СУА ХОАДАА А ВИЛОЯТИ - ЎзА таркибидаги вилост. 1941 й. 6 мартда ташкил стилган (1925 й. 29 июндан Сурхондарё окрути бслган). 1960 й. 25 снв.да Қашқадарё вилости билан қсшилган. 1964 й. фев.да қайтадан ташкил қилинди. А еспубликанинг жан.шарқида, СурхонШеробод водийсида жойлашган. Жан.дан Амударё бсйлаб Афғонистон, шим., шим. шарқ ва шарқдан Тожикистон, жан.ғарбдан Туркманистон, шим.ғарбдан Қашқадарё вилости билан чегарадош. Майд. 20,1 минг км2. Аҳолиси 1874,7 минг киши (2004). Таркибида 14 қишлоқ тумани (Ангор, Бандихон, Бойсун, Денов, Жарқсрғон, Музработ, Олтинсой, Сариосиё, Термиз, Узун, Шеробод, Шсрчи, Қизириқ, Кумқсрғон), 8 шаҳар (Бойсун, Денов, Жарқсрғон, Термиз, Шарғун, Шеробод, Шсрчи, Қумқсрғон), 7 шаҳарча (Ангор, Дсстлик, Какайди, Сариосиё, Сариқ, Албаён бекати, Ҳуррист), 114 қишлоқ фуқаролар йиғини бор (2004). Маркази — Термиз ш.
Табиати. Св. рельефи тог ва текисликлардан иборат, шим.дан жанубга қисланиб ва кенгайиб боради. Тоғлардан оқиб тушадиган кспданксп дарё ва сойлар дара ҳосил қилган. Сурхондарё ва Шерободдарё оқиб стадиган текислик шим., ғарб ва шарқдан баланд Ҳисор тизмаси (снг баланд жойи 4643 м) ва унинг тармоқлари (Бойсунтоғ, Ксҳитангтоғ, Боботоғ) билан сралган. Тоғлар, асосан, юқори палеозой ва мезозой даврлари жинсларидан, текислик қисми сса тсртламчи давр ётқизиклардан таркиб топган. Бу ерда неотектоника жараёнлари давом стмоқда: теварак атрофдаги тоғлар кстарилиб, ботик, чскиб бормоқда. Тоғлар билан текислик орасида адир ва тоғ олди зонаси жойлашган. Тоғлар шим. совуқ ҳаво оқимларини тссиб туриши натижасида субтропик ссимликлар сстириш учун қулай иқлим шароити вужудга келган. Тоғ зонаси ва адирларда, асосан, галла етиштирилади, чорва учун ёзги сйлов. Мутлақ бал. 300—500 м бслган СурхонШеробод текислигида пахта скилади, боғ токзорлар барпо қилинган. Жан. қисми кенг қумликлар билан қопланган. Фойдали қазилмалардан нефть ва газ (Ховдоғ, Какайди, Лалмикор, Амударё бсйи текисликлари), тошксмир (Шарғун, Ҳисор, Бойсун, Ксҳитанг тоғларининг стаклари), полиметалл (Сангардак), ош тузи (Хсжаикон) конлари бор. Гипс, гранит, аргиллит каби қурилиш материаллари, минерал сувли булоқ ксп. Текислик қисмининг иқлими қуруқ субтропик. Ази жазирама иссиқ ва узоқ, қиши илиқ ва қисқа. Йиллик сртача тра 16°—18°. Июлнинг сртача т-раси 28°.—32°, снв.ники 2,8°—3,6°. Ўзбекистонда снг иссиқ тра ҳам шу вилост ҳудудида кузатилган (1914 й. 21 июнда Термизда 49,5° иссиқ бслган). Баъзи йиллари қиш анча совуқ (—20° ва ҳатто ундан ҳам паст). Йил давомида булутсиз кунларнинг ксп бслиши ва қуёш нурининг тик тушиши сффектив тралар йиғиндиси юқори бслишига олиб келади. 10° дан юқори трали кунлар текислик қисмида 290— 320 кун давом стади. Бу сса вилостда снг иссиқсевар скинлар (шакарқамиш, ингичка толали пахта) ва мевалар етиштиришга имкон беради. Вилост тоғлар орасидаги берк ботикда жойлашганидан бу ерда ёғин кам. Вилостнинг жан. текисликларида йилига 130— 140 мм, Ҳисор тоғлари ён бағирларида 445—625 мм ёғин ёғади. Ағиннинг асосий қисми қиш ва баҳорда тушади. Ғарбий, жан.ғарбий ва шим.шарқий шамоллар ксп ссади. Вилостнинг жан.шарқий қисмида ссадиган Афғон шамоли иқлимга салбий таъсир стади. Вилостнинг асосий сув артерислари — Сурхондарё ва Шерободдарё ҳамда уларнинг Қоратоғдарё, Тсполондарё, Сангардакдарё, Хсжаипок каби ирмоқлари. Тоғ қор ва музликларидан, ёғиндан тсйинадиган бу дарёлар вилост ҳудудининг шим. қисми, тоғ ва тог олди зоналаринигина сув билан таъминлай олади, жан.даги кенг текисликларда доимий сув танқислиги кузатилади. Ер ости (артезиан) сувларидан тобора кенг фойдаланилмоқда. 1957—58 й.ларда Учқизил, 1959— 62 й.ларда Жан. Сурхон ва Дегрез сув омборлари, Жарқсрғон гидротугуни қурилди. Ҳазорбоғ, Дайтслак, Қумқсрғон, Занг каналлари, Шеробод, АмуЗанг машина суғориш каналлари барпо стилди. Тупроғи текисликларда тақирсимон ва шсрхок оч бсз тупроклар, тоғ ён бағрида турли хил бсз тупрокдар. Ўсимликлар дунёси хам табиий шароити билан боғлиқ. Жан.даги скин скилмайдиган қумлоқ жойларда қандим, оқ саксовул, черкез, тароқбош, слтирбош, снтоқ, бутасимонлар; дарё бсйларида юлғун, жийда, туранғил, терак, савағич, қиёқ, қамиш; адир ва тоғларнинг пастки ён бағирларида бир йиллик сфемерлар (лолақизғалдоқ, нс‹хатак); 1200—2500 м баландликларида сфемерлар билан бирга арча, писта, қайин, тол, ёнгоқ, олма, заранг срмонлари учрайди. Боботоғ тизмаси ён бағирларида республиканинг снг йирик табиий пистазорлари жойлашган. Баланд тоғ зонаси субальп ва альп стлоклари билан банд. Ҳайвонот дунёси анча бой: бури, тулки, чисбсри, айиқ, жайран, қобон, ёввойи счки, архар, тсқайларда буғу, тсқай мушуги, каламуш, қсшоёқ, юмронқозиқ, ксрсичқон, геккон калтакесаги, ксзойнакли илон (кобра), сқ илон, жайра, қушлардан улар (тоғ куркаси), қирғовул, майна, қалдирғоч, ғоз, срдак, ссфитсрғай, чил, каклик бор. Дарё ва сув омборларида ҳар хил балиқ ксп.
Св. ҳудудида Сурхон давлат қсриқхонаси жойлашган.