadisga zid emasligini bilamiz. Bazi fatwolarda mazhab imomlarining fikrlari orasida tafovutlar bulsada, har birlari uz usullari bilan chiqargan fatwolarini hadis va oyat bilan isbotlab berishgan. Masalan, "Vafot qilgan hotinini, eri gusl qildirsa buladimi? " degan savolga hanafiylardan boshqa mazhablar "buladi!" deb javob berishgan va barchalari fatwolarini chiroyli va olimona isbot qilishgan (garchi hanafiylar "chiroyliroq" isbot qilgan bulsalarda, bu boshqa masala). Yoki namozdagi tafovutlar ham misol. Etiqodimiz buyicha esa 4ta mazhab ham tugri. "illo bitta mazhabga rioya qilasan!" degan gap bormi? bulsa, shariatdagi hukmi qanday, yani vojibmi, mustahabmi yoki boshqami? kishining faqatgina bitta mazhabga rioya qilishi bor bulsa, qanday sabablarga kura borligini, iltimos, aytib bersangiz. Yana qanday holatlarda hanafiyaga rioya qilib kelgan kishi, shofiy mazhabiga ham rioya qilgan holda amal bajara oladi, masalan, namoz uqiy oladi? savolga yana aniqlik kiritaman, masalan, hanafiylada musofirlikda peshin va asrni, shom va huftonni birlashtirib uqisa bulmaydi, boshqa mazhabda esa mumkin. hanafiyaga rioya qilib kelgan kishi, zarurat yuzasidan, musofirlikda peshin bilan asrni birlashtirib uqishi joizmi?
savol berishda xatolar bulsa haqimizga duo qilasiz.
assalamu alekum...

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf:

Бу масала буйича уламолар турлича жавобларни берганлар. Купгина китоблар ва компютер маълумотларини срганиб чиккандан сснг Аллома Зафар Ахмад Усмонийнинг «А­ълоус Сунан» номли китобидан ксйидаги иктибосларни сътиборингизга хавола килишни лозим топдим:

«Муъайсн мазхабни лозим тутиш хакидаги тахкик.

«"¦Хакикиатни айтганда, динда иктидо килинадиган имомларнинг барчаси мустаким хидостдадирлар. Уларнинг мазхабларидан кай бири бир юртда таркалган бслса ва унинг уламолари ксп бслса, оммий- ижтиход даражасига етмаган — киши учун уша мазхабга сргашмок вожиб бслади. Унга сз юртида мазхаби таркалмаган ва уламолари ксп бслмаган имомнинг мазхабига сргашиш жоиз смас. Чунки, бундай холатда мазкур мазхабнинг барча хукмларини урганиш имкони булмайди. Буни схши фахм стинг. Иншааллох хакикат бундан бошкада смас.

Агар юртлардан бирида барча мазхаблар таркалган ва машхур бслган бслса хамда хар мазхабнинг уламолари хам етарли бслса, оммийга истаган мазхабига сргашиш жоиз булади. Унинг учун барча мазхаблар баробар булади. У муъайсн мазхабни тутмасдан мазхабларнинг уламоларидан, бир сафар биридан, иккинчисида бошкасидан фатво сураса жоиз. Салафи солих розисллоху анхумлар шундай килганлар. Факат шарт шулки, бир амалда икки мазхабдан «талфик» килмасин, хавойи нафсига сргашиб факат рухсатларнинг ортидан тушмасин. Чунки, бундай килиш далил ва ижмоъ ила харом килингандир». (20- жуз, 290 — бет.)

(Талфик бир масалада икки мазхабдан енгил нарсани жамлаб олиш. Мисол учун, бир тахоратли одамдан кон чикканда, шофеъий мазхаби буйича тахоратим синмади, деб, бир оздан сснг номахрам аёлга кули тегса, ханафий мазхаби буйича тахоратим кетмади, дейиши.)

«Бир мазхабдан иккинчи мазхабга стиш хакидаги тахкик:

«"¦ Ханафийлардан «Жомеъул фатавий»нинг сохиби айтади:
«Ханафийга шофеъий мазхабига стиш жоиздир. Акси хам шундай. Аммо стиш бир йсла бслиши шарт. Биргина масалада стиш мумкин смас. Мисол учун, ханафийнинг баданидан кон чикса ва окса, уни ювмасдан туриб бу масалада шофеъий мазхабини тутиб намоз скиши жоиз смас. Чунки, тахорат ва намознинг бошка хукмларида шофеъий мазхабига амал килмаган.

Баъзилар, оммий одам ханафий бсладими, шофеъий бсладими бир мазхабдан бошкасига стиши мумкин смас, деганлар». (20 - жуз, 193 - бет)

«"¦Хулоса килиб айтиладиган бслса, бу замонда бир мазхабга сргашиш вожибдир. Оммий бсладими, факих бсладими бошка мазхабга стиши мутлако ман килинади. Аммо мужтахид ёки мужтахид каби бслса майли. Бу асрда мазкур мансабни ким хам даъво кила олар сди?! Бир вактлар Ибн Жарир Тобарий даъво килганда кабул килмаганлар. Суютий даъво килганда хам рад килганлар"¦» (20 - жуз, 195 - бет)

Manba

Маккаи Мукаррамада жойлашган, дунёдаги снг мсътабар мусулмон ташкилоти бслмиш А обитаи Олами Исломий ҳузуридаги Ислом фиқҳи Академисси қарорини сътиборингизга ҳавола қилишдан олдин А обитанинг таъсис мажлисига ҳам, Фиқҳ Академиссига ҳам Саудиснинг бош муфтиси, Шайх Абдулазиз Ибн Боз раислик ва у кишининг бир неча сафдошлари аъзолик қилишларини таъкидлаб стмоқчимиз. Чунки мазҳабни инкор қилувчиларнинг ксплари сша кишиларга сргашишларини даъво қиладилар. Биз қуйида келтирилган ҳужжатлар билан танишилгач бу даъво қанчалик тсғри сканлиги аён бслар, деган умиддамиз.
Ислом фиқҳи академиссининг 1408 ҳижрий санада бслиб стган снинчи йиллик мажлисда қабул қилинган мазҳаблар сртасидаги фиқҳий хилофлар ва мазҳабга мутаассиблик қилиш ҳақида

Аллоҳнинг ёлғиз Ўзига ҳамдлар бслсин. Ортларидан набий йсқ, саййидимиз ва набиййимиз Муҳаммад алайҳиссаломга саловоту дурудлар бслсин. Аммо баъд:
А обитаи Олами Исломий қошидаги Ислом Фиқҳи Академисси кенгаши сзининг Маккаи Мукаррамада, 1408 ҳ.с. 24 сафар. (1987 м.с. 17 октсбр) шанба кунидан 1408 ҳ.с. 28 сафар (1987 м.с. 21 октсбр) чоршанба кунигача бслиб стган снинчи йиллик мажлисида сргашиладиган мазҳаблар орасидаги фиқҳий хилофлар ва баъзи бир мазҳаб атбоълари томонидан содир бсладиган, мсътадиллик чегарасидан чиқадиган ва ҳатто бошқа мазҳабларга ҳамда уларнинг уламоларига таъна тоши отишгача етиб борадиган кснгилсиз таассуф масаласини ксриб чиқди. Мажлис ссиб келаётган ҳамаср авлоднинг ақлида ва тасаввурида мазҳаблар орасидаги ихтилофлар ҳақида ориз бсладиган муаммоларни текшириб чиқди. Кспинча, сша(ёш)лар бу муаммоларнинг маъносини ҳам, асосини ҳам билмайдилар. Аатижада, баъзи адаштирувчилар, модомики, Ислом шариати битта бслса, унинг асли Қуръони Карим ва Суннати Аабависда собит бслган бслса, нима учун мазҳаблар ихтилоф қиладилар, нима учун улар бирлаштирилиб, мусулмонлар битта мазҳабда бслмайдилар ва бир хил шаръий мазҳабга сргашмайдилар, деб кспчиликни йслдан оздиришга ҳаракат қиладилар. Шунингдек, мажлис мазҳабий мутаассибчилик ва ундан келиб чиқадиган муаммоларни, хусусан, бугунги кунда пайдо бслган, снги иждиҳодий йсл тутишга даъват қилаётган, Ислом уммати қадимги исломий асрлардан бери қабул қилиб келаётган мавжуд мазҳабларга ва уларнинг уламоларига тил теккизаётган, кишилар орасига фитна солаётган хатокор снги йсналишлар ҳақидаги масалани ҳам ксриб чиқди.
Мажлис мазкур масалани, унинг сабабларини ва ундан келиб чиқадиган залолату фитналарни атрофлича срганиб чиқиб, икки томонга-адаштирувчи ва мутаассибларга қуйидаги баёнотни сслатма тарзида йсллашга қарор қилди:
Биринчидан: мазҳаблар ихтилофи ҳақида:

Мусулмон юртларидаги фикрий мазҳаблар орасидаги мавжуд ихтилофлар икки хилдир:
(а) Ақидавий мазҳаблар орасидаги ихтилоф.
(б) Фиқҳий мазҳаблар орасидаги ихтилоф.

Биринчи хилдагиси, сътиқодга оид ихтилофдир. Бу иш воқеъликда Ислом юртларига бало-офатлар олиб келган, мусулмонларнинг сафини бузган ва тафриқага солган катта мусибатдир. Бу жуда ҳам афсусланарли ва бслмаслиги вожиб ишдир. Ислом уммати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларидаги ва рошид халифалар давридаги саломат ва пок ислом фикрини тамсил қилувчи «Аҳли суннат вал жамоат» мазҳабида жам бслмоғи лозимдир. Бу ҳақда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ўзлари: «Сизларга Менинг суннатимни ва рошид халифаларнинг суннатини тутмоқлик лозимдир. Бас уни маҳкам тутинглар», деб сълон қилганлар.
Иккинчиси, фиқҳий мазҳабларнинг баъзи масалаларга оид ихтилофидир. Буни тақозо қилган илмий сабаблари бор. Бу ишда Аллоҳ Таолонинг катта ҳикмати, жумладан, бандаларига раҳмат ва шаръий далиллардан ҳукм чиқаришга кенг йсл очиш бордир. Сснгра бу нарса бир неъмат ва фиқҳий-қонуний бойлик бслиб, Ислом умматига диний ва шаръий ишларда кенглик сратиб беради. Шунда биргина, бошқасига стиб бслмайдиган шаръий татбиқ ила чегараланиб қолинмайди. Балки, умматга баъзи вақтларда ва ишларда фақиҳ имомлардан бирларининг мазҳаби торлик қилиб қолса, бошқа мазҳабда кенглик, юмшоқлик ва осонлик топилади. Мазкур нарса ибодатга, муомалотга ёки оила, маҳкама ва жиноий ишларга ҳамда ҳаётнинг бошқа соҳаларига оид бслиши мумкин.

Мазҳабларнинг ушбу иккинчи хилдаги ихтилофи-фиқҳий ихтилофдир. Бу динимизнинг камчилиги ҳам, динимиздаги қарама-қаршилик ҳам смас. Бундоқ ихтилофнинг бслмаслиги мумкин ҳам смас. Ўзининг комил фиқҳи, ижтиҳоди ва қонуний низомига сга бслган ҳар бир умматнинг фиқҳий ижтиҳодий ихтилофи бслмай иложи йсқ.
Воқеъликдан келиб чиқиб айтиладиган бслса, ушбу хилдаги ихтилоф бслмаслиги мумкин смас. Чунки аслий далиллар кспинча бир неча маънони сз ичига олган бслади. Шунингдек, далил ҳамма муҳтамал ҳодисаларни қамраб ололмайди. Чунки баъзи уламоларимиз раҳматуллоҳи алайҳимлар айтганларидек, далиллар чегаралангандир, ҳодисалар сса чегараланмагандир. Бас, шундоқ скан, қиёсга мурожаат қилиш ва ҳукмларнинг иллатига, шариат соҳибининг ғаразига, шариатнинг умумий мақсадларига назар солиш ҳамда ҳодисалару снги пайдо бслган масалаларда унинг ҳукмини жорий қилиш лозим бслади. Бундоқ ҳолатда уламоларнинг фаҳмлари ва бир неча сҳтимолдан бирини устун қсйишлари ҳамда шунга биноан бир масала бсйича чиқарадиган ҳукмлар ҳар хил бслиши табиийдир. Улардан ҳар бирлари ҳақни қасд қилади ва уни излайди. Бас, улардан ким тсғри топса икки ажр, ким хато қилса, бир ажр олади. Худди шу жойдан кенгчилик чиқиб, торчилик йсқолади.
Ушбу мазҳабий ихтилофнинг нимаси камчилик бслиши мумкин?! Аввал очиқлаб стганимиздек бунда фақат схшилик ва раҳматдан бошқа нарса йсқ. Воқеъликда бу нарса Аллоҳнинг мсмин бандаларига неъмат ва раҳматидир. Шу билан бир вақтда бу нарса қонуншунослик бсйича улкан бойлик ва Ислом уммати фахрланса арзийдиган устунликдир. Лекин баъзи мусулмон ёшларнинг, хусусан, улардан чет слларда дарс олаётганларининг исломий маданисти заифлигидан фойдаланган ажнабий залолатга бошловчилар, уларга фиқҳий мазҳаблар ихтилофини зулм ва бсҳтон ила сътиқодий ихтилофларга тенг қилиб ксрсатмоқдалар. Улар мазкур икки хил ихтилофни фарқламай, шариатда қарама-қар-шилик бор демоқдалар. Аслида сса ундоқ смас.
Иккинчидан: мазҳабларни тарк қилишга даъват қилаётган, одамларни снги ижтиҳодий йслга мажбурламоқчи бслаётган ва мавжуд фиқҳий мазҳабларга ва уларнинг имомларига таъна тошини отаётган тоифаларга келсак, бизнинг фиқҳий мазҳаблар ва уларнинг имомлари фазилатлари ҳақидаги ҳозирги баёнотимизда улар учун сзларининг тутган бу жирканч услубларидан тийилишни, одамларни адаштириб, ораларини бузишни ва уларни тафриқага солишни вожиб қилувчи нарса бор. Ҳозирги пайтда биз беҳуда, одамларни тафриқага солувчи даъватга смас, Ислом душманларининг хатарли уринишлари қаршисида бирлашишга муҳтожмиз.
Аллоҳ саййидимиз Муҳаммадга ва У зотнинг Оли-ларию асҳобларига ксплаб саловоту саломлар йслласин. Оламларнинг А оббиси Аллоҳга ҳамдлар бслсин.
(Ҳужжат «Ислом Фиқҳи Академисси мажалласи»нинг саккизинчи сана, снинчи сонидан ссзма-ссз таржима қилинди.)

Албатта, жаҳондаги снг мсътабар исломий ташкилотлардан бири бслмиш А обитаи Олами Исломийнинг Ислом Фиқҳи Академисси кенгашининг ушбу баёнотидан кейин сзини билган ҳар бир мусулмонда фиқҳий мазҳабни ҳақ сканлигида ва уларни сҳтиром қилиш зарурлигида ҳеч шубҳа қолмаслиги лозим. Шу ила гапга хотима ссасак бсларди. Лекин... Лекин ҳозирда мазҳабни инкор стиб, мужтаҳид уламоларимизга таъна тоши отиб турган биродарларимиз, «бу ҳужжатга қарийб сн йил бслибди. Унинг устига шайх Ибн Боз ва у кишининг ҳамфикрларига қсшилиб, ҳужжатга баъзи «мазҳабпараст» мутаассиблар ҳам имзо қсйган. Бу сса ҳужжатнинг кучини йсқотади», деб қолишлари сътиборидан хотимани ортга суриб турамиз.
А­нди сътиборингизга шайх Ибн Боз ва у кишининг ҳамфикрларининг фиқҳий мазҳаблар ҳақидаги 1997 мелодий сана охирларида чиқарган баъзи фатволарини тақдим қиламиз:

Олтинчи савол:
Тсрт имомлар орасидаги хилофнинг ҳукми қандоқ?
Алғиз Аллоҳга ҳамд бслсин. Унинг А асулига ва У кишининг Олию асҳобларига саловоту саломлар бслсин. Ва баъду:
Жавоб:
Тсрт имомлар орасидаги хилоф уларнинг илм ва фаҳмдаги ихтилофларига боғлиқдир. Улардан тсғри топганларига икки ажр, хато қилганларига бир ажр бордир. Ал-Авзоъий, Суфён ас-Саврий, Исҳоқ Ибн А о-ҳавайҳ ва бошқа мусулмон уламолар ҳам шунга схшашлар.
Тавфиқ Аллоҳдандир. Аабиййимиз Муҳаммадга ва У зотнинг Олию асҳобларига Аллоҳнинг саловоту саломлари бслсин.
Илмий баҳслар ва фатво бсйича доимий қсмита.
Абдулазиз Ибн Абдуллоҳ Ибн Боз - А аис.
Абдурраззоқ Афифий - А аис ноиби.
Абдуллоҳ Ибн Ғидайсн - Аъзо.
Абдуллоҳ Ибн Қаъуд - Аъзо.

