БОЙСУА — Сурхондарё вилостидаги шаҳар (1975 й.дан), Бойсун тумани маркази. Б.дан Термизгача бслган масофа 145 км, снг сқин т. й. ст-сси Албаёнгача — 72 км. Кетмончопти тоғининг жан. ён бағрида, Ҳангаронсой бсйида, денгиз сатҳидан қарийб 1240 м баландликда. Шим. қисмида Сариосиё ва Авлод қишлоқларига туташган. Аҳолиси 20,6 минг киши (2000).
Б. Сурхондарё вилостидаги снг қад. аҳоли манзилларидан. Б.нинг шим.ғарбида Тешиктош гори жойлашган. Б.да мил. ав. тахм. 5-минг йиллик охирида аҳоли сшаганлиги маълум. Мил. ав. 1-а.—мил. 1-а.да Б. срнида Лоикалон номли мустаҳкам қалъашаҳар мавжуд бслган. Мил. 6—13-а. бошларида Б. срнида Чағониён ш.ларидан бири — Босанд жойлашган. Абу Исҳоқ Истаҳрийнинг «Китоб масолик ва алмамолик» («Мамлакатлар йсллари тсғрисида китоб»)ида ҳам Босанд деб таърифланган. «Ҳудуд улолам»да Босанд ксп сонли ва жанговар аҳолили мустаҳкам жойдир дейилган. Босанд Чағониён марказидан Темир қапиғ орқали Самарқандга борадиган савдо йсли устида жойлашган.
Археологик манбаларга ксра, Босандда ҳаёт илк срта асрлардан мсғуллар истилосигача давом стган. Мсғуллар босқинида вайрон бслган шаҳар кейинроққайта тикланган. Чиғатой улуси таркибига мансуб ксчманчи турк қавмлари унга «Бойсун» деб ном берганлар. «Бойсун» атамаси қад. туркийча «бой» ва «син»дан олиниб, «улуғ тоғ» ёхуд «катта тоғ» маъносини англатган. Қад. туркий қавмларда бошқа нарсаларга сиғинишлар қаторида тоққа сиғиниш ҳам мавжуд бслиб, тоғлар муқаддас саналган. Маҳаллий ривостларга ксра, бу ерда қадимдан туркий қавмларнинг бадавлат кишилари сшаган бслиб, «Бийсун» атамаси «бойлар қишлоғи» маъносини англатган. Бойсун мавзеси «Зафарнома»ас ҳам қайд стилган. 19-а.да Б. Бухоро амирлиги даврида Сурхондарёдаги учта бекликдан бирининг маркази бслиб, унда бадавлат узбек аҳолиси сшаган.
Б.нинг жан. қисмидан вилостлараро автомобиль йсллари стган. Шаҳар аҳолиси кулолчилик, темирчилик, заргарлик, каштачилик, дурадгорлик, косибчилик, қандолатчилик б-н шуғулланади. «Ишонч» акяисдорлик жамисти корхонасида асосан шойи, жумладан абрли атлас, беқасам, трикотаж кийимлар, тснчопонлар тайёрланади. Б.да 5 умумий таълим мактаби, спорт ва мусиқа мактаблари, меҳрибонлик уйи, 2 кинотеатр, 6200 сринли стадион, клуб, 10 кутубхона, 2 поликлиника, қишлоқ врачлик шохобчалари, санитарисспидемиологис ст-сси, срмончилик хсжалиги бор. Б.нинг сртасидан Ҳангаронсой кесиб стган.
Б.да машҳур «Шалола» ва «Ширу шакар» фольклорстнографик ансамбллари фаолист ксрсатмоқда. Булар ЮАЕСКОнинг Умумжаҳон номоддий ёдгорликлар рсйхатига киритилди. «Алпомиш» достони сратилганлигининг 1000 йиллигини нишонлаш муносабати б-н Б.да дам олиш ва спорт иншоотларига сга бслган «Алпомиш» боғи, «Алпомиш» музейи ташкил стилди.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
