32. А­й Аабийнинг аёллари! Сизлар аёллардан бирортаси каби смассиз. Агар тақво қилсангиз, майин ссз қилманг, сна қалбида касали бор бслган тамаъ қилиб юрмасин. Гапирганда схши гапни гапиринглар.
33. Виқор билан уйингизда стиринг. Илгариги жоҳилистнинг очиқ-сочиқлиги каби очиқ-сочиқ юрманг. Аамозни тскис адо стинг, закот беринг, Аллоҳга ва Унинг А асулига итоат қилинг. Албатта, Аллоҳ сиздан кирни кетказиб, бутунлай поклашни хоҳлайди, сй аҳли байт!
34. Ва уйларингизда тиловат қилинаётган Аллоҳнинг остларини ва ҳикматни ссланг. Албатта, Аллоҳ ста латиф ва ста хабардор бслган зотдир.
35. Албатта, муслимлар ва муслималар, мсминлар ва мсминалар, давомли итоаткор сркаклар ва давомли итоаткор аёллар, садоқатли сркаклар ва садоқатли аёллар, сабрли сркаклар ва сабрли аёллар, тавозуъли сркаклар ва тавозуъли аёллар, садақа қилгувчи сркаклар ва садақа қилгувчи аёллар, рсза тутгувчи сркаклар ва рсза тутгувчи аёллар, фаржларини сақловчи сркаклар ва (фаржларини) сақловчи аёллар, Аллоҳни ксп зикр қилгувчи сркаклар ва (Аллоҳни ксп) зикр қилгувчи аёллар—сшаларга Аллоҳ мағфиратни ва улуғ ажрни тайёрлаб қсйгандир.

32. А­й Аабийнинг аёллари! Сизлар аёллардан бирортаси каби смассиз. Агар тақво қилсангиз, майин ссз қилманг, сна қалбида касали бор бслган тамаъ қилиб юрмасин. Гапирганда схши гапни гапиринглар.
Яъни, сизларнинг бошқа ҳамма аёллардан фарқларингиз бор. Сизлар Лайғамбарнинг хотинларисиз, мсминларнинг оналарисиз. Ҳамма мсминалар учун срнаксизлар.
Ҳа, сизлар аёллардан бирортаси каби смассизлар. Бу мақомга сришишларингиз учун Лайғамбарга жуфти ҳалол бслганингизнинг сзи етмайди, тақво ҳам қилишларингиз керак.
«Агар тақво қилсангиз, майин ссз қилманг...»
Овозингизни майин, назокатли қилиб, сркак кишига таъсир стадиган ҳолатда гапирманг.
«...сна қалбида касали бор бслган тамаъ қилиб юрмасин».
Мунофиқ ва иймони заифлар сизнинг майин овозингизни сшитиб, фисқу фужурни бошлаб қолмасинлар.
«Гапирганда схши гапни гапиринглар».
Амри маъруф бсладиган, кишиларни тақвога, схшиликка чақирадиган гаплардан гапиринглар.

33. Виқор билан уйингизда стиринг. Илгариги жоҳилистнинг очиқ-сочиқлиги каби очиқ-сочиқ юрманг. Аамозни тскис адо стинг, закот беринг, Аллоҳга ва Унинг А асулига итоат қилинг. Албатта, Аллоҳ сиздан кирни кетказиб, бутунлай поклашни хоҳлайди, сй аҳли байт!
Ушбу остда сна мсминларнинг оналарига-Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларига бир неча амр йслланмоқда:
«Виқор билан уйингизда стиринг».
Албатта, срнак бсладиган одам доимо виқорини сақламоғи лозим. Шунинг учун оналаримизга ҳам виқорларини сақлаб, уйларида стиришга амр қилинмоқда. Бундан Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари уйдан чиқишлари мумкин смас скан, деган фикр тушунилмайди. Ушбу ости карималар нозил бслганидан кейин ҳам оналаримиз уйларидан чиққанлар. Аафақат уйдан чиққанлар, балки узоқ-узоқ сафарларга ҳам борганлар. Мисол учун Умму Салама онамиз Ҳудайбисга А асули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам билан борганлар. Ойиша онамиз ҳам ҳажга у зот билан бирга борганлар. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин ҳам уйдан чиққанлар, сафарларга борганлар. Бу ерда, араблар одати бсйича, аёл кишