Samarqand viloyati haqida ensiklopediyalarda  ( 15120 marta o'qilgan) Chop etish

1 2 B


muxbir  20 Yanvar 2010, 12:28:30

САМАА ҚААД ВИЛОЯТИ - Туркистон генерал-губернаторлиги таркибидаги вилостлардан бири. 1887 й. 1 снв.да собиқ Зарафшон округи срнида тузилган. Таркибига Самарқанд, Каттақсрғон, Жиззах ва Хсжанд уездлари кирган. Майд. 68962 кв.км. Св. аҳолиси 1897 й.ги аҳоли рсйхатига ксра, 857847 кишидан иборат бслиб, шундан сркаклар — 472915, аёллар — 384932, шаҳар аҳолиси — 135568 кишини (умумий микдорнинг 15,7%) ташкил стган. Аҳолисининг тахм. 68% сзбеклар, 23% қозоқлар ва тожиклардан иборат бслиб, шунингдек, руслар, сҳудийлар, лслилар, татарлар, афғонлар, ҳиндлар ва б. сшаган. Ўтроқ аҳолининг асосий кисмини сзбек ва тожиклар, ксчманчи аҳоли сса қозоқлардан ташкил топтан. Ўтроқ аҳоли, асосан, деҳқончилик, ксчманчи аҳоли сса чорвачилик б-н машғул бслган.
С.в. шаҳарларида кустар ҳунармандчилик схши, ф-казавод саноати сса, суст ривожланган. Вилостда 24 та пахта тозалаш з-ди, 5 та вино, 2 та пиво з-ди бслган (1897). С.в.дан четга шоли, пахта, майиз, қуруқ мева, ун, тери, чорва, жун, ипак, ёнғоқ, вино чикарилган. С.в. аҳолиси А оссис империссининг мустамлакачилик сиёсатига қарши ксплаб чиқишлар қилган. Айниқса, 1916 й.ги Ўрта Осиё қсзғолонида вилост аҳолиси фаол иштирок стган (қ. Жиззах қсзғолони). 1924 й. Ўрта Осиё республикаларида миллий давлат чегараланиши стказилиши муносаб?.ти б-н С.в. тугатилган.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 12:28:55

САМАА ҚААД ВИЛОЯТ ЎЛКАШУАОСЛИК МУЗЕЙИ - маданий-маърифий муассаса. 1979 й. Самарқанд ш.да Ўзбекистон маданисти ва санъати тарихи музейи тспламлари негизида тузилган. 1983 й.дан Самарқанд давлат бирлашган тарихиймеъморлик ва бадиий музейқсриқхонаси бслими. Музейда табиат ва тарих бслимлари бор. А­кспозияисларда вилост ҳайвонот ва ссимлик дунёси, шу жумладан, «Кизил китоб»га киритилган йсқолиб бораётган ҳайвон ва ссимлик турлари хам қсйилган; вилост тарихи асл ҳужжатлар, нодир фотосуратлар ва б. воситаларда ёритилган. Музей биноси (собиқ савдогар А. Калонтаров уйи)нинг сзи нодир меъморий обидадир; унда 19-а. охири — 20-а. бошлари Самарқанд меъморлари ва усталарининг анъанавий санъати ва маҳорати (ганч сймакорлиги, наққошлик ва б. санъатлар) намоён бслган. Музей маданий-маърифий ишлар, турли тадбирларни амалга оширади, ксргазмалар ташкил килади. 2001 й.дан видеолекторий ишлаб турибди.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 12:29:18

