Agar qiz tongda vafot etgan bo‘lsa, Shayx San’on tush paytida jon berdi. Oshiqu ma’shuqlar tobutini izma-iz ko‘tardilar. Shayxning qabrini qizning qabri yonidan qazidilar, ikkalasini yonma-yon tuproqka qo‘ydilar, oshiq va ma’shuqning piri xutba o‘qidi, jon ila jonon birlashdi-lar, oshiq va ma’shuq birga edilar. Go‘yo ular birga tirik edilar, vasl nashidasini, birlashish lazzatini tatib ko‘rardilar. Go‘yo vasldan behush bir-birlarini og‘ushga olib yotardilar ular. Ikki qabr ustida ikki tik qomat sarv daraxti o‘sdi. Parvardigori bokaram o‘z lutfi bilan ul yerda zilol suvli chashma ato etdi. Bul chashma suvidan necha farsax yerlar obod bo‘lib, yam-yashil ko‘karib turardi. Ahli dillar kelib, qabrlarni ziyorat qilar, oshiq-ma’shuqlar ruhiga fotiha o‘qirdilar. Go‘yo bu yerda to‘rt fasl ham bahor edi, aylanasi bog‘-rog‘lar, chamanzorlar bilan o‘ralgan edi. Har doim daraxtlarning mevasi pishib turar, yer yuzida jannat paydo bo‘lganday edi. Ka’ba yonida edi, ul manzil, xosu avomning ziyoratgohiga aylandi.
Attorning qissasi bir mohchehra qiz uchun emas. Alloh sirridan bandasi ogoh emas.
Bir pokdin inson huzurida muhabbat haqida so‘z borar edi. O’tirganlardan biri dedi:
—   Men oltin oshig‘iman, pulni, boylikni sevaman. Oltin ishki vujudimda jon kabidir. Agar ko‘limda zar gulday ochilib, charaqlab turmasa, men ham gul kabi kulib turolmayman. Dunyo ishqi meni g‘amlardan ozod qildi, odamlar orasida obro‘li-e’tiborli bo‘ldim. Zarparastman, zardir-oltindir mening sig‘inganim, Allohim. Shunda pokdin, Allohparast odam unga qarab dedi:
—   Ey, aslga emas, suratga oshufta bo‘lgan, surat bandiga tushgan odam, ko‘nglingdan safo saharining nuri yiroq, sen chumoliga o‘xshaysan, kavaklardan boshqa narsani bilmaysan. Kecha-kunduz deyunaday chopasan, suratga giriftorsan. Ma’noni izla, suratga o‘ralmagin, asl moxiyat ma’nodir, surat arzimas dir, hechdir. Oltin ko‘rinishda bo‘yalgan toshdir, sen yosh bola kabi rang-bo‘yoqlarning oshuftasisan. Sening oltinlaring biror ishga yaramaydi. Qiyomat quni bu oltinlar hech kimga yordam berolmaydi. Sen o‘yinchoqlardan lazzat topasan, nurning nuridan shodsan. Sen aslga intilmaysan, nurning manba’ini istamaysan. Joni pokingni oltin bandidan xalos et, ey jon, axir, mohiyat — mutlakiyat oshig‘i bo‘lmog‘i kerak.

Bir darvesh bir shahzodaga oshiq bo‘ldi. Kecha-kunduz shahzoda yodida ohu nola chekar, ammo shahzodani hech ko‘rmagan edi. Odamlar darveshga tanbeh berib, nasihat qilardilar:
- Sen qaerdayu podsho qaerda, agar bu ishing podshoning qulog‘iga yetsa, seni qattiq jazolaydi, o‘z xuningga o‘zing zomin bo‘lasan, - der edilar. Ammo darvesh bu gaplarga e’tibor qilmas, shahzodani o‘z qiblasi, ka’basi deb bilar, uning husnu jamolini maqtar, beqarorligini, oshiqligini izhor etar edi.
