Chunki bu sahobalar urush uchun emas, balki Najd xalqiga Rasulullohning da’vatlarini yetkazish uchun elchi qatorida yuborilgan edilar. Arab odaticha, elchilarni o‘ldirish bu yoqda tursin, alarni mehmon o‘rnida ko‘rishib, hurmat qilishur edi va o‘z raislaridan bo‘lgan Abu Omir ularni ziyon-zahmatdin saqlamoqchi bo‘lib, Rasulullohga va’da bergan edi. Va’dasiga vafo qila olmaganligi uchun u kishi ham qattiq qayg‘urib, shu sababdin o‘zi ham vafot topdi. Chunki Rasululloh: «Men bularni iymon kelturmagan qabila ichiga yuborishni yaxshi ko‘rmagan edim. Bu ish ersa qo‘rqinchli edi. Bu fojianing bo‘lishiga Abu Omir sababchi bo‘ldi», dedilar. Arab raislariga bundoq ishlar o‘z odatlaricha o‘limdan ham qattiqroq ko‘rinur edi. Mana shuning uchun bu ishning or-nomusiga chiday olmasdin xafaligi oshib, ajaliga sabab bo‘ldi. Bundin oldinroq o‘tgan Raji’ voqeasi, bu aytilayotgan Mauvna fojiasi har ikki musibat xabarini Rasululloh bir kunda eshitdilar. Bu ikki voqeada shahodat topgan sahobalar soni saksonga yetgan edi. Uhud urushida o‘tgan ishlar eskirmay turib, uning ustiga bu musibatlarning bo‘lishi musulmonlarga qattiq ta’sir qildi. Shu adabsizlikni qilgan uch qabiladan Rasululloh qattiq ranjidilar. Qirq kungachalik, bomdod namozining ikkinchi rakatida rukudin yonib (qaytib) sajda oldida Qunut duosini o‘qib, shahidlarni duo qildilar. Shofe’y mazhabida bomdod namozida Qunut duosin o‘qish shundin qoldi. So‘ngra Jabroil alayhissalom Rasulullohga shu mazmunda vahiy keltirdikim, bu shahidlar esa rahmat nuriga cho‘mdilar. Alloh bulardin rozi bo‘ldi. Bular Allohdin rozidurlar.
Imom Zarqoniy rahmatullohi alayhi aytibdur:
— Bu xiyonatni qilguvchi uchta qabila: Ra’l, Zakvon, Asbataga bezgak vabosi paydo bo‘lib, xiyonatlaridan so‘ngra ko‘p o‘tmay yetti yuz kishi halok bo‘ldi. Shu musibatga boshchilik qilgan qabila raisiga iymon nasib bo‘lmay, kofirlik holda o‘ldi. Shuni bilmak kerakkim, bunday musibatlar o‘tgan payg‘ambarlarga ham ko‘p bo‘lgandir. Ammo bizning Payg‘ambarimizga hammadin ham ko‘p bo‘lgandir. Shuning uchun Rasululloh aytdilar:
«Ashaddunosi baloan al-anbiyou summa avliyou summal laziyna yaluvnahum summal amsalu fal amsal», ya’ni: «Bu dunyoda baloning qattiqrog‘i payg‘ambarlarga bo‘lur, keyin avliyolarga, keyin bulardin tubanroq darajalik kishilarga, eng oxiri mo‘minga, kattaga kattaroq, kichikka kichikroq, har kimga o‘z darajasiga qarab, dunyo musibatlaridan yetib turadur». Shu uchunkim, alar bu musibatlarga sabr qilib, ulug‘ ajr topgaylar. Buning oqibati ular uchun yaxshilik bo‘lgay. Lekin shunday ishlarning aniq sirini Allohdin o‘zga hech kim bila olmas. Aning ne’matlariga shukr qilib, mehnatlariga sabr qilmoqdin o‘zga bandaning chorasi yo‘qdur.

BANIN-NAZIR G‘AZOTI

Madina atrofida qishloq qilib o‘ltirishgan bir toifa yahudiylar bor edi. Ular biz Horun alayhissalomning avlodlarimiz, deyishardi. Islom kelmasdin ilgari madinalik Xazraj qabilasi bilan birlashib, do‘stlik ahdini bog‘lamish edilar. Rasululloh Madinaga hijrat qilib kelganlaridan keyin shu yerdagi yahudiylar bilan tinchlik haqida bir shartnoma tuzgan edilar. Lekin yahudlar bu ahdnomani buzdilar. Ko‘ngillarida yashirinib yotgan hasadlari yana qo‘zg‘oldi.
Voqea shundoq erdikim, bir kuni Rasululloh bir necha sahobalarni olib, bir ish to‘g‘risida shu yahudiylar bilan so‘zlashgani keldilar. Ular ham hurmat ko‘rsatib: «Ey Abul Qosim, xush keldingiz, sizga ziyofat tayyorladik, uni yegizaylik, so‘ngra nima hojatingiz bor ersa, albatta ado qilgaymiz», deyishib Rasulullohni bir uy soyasiga joy solib o‘tkazdilar. Keyin bularning ko‘ngillariga shayton kirib, niyatlari buzildi. Rasulullohga qasd qilmoqchi bo‘lib, yahudiylar o‘zaro shundoq qarorga keldilar: «Muhammadni o‘ldirmoq uchun bunday payt hech vaqt kelmaydi, endi bu fursatni o‘tkazmasdan, buning ishini shu yerda tamom qilaylik. Bir kishi yashirincha tom ustiga chiqsun va katta tosh bilan Muhammadni boshiga urib, o‘ldirsin. Shu bilan bundin hammamiz qutulgaymiz. Qolgan yo‘ldoshlarini qochirmay, barchasini asir olgaymiz. Bularni Makkaga eltib, qonlariga tashna bo‘lib turgan Quraysh xalqiga og‘ir baho bilan sotgaymiz», deyishib, shu xiyonatni qilmoqqa ahd qildilar.
Mana shu chog‘da Jabroil alayhissalom vahiy keltirib, bu xabarni Payg‘ambarimizga bildirdilar. Darhol Rasululloh hojat qilmoqchi bo‘lib, tashqariga chiqqanlaricha qaytib u joyga kirmasdin, yo‘lga tushib Madinaga qarab jo‘nadilar. Ammo bu ishdin sahobalarning xabarlari yo‘q edi. Rasululloh qaytib kirmasdin kechikib qolganlari uchun tashvishlanib, hammalari tashqariga chiqishib, Rasulullohni ko‘rmagach, hayronlikda qoldilar. Shu orada Madina tomonidan kelayotgan bir odam Rasulullohning Madinaga ketayotganlarini yo‘lda ko‘rdim, deb xabar berdi. Buni onglashib, sahobalar chopganlaricha Rasulullohga yetdilar. So‘ngra aytdilarkim:
— Siz bir ishga shoshilgandek bo‘lib u joydin chiqib, qaytib kirmadingiz. Bizlar xabarsiz qolib, sizdan ko‘p tashvishlandik, buning sababi nima ekanini bilmadik? — dedilar.
Anda Rasululloh:
— Yahudlar meni o‘ldirish uchun qasd qilmish edilar. Bu haqda Jabroil alayhissalom vahiy keltirib, menga bildirdilar, shu uchun alardin saqlanib qaytib kirmadim, — dedilar.

Shunday qilib, yahudlarning qilgan xiyonatlari ma’lum bo‘ldi. O‘rtada tuzilgan ilgarigi ahdnoma shartlarini o‘zlari buzdilar. Rasulullohga qilgan xiyonatlarini yuzaga chiqardilar. Bu xiyonatlari hammaga ma’lum bo‘lgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Muhammad ibn Salamani ularga yuborib, bir necha kun ichida xoinlar arab tuprog‘idan chiqib ketsunlar, deb amr qildilar. Bu farmon borgandin keyin boshlariga qiyomat kelib ichlariga g‘ulg‘ula tushdi. Bu ishga sabab bo‘luvchilarni yomonlab, alarga ta’na aytishdilar. Islom ahliga qazigan chuqurlariga o‘zlari yiqildilar. YOpiq turgan ofat eshigini o‘zlari ochganlikdan uni yopish uchun Rasulullohga uzr aytmoqqa tillari yo‘q edi. Mana shunday bo‘lgach, nochor qolishib, joy-jo‘shlarini, bog‘-bo‘stonlarini tashlashib ketmoqchi bo‘ldilar. Mana shu chog‘da bularning do‘stlari — Madina munofiqlaridan yashirincha xabar keldikim: «Biz sizlar bilan birgadurmiz. Agar Muhammad bilan urushar bo‘lsangiz, yordamga tayyordurmiz», deb yahudlarga va’da qildilar. Bularning so‘ziga ishonishib, ko‘chishni kechiktirdilar.
Buni ko‘rib Rasululloh urush jamalg‘usini qilishga buyurdilar va yetarlik askar yig‘ildi. Tug‘ bayroqlar bog‘lanib, bosh tug‘ni Hazrati Aliga berdilar. Madina shahriga ibn Ummu Maktumni voliy qilib, so‘ngra dushman ustiga yurish qildilar. Bu xabar yahudlarga eshitilgach, qarshi chiqib urusholmay, qo‘rqqanlaridan qochib qo‘rg‘onlariga kirishdi. Rasululloh olti kecha-kunduz qo‘rg‘onni qamal qildilar. Shungachalik yordamga va’da bergan Madina munofiqlaridan xabar bo‘lmagach, alardin umidlari uzilib, boshqa yo‘l topisha olmaganlaridan keyin, Rasulullohga elchi yuborib:
— Urush qurollarimizni butunlay topshiraylik, har bir oilaga o‘zimiz xohlaganimizcha bir tuya yuk mol olaylik, jonimizga omonlik berilsin, shu bilan arab tuprog‘idan chiqib ketaylik, — dedilar.
Rasululloh bunga rozilik bildirdilar. So‘z shunga to‘xtalgandin so‘ngra, yahudlardin bir qanchalari Xaybarga ko‘chishib, qolganlari esa Shom tuprog‘idagi Azru’ot degan joyga ketishdi. Bulardin qolgan butun mol-dunyolari xazinaga olindi. Rasululloh bu g‘animat mollardin faqir miskinlarga, yetim bolalarga, tul xotunlarga nasiba chiqarib, alarga ulashib berdilar. O‘rtada qon to‘kilib, urush bo‘lmaganlikdan askarlarga bu moldin berilmadi. Chunki bu voqeada o‘lja tushgan mollarni ba’zi sahobalar Islomdin ilgarigi arablar odatlaricha bo‘lishib olmoqni istadilar.
Mana shu chog‘da tushgan Hashr surasidagi oyatlarning hukmiga qarab, Rasululloh bu mollarni xazinaga olib, shariat buyurgan o‘rniga berdilar. Shu kundan boshlab, urushda olingan o‘lja mollarini bo‘lish usuli arab odatlaricha bo‘lmay, balki Qur’on hukmiga bog‘landi. Shunday bo‘lib, bu safarda urush-talash bo‘lmasdin, bularning sharridan musulmonlarni Xudo qutqardi.

ZOTIR-RIQO’ G‘AZOTI

Voqea shundog‘ erdikim, shu yilning Rabiul-oxir oyida Rasulullohga xabar yetdi. Najd ahllaridan Bani Muhorib, Bani Sa’laba boshliq bir necha qabilalar birlashib, Rasulullohga qarshi urush ochmoqchi emishlar. Buni onglashlari bilan bularga qarshi tayyorgarlik ko‘rib, yetti yuz kishilik qo‘shin tuzib, safarga chiqdilar. Bu navbat Hazrati Usmon Madinaga voliy qo‘yilgan edilar.
Bir necha kun yo‘l yurishib, dushman yeriga kirgandin so‘ng, ko‘rdilarkim, xotun-bolalardin boshqa hech kim qolmabdur. Ular askarning kelishini anglab, qo‘rqqanlaridan ulgurolmay, xotun-bolalarini qoldirib, tog‘ boshiga tarqalib qochmish edilar. Barcha qolganlari Islom askarlari tomonidan asir olindi. Buni onglashib qochganlar nomus qilg‘anliklaridan yig‘ilishib, yana urushmoqchi bo‘ldilar. Asir olingan xotunlardan birining eri bu ishga qattiq g‘azablanib, qasamyod qilib aytdikim:
— Yo Muhammadni, yoki aning askarlaridan bir necha kishini o‘ldirmaguncha qaytib kelmagayman, — dedi.
So‘ngra bu ishni ijro qilmoq uchun Rasululloh tushgan manzilga qarab jo‘nadi. Islom qo‘shini kelib, shu kechada bir jilg‘a og‘ziga qo‘ngan edi. Shul tun havo buzilib, qattiq bo‘ron chiqdi. Rasululloh ikki kishini qo‘shimcha qorovul qo‘ydilar. Alarning birisi Ammor ibn YOsir, ikkinchisi Ubbod ibn Bishr edi. «Bu kechani ikkiga bo‘laylik, oldingi yarmida men qorovul bo‘lib turay», deb yo‘ldoshi Ammor ibn YOsirni uxlatib, o‘zi namozga qoim bo‘ldi. Shu orada qasam qilib, dushman tarafidan chiqqan kishi jilg‘a oldiga kelganida payqab qarasa, yiroqdin bir kishi qorasi ko‘rindi. Bu esa dushman qorovuli bo‘lgay, deb darhol nishon olib sadoqdin unga o‘q otdi. Bu kishi mashhur merganlardin bo‘lganlikdan, otgan o‘qi xato qilmay, namoz o‘qib turgan Ubbod ibn Bishrga to‘g‘ri kelib tegdi. Namozni buzmay, o‘qni sug‘urib tashlab, yana namozini davom ettirdi. Dushman esa, otgan o‘qi tegmadi xayol qilib, yana ikki marotaba o‘q uzdi. Bu otilgan o‘qlar barchasi xato qilmay tekkan bo‘lsa ham, lekin jon yeriga tegmagan bo‘lgan uchun namozini buzmadi. Namozdin bo‘shagandin so‘ng ko‘rdikim, jarohat o‘rnidan qon oqishi ziyoda bo‘lmishdur. Darhol Ammor ibn YOsirni uyg‘otdi. Ul ko‘rib:
— Ey birodar, birinchi o‘q tegishi bilan nechun meni uyg‘otmading, buning sababi nedur? — deb so‘radi.
Anda ul aytdi:
— Namozga turib, Kahf surasini boshlagan edim, lazzatlanib o‘qib yotganimda bir o‘q kelib tegdi, uning lazzatidan uch o‘q kelib tekkuncha Qur’onni to‘xtatib, namozimni buzishga ko‘nglim unamadi. Agar Rasulullohning topshirgan xizmatlariga xalal yetishidan qo‘rqmasam edi, jonim chiqib ketguncha namozimni buzmagan bo‘lur edim, — dedi.

Iymon haqiqati bilan kishi ko‘ngliga o‘rnashur bo‘lsa, bandani bundin ham yuqoriga darajalarga yetkuzishida shubha yo‘qdur. Din ishlarini har kim o‘zi tatimaguncha uning lazzatini tushuna olmaydi.
Ey Rabbim, Habibiming hurmatidin bizlarga ham shundoq iymonni nasib qilgaysan. Omin!
Shundoq qilib, Ammor ibn Yosir uyqudin uyg‘onib turgan edi, o‘q otgan dushman ko‘ziga tun qorong‘usida tikka turgan kishi o‘ltirgan bo‘lib ko‘rindi. «Mening otgan o‘qlarim tegmaganga o‘xshaydi, endi ul meni qoraga olib, o‘q otgali o‘ltirdi», deb xayol qilib, orqaga qochdi. Shu bilan qochgan kishi o‘z qo‘shiniga qo‘shilib, asir tushgan xotun-bolalarini ajratib olish uchun Islom askarini o‘rab, urushmoqqa keldilar. Har ikkala tomon askari bir-birlariga yaqinlashib qoldilar. Mana shu holda asr namozining vaqti kirgan edi. Rasululloh ehtiyot yuzasidan Havf namozi o‘qidilar. Bu namozni o‘qish Qur’on oyati bilan sobitdur. Buni o‘qish tartiblari mas’ala kitoblarida ochiq yozilganlikdan, bu o‘rinda aytib o‘ltirishni lozim topmadik. Rasululloh namozdin bo‘shagunlaricha, dushmanlar hujum qilishga jur’at qilisholmay, qarashib turdilar. So‘ngra ko‘ngillariga qattiq qo‘rqinchlik tushib, urushmoqqa toqatlari bo‘lmay, tarqalib qochdilar. Islom askari ham urush-talashsiz bir qancha o‘lja olishib Madinaga qaytdilar.
Shu qaytishlarida bir mo’jizalik voqea paydo bo‘ldi. Shundoq erdikim, qalin tikan daraxtlik bir manzilga kelib tushgan edilar. Yoz mavsumi bo‘lib, kun issig‘i nihoyatiga yetgan edi. Butun askar soya joy izlashib, daraxtlar tublariga tarqaldilar. Shu orada payg‘ambarimiz o‘zlari ham yolg‘iz bir daraxt ostida yotib ko‘zlari uyquga ketdi. Bir qabila mushrik arablar buni payqab turishgan edi. Rasulullohning yolg‘iz yotganlarini alardin birovi ko‘rdi. G‘avras nomlik raislari alarga aytdikim: «Bundoq ish payti kishiga kam uchragay, maslahat shul kim, bu fursatni o‘tkazmasdin, yashirincha o‘zim ul joyga borib, Muhammadni o‘ldirgayman, aning tashvishidan butun xalq qutulg‘ay», deb hech kimga sezdirmasdin tog‘din tushdi. U o‘rmalab, yashirinib yurib-o‘ltirib, Rasulullohning ustilariga kelib, qilichini sug‘urgan chog‘da, uyg‘onib qoldilar, qarasalar qilichi yalang bir kishi chopgali turibdur.

G‘avras:
— Ey Muhammad, endi seni mening qo‘limdan kim qutqaza oladi? — dedi.
Anda Rasululloh:
— Alloh qutqazgay, — deb uch qayta aytdilar. Darhol qo‘li tutmas bo‘lib, qilichi yerga tushdi.
Rasululloh darhol qilichini qo‘llariga olib:
— Endi seni kim qutqazgay? — dedilar.
Anda ul:
— Seni fazli-karaming qutqazgay, yo‘q esa boshqa meni qutqazguvchi qolmadi, — dedi.
Anda Rasululloh:
— Shahodat aytgil, o‘limdan qutulursan, — dedilar.
Anda ul:
— Shul holda shahodat aytsam, o‘limdan qo‘rqib aytgan bo‘lurman, ammo ahd qilib va’da berurmankim, ikkinchi senga qarshilik qilib, senga qarshi chiqqan qo‘shinga qo‘shilmagayman, — deb afv so‘radi. Rasululloh aning gunohini o‘tdilar.
So‘ngra ul odam o‘z qabilasi borgach:
— Bu dunyoda eng yaxshi odam oldidan keldim, albatta uning tutgan yo‘li yaxshi bo‘lsa kerak,— deb ular oldida iymon kalimasini aytib musulmon bo‘ldi. Buni ko‘rib butun qabilasi ham Islom diniga kirdilar.

IKKINCHI BADR G‘AZOTI

Bu voqea shundoq erdikim, o‘tgan Uhud urushida Quraysh mushriklari musulmonlarni yenggan edilar. Urush to‘xtab qaytar chog‘larida askar boshlig‘i Abu Sufyon:
— Ey Muhammad, kelasi yili Badr mavsumida sizlar bilan yana urush qilgaymiz, deganida, Rasululloh: «Inshaalloh, u vaqtda biz ham tayyormiz», deb va’da bergan edilar.
Badrda esa har yili Sha’bon oyida sakkiz kun bozor bo‘lur edi. Quraysh mushriklari Uhud urushidan qaytib, Makkaga bordilar. Rasululloh Madinaga kelib, uch oy o‘tgandan so‘ngra Sha’bon oyi kirdi. O‘tgan Uhud urushida qilgan va’dalari bo‘yicha yana urush safariga tayyorlik qildilar. Bir ming besh yuz kishidan qurilgan qo‘shin hozirlangandin so‘ngra, Abdulloh ibn Ubayni Madinaga voliy tayinlab, yo‘lga chiqdilar. Bular ichida o‘n kishi (bahodirlardan) otliq bo‘lib, qolganlari tuyalik edilar.
Askar yo‘lga chiqmasdin bir kun ilgari Anjad qabilasining raisi Nuaym ibn Ma’sud Madinaga keldi. Bu kishi ersa Makkaga bormoqchi edi. U yerga borgan hamon bu xabarni vahimalik qilib Abu Sufyonga yetkazdi. Buni onglagach, u ko‘p g‘amgin bo‘ldi. Chunki chiqmay desa, o‘z va’dasiga xilof qilgan bo‘lur va ham boshqalar oldida urushdin qo‘rqib chiqmagandek ko‘rinur. Yana shulki, Rasululloh qo‘shin tortib va’dalashgan joyga kelsalar, Quraysh mushriklari buni bilaturishib, o‘z va’dalaricha qarshi turib urusha olmasalar, arablar oldida bularni obro‘lari to‘kilur edi. Shuning uchun Abu Sufyon Nuaym ibn Ma’sudga: «Sen Madinaga borib, qo‘rqinchlik yomon xabar tarqatgin, Quraysh xalqi cheksiz askar yig‘mishdur. Ikkinchi Badr urushiga qattiq hozirlik ko‘rmakdadur. Son-sanoq, qurol-jabduq jihatdin alarga teng kelmak mumkin emas, deb shunga o‘xshash so‘zlar bilan dovrug‘ solib, alarni urushdin qo‘rqitgil. Agar shu ish bajarilib, Muhammadni bu safardan qoldirur bo‘lsang, bu xizmating uchun senga yigirma tuya berurmiz», deb va’da qildi. Ish o‘rinlaganda bu molni olib, topshirib bermakka Sahl ibn Umar kafil bo‘ldi.
Shuning bilan Nuaym ibn Ma’sud Madinaga kelib, musulmonlar orasiga qo‘rqinchlik xabarlar tarqatdi. Buning so‘ziga munofiqlar, yahudlar qo‘shimcha qilib, xalq o‘rtasida shovqin ko‘tardilar. Bularning yolg‘on xabarlari, botil so‘zlari vaqtincha bo‘lsa ham ta’sirsiz qolmadi. Ko‘pchilik qora xalq ichiga qo‘rqinch tushdi. Urushga bormaslik tarafdorlari ko‘payishdi.

Anda hazrati Abu Bakr, Hazrati Umar xalq og‘zidagi dovrug‘ni onglagach, Rasululloh qoshiga kelishib:
— YO Rasulalloh, aniq bilurmizkim, Alloh taolo o‘z payg‘ambarining ishlarini yuzaga chiqargay, o‘zi yuborgan bu Islom dinini barcha dinlardin g‘olib qilgay, bunga ishonchimiz komildur. Lekin mal’un shayton ko‘pchilik kishilarning ko‘ngillariga qo‘rqinch solmishdur. Bularga qarab, safardin to‘xtalur bo‘lsak, bizni urushdin qo‘rqib qochdi, deb dushmanlarimiz jur’atlik bo‘lgaylar. Endigi maslahat shuldurkim, qo‘shin tortib Badr bozoriga boraylik. Agar dushmanlarimiz ham kelur bo‘lsalar, Alloh yordamiga sig‘inib, savash qilaylik. Agar ular kelmas bo‘lsalar, qilgan va’dalarini o‘zlari buzgan bo‘lsin. Shu ish biz uchun xayrlik bo‘lur, inshaalloh, — dedilar.
Rasululloh o‘z o‘ylaridagi bundoq yaxshi maslahatlik so‘zni shu ikki yorlaridan eshitib, suyunganlaridan muborak yuzlari guldek ochildi va:
— Alloh oti ila qasam qilurman, agar bu g‘azotga hech kim qo‘shilmay, yolg‘iz qolur bo‘lsam ham, yana borgayman, — dedilar.
Musulmonlar bu so‘zni onglagandin so‘ngra, ularning ko‘ngillariga tushgan qo‘rqinch butunlay ko‘tarildi. Shuning bilan Madinadin chiqib Badr bozoriga yetdilar. Bu g‘azotda Islom tug‘ini Hazrati Ali ko‘tarmish edi. Qarasalar, bu joyga dushmanlardin hech kim kelmabdur. Ularni kutib, bu o‘rinda sakkiz kun turdilar.