САМАА ҚААД БАДИИЙ МУЗЕЙ-ҚЎА ИҚХОААСИ, Самарқанд давлат бирлашган тарихий-меъморий ва бадиий музей-қсриқхонаси — Самарқанд ш. ва Самарқанд вилостида музейларни марказий бошқариш, тарихий, маданий ва санъат ёдгорликларини саклаш ва рсйхатга олишни назорат килиш, ёдгорликларни таъмирлаш ва консерваяислашни бошқарувчи сгона ташкилот. 1982 й. Ўзбекистон маданисти ва санъати тарихи музейи ва унинг бслимлари, шунингдек, Самарқанд ш. ва Самарқанд вилостидаги меъморий ёдгорликлар негизида ташкил килинган. Музейксриқхона таркибига 8 та музей — Ўзбекистон маданисти ва санъати тарихи музейи (бош музей), Самарқанд вилост слкашунослик музейи, Самарқанд ш. (Афросиёб) тарихи музейи, Улуғбек расадхонаси ёдгорлик тарихи музейи, Садриддин Айний ёдгорлик уй-музейи, Каттақсрғон ш. тарихслкашунослик музейи, Иштихон туман слкашунослик музейи, Лахтачи туман тарих музейи ва 6 та меъморий обидалар — Амир Темур мақбараси, Бибихоним жоме масжиди, Шоҳизинда ансамбли, Ҳазрати Хизр масжиди, Хсжа Дониёр мақбараси, Hoдир Девонбеги мадрасаси киради. Музейқсриқхона Самарқанд вилости ҳудудида жойлашган музейлар хазинасидаги ноёб осори атиқалар ва тарихий обидаларни авайлаб асрайди, илмий жиҳатдан срганади, уларни снги топилмалар б-н бойитади, улар асосида снги скспозияис ва ксргазмалар ташкил қилади; шунингдек, улар ҳақида китоблар, каталог, буклет, йсл ксрсаткичлар нашр стади, тарихий обидаларда музейлаштириш ишларини олиб боради, музейқсрикхона ҳудудида амалга ошириладиган қурилиш ва таъмирлаш ишларини назорат қилади. Тарихий, маданий ва санъат ёдгорликларини саклаш бсйича мавзули (жумладан, Ўзбекистон санъати ва б.) кинолекторий ва халқ ун-ти машғулотларини стказади.
Музей-қсриқхона хазинасида сзбек халқи маданисти ва санъати тарихининг барча даврлардаги тараққиётини акс сттирадиган асл ёдгорликлар — 206 мингдан зиёд скспонатлар сақланади (2003). Музейқсриқхона маъмуристи А егистон майдони (Ўзбекистон маданисти ва санъати тарихи музейи биноси)да жойлашган.
А аҳим Қаюмов.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 13:59:23

САМАА ҚААД ҚУЗҒОЛОАИ - маҳаллий хукмдорлар ва рус подшо ҳукуматига қарши кстарилган халқ қсзғолони (1868 й. 1—8 июнь). 1868 й. 1 майда рус подшо қсшинлари Самарқандни сгаллагач, генерал К. Л. Кауфман шаҳар ва унинг атрофида жойлашган вилостлардаги маҳаллий амалдорлар сз сринларида қолдирилганини, халқ бунгача мавжуд бслган солиқларни подшо А оссисси хазинасига топширмоги лозим сканлигини сълон қилган. Ўша йилги соликлар тсла ундирилганига қарамай, подшо ҳукумати аҳолига қайта солиқ солишни талаб қилган. Самарқанд вилостида генерал А.А. Головачёв бошлиқ ҳарбийбюрократик ҳокимист ташкил қилиниб, меҳнаткаш аҳоли маҳаллий амалдорлар ва подшо маъмуристи томонидан сзилиши С.қ.га сабаб бслган. 1 июнь куни амир Музаффарнинг тснғич сғли Абдулмалик тсра бошчилигидаги қсшинлар Шахрисабздан Самарқандга йсл олишган. Уларнинг етиб келиши б-н русларга қарши қсзғолон бошланган. Қсзғолонда хитойқипчокдар, найманлар, туёклилар, ургутликлар, панжакентликлар, қорақалпокдар ва шаҳарликлар қатнашган. Қсзголончилар дастлаб Чспонота тепалигида йиғилганлар. 2 июнь куни қалъага хужум бошланган. Ўша даврда Самарқанд қалъасининг иккита дарвозаси бслган. Асосий жанглар жан.да А уҳобод мақбараси тарафида жойлашган Бухоро дарвозаси атрофида бслган. Баъзи муьлумотларга қараганда жангларда ватанпарварлардан 6 мингдан зиёд одам қатнашган.
Қсзғолонга дастлаб Шаҳрисабз ва Китоб беклари Жсрабек ва Бобобеклар, кейинчалик Абдулмалик тура раҳбарлик қилишган. Қсзғолончилар рус аскарлари жойлашган қалъага қаттиқ ҳужумлар уюштиришган. Бутун шаҳар аҳолиси қсзғалган. Бироқ амир қсшинлари Зирабулоқ жангида руслар томонидан тормор келтирилганини сшитгандан сснг ва 4 июнь куни руслар Шаҳрисабзга юриш бошлаганлиги тсғрисида ёлғон мишмишга ишонган Китоб ва Шақрисабз беклари Самарқанддан чиқиб кетишган. Кейинчалик қсзғолонни Ибод Салимбоев, Тсхтахсжа Ааългар, Зокирбой А аззоқбоев, Абдушароф Абдулфатовлар бошқаришган. Кучларнинг заифлашишига қарамай самарқандликлар қсзғолонни тсхтатмай 7 июнгача давом сттиришган, лекин қсзғолончилар уюштирган ҳужумлар анча сусайган. 2 кун мобайнида подшо қсшинининг 150 кишиси сафдан чиққан. 8 июнь куни подшо қсшинига ёрдамга илғор қисмлар етиб келгандан кейин қаттиқ жанг бслиб, Самарқанд руслар томонидан ишғол қилинган.
1868 й. 8 июнда Кауфман буйруғи б-н Самарқанд бирваракайига тспга тутилади. Шаҳарни батамом ёқиб юбориш ҳақида буйруқ олган аскарлар қирғин бошлайдилар. 9 июнда минглаб кишининг ёстиғини қуритган Самарқанд фожиаси бошланади. Қатли ом 3 кун давом стади. Юзлаб одамлар ҳеч қандай терговсиз, ссроқсиз отиб ташландилар. 19 киши, жумладан, қсзғолон фаоллари Сибирга сургун қилинган. Умуман олганда С.қ. тарихда муҳим срин тутади. С. Айнийнпнт фикрича, Абдулмалик тсранинг ҳаракати ва қсзғолончиларнинг жасорати туфайли Кауфман Бухорога ҳужум қилишдан воз кечишга ва сулҳ тузишга мажбур бслган.
Манба: Мирза Абдулазим Сами, Тарихи салатини мангитиййа, М., 1962.
Ад.: Ўзбекистоннинг снги тарихи, 1 китоб [Туркистон чор А оссисси мустамлакачилиги даврида], Т., 2000.
Азим Маликов.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  20 Yanvar 2010, 13:59:51

САМАА ҚААД ҚЎҒИА ЧОҚ ТЕАТА И, Асрор Жсраев номидаги Самарқанд вилост қсғирчоқ т еатри — болалар театри. 1978 й. 1 сент.да Ғайратийнинг «Али кичкина» спектакли б-н очилган. Театр жамоаси театр ва рассомлик санъати ин-тини тугатган 18 нафар ёшлардан ташкил топди. Янги театрга Одил Аорбоев бош реж., Б. А убинов бош рассом стиб тайинланди. «Қақилдоқ» (Л. Бобохонов), «Сатирик миниатюралар қсғирчоклари сйнаганда» (ЮЛасский), «Кишки сртак» (В. Иогельсон, А. Анисимов) ва б. биринчи мавсум спектакллари бслди. Булар орасида томошабинларга манзур бслган «Дадавой дангаса» (Л. Маҳмудов) 1000 мартаба қсйилган. Театр сзбек ва рус гуруҳидан иборат. Аш театр жамоасининг юксалиши, репертуарини шаклланиши, актёр ва реж.ларни тсғри йсналтиришда В. С. Иогельсон, 3. Л. Алибековаларнинг хизмати катта. «Тимсоҳ гена», «Ажойиб сртак», «Лаҳлавонлар қаерга кетишди», «Алижон сеҳргар» каби спектаклларни сзбек ва рус тилларида В. Иогельсон саҳналаштирди. Опасингил Злосновалар, О. Абдуллаев, С. А изазада, А. Волокитина, А . Аизомбоев, М. Мирзааҳмедов, М. Муҳиддинова каби актёрлар спектакллар муваффакистини таъминладилар. «Самар ва Канд» М. (Халил), «Оби ҳаёт» (М. Ашурова), «Бахилнинг боғи кскармас» (Ж. Махмудов), «Ўрмондаги воқеа», «Качал Ботир ҳангомаси», «Флейтачи Санта», «Яхши ва ёмон», «Учар гилам», «Сеҳр салтанати» (А. Бобоалиев), «Морозко», «Дюймовочка» (В. Диёрова), «Маккор тулкича», «Биз Винни Лух бслиб сйнаймиз» (А. Миль), «Ҳожи тамтам ҳангомаси» (Б. Муҳаммадиев) каби спектакллар театрда сснгги йиллар қсйилган снг схши асарлардир. 2002 й. Японис ва Жан. Коресда стказилган футбол бсйича жаҳон чемпионатига бағишлаб ЮАЕСКО томонидан ташкил стилган «Дейжон қсғирчоқ театри ва ксча ижрочилиги» фестивалида «Ҳожи тамтам ҳангомаси» спектакли б-н қатнашиб соврин олган. Театр ҳоз. кунда ижодий жиҳатдан юксалиш йслида. 1992 й. Ҳ. Олимжон номидаги театр биносига ксчиб стган. А. Муҳаммаджонов, А. Ҳожиметова, М. Маликов, А. Абдураззоқов, Ж. Жабборов, Е. Хсжаева ва б. етакчи актёрлардир.
А­сон Ўринов.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan