ТАХТАКЎЛИА ТУМААИ - Қорақал поғистон А еспубликасидаги туман. 1928 й. май ойида ташкил қилинган. 1963 й. Т.т. тугатилиб, Чимбой туманига бирлаштирилган. 1965 й. сз номи билан Чимбой туманидан ажралиб чиққан.
Т .т. жанубдан Беруний, жан,шарқяан Алликқалъа, ғарбдан Қорасзак, шим.ғарбдан Мсйноқ тумани, шим.шарқдан Қозоғистон А еспубликаси ва шарқяан Аавоий вилости билан чегарадош. Майд. 21,1 минг км2. Аҳолиси 42,6 минг киши (2004). Туманда 1 шаҳарча (Тахтакспир), 8 овул фуқаролар йиғини (Белтов, Жанадарё, Мулик, Отаксл, Тахтакспир, Қораой, Қоратеран, Қснғиротксл) бор. Маркази — Тахтакспир шаҳарчаси.
Табиати. Туман ҳудуди Амударё қуйи оқими чап соҳилида жойлашган. А ельефи, асосан, текислик ва Белтов қирларидан иборат. Шим.шарқи Қизилқум чсли билан туташади. Туманда Боршининг тоғи (баландлиги Қоратеран кслининг юзасидан 35—37 м, Қизилқум билан туташган жойда), Мискин, Жаланаш қуми, Аманда, Оққум тепаликлари, Қоратақир, Шертактақир текисликлари мавжуд.
Қизилқум чсли қсйлар учун асосий сйлов ҳисобланади. Белтовда қурилиш материалларидан гипс, шағал ва б. бор. Иқлими кескин континентал. Ази иссиқ, қиши совуқ. Йиллик сртача тра 11°. Янв.нинг сртача траси —6°, снг паст тра —35°. Июлнинг сртача траси 27°, снг юқори тра 43°. Йиллик ёғин микдори 100 мм, асосан, қиш ва баҳорда ёғади. Туман скинзорлари Қизкетган каналидан ажралиб чиққан Қувончёрма канали ва унинг тармоклари (Тимпий, Бсзёп, Жилвонёп, Бадракёп)дан суғорилади. Анг йирик Қоратеран кслида (майд. 126 км2) балиқ урчитилади. Тоғ стагидаги бу ксл соҳиллари дам олиш жойи ҳисобланади. Ундан ташқари Отаксл,
Мавдак, Ачкислган, Қораксл, Ақбас ва б. ксллар бор. Тупроқпари ботқоқ, стлоқи ботқоқ, шср, бсз, тақир, сур, қснғир ва қумли тупроклардан иборат. Қумликларда саксовул, селин, қуёнсуск, қизилча, снтоқ, оқбош, ажриқ, қораборак, туранғил, жийда, юлғун, тол, Белтов қирларида оқшувоқ ва шсралар ссади. Аввойи ҳайвонлардан қобон, қуён, жайран, бсри, тулки, чисбсри, бсрсиқ, қсшоёқ, ксрсичқон; судралувчилардан илонлар, ҳар хил калтакесаклар, тошбақа; қушлардан тувалоқ, тсрғай, чумчуқ, қарға, бургут, бойсғли, тсқайларда қирювул, қарчиғай, қирғий, кслларда ғоз, срдак ва б. учрайди. Балиқлардан сазан, лаққа, оқ амур, оқ қайроқ (жерех) ва б. ксп, ондатра ҳам бор.
Аҳолисининг асосий қисмини қорақалпоқ ва қозоқлар ташкил стади, шунингдек, сзбек, қирғиз, татар, рус ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. Аҳолининг сртача зичлиги 1 км2га 2 киши. Шаҳарликлар 17,1 минг киши, қишлоқ аҳолиси 25,5 минг киши.
Хсжалиги. Туман иқтисодий негизини пахтачилик ва чорвачилик ташкил стади. Т.т.да «Тахтакспирдон» саноат корхонаси, 123 та кичик ва срта хусусий корхоналар, 7 акяисдорлик жамисти, Қорақалпоғистон — Қозоғистон «Тахтақишлоқмаш» қсшма корхонаси, қурилиш ташкилотлари, автокорхона, савдо, маданий, маиший хизмат ксрсатиш шохобчалари бор. Алектр снергис Тахиатош иссиклик слектр стссидан олинади.
Туман қишлоқ хсжалиги. асосан, пахтачилик, галлачилик ва чорвачиликка ихтисослашган. Шоликорликка ва қоракслчиликка ҳам жиддий сътибор берилмоқда, шунингдек, боғдорчилик, сабзавот ва полизчилик ҳам ривожланган.
Т.т.да 32,7 минг га майдонда деҳқончилик қилинади. Лахта, дон, шоли, картошка, сабзавот ва полиз, емхашак скинлари скилади. Туманда 10 ширкат, 264 фермер хсжалиги, 1 фермер хсжаликлар уюшмаси мавжуд. Шундан 4 ширкат хсжалиги қоракслчиликка ихтисослашган, қолганларида, пахта, шоли буғдой етиштирилади. 264 фермер хсжалигидан 254 таси деҳқончилик, 3 таси боғдорчилик, 7 таси чорвачилик билан шуғулланади. Туман хсжаликларига 5 муқобил МТЛ хизмат ксрсатади.
Туман ва жамоа шахсий хсжаликларида 3997 қорамол (шундан 1316 сигир), 40255 қсй боқилади (2004), шунингдек, тус, йилқи, счкилар ҳам бор. 2003/2004 сқув йилида 23 умумий таълим мактабида 10446 сқувчи таълим олди. Мусика мактаби, 2 касбҳунар коллежи, чспон болалар мактабинтернати, тест маркази мавжуд. Маданист уйи, 25 кутубхона, 10 клуб муассасаси фаолист ксрсатади.
Туман марказий касалхонаси (235 срин), болалар касалхонаси, қишлоқ касалхонаси, стоматологис поликлиникаси, 13 фельдшеракушерлик пункти, 6 қишлоқ врачлик пункти ишлаб турибди (2004). Т.т.да «Айдос қала» санаторийси бор. «Тахтакспир тонги» туман газ. (қорақалпоқ тилида) чиқади.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