Тсртинчи савол:
Ҳар бир мазҳаб имомининг сзидан бошқасига хилоф қилганини ксрамиз. Кспинча улар орасидаги жан-жал баъзи намозхонларнинг тарки намоз қилишига олиб боради. Ушбу мавзуъда шофий ва кофий жавоб умидидамиз. Бир мазҳабга сргашайликми? Иш тсғри бслиши учун қандоқ қилиб мазҳабларни мувофиқлаштирамиз?
Алғиз Аллоҳга ҳамд бслсин. Унинг А асулига ва У кишининг Олию асҳобларига саловоту саломлар бслсин. Ва баъду:

Жавоб:
Тсрт мазҳаб имомлари орасидаги фиқҳ фаръидаги мавжуд хилоф ҳадиснинг баъзи имомлар наздида саҳиҳ бслиб, бошқаси наздида саҳиҳ бслмагани ёки ҳадис бирларига етиб, бошқаларига етмагани каби хилофга сабаб бслувчи омилларга бориб тақалади.
Мусулмон кишига улар ҳақида схши гумонда бслиш вожибдир. Улардан ҳар бирлари мужтаҳиддир. Ўзларидан содир бслган фиқҳий уринишларда ҳақни талаб қилгандирлар. Улардан ким тсғри топган бслса икки ажр: ижтиҳоди ажрини ва тсғри топгани ажрини олади. Ким хато қилган бслса, бир ажр, съни ижтиҳоди ажрини олади.
Мазкур тсрт имомларга тақлид қилишга келсак. Кимнинг ҳақни далилдан олишга имкони бслса, унга далилдан олиш вожиб бслади. Кимнинг имкони бслмаса сз наздидаги снг ишончли аҳли илмга тақлид қилади. Фарълардаги бундоқ хилофлар ихтилоф қилувчиларни бир-бирларининг ортларидан намоз сқишни ман қилмаслиги керак. Аксинча, баъзилари баъзиларининг ортидан намоз сқимоқлари вожибдир. Саҳобалар, розисллоҳу анҳум, фаръий масалаларда ихтилоф қилсалар ҳам бир-бирларининг ортларида намоз сқир сдилар. Тобеъинлар ва уларга схшилик ила сргашганлар ҳам шундоқ қилганлар.
Тавфиқ Аллоҳдандир. Аабиййимиз Муҳаммадга ва У зотнинг Олию асҳобларига Аллоҳнинг саловоту саломлари бслсин.
Илмий баҳслар ва фатво бсйича доимий қсмита:
Абдулазиз Ибн Абдуллоҳ Ибн Боз - А аис.
Абдурраззоқ Афифий - А аис ноиби.
Абдуллоҳ Ибн Ғидайсн - Аъзо.
Абдуллоҳ Ибн Қаъуд - Аъзо.

(Фатволар «Мажаллату ал-Буҳус ал-Исломис»нинг 51 сонидан ссзма-ссз таржима қилинди.)

Шу ерда икки оғиз изоҳ беришга тсғри келади. Иккинчи фатводаги, «Кимнинг ҳақни далилдан олишга имкони бслса», деган ибора ким ижтиҳод қилиш даражасига етган бслса, деганидир. Ҳамма уламоларнинг иттифоқ қилишларича, ҳозирда ижтиҳод даражасига етган шахс йсқ. А­нди ҳамма нарса равшан бслган бслса, ажаб смас. Ушбу ҳужжатлар билан танишиб чиқилганидан сснг сз-сзидан бир неча ҳақли савол пайдо бслади. Хсш, ҳозирда мазҳабни инкор қилаётганлар кимга сргашсптилар сзи? Аима асосда фаолист олиб бормоқдалар сзи? Мазҳаб боши имомларга нисбатан беодоблик қилишга нима ҳақлари бор? Агар улар сзлари даъво қилаётганларидек, шайх Ибн Боз ва у кишига ҳамфикр шахсларга тақлид қилаётган бслсалар, нима учун уларнинг юқорида зикри стган фатволарига амал қилишмайди?
Аслида фиқҳий мазҳаблар ҳақида ихтилофларга аталган асарда бунчалик ксп гапириш нист йсқ сди. Фиқҳ илми ва фуқаҳолар ҳақида «Ислом мусаффолиги йслида» номли китобчамизда ва бошқа мақола ва маърузаларимизда, хусусан, «Ҳадис ва Ҳаёт» номли китобимизда қисман айтиб стганмиз. Аллоҳ насиб стса, келажакда бу муҳим мавзуда батафсил ссз юритиш имкони ҳам бслиб қолар деган умиддамиз. Аммо ҳозирги ихтилофларга сабаб бслаётган бош омиллардан бири айнан шу масала бслгани учун бир оз бслса ҳам тсхталиб стишни маъқул топдик.