ТОШКЕАТ ВИЛОЯТИ - ЎзА  таркибидаги вилост. А еспубликанинг шим.шарқида. 1938 й. 15 снвда ташкил килинган. Шим. ва шим.ғарбдан Қозоғистон А еспубликаси, шим.шаркдан Қирғизистон А еспубликаси, шарқяан Ааманган вилости, жан.дан Тожикистон А еспубликаси, жан.ғарбдан Сирдарё вилости билан чегарадош. Майд. (Тошкент ш. майдонисиз) 15,3 минг км2. Аҳолиси (Тошкент шахри аҳолисисиз) 2,4 млн. кишидан зиёд (2004). Вилост таркибида 15 та туман (Бекобод, Бука, Бустонлиқ, Зангиота, Оққсрғон, Оҳангарон, Ларкент, Лискент, Тошкент, Чиноз, Юқори Чирчиқ, Янгийсл, Ўрта Чирчиқ, Қибрай, Қуйи Чирчиқ), 17 шаҳар (Ангрен, Бекобод, Бска, Дсстобод, Келес, Олмалиқ, Оққсрғон, Оҳангарон, Ларкент, Лискент, Тошкент, Тсйтепа, Чиноз, Чирчиқ, Янгийсл, Янгиобод, Ғазалкент), 18 шаҳарча (Алимкент, Бсзсув, Гулбаҳор, Зафар, Искандар, Красногорск, Ауробод, Олмазор, Салор, Тусбсғиз, Чиғириқ, Чорвоқ, А­шонгузар, Янгибозор, Янгичиноз, Янгиҳаёт, Ўртаовул, Қибрай), 146 қишлоқ фуқаролари йиғини бор. Маркази — Тошкент ш. Табиати. Вилостнинг шим. ва шим.шарқий қисмлари Ғарбий Тсньшан тоғлари ва унинг тармоқлари (Қурама, Лиском ва Угом тоғлари) билан банд. А­нг баланд жойи Лиском тизмасидаги Аделунг тоғи (4301 м). Чатқол ва Қурама тоғлари орасида Оҳангарон дарёси кесиб стган, Оҳангарон платоси жойлашган. Вилост ҳудудининг катта қисми Сирдарё томон қисланиб борадиган тоғ олди текислиги (Чирчиқ—Оҳангарон водийси)дан иборат. Оҳангарон дарё водийси, Қурама тоғи, Ангрен—Олмалиқ атрофида фойдали қазилмалардан мис, полиметалл рудалари, олтин, кумуш, қсрғошин, алюминий хом ашёси, қснғир кумир, молибден конлари, плавик шпати ва дала шпати, турли хил қурилиш материаллари бор. Термал ва минерал сув захиралари куп. Вилост кучли сейсмик зонада жойлашган. Айниқса, Чирчиқ ва Оҳангарон ҳавзаларида аниқ сезиладиган зилзилалар бунинг ифодасидир. Жуда кучли зилзила 1868 й.да Тошкентда бслиб стди ва 1966 й.да такрорланди. Турли интенсивликдаги ер ости силкинишлар вақтвақти билан ҳозирги кунда ҳам давом стмоқда.

Иқлими кескин континентал. Қиши нам, нисбатан илиқ, ёзи узоқ, иссиқ ва қуруқ. Янв.нинг сртача траси — 1,3°, —1,8°, снг паст т-ра —34° (текисликда), —38° (тоғ стакларида), июлнинт сртача траси 26,8°, снг юқори т-ра 43—47°. Текислик қисмида йилига 250 мм, тоғ олдиларига 350—400 мм, тоғларда 500 мм ёғин ёғади. Ағиннинг ксп қисми баҳор ва қишда ёғади. Қор тоғлардагина узоқроқ сақланади. Вегетаяис даври текислик қисмида 210 кун. Дарёлари Сирдарё ҳавзасига мансуб (Сирдарё — срта оқими, уз. 125 км ва унинг ирмоклари — Чирчиқ, Лиском ва Оҳангарон). Булар Тсньшан тоғларидан бошланади ва сувидан слектр снергис олишда ва суғориш ишларида фойдаланилади. Суғориш каналлари: Бсзсув, Қорасув, Далварзин, Тошкент ва б. Тусбсғиз сув омбори («Тошкент денгизи»), Чорвоқ сув омбори, Оҳангарон сув омборларн бор.

Тупроклари: текисликда бсз тупроқ, тоғ стакларида (500—600 м баландликкача) типик бсз тупроқ, ундан баландроқда чимқснғир, юқррирокда стлоқидашт тупроқ, дарё террасаларининг қуйи қисмида, ер ости суви юза жойларда стлоқи ва ботқоқ тупроқ, дарё водийларида аллювиал тупроқлардан иборат. Т.в.нинг текислик қисми тсла ҳайдалган, Сирдарё буйларида кичик туқайлар (терак, тол, жийда, ҳар хил буталар) мавжуд. Тоғ стаклари ва тоғларда (1200—1400 м баландликкача) тоғ даштлари, юқорирокда сийрак арчазорлар, 2000 м дан баландда субальп ва альп стлоклари бор. Дарё водийларида терак, тол; тоғ стаклари ва тоғларнинг сртача баландликларида олмазор ва ёнғоқзорлар учрайди, тоғолча ссади. Текисликларда сарик. юмронқозиқ, қсшоёқ, калтакесаклар, чул тошбақалари, қалқонтумшуқ илон ва б., Сирдарё тсқайларида чисбсри, толай қуёни, қобон; тоғ стаклари ва тоғларда айиқ, тулки, тоғ қсйи, жайра, бсрсиқ, каклик, тсрғай, арча болтатумшуғи ва б., тоғ дарёлари ва жилғаларда қора балиқ, осман, лаққача учрайди. Вилост ҳудудида «Чимён», «Бурчмулла», «Боғистон», «Хумсон», «Оқтош» каби болалар оромгохлари, иклимий курорт ва дам олиш уйлари бор. Тошкентдан 20 км узоқликда «Тошкент минерал сувлари» бальнеологик курорти жойлашган. Т.в.да УгомЧатқол миллий боғи (майд. 574 минг га) ташкил стилган. Бошқизилсой бслимида метеорологис стсси (1956 й.дан) фаолист ксрсатади.
Т.в. қадимдан Буюк ипак йслидаги илмфан, хунармандчилик, маданист тараққий стган маконлардан бири булган. Хсжакент сқинидаги ғордан топилган тош даврига мансуб одам сусгининг қолдиклари ва қослардаги суратлар бу воҳада қадимда ибтидоий одамлар сшаганлигидан далолат беради.

Воҳанинг иклим шароити, серсувлиги, даре бсйи ва тоғ олди минтақаларининг ёввойи ссимликлар ва ҳайвонот дунёсига бойлиги кдд. тош давридаёқ одам сшаши учун қулай имконист сратган. Т.в.нинг қад. аҳолиси тсғрисида мил. ав. 5—2асрларга оид Юнон, Хитой ва б. Шарк, манбаларида баъзи маълумотлар сақланиб қолган. Ўлкани археологик жиҳатдан 19-а.да А. И. Веселовский, А. А. Диваев, А. Л. Остроумов, Е. Т. Смирнов ва б. сргандилар. 1920—30 й.ларда М. В. Воеводский, Г. В. Григорьев, В. Д. Жуков ва А. И. Тереножкинлар, 1941 й.дан М. Е. Массой раҳбарлигида Ўрта Осиё унти археологис кафедраси аъзолари, 1950 й.дан Ўзбекистон ФАнинг археолог олимлари Я. F. Ғуломов, Ў. Исломов ва А . Ҳ. Сулаймоновлар вилост ҳудудида текширув ишлари олиб бордилар. 1958 й.дан Т.в.нинг срта аср шаҳарлари ва қад. конларини Ю. Ф. Бурсков, 1966 й.дан Тошкент ш.ни В. А. Булатова раҳбарлигидаги гуруҳ илмий равишда срганган.

Ксп йиллик тадқиқотлар натижасида Т.в. археологик харитасига 760 та қад. манзилгоҳ, шаҳар ва қишлоқ харобаси, қад. конлар, қабристонлар, мудофаа ва ирригаяис иншоотлари туширилди. Т.в.да ибтидоий одамлар крлдирган дастлабки излар палеолит даврига тсғри келади. Бу даврга оид одамлар сшаган горлар ва оч иқ манзилгохлардан бири Кслбулоқ маконидир. Кслбулоқ сқинидаги Қизилолмасой ва Қсшсойдан қад. тош қуроллар ссалган устахона топилган. Мустье даврига оид манзилгохлар Обираҳмат ғорилдм, Хсжакент қишлоғи сқинидан, Чирчиқ воҳасида сса Қорақамиш ва Шсралисойдан топилган. Янги тош даври (неолит)га оид ашё Тошкент ш.нинг гарбида Қсшилиш деган жойдан топилган. Бу даврда куроллар майдалашган ва сони кспайган. Т. в.нингжез даври (мил. ав. 2минг йиллик) топилмалари Андроново, Тозабоғёп маданистига оиддир. Тош ва тскма тупроқдан қилинган қабристон қсрғонлар Чирчиқ ва унинг ирмоқлари бсйида, Обираҳмат, Бурчмулла (қ. Бурчмулла хазинаси) қишлоқлари, Искандар шаҳарчаларида очилган. Қабрлардан Андроново маданистига хос қслда ссалган сопол идишлар, билагузук, марварид ва маржонлар топилган. Жез давридан бошлаб рангдор ва қимматбаҳо металлар тоғ ён бағридаги конлардан қазиб олина бошлаган. Темир даврида вилост худудида скиф қабилаларнинг сакмассагет иттифоқига кирган слатлар сшаган. Уларга тегишли ёдгорликлар мил. ав. 6—4асрларга оиддир. Бу давр қабристонларидан (Бурчмулла сқинида) тирнаб безалган сопол идишлар, тош ва кумушдан ссалган зебзийнат буюмлари топилган. Чирчиқ водийсида Бурганлисойдан темир даврига оид сопол, металл, тошдан ссалган уйрсзғор буюмлари, жумладан, чойнаксимон тумшукли ва қулоқли қозонлар ва меҳнат қуроллари топилиб срганилган. Идишлар думалоқшаклда бслиб, сиртига ангоб бсёғи берилган. Мил. ав. 1 — мил.нинг 1-а.ларида Т.в. ҳозирги ҳудуди Қанғ давлати таркибига кирган. Т.в. строқ халкларининг маданисти ксшни ксчманчи чорвадор халклар маданисти билан чамбарчас алоқада бслган. Ксчманчи чорвадор халқлар ёдгорликларидан Қовунчитепа схши срганилган. Оҳангарон дарёсининг қуйи оқимида жойлашган Қанқа (қ. Харашкат) харобаси снг қад. шаҳарлардан бири бслган. Шаҳар мил. ав. 3—2 а.ларда вужудга келган. 1-а.га оид шаҳарлар Сирдарё водийсида Банокат, ОҳангаронОққсрғон оралиғида Киндиктепа ва Қовунчитепалар бслган. Бу ерлардан Тошкент ҳокимлигининг биринчи танга пуллари топилган. Бу даврда ҳамма майда шаҳар ва қсрғонлар Шош (Чоч) ва Илоқ (А­лоқ)қа бирлашган. 7-а.да қалъалари ва майда шаҳарчалари ксплиги учун Шошни минг қалъали давлат деб таърифлаганлар. Шулардан бири Тошкентнинг шим.да (ҳоз. шаҳар ҳудудида) жойлашган Оқтепа қсрғони бслиб, у мустаҳкам мудофаа деворлари билан сралган. Илк срта аср шаҳарларининг арки ва шаҳристони бслган.

Шаҳарларда ҳукумат уйлари, савдо ва хунармандчилик расталари тартиб билан жойлашган. Уларнинг майд. 20 га дан 65 га гача етади. Атрофдаги тоғлардан олтин, кумуш, мис қазиб олиш натижасида ҳунармандчилик юксалган. Кулолчилик ва чорвачилик ривожланган. Шош ва Илоқ давлатлари сз номларидан танга пуллар зарб қилган. Тангаларнинг юз томонига ваҳший ҳайвоннинг расми (силовсин ёки барс), орқа томонига паншахага схшаш там/а туширилган.

Илк срта асрларда аҳоли сртасида оташпарастлик кенг ёйилган. Оссуарийга одам сусклари солиб ксмилган қабрлар Тсйтепа, Қорахитой ва Тусбсғиздан (қ. Тусбсғизтепа) топилган. Оссуарийлар тухумсимон шаклда бслиб, қопқоғига ҳайвон суратлари солинган.

9—10-а.ларда Т.в. Сомонийлар давлати таркибига кирган. Бу даврда шаҳарлар ҳар томонлама ривожланган. 10-а. араб географлари Истахрий, Муқаддасий ва б. ксрсатишича, Хуросон ва Мовароуннаҳрда Шош вилости снг ксп шағарли (40 тага сқин) слка бслган. А­нг йирик шаҳарлардан вилост пойтахти Бинкат, Илоқ (А­лоқ) давлатининг пойтахти Тункат ва йирик савдоҳунармандчилик марказлари Харашкат, Шутуркат, Аужкат бслган.

Қад. шаҳар харобаларида стказилган қазилмалар шаҳарларнинг пайдо бслиши, ривожланиши ва кенгайиши ҳар хил тарзда кечганлигини ксрсатади. Шаҳарлар пойтахт бслгани, карвон йсллари устига жойлашгани, конлардан схши фойдалангани ва чорвадор ксчманчи халқлар билан алоқада бслгани учун ривожланган. Шаҳарларнинг майд. 20 га дан 200 га гача бслган. Т.в. ҳудудидан стган 2 машҳур карвон йслининг биринчиси Сирдарё, Бинкат, Харашкат, Худойкат орқали, иккинчиси бир оз шим.рокдан Чинозкат, Шутуркат, Дафниганкат, Исфижоб орқали стган. 9—10-а.ларда кончили к ишлари, металл сритиш, кулолчилик ва тсқимачилик тараққий стган. 10-а. географларининг маълумотларига ксра, Шош, Илокдан ҳар хил матолар, гиламлар, теридан ишланган ашёлар, ҳарбий қуроллар, сгарлар, металл буюмлар, чорвачилик маҳсулотлари ва ғалла ташқарига чиқарилган.

Тошкент ҳунармандлари томонидан ссалган хунармандчилик ва заргарлик буюмлари, қуроласлаҳалар буту н шарқяа шуҳрат қозонган.

Тошкент воҳаси сз тарихида такдирнинг ксп синовларини, шаҳар ва қишлокдарни вайронага айлантирган мсғуллар босқини каби оғир даврларни бошидан кечирган. Тарихий маноалардан маълум бслишича, фақат Амир Темур даврига келиб, воҳада қайтадан ривожланиш бошланган. Ксплаб шаҳарқишлоклар снгидан кад ростлаб, обод бслган. Вилост ҳудудидаги машҳур Зангиота мажмуаси Амир Темур томонидан қурилди. Бу ёдгорлик мажмуининг қуриб битказилиши кейинчалик Мирзо Улуғбек томонидан охирига етказилган.

Тарихдан маълумки, соҳибқирон Амир Темур Тошкент ш. ва Тошкент воҳасига ксп марта ташриф буюрган. Сирдарё бсйидаги мсғуллар вайрон қилган Банокат ш.ни қайта тиклаб уни сғли Шоҳрух номига Шоҳрухис деб атаган.

Аҳолиси. Т.в.даги аҳолининг зичлиги сртача 1 км2 га 157 кишини ташкил стади, асосан, сзбеклар (60,9%), шунингдек, рус (8,1%), қозоқ (14,3%), татар (2,5%), тожик (5,0%), корейс (2,8%), украин ва б. миллат (турк, қирғиз, уйғур, немис ва б. жами 80 миллат) вакиллари сшайди (2004). Чорвокдан тортиб Сирдарёгача вилост аҳолиси зич жойлашган. Айниқса, бир қанча йирик шаҳарлар занжиридан ташкил топган Тошкент агломераяиссида аҳоли жуда ксп. Т.в.даги кспчилик шаҳарлар пойтахтни улкан шода шаклида сраб олган.

Хсжалиги. Т.в. мамлакатнинг саноати юқори даражада ривожланган вилостлардан биридир. Унинг географик срни иктисодиётининг равнақ топишига имкон беради. Вилост хсжалик комплекси, асосан, пойтахт хсжалик комплексини тслдиради. Айни пайтда вилост республика саноат маҳсулотининг 20%ни, слектр снергиссининг 45%ни, ксмирнинг 98%ни, яементнинг 43%ни, пслат ва металл прокатининг 100%ни, рангли металларнинг асосий қисмини ишлаб чиқаради. Вштостда 190 та саноат, 160 дан ортиқ қсшма, 20 мингдан ортиқ кичик ва срта бизнес субъектлари фаолист ксрсатади. А­нг мухимлари: «Ғиштчи» (Ангрен), «Агат ва Фарҳод» (Бсстонлиқ тумани), «Металлурфемонт» (Бекобод), «Орион» (Қибрай тумани).

Саноатининг етакчи тармоклари — снергетика, машинасозлик, металлургис, ксмир, кон металлургисси, кимё саноати, пойабзал, пахта тозалаш, озиқ-овқат саноати, тсқимачилик ҳамда қишлоқ хсжалиги. маҳсулотларини қайта ишлаш.

Вилостда саноат корхоналаридан Бекободдаги Ўзбекистон металлургис, Олмалиқдаги конметаллургис, Янги Ангрен, Тошкент иссиқлик слектр стслари ҳамда Чирчикдаги стга чидамли ва қийин срийдиган металлар кти ишлаб турибди.

Чирчикдаги «А­лектркимёсаноат», Олмаликдаги «Аммофос» ва Ангрендаги «Ўзбекрезинатехника» ишлаб чиқариш. бирлашмалари А еспублика кимё саноатидаги йирик корхоналардан хисобланади. Бу корхоналарда қишлоқ хсжалиги. ва б. тармоқдар учун азотли ва фосфорли сғитлар, аммиакли селитра, капролактам ишлаб чикарилади. «Ўзбеккимёмаш», «Чирчиқ қишлоқ хсжалиги машинасозлиги», «Трансформатор» корхоналарида қишлоқ хсжалиги. учун зарур бслган пахта сеслкалари, культиваторлар, подборшчиклар ва сҳтиёт қисмлар ва б. ишлаб чикарилади.

Вилостдаги «Тошкенттибтехника» (Қибрай тумани), «ЎзБМЗ» (Тошкент тумани), «Гидравлика», «Ускуна қурувчи» (Зангиота тумани), Далварзин таъмирлаш заводи (Бекобод тумани), Тоғ транспорти ускуналарини таъмирлаш заводи, «Ангренгазмаш» (Ангрен ш.,) корхоналари йирик корхоналардан қисобланади.
Вилостда, шунингдек, «Оҳангароняемент», «Сантехқуйма», «Оҳангароншифер», «Оҳангаронлинпласт», «Бекободяемтаъмир», «Ғазалкентойна» каби қурилиш материаллари ишлаб чикарадиган ва қайта ишлайдиган корхоналар ҳам мавжуд бслиб, уларда яемент, шифер, керамика, ойна, ғишт, линолеум, темирбетон конструкяислари каби маҳсулотлар тайёрланади.

Озиқ-овқат саноати хам ривожланган. Бунда, асосан, маҳаллий хом ашёдан маҳсулот тайёрланади. Бу саноат гсштсут, ёғмой, унқандолат, виноарақ, тамаки ва б. тармокларни сз ичига олади.

Озиқ-овқат саноати пахтачилик маҳсулотлари, боғдорчилик, токчилик, сабзавотчилик, чорвачилик ва б.га асосланади. Вилостда 4 ун зди, консерва, пиво, арақ, нон ва нон маҳсулотлари здлари, шоли тозалаш корхоналари бор. Янгийсл ш. вилост озиқ-овқат саноатининг марказларидан бири. Бу ерда ёғ, консерва, вино ва спирт здлари, қандолат фкалари мавжуд. Чирчиқ, Олмалиқ, Ангрен ш.лари, Бекобод, Қибрай, Зангиота, Тошкент, Бсстонлиқ туманларида ҳам озиқ-овқат корхоналари ксп.

Қишлоқ хсжалигининг асосий тармоклари: пахтачилик, боғдорчилик, токчилик, пиллачилик; тоғ стакларида лалмикор деҳқончилик (асосан, буғдой ва арпа етиштирилади). Айниқса, мустақиллик йилларида соҳада иктисодиетнинг ксп тармокли турлари шаклланиб бораспти. Т.в.да 50 мингдан ортиқ деҳқон хсжалиги ва 7,5 мингдан ортиқ фермер хсжалиги фаолист ксрсатади. Бугунги кунда деҳқон ва фермер хсжаликларининг слпи маҳсулотдаги салмоғи 72%ни ташкил стади (2004).
Сснгги 10 йилда пахта уруғчилигини ривожлантиришга сътибор ортиб бораспти. Вилост пахта селекяисси ва уруғчилик соҳасида илмий изланишлар натижасида жаҳон талабларини қондирувчи тола, юқори ҳосилли ва тез пишар навлар сратилмоқда.

Т.в. 1990-й.ларгача СССА да каноп етиштириладиган сгона регион сди. Сирдарё ва Чирчиқ соҳилларида шоли етиштирилади. Кейинги йилларда вилостда қишлоқ хсжалиги. скинлари структурасини сзгартиришга алоҳида аҳамист берилспти. Лахтачилик, ғаллачилик асосий сринларни сгаллайди. Т.в.да шунингдек, картошка, мева ва резавор мевалар, узум етиштириш ҳам йил сайин ортиб бораспти. Лиллачилик билан шугулланилади. Чорвачилик ривожланган. Т.в.да 168 ширкат хсжалиги, 8 паррандачилик фкаси бор. Чорвачилик гсштсутга ихтисослашган.

Т.в.даги барча жамоа ва хусусий хсжаликларида 425,5 минг бош крамол (шу жумладан, 190,3 минг сигир), 20,2 минг чсчқа, 446,1 минг қсй ва счки, 4018,2 минг парранда бор (2003).

Чирчиқ — Оҳангарон водийси обикор деҳқончиликнинг асосий рнидир. Вилостдаги барча скин майд. 315 минг га, шу жумладан, ернинг 108,0 минг гектарига пахта, 135 минг гектарига бошокли дон скинлари, 5,8 минг гектарига техника скинлари, 17,4 минг гектарига картошка, сабзавот ва полиз, 39,7 минг гектарига емхашак скинлари скилади. Боғ, токзор 30,8 минг га ва 8,5 минг га срмонзорлар билан банд, пичанзор ва сйловлар 198,5 минг гектарни сгаллайди (2003). А­кинларни суғоришда, асосан, Чирчиқ дарёси, қисман Оҳангарон ва Сирдарёдан фойдаланилади.

Т. в. республика пойтахти аҳолисига сут, гсшт, тухум, мевасабзавот етказиб беради. Картошка ва сабзавот, асосан, Тошкент, Чирчиқ, Янгийсл, Ангрен ш.лари атрофидаги хсжаликларда скилади. Зангиота ва Қибрай туманлари Тошкент ш. аҳолисини картошка ва сабзавот билан таъминлашга ихтисослашган. Вилостда токчилик ва боғдорчилик ҳам схши ривожланган. Боғларда асосан, нок ва олма сстирилади. Боғларнинг асосий қисми Бсстонлиқ, Қибрай, Янгийсл, Ларкент, Оҳангарон, Зангиота, Тошкент, Қуйи Чирчиқ туманларида жойлашган. Шарқий тоғли ва тоғ стакларидаги туманларда, асосан, қсй ва счкилар боқилади. А­чкиларнинг 40% ангор счкилари, қсйлар сса ҳисор ва жайдари қсйлардир.

Вилостда Қуйи Чирчиқ «Балиқчи» тажриба намунавий балиқчилик бирлашмаси, Зангиотада Дамачи баликчилик кти, Янгийсл балиқ чавоқлари етиштириш давлат хсжалиги, Ихтиопатологис маркази (Тошкент) ва б. бор.

Транспорт. Т.в.даги т.й. узунлиги 354,2 км. Вилост ҳудудидан Ўрта Осиёдаги мустақил давлатларни Шарқий Европа шаҳарлари билан боғлайдиган т.й. линисси (шу жумладан, Москва — Тошкент — Туркманбоши) стади. Ангрен ш. ва Чорвоқ шаҳарчаси йсналишидаги т.й. тармоқлари Тошкентдан бошланади. Тошкент атрофидаги т.й.лар слектрлаштирилган. 2004 й.дан бошлаб Тошкент — Самарканд йсловчилар ташувчи слектр поезди қатнай бошлади. Вилостда автомобиль йслларининг тармоғи зич. Вилост аҳамистидаги автомобиль йслларининг умумий уз. 6,6 минг км (шу жумладан, қаттиқ қопламалиси — 5,9 минг км). Муҳим автомобиль йсллари: Катта Ўзбекистон тракти, Тошкент—Андижон—Ўш— Қашқар автомобиль йсли.

Маданий-маориф, соғлиқни сақлаш ва спорт. 2003/04 сқув йилида вилостда 897 умумий таълим мактабида 519,8 мингга сқин сқувчи таълим олди, 2 меҳрибонлик уйи (264 тарбисланувчи) фаолист ксрсатди.

Вилостда кадрлар тайёрлаш миллий дастури асосида снги таълим тизими шаклланмоқда. 2000 й.да вилостнинг 45 нафар сқувчиси «Умид» жамғармаси орқали чет сллардаги нуфузли олий сқув юртларига жснатилди. 2004 й.да Бсстонлиқ туманидаги 38мактаб қошида АҚШ USAJD ташкилотининг Ўрта Осиё ва Қозоғистонда спорт ва соғломлаштиришни тарғибот қилиш дастури асосида мактаб сқувчилари билан спорт ҳафталиги стказилди. Т.в. нинг барча шаҳарларида ҳамда Қибрай, Лискент туманларида «Боғчамактаб» мажмуалари ташкил стилган. Бу мажмуаларда болаларга чет тили, компьютер саводхонлигини сргатиш, алифбосиз сқишга сътибор берилган. «Меҳр ва мурувват йили» муносабати билан Олмалиқ ш.даги 80сонли махсус интернат мактаби биносини мукаммал таъмирлаш учун Олмалиқ тоғметаллургис кти томонидан 350 млн ссм микдорида маблағ ажратилиб, таъмирлаш ишлари олиб борилмоқда. 1998—2003 й.ларда снги қурилиш ва қайта таъмирлаш ҳисобига 29 та касбҳунар коллежи, 4 академик лияей фойдаланишга топширилди. Т.в. срта махсус, касбҳунар таълими бошқармаси тасарруфида 4 академик лияей ва 67 та касбҳунар коллежи мавжуд бслиб уларда 57,4 мингга сқин сқувчи таълим олмоқда. 2004 й.да Тсйтепа ш.да ижтимоийиқтисодий касбҳунар коллежи фойдаланишга топширилади.

Академик лияей ва касбҳунар коллежларини сқувлабораторис жиҳозлари ва ускуналари билан таъминлаш, турли мавзуларда илмийамалий семинар стказиш лойиҳалари бсйича танловлар ташкил қилиш борасида Жан. Корес, Германис давлатлари билан ҳамкорлик қилинмоқда.

Ўрта махсус, касбҳунар таълими тизими бсйича 2003 й.да Америка ҳамкорлик ташкилоти (АКСЕЛС) томонидан «Аъло таълим учун мукофот» дастури асосида лияейлар ва касбхунар коллежлари директорлари, инглиз тили сқитувчиларининг тақдимот семинарлари стказилди.

2004 й.да 757 сқувчи сқишни имтиёзли диплом билан тугатди. Вилостда 2 олий сқув юрти (Тошкент аграр унти, Тошкент вилост педагогика инти) бор. Уларда 10,1 минг талаба таълим олади (2004).

Т.в.да снг йирик и.т. институтлари, боғдорчилик, токчилик ва виночилик, ғсза селекяисси ва уруғчилиги, пахтачилик, чорвачилик, ипакчилик ва срмон хсжалиги, суғориш техникаси и.т. институтлари, қишлоқ хсжалиги.гини механизаяислаш ва слектрлаштириш Ўрта Осиё инти, Ўрта Осиё рангли металлургис лойиғалаш, Шоликорлик и.т. институти ва б. жойлашган.

Т.в.да 4 слкашунослик музейи, 501 оммавий кутубхона (7141,6 минг нусха асар), 169 клуб муассасаси, 35 болалар мусиқа ва санъат мактаби (6323 сқувчи), маданист уйлари, 746 бадиий ҳаваскорлик жамоалари, 3 маданист ва истироҳат боғи бор. Т.в. ва Тошкент ш.дан Тсйчи ҳофиз, Зокировлар, А ажабовлар сулолалари, акаука Шожалиловлар; Ўзбекистон халқ ҳофизлари: Муҳаммаджон Каримов, Фахриддин Умаров, Очилхон Отахонов; Ўзбекистон халқ артистлари: Турғун Алиматов, Ориф Алимаҳсумов, Ауриддин Ҳайдаров, Ўзбекистонда хизмат ксрсатган артист Тошпслат Маткаримов ва б. етишиб чиқдилар. Вилостда халқ ҳунармандчилиги ривожланган.

Соғлиқни сақлаш. Т.в.да 10361 сринли 96 касалхона муассасаси, 42 дорихона, вилост тез тиббий ёрдам маркази бслимлари, 334 амбулаторисполиклиника муассасаси ишлаб турибди. Шулардан 174 қишлоқ врачлик пункта, 43 қишлоқ врачлик амбулаторисси, 11 стоматологис поликлиникам, талабалар поликлиникаси ва 195 фельдшеракушерлик пункти ва б. тиббиёт муассасалари фаолист ксрсатади.

Т.в.да стган 1996—2003 й.лар мобайнида 174 қишлоқ врачлик пунктлари барпо стилди, 119 қишлок, шифокорлик амбулаторисси ва фельдшеракушерлик пунктлари қишлоқ шифокорлик пунктларига айлантирилди. 1999— 2003 й.ларда вилостда 150 сринли вилост клиник шифохонаси, 170 сринли вилост туғруқ мажмуаси, 90 сринли вилост юқумли касалликлар шифохонаси, 60 сринли наркологис диспансери, 120 сринли вилост руҳийасаб касалликлари диспансери, 100 сринли вилост силга қарши кураш диспансери, аёллар репродуктив саломатлигини тиклаш маркази, Юқори Чирчиқ туманида 40 сринли «Ауроний» шифохонаси, Бекобод, Тошкент, Ўрта Чирчиқ, Қибрай туманларида снги туғруқ мажмуалари ишга туширилди. Улар замонавий тиббиёт аппаратлари, асбобускуналар билан жиҳозланди. Т.в.даги барча тиббий муассасаларда 5032 дан зиёд врач, 22106 срта тиббий ходим ишлайди. Вилост ҳудудида 95 та болалар оромгохдари, 5 та дам олиш зоналари, 10 санаторий, 14 та санаторийпрофилакторий, 3 дам олиш уйлари, 7 та пансионат, 2 болалар санаторийси фаолист ксрсатади. Тошкент ш.дан 90 км шим.шаркда Чатқол тоғ ён бағирларида «Чимён» дам олиш зонаси жойлашган.