Rasulullohning kelgan xabarlari butun arab qabilalariga yetib ma’lum bo‘ldi. Abu Sufyonning bu to‘g‘ridagi hiylalari ko‘p foyda topmadi. Nuaym ibn Mas’udning tarqatgan yolg‘on xabaridan Muhammad askari cho‘chishib, bu safarga chiqmay qolsa ajab emas, degan uning umidi bekorga chiqdi. Ish uning o‘ylaganidek bo‘lmay qoldi. Shundoq bo‘lsa ham nomus kuchidin ikki yuz kishilik askar olib yo‘lga chiqqan edi. Majanna degan joyga kelganda Abu Sufyon askar boshliqlariga qarab:
— Bu yil yomg‘ir yaxshi yog‘maganlikdan yurtimizda ocharchilik bo‘lib turadi. Bundoq ocharchilik kunlarida urush qilmoq bek og‘ir ishdur. Bundin xalqqa ko‘p ziyon bo‘lg‘ay, qachon qahatchilik ko‘tarilar ekan, ana shunda bu ishni boshlagaymiz, — dedi.
Bu so‘z boshqalarga ham xush keldi. Shu bahona bo‘lib, yo‘ldan qaytdilar. Askar boshliqlaridan Safvon Ibn Umayya Abu Sufyon so‘zini onglagach, uni malomat qilgali turdi: «Bu va’dani qilmoqdin ilgariroq ham men seni qaytargan edim. Muhammad va’dani saqlab, Badr bozoriga kelmishdur, biz bo‘lsak, endi arab oldida va’dani buzib, urushdan qochgandek bo‘lib ko‘rindik. Bu ish esa biz uchun qattiq nomusdir», dedi.
Shunday qilib, dushmanlarni yo‘ldan qaytgan xabari eshitilgach, bu joyda turishning hojati bo‘lmay, Rasululloh ham Madinaga qaytdilar.

DAVMATUL JANDAL G‘AZOTI

Hijratning to‘rtinchi yili oxirlarida Rasulullohga xabar keldikim, Davmatul Jandal degan joyda turgan odamlar yig‘ilishibdur, bularning maqsadlari ersa Madinaga hujum qilmoqdur. Bu xabar kelgach, Rasululloh ming kishilik askar tuzib, yo‘lga tushdilar. Bu yer Madinaning Shom tarafida bo‘lib, o‘n besh kunlik yiroqlikda edi. O‘tkinchi yo‘lovchilarga to‘sqin ko‘rsatib, alarga ko‘p zulm qilmoqda edilar. Dushmanga bildirmay alarni bosish uchun, kunduzi yashirinib, kechasi yurdilar.
Shundoq qilib, Islom askari dushman ustiga yetib borib, to‘satdan alarga hujum qildi. Nima qilishlarini bilisholmay, o‘z boshlarini olib qochishga arang ulgurdilar. Butun mol-chorvalarini o‘tloqda qoldirib, o‘zlari esa har qayoqqa tarqalib qochdilar. Alardin qolgan butun narsalar o‘ljaga tushdi. Dushman tomonidan hech qandoq qarshilik ko‘rilmay, Madinaga salomat qaytdilar.
Shu qaytishlarida Fizor qabilasining raisi Uyayna ibn Hisn Rasulullohga uchrashib, o‘rtada kelishim bo‘ldi. U chog‘da bu qabila kishilari dinga kirmagan edilar. Rasululloh bu odamni «Ahmaqul muto’», ya’ni, «obro‘ylik ahmoq», der edilar. Xalq ichida shunday odamlar bilan ham murosani madora qilmoq lozimdur. Shuning uchun Rasululloh bu odam bilan sulh tuzib, murosa qilib, butun ummatlari uchun bir tuzuk (qonun) qoldirdilar. Bu bilan murosa qilganlikdan, chorva mollarini o‘tlatmoq uchun Madinadan o‘ttiz olti mil uzoqdagi bo‘sh yotgan yerlardan o‘tloq joy kesib berdilar. O‘z yerlarida shu yillari yomg‘ir yog‘may, quruqchilik bo‘lgan edi.
Rasulullohning bu qilgan yaxshiliklarini ular bilmadilar. Bu joyga kelishib, ot-uloq, oriq tuyoqlari semirgandin keyin Rasulullohning sog‘in tuyalarini haydashib, o‘z yerlariga qochishib ketdi. Bu voqeani o‘z o‘rni kelganda yana bayon qilurmiz, inshoalloh. Shul kishi haqida bu hadisni aytganlar:
«Inna sharrannasi man tarakahunnasu ittiqoa fahshihi». Ya’ni: «Odamlar ichida eng yomon kishi shulki, uning uyatsizligi, og‘zi buzuqligidan kishilar hazar qiladilar, ziyon yetmasin deb uni hurmat qiladilar. Eng yomon odam shuldur», dedilar.

Endi bu joyda Payg‘ambarimizning u kishi haqida «obro‘ylik ahmoq» degan so‘zlaridan ilhom olib, bu o‘rinda, o‘qituvchilar uchun bir necha foydalik so‘zlar yozib qoldirishni lozim topdim. Albatta, shuni bilmak kerakkim, inson olamiga berilmish ne’matlar ichida eng ulug‘i aql ne’matidur. Shunga o‘xshash, olamda borliq balolar ichida eng yomoni ahmoqlik balosidur. Bunday ziyonlik yomon narsa do‘zaxda ham yo‘qdur. Agar kishi aqlini haqlik yo‘lida ishlatar ekan, u kishi farishtalik maqomiga yetib, balki payg‘ambarlar kabi ulardan o‘tib komil inson bo‘lishi shubhasizdur. Agar odam ahmoqlik yo‘liga kirib, hayvonlik sifatiga berilar ekan, shaytonga qul bo‘lib, do‘zax o‘tiga yem bo‘lishiga shak yo‘qdur. Dunyo yaratilgandan boshlab, nohaq to‘kilgan qonlar, yeru-ko‘kka gunohi sig‘maydigan insonlarning qilgan zulm-xiyonatlari barchasi shu ahmoqlik orqasidan yuzaga chiqqan ishlardur. Agar kishi birovni: «Xudo seni ahmoq qilmasun, ahmoqlarga yo‘ldosh qilmasun», der ekan, uni eng ulug‘ olqishlagan bo‘lur. Shuning uchun Jaloliddin Rumiy «Masnaviy sharif» kitobida aytmishdur:
«Zi ahmaqon biguriz chun Iso go‘rixt», ya’ni: «Iso payg‘ambar ahmoqlardin qochdi, sen ham shuningdek ulardin qochgil, chunki butun dunyoda bor buzuqlik ishlar, nohaq to‘kilgan qonlarning bariga shular sababdur», degan bo‘lur. Bu baytning kitobda hikoyasi bordur.
Shundoqki, bir kuni Iso alayhissalom bir necha ahmoq odamlarni ko‘rib, ulardin yuz o‘girib qochdilar. Anda shogirdlari: «YO Rasulalloh, sizning muborak nafasingizdan qancha ko‘p tug‘asi (tug‘ma) gunglar, karlar shifo topdilar. Sizning qo‘lingizda Xudo izni bilan bir necha o‘liklar ham tirildi. Shunday bo‘lgach, bu ahmoqlarga bir dam ursangiz, bular ham shu ahmoqlik balosidan qutulib qolsalar yaxshi bo‘lur edi», dedilar. Anda Iso alayhissalom «Mening nafasim Alloh izni bilan o‘liklarni tirgiza olar. Har qandoq dardmanlarga shifo bag‘ishlar. Ammo ahmoq odamlarga ta’sir qilmas. Chunki ahmoqlik Allohning qahridur», dedilar.
Mana shunga o‘xshash, hozirgi kunlarda, ya’ni hijriy 1380, melodiy 1960 yilda yer usti butunlay shu ahmoqlar qo‘liga kirdi. Dinsizlik, dahriylik balosi butun dunyoni qopladi. Islom hukumati, Islom mamlakati deyishga ikki Haramdan boshqa hech bir joy qolmadi. Alloh yuborgan payg‘ambarlar ko‘rsatgan to‘g‘ri, yorug‘ yo‘ldin dunyo xalqi butunlay chetga chiqdilar. Ko‘zlari ko‘r bo‘lgach, bu kungi madaniyatning ma’rifat nurlari yurar yo‘llarini yoritmadi. Topgan ilmu-hunarlarini xalqqa foyda berarlik qilib ishlatmadilar, balki insonlarni qirib, yo‘qotarlik, butun olamga halokat yetkazurlik eng dahshatlik qurollarini tayyorladilar. Payg‘ambarimiz aytganlaridek, dunyo ilmi kundan-kunga rivojlanib, taraqqiy topdi. Ammo din ilmini bilgan, butun mamlakatda bir-ikki, deb sanalib qoldi. Inson olamida haqiqiy madaniyatga yetish uchun bu ikki ilm arqoq o‘rish kabi bir-biriga qattiq bog‘lanishi lozim edi.