Podsho bu gapni eshitib, ranjidi va darveshni ushlab, qatl etishga hukm etdi. Darvesh bu gapni eshitib, xafa bo‘lish o‘rniga shod bo‘ldi, na’ra tortib, boshini toshlarga ura boshladi, aql-hushini yo‘qotdi. Shu holda uni qatlgohga olib bordilar. Darvesh qatlni uyushtiruvchi hokimdan bir muddat muxlat so‘radi, bir rakaat namoz o‘qib olayin, dedi. Hokim ijozat berdi.
Darvesh ko‘zidan issiq otashli yoshlarini to‘kib. yuzini tuproqqa qo‘yib dedi:
-   Ey Allohi hoziru nozir, ey parvardigori qodiru qahhor, shohimning umrini uzun, davlatini fuzun et, uning hech bir gunohi yo‘q. Ammo jonim tanimdan chiqishdan oldin menga shahzodani jamolini bir bor ko‘rsat, buni menga nasib et. Hech bo‘lmasa, axir bir bor uning yuzini ko‘rayin, keyin o‘lsam mayliga, mayliga uning oldida jon berayin, jonimni unga topshirib, Ismoil singari qurbon bo‘layin. Bir emas, ming jonim bo‘lganda ham unga bag‘ishlagan bo‘lardim. Ey parvadigor, minglab odamlarning hojatini chiqarasan, mening ham hojatimni chiqar...
Parvardigor ul darveshning nolasini eshitdi va podshoh ko‘ngliga rahm soldi. Hokim shoh oldiga odam yubordi va darveshning o‘lim oldidan aytgan iltimosini bildirdi. Faqir darveshning holati va so‘zi shohga ta’sir qildi, shohning qalbida ham dard paydo bo‘ldi. Shoho‘g‘lini chaqirib, dedi:
-   Darveshdan yuz o‘girma, uni o‘zingga yaqinlashtir, hozir esa vazir bilan birga o‘sha bechora oshiq oldiga boringlar va uning ko‘nglini ko‘taringlar.

Shahzoda otasining so‘ziga kirib, darvesh oldiga yo‘l oldi. Go‘yo gavhar sadaf tomon, daryo esa qatra tomon yo‘l olganday bo‘ldi. Yo‘q, quyosh tuproq oldiga kelganday bo‘ldi. Shahzoda dor ostiga, darvesh oldiga yetib kelganda, butun yig‘ilgan xaloyiq hayratdan qichqirib yubordilar. Qiyomat qo‘pganday bo‘ldi. Shahzoda gadoni tuproqqa belangan holda ko‘rdi. Darvesh go‘yo mahv bo‘lgan, yo‘qolgan edi. Uning jismi qariybki ko‘rinmas, xalq nazaridan yashiringanday edi. Shahzoda bechora darveshni bu holda ko‘rib, ko‘zlariga yosh oldi, rahmi keldi.
Voqean, kimki ishkda sodiq va sobit bo‘lsa, ma’shuq huzuriga keladi, oshiqu ma’shuq bir-biridan ajralmasdir, ishq bor joyda husn, husn bor joyda ishq mavjud. Darvesh shahzodaning ovozini eshitgan bo‘lsa-da, lekin yuzini ko‘rmagan edi. Shahzoda otdan tushib. gadoning yuzini tuproqdan ko‘tardi va tizzasiga qo‘ydi. Gado shohining yuzini yaqindan ko‘rdi. Gado bir olov, shahzoda esa bir daryoi rahmat edi. Olov nur daryosiga yetgan edi. Gado shahzodaga qarab dedi:
- Ey, shahriyor, muncha zor etding!
So‘ngra bu baxtu saodatni yetkazgan Allohga shukr etdi va bir na’ra tortib, jonini jabborga topshirdi. Go‘yo u olamda yo‘q edi. Bir sham’ lip etib o‘chganday bo‘ldi. Dilbarining visoli ma’lum bo‘lgach, mutlaqfoniy bo‘lib, yo‘qoldi-ketdi. Buni soliklar bilurlar, ishq ne kuylarga solishi, ne-ne mo‘‘jizalar ko‘rsatishi ularga ma’lumdir.