Спорт. Вилостдан спортнинг футбол, баскетбол, волейбол, сув полоси, мини футбол, қсл тспи, шахмат ва б. бсйича спортчилар мамлакат мусобақаларида иштирок стиб келмоқдалар. Т.в.да 49 стадион, спорт мажмуаси, 16 сузиш ҳавзаси, 38 теннис корти, отчопар, велотрек, 624 спорт зали, 45 отиш тири, 683 баскетбол, 994 волейбол, 359 қсл тспи, 667 футбол майдони бор. Бугунги кунда 1701 та жисмоний тарбис ва жамоаларида 600 мингга сқин киши жисмоний тарбис ва спорт билан шуғулланади.

Ўтган давр мобайнида вилостда снлаб жаҳон, Осиё, республика чемпионлари етишиб чикди. Д. Мансуров сркин кураш, А . Саидов ва И. Альборовлар бокс, А­. Акбаров, С. Зокиров, А. Бобожонов ва М. Каликуловлар дзюдо, М. Иностова стол тенниси, Д. Турчин, М. Тарасов, Ю. Борзова. Д. Стрижковлар байдарка ва канос, В. Смирнов енгил атлетика, С. А¦ой сузиш бсйича Афина 2004 Олимпиадасига йслланмаларни қслга киритишди. Катар давлати пойтахти Доха ш.да бслиб стган стол тенниси бсйича Осиё чемпионатида А. Дюгай олтин медалга сазовор бсдди. 2004 й. май ойида Доғистоннинг Махачқала ш.да стказилган йирик халқаро турнирида Д. Мансуров 1сринни сгаллади. Вилост жамоаси республика миқёсида улоқ, енгил атлетика, бокс, дзюдо, стол тенниси, қсл тспи, волейбол ва б. спорт турлари бсйича 1 ва совринли сринлар соҳиблари бслишди.

Вилостда спорт турлари орасида футбол тобора оммавийлашмоқда. Футбол бсйича мамлакат чемпионатининг олий лигасида «Дсстлик» (Тошкент вилости), «Металлург» (Бекобод), «Кимёгар» (Чирчиқ), «Семурғ» (Ангрен) жамоалари вилост шарафини ҳимос қилмоқдалар. «Дсстлик» командаси икки бор мамлакат чемпиони ва бир марта биллур соврини соҳиби бслди.

Т.в.да халқаро тоифадаги спорт усталари, спорт усталигига номзодлар, 1тоифадаги спортчилар тайёрланди.

Адабиёти. Тошкент воҳаси Шарқ адабиётининг қад. марказларидан. Шайх Аҳмад Тарозийнинг Мирзо Улуғбекка бағишлаб ёзилган асарида Мавлоно Лутфийнинг она ватани Тошкент бслган, деган фикр илгари сурилган. 14—16-а.ларда шоир Бадриддин Чочий, машҳур тарихчи, ҳуқуқшунос, таржимон Ксҳакий, 16-а.да Зайниддин Восифий Т.да сшаб ижод қилганлар. Хожа Аҳрор таклифи билан Тошкентда Жомий ҳам бслган ва улуғ мозоротларни зиёрат қилган. Тошкентлик тарихчи ва геофаф олим Муҳаммад Солиҳ «Тарихи жадидаи Тошканд» асарини езди. Дилкаш, Гулшан, Алмаий, Камий каби шоирлар вос га етди. Авлоний, Аозимахоним, Мирмухсин Шермуҳамедов, Сидқий Хондайлиқий (Шавкат), Хислат, Мискин, Тавалло каби истеъдодлар етишиб чикди. Шоир Акмал етук олим сифатида ҳам ном чиқарган. Дилафгорнинг тошбосмада девони чоп қилинган, А­лбек туркологтилшунос, таржимон ва журналист сифатида ижод қилди. 20-а.нинг 20—30-й.ларидаги Тошкент адабий ҳаётида Абдулла Қодирий, Ойбек, Ғафур Ғулом. Боту, Зиё Сайд, Ойдин, Зулфис, Ғайратийларнинг срни катта. Т.в.да В. Ғафуров, А. Убайдуллаев, Музайсна Алавис, М. Самадов, Усмон Умрзодалар ижод қиддилар. Ўзбекистон халқ шоири А ауф Ларфи, ёзувчи Ҳ. Султанов, шоирлар Абдулла Шер, Ш. Салимова, М. Тоиров, О. Отахоновлар Т.в.да туғилиб камол топган адабиёт намосндаларидир.

Матбуот, радио ва телевидениеси. Т.в.да 2 та вилост («Тошкент ҳақиқати», «Ташкентскас правда»), 16 туман, 9 шаҳар газ. чиқади. Вилостда, шунингдек, 17 тармоқ, 7 жамоат газ. ва 1 журнали нашр стилади. 38 матбаа корхонаси фаолист ксрсатади.

Т.в.да (Тошкент ш.да) тажриба радиосшиттиришлар дастлаб 1926 й. бошланган. 1927 й. 11 фев.да қуввати 2 кВт бслган оммавий радиостаняис ишга туширилиб, мунтазам радиосшиттиришлар олиб борилган. 1929 й.дан бошлаб мунтазам радиогазета сшиттиришлари берилган. 1930 й.дан қуввати 20 кВт бслган А В радиостаняисси ишлай бошлаган.

А еспублика миқёсидаги сшиттиришлардан ташқари, Тошкент ш. ва вилост радио тингловчилари учун ҳар куни Тошкент шаҳар ва Тошкент вилост радиосшиттириш бош таҳриристи тайёрлаган сшиттиришлар берилади (1971 й.дан). Шунингдек, «Ориат Доно», «Ориат ҒМ» радиостаняислари фаолист ксрсатади.

Телевизион сшиттиришлар 1956 й. 5 носб.дан бошланган. 1971 й.дан рангли телевизион ксрсатувлар берилмоқда. Тошкент ш. ва Т.в. учун мслжалланган ксрсатувлар бош таҳриристи «Ўзбекистон» ахборот дастури, «Шаҳар юмушлари», «Давра суҳбати», «Мулоқот», «Ҳамшаҳарлар», «Шаҳар портрети», «Оила», «Мезон», «Олтин бешик», «Баҳс» каби ксрсатув туркумларини тайёрлайди. Вилостда, шунингдек, «Олмалиқ—ТВ», «Лслат», «Чирчиқ—ТВ», «Бекобод ойнаи жаҳон», «Орбита ТА К» телестудислари ишлаб турибди.

Меъморий ёдгорликлари. Вилост ҳудудида илк срта асрларда бунёд стилган шаҳар, ксшк ва саройлар хароба ҳолида тупроқ остида қолиб кетган. Ўрта асрларга оид йирик меъморий биноларнинг аксари кисми Тбшкент ш.да бунёд стилган. Улардан 14—19аларда қурилган мақбара ва мадрасаларнинг айримларигина ҳозиргача сақланган.

Зангиота мажмуаси Т.в.даги снг машҳур, Ўрта Осиёдаги ноёб меъморий ёдгорликдир. Зангиота қишлоғида жойлашган мазкур ёдгорлик 15— 20-а.лар давомида қурилган. Зангиота мақбараси, пештоқли айвон, зиёратхона, гсрхоналардан иборат. Мажмуа таркибида Анбар биби мақбараси ҳам бор.

Бекобод туманида Қизилмозор мақбараси жойлашган. Т.в.даги туман марказларида 2жаҳон урушида ҳалок бслганлар хотирасига, жумладан Чирчиқ ш.га кираверишда, Бсзсув канали соҳилида, Янгийсл ш.да, Ларкент ш.даги ёдгорликлар срнатилган.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

ТОШКЕАТ ВИЛОЯТ ЛЕДАГОГИКА ИАСТИТУТИ — педагог кадрлар тайёрлайдиган олий сқув юрти. 1967 й. Тошкент вилостининг Ангрен ш.да очилган. Интда 6 фт (мат. ва касбий таълим, бошланғич таълим методикаси, тарих, филол., хорижий тиллар, тиббиётгеогр.), сиртқи фт ва бслим, 29 кафедра, 17 сқув лаб., 21 бслим ва марказ, жумладан, сқув, магистратура, ички назорат ва мониторинг, маркетинг, маънавист ва маърифий ишлар, иқтидорли талабалар билан ишлаш бслимлари, «Камолот» ёшлар ижтимоий ҳаракатининг инт бслими, ахборот технологисси ва масофадан сқитиш маркази, кутубхона (85 мингдан ортиқасар) мавжуд. Интда 18 таълим йсналиши (мат.информатика, касбий таълим, пед.психологис, мактабгача тарбис ва болалар спорти, тарих, миллий истиклол госси, ҳуқуқ ва маънавист асослари, жисмоний тарбис ва жисмоний маданист, кимё ва скологис, геогр. ва иктисодий билимлар асослари, биол. ва инсон фаолисти хавфсизлиги, сзбек тили ва адабиёти, қозоқ тили ва адабиёти, рус тили ва адабиёти, инглиз тили, тасвирий санъат ва муҳандислик графикаси, физикаастрономис, бошланғич таълим) буйича бакалаврлар, 3 мутахассислик (сзбек тили, биол., кимё) бсйича магистрлар тайёрланади. 2003/04 сқув йили интда 4633 талаба таълим олди, 360 сқитувчи, жумладан, 5 фан дри ва проф., 68 фан номзоди ва дояент ишлади. Инт фаолисти И. Т. Арматов, Д. Т. Тсхлиев, У. Абдиев, Г. Лардаев, М. Б. Бобоев, Ш. А­ргашев, М. Миркомилов, Г. Б. Аиёзов каби проф.сқитувчилар номи билан боғлиқ. Интда «Чотқол зиёкори» газ. нашр стилади (2002 й.дан). 2004 й. гача инт 1,4 мингдан ортик, мутахассис тайёрлади.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан