To'rtko'l tumani haqida ensiklopediyalarda  ( 10587 marta o'qilgan) Chop etish

1 B


muxbir  22 Yanvar 2010, 11:02:50

ТЎА ТКЎЛ ТУМААИ — Қорақалпоғистон А еспубликасидаги туман. 1927 й. 3 июлда ташкил стилган. Ғарбдан А­лликқалъа тумани, жан.ғарбдан Хоразм, шарқдан Аавоий ва Бухоро вилостлари бн чегарадош. Майд. 7,5 минг км2. Аҳолиси 161,2 минг киши (2004). Туманда 1 шаҳар (Тсртксл), 14 қишлоқ (овул) фуқаролари йиғини (А. Дурдиев, Жамбасқала, Калтаминор, Кскча, Отауба, Охунбобоев, Оқбошли, Оққамиш, Лахтачи, Тозабоғёп, Уллубоғ, Чубукли, Шсрахон, Қумбоскан) бор. Маркази — Тсртксл ш.

Табиати. Туман худуди Амударёнинг снг соҳилида, пастбаланд текисликда (169— 206 м) жойлашган. Шим.шарқ ва шим. қисми Қизилқум чсли бн банд. Бир канча шср ксллар (шим.ғарбида Сувёрган, шим.шарқида Ссккили, шим.да Жумакетган ва б.) бор. Сувёрган кулидан шаркда катта майдонлар шсрхоклардан иборат. Туман ҳудуди, асосан, Лахтаарна (27,5 км), Боғёп (9,0 км), Калтаминор (72,0 км), Оқбошли (18 км), Шсрахонеп (10,0 км), Анбошқалъа (45,5 км), Аразқалъа (17,0 км), Амиробод (9,0 км), Битлеу (24,7 км), Бсзёп (18,0 км), Бетон (31,0 км) каналларидан сугорилади. Зах сувлар 433,3 км узунликдаги 21 та коллектор системаси орқали туман ҳудудидан чиқарилади. Тупроқлари шсрхок, қумлоқ, бсз тупроклардан иборат. Аввойи ссимликлардан жийда, туранғил, тол, саксовул, юлғун, снтоқ, қамиш, оқбош, шсра, ажриқ ссади. Аввойи ҳайвонлардан чисбсри, қобон, қуён, тошбақа, жайран, ондатра, юмронқозиқ, калтакесаклар; қушлардан қирғовул, чумчуқ, тсрғай, қарға, бойсғли ва б. бор. Иклими кескин континентал. Янв.нинг сртача траси —4,9°, снг паст тра —28°, —35°, июль ойининг сртача траси 28,2°, снг юқори тра 44°. Йиллик ёғин 100 мм. Вегетаяис даври 150—200 кун.

Аҳолиси, асосан, сзбеклар (62%), туркманлар (23,8%), қозоқлар (9%), қорақалпоқлар (5,5%), шунингдек, рус, татар, украин ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. Аҳоли зичлиги сртача 1 км2 га 21,5 киши. Шаҳар аҳолиси 50,8 минг киши, қишлоқ ағолиси 110,4 минг киши (2004).

Хсжалиги. Туман иқтисодий негизини пахтачилик ташкил стади. Шу сабабли туман саноати ҳам пахта хом ашёсини қайта ишлашга ихтисослашган. Т.т.да 7 саноат корхонаси, жумладан, пахта тозалаш зди (Тсртксл), асфальт ва темирбетон здлари, Узбекистан—Туркис— Америка «Тсрткслтекс» қсшма корхонаси, «Тсрткслмой», «Тсрткслёғ» қсшма корхоналари, 13 акяисдорлик жамисти, 228 кичик ва срта хусусий корхоналар, аҳолига хизмат ксрсатувчи кичик корхоналар ва б. бор.
Чорвачилик, ипакчилик, боғдорчилик сабзавот ва полизчилик ҳам ривожланган. Туманда пахтачиликка ихтисослашган 11 та ширкат, 4 та деҳқонфермер хсжаликлари уюшмалари; қоракслчиликка ихтисослашган «Қизилқум» чорвачилик хсжалиги фаолист ксрсатади.
Туманда 580 дан зиёд фермер хсжалиги бслиб, улар деҳқончилик, боғдорчилик, чорвачилик бн шуғулланади. Лахта етиштиришнинг 40%, ғалла етиштиришнинг 40%, сабзавотполиз маҳсулотларининг 60—70% фермерлар ҳиссасига тсфи келади. Жами 22,2 минг га майдонда деҳқончилик қилинади. А­кин майдонларига пахта, картошка, сабзавот ва полиз, озука скинлари скилади. 218 га ер боғлар бнбанд, шундан, 178 гектари мевазор. Ўрмонлар — 49,8 минг га. Ширкат ва фермер хсжаликларида 7,7 минг қорамол (шундан 2,2 мингдан зиёд сигир), 30,1 минг қсй, 1,2 минг йилқи, 682 тус боқилади.
Автомобиль йсллари уз. 1152 км (шундан асфальт ётқизилгани 308 км), т.й. 140 км. Туман ҳудудидан Амударё оқиб стади (туман ҳудудидаги уз. 50 км). 65 умумий таълим мактабида 36,6 минг сқувчи таълим олади (2004). 6 касбҳунар коллежи (банк, тиббиёт, қ.х., саноаттранспорт, маиший хизмат, енгил саноат), сил касаллигини даволаш санаторий мактабинтернати (240 сқувчи) фаолист ксрсатади.
Туманда 12 клуб муассасаси, 10 маданист уйи, халқ театри, 34 кутубхона, 2 слкашунослик музейи, 2 уймузейи, санъат мактаби, касалхона (625 срин), 2 тиббий диспансер (95 срин), 4 қишлоқ участка касалхонаси, 22 врачлик даволаш профилактика шохобчаси ва б. тиббий муассасаларда 270 врач ишлайди. Қорақалпоғистон А еспубликаси ксп тармоқли санаторийси (80 срин, А. Дурдиев хсжалигида) мавжуд.
Туманда (1933 й.дан «Дсстлик байроғи») 2004 й.дан «Тсрткслнома» (сзбек тилида, адади 3000), «Мекен» (туркман тилида, 2004 й.дан, 2001 й. 1 снв.дан «Ойдин йсл», адади 1000) газ.лари чиқади.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


Fayzbek  12 Iyun 2010, 16:26:35

To'rtkul tumani Ko'kcha

[вложение удалено Администратором]

Qayd etilgan