Mardlarning bari yo‘lda fano bo‘ldilar, Haqqa foniy bo‘lib, Haqdan ogoh bo‘ldilar. Ey vujuding yo‘qlikka yo‘g‘rilgan, sening lazzating alam bilan omuxtadir, bir muddat ostin-ustun bo‘lmaguncha, oromu xotirjamlikni ko‘rmaysan. Ishq — kimyo, seni poklovchi xumdon. Muncha fikrga g‘arqsan. Aql - qo‘rquv keltiradi, aql mardlikni bo‘g‘adi, aqlni qo‘y. Xumdonga kir, men kabi o‘zingdan kechgin, bir nafas o‘z olamingni tark et. Menga qaragin: menki, men emasman, men yo‘qman, mendan boshqa ham qolgan emas. Men istagan narsa aqldan ham, xayru sharrdan - yaxshi va yomondan ham balavdshir. Menga faqr oftobi nurini sochgach, ikki olam ko‘zimga tariqcha qimmatsiz bo‘lib qoldi, ul quyoshning shu’lasin ko‘rganimdan keyin men batamom yo‘qoldim, qatra daryoga qo‘shilganday bo‘ldi. Neki izlagan bo‘lsam, topgan bo‘lsam oqar suvga otdim. Bir qatra edim -yo‘qoldim. Garchi yo‘qolish har kimning qulidan kelmasa ham, ammo menday bir kishining barhaq foniy bo‘lishi yetarlidir.

Hammalari bu qissani eshitgach, jondan kechish kerak bo‘lsa ham Simurg‘ni izlab topishga qasd qildilar. Simurg‘ qushlar diliga g‘ulg‘ula solib, beqaror qildi. Jonlaridagi shavqu zavq, ishq olovi ming karra ziyod bo‘ldi. Simurg‘ni izlab yo‘lga kirishga azm etdilar, azmu qarorlari qat’iy edi, hammalari bunga tayyor bo‘ldilar. Ammo ularning rahnamo pirlari yo‘q edi. Yo‘lda hammalari kelishib:
- Bizga yo‘l ko‘rsatadigan piri murshid kerak, u mushkullarimizni hal qilsin, ahdu paymonda biz bilan sobit tursin, biz o‘zbo-shimchalik qilib yo‘lga tusholmaymiz. Bu yo‘lda qiyinchilik-lar behad ko‘p uchraydi, buni biladigan, tubsiz dengizdan olib o‘tadigan sohibnazar, dono odamga muhtojmiz. Shunday odam hukmu farmoniga so‘zsiz bo‘yin egamiz, u bizning yukimizni yengil qilib, eson-omon Qof tog‘iga olib boradi, o‘sha yerda Simurg‘ soyasi bizga tushadi, biz zarralar kabi Quyosh shu’lasiga qo‘shilamiz, - dedilar.
Ko‘p o‘ylab, oralaridan shunday kishini tanlashga kelishdilar va buning uchun qur’a tashlashga qaror qildilar. Qur’a kimning nomiga tushsa, u barcha qushlarga rahnamo bo‘ladigan bo‘ldi. Shundan keyin hammalari bu tadbirga rozi bo‘ldilar va ko‘ngillari tinchidi. Hammalari jim bo‘lib, qur’a tashlashni kutdilar. Shundan keyin qur’a tashlandi va u Hudhudga tushdi. Barchalari uni o‘zlariga rahbar deb bildilar, nima desa shuni bajaradigan bo‘ldilar. Hammalari Hudhudning boshliqligini tan olib, unga itoat etishga ahdu paymon qildilar. Hudhud, shunday qilib, qushlarning peshvo va rahbari bo‘lib saylandi. Hukm uninghukmi, amru farmon ham unga tegishli bo‘ldi. Qushlar uning hukmi uchun jon fido qilishga rozi edilar.
Shunda rahnamo Hudhud lashkarning bahodir sarkardasi-day oldinga chiqdi va uning boshiga toj kiydirdilar. Yuz minglab qushlar unga ergashib, yo‘lga tushdilar, go‘yo yeru ko‘kni bulut qoplaganday edi. Vodiyning boshlanishi ko‘ringach, qushlarning fig‘onu nolasi osmondagi oygacha borib yetdi. Bu yo‘lning haybati jonlarga larza soldi, qushlarning vuju-dini dahshat olovi qopladi. Qushlarning qanotlari, parlari, oyoq va boshlari go‘yo uzilib ketganday bo‘lib, bir-birlariga urildilar, bir-birlarini bilmasdilar va sezmasdilar ham. Hammalari jondan qo‘l yuvganday bo‘ddilar, yuklari og‘ir, yo‘l esa olis edi. Ajabki, ushbu yo‘l sayrdan xoli, unda zarracha na xayr (yaxshilik) va na sharr (yomonlik) sezilardi. Bu yo‘lda jimjitlik va orom bor edi, unda fazo-makon (kenglik) ham, kamayish (qisqarish) ham yo‘q edi.
Bir solik (yo‘lovchi) Hudhuddan:
- Yo‘l nega bo‘m-bo‘sh? - deb so‘radi.
Hudhud dedi:
- Bu Podshohning buyukligidir.

Shayx Boyazid Bistomiy bir kecha shahardan tashqari chiqdi va dunyoni odamlarning g‘ala-g‘ovuri, g‘ul-g‘ulasidan xoli holda ko‘rdi. Tun oydin edi, to‘lin oy olamga shunday nur taratardiki, go‘yo tun kunduzday yorug‘ edi. Osmonni g‘uj-g‘uj yulduz bezagan, sokin va halovatbaxsh edi. Go‘yo oy, yulduzlarning har biri hech g‘ulg‘ula qilmay, sokinlikda, ohista o‘z ishi — vazifasini ado etardi. Shayx sahroda qancha yurmasin, dashtu sahroda hech bir jonzot qimirlaganini qo‘rmadi.
Shunda uning ko‘nglida bir qo‘zg‘olon boshlandi. Dedi:
- Yo Rab, ko‘nglimga hayajon, sho‘rish sol! Sening bunday ulug‘vor va balandu keng, behudud olaming bor, ammo nega u bunday jimjit, nega mushtoqlar, oshiqlardan xoli?
Shu payt g‘aybdan sado keldiki:
- Ey yo‘lning hayronu sarsoni! Podshoh har kimga ham yo‘l bermaydi. Bu eshikning qadru izzati, ulug‘vorligi shuni taqozo etadiki, har gado bunga yo‘l topolmaydi. Bizning ulug‘vorligimiz nur sochganda, uyquda yotgan gofillarni uzoqlashtiradi. Odamlar orasidan mingdan biri bu dargohga yor bo‘layin, deb yillar davomida intizor kutadilar.

Barcha qushlar yo‘lning vahimasi va qo‘rquvidan patlari va qanotlari qonga belangan holda oh chektilar. Yo‘lni ko‘rar-dilar, ammo bu yo‘lning oxiri yo‘q edi, dardni ko‘rardilar, ammo bu dardning darmoni — davosi ko‘rinmas edi. Bepoyon-lik, ulug‘vorlik shamoli bu vodiyda shunday esardiki, go‘yo osmonningbeli singanday edi. Bu shunday sahro ediki, falak tovusi bor narsani hech bir shubhasiz sinayotganday edi? Bunda bir lahza yo‘l bosishga dunyodagi boshqa biror qush toqat qila olarmidi?
Qushlar yo‘lni ko‘rib, uning bepoyonligidan qo‘rqib, hammalari bir yerga to‘planib, Hudhud oldiga keldilar va undan nasihat so‘radilar. Unga qarab dedilar:
- Ey yo‘lni bilguvchi zot, odobsiz kishi majlis to‘riga chiqa olmaydi. Sen ko‘p muddatlar Sulaymon huzurida bo‘lding, Sulton saroyida izzatda eding, shu bois shohga xizmat qilish rasmu odatlarini bilasan, xatar qaerdan keladi yoki amonlik qanday holatda qo‘lga kiradi - hammasini bilasan, yana bu yo‘lning past-balandini ko‘rgansan ham jahonni aylanib chiqqansan - yaxshi-yomonni ko‘rib, tajriba yiqqansan. Bizning fikrimiz shuki, modomiki sen bizning imomimiz, mushkullarni hal qiluvchi ahdlashgan yo‘lboshchimiz ekansan, bu soat minbarga chiqib, o‘z qavmingga va’z aytsang, bizni yo‘l qiyinchiliklaridan ogoh etib olga yetaklasang. Podshoh-larning rasmu odobini tushuntirgin, axir jaxlu nodonlik bilan bu yo‘lga kirib bo‘lmaydi-ku! Har bir qushning dilida bir mushkul-muammo bor, sen bularga javob qil, toki ko‘ngillari tinchib, xotirjam bo‘lsinlar. Xotirjam bo‘lmasdan yo‘lga tushib bo‘lmaydi. Sendan har birimiz o‘z mushkulimiz-ni so‘raylik, shu orqali ko‘ngillardan shubhalarni supurib tashlaylik. Avval ko‘nglimizdagi mushkullarni hal qil, shundan keyin biz to‘la ishonib, chin azmu iroda bilan yo‘lga qadam qo‘yaylik. Axir bu uzoq yo‘lning nima ekanligini biz qaerdan bilamiz, shubha-gumonlar bizni qamrab olmoqda. Ko‘nglimiz shubhalardan qutulgach, tanimizni yo‘lga boshlay-di, hatto shunday qilginki, tan bilan dilni ham unutib, boshni ul dargohga bag‘ishlaylik.

Shundan keyin Hudhud minbarga chiqib, chiroyli ohang bilan nutq so‘zlay boshladi. Boshiga toj kiygan Hudhud taxtga o‘tirdi, uning pok yuzini ko‘rgan har bir kishi oliy baxtga erishdi. Yuz minglab qushlar uning oldida saf tortib turdilar. Bulbul bilan qumri birgalikda qorilik qilish uchun sirdoshlarday oldinga o‘tib oldilar. Ular sirdoshgina emas, balki xushovoz hamdirlar. Har ikkalasi nola chekib xonish qilganda, qushlar orasida g‘ulg‘ula qo‘zgolib, ovozlari jahonni tutdi. Bundan har bir qushda bir holat yuz berdi, ularning hushi goh o‘zlari bilan bo‘lsa, gohida behush yiqilardilar. Shundan keyin Hudhud so‘z boshladi, pardalar-ni ko‘tarib, ma’nolarni oshkor etdi.

Bir qush savol berib dedi:
- Ey, ilmu saboq o‘rgangan kishi. sen nimang bilan Haq oldida bizdan afzalsan, bizning ilmu odobimizdan sening ilmu odobing, xizmatu martabang nimasi bilan baland? Sen bizga o‘xshamaysan, biz senday emasmiz. O’rtamizdagi bu tafovut nimadan hosil bo‘ldi?
Hudhud dedi:
- Ey savol berguvchi, bizga bir karra bo‘lsa-da, Sulaymonning nazari tushgan. Men bu martabani oltin-kumush evaziga topganim yo‘q, bu davlat menga Podshoning bir nazaridandir. Bu davlatni kishi toat-ibodat bilan topolmaydi. Zero Iblis bunday toatni ming yillar amalga oshirgan edi. Ammo toat-ibodatning hojati yo‘q, deguvchi kishiga ham har sohada la’nat yog‘iladi. Sen bir nafas ham toatni kanda qilma, biroqo‘z toatingga bino qo‘yib, ortiqcha baho ham berma. Sen umringni toat bilan shunday o‘tkazki, toki shoh Sulaymon senga nazar qilsin. Sen Sulaymonga maqbul bo‘lsang, nimaniki afzal deb aytsam, undan-da afzalroq bo‘lursan.

Shoh Mahmud bir kun lashkardan ajralib, ot ustida yolg‘iz daryo bo‘yini kezib yurardi. Uzoqdan daryo qirg‘og‘ida bir yosh bola suvga qarmoq tashlab o‘tirganini ko‘rdi. Bola nihoyatda g‘amgin va tashvishli ko‘rinardi. Podshoh bolaga salom berib, yoniga kelib o‘tirdi. Podshoh bolaga qarab dedi:
- Ey o‘g‘il, nega g‘amgin va parishonsan, sen kabi munchalik motamzada kishini ko‘rgan emasman?
Bola dedi:
- Ey dilovar amir, biz oilada yetti go‘dakmiz, otamiz qazo etgan, onamiz esa to‘shakdan turolmaydigan bemordir. Qashshoqlikdan azobdamiz, ilojsizmiz. Biror rizqu ro‘zi topamanmi, deb sahardan shomgacha daryo yoqasiga kelib, qarmoq tashlab o‘tiraman. Birorta baliq ilinsa shod bo‘laman, chunki bizning bundan boshqa yeydigan narsamiz yo‘q.
Podshoh dedi:
- Ey g‘ayratli bola, agar xohlasang, senga sherik bo‘lib ko‘maklashaman.
Bola rozi bo‘ldi va shoh qarmoq olib suvga tashladi. Shunday qilib, go‘dakning qarmog‘i shohlik davlatiga erishdi (shoh qo‘liga o‘tdi) va ajoyibi shuki, o‘sha kuni yuzta baliq ovlandi. Bola bu qadar ko‘p baliqni ko‘rib, shuncha davlatim bormi, deb xursand bo‘ldi.
- Ey g‘ulom, ajab tole’ing borkim, shuncha baliq tuzog‘ingga (qarmog‘ingga) ilindi, - derdi ichida.
Shoh dedi:

- Ey, o‘g‘il, kam bo‘lma. Agar baliq ovlovchingning kimligidan xabar topsang, buning sirrini anglarding. Sening davlating mendandir, zero, sening baliqchi sheriging podshoh bo‘ldi.
Shoh bu gapni aytib, jo‘nash uchun otiga mindi. Go‘dak shohga qarab:
- O’zingga tegishli qismini ajratib olmaysanmi? - dedi.
Shoh dedi:
- Bugungi ovning barchasi seniki, ertangi ov esa — meniki bo‘ladi. Agar sen xoxlasang, bizning ovimiz ertaga bo‘ladi, shuni ham bilki, men ovimni boshqaga beradiganlardan emasman.
Ertasiga shoh saroy ayvoniga chiqqanda, esiga o‘sha sherigi keldi. Bir sipoh borib daryo labidan bolani olib keldi, shoh sheriklik qoidasiga amal qilib uni o‘z o‘rniga taxtga o‘tqazdi.
Bir kaltafahm aytdiki:
- Ey shoh, bu bir gadovachcha-ku, taxtga o‘tirishga munosibmi?
Podshoh dedi:
- U kim bo‘lsa ham, bizning sherikdir, va’dalashganmiz va rad etmay bunga vafo qilamiz. Shunday deb, bolani o‘zi kabi sulton qildi.
Bir talabgor go‘dakdan so‘radi:
- Bunday izzat-ehtiromni qanday qilib qo‘lga kiritding?
Go‘dak dedi:
- Shodlik kelib, g‘am chekindi, chunki bir sohibdavlat mardning menga nazari tushdi — uning e’tiboriga musharraf bo‘ldim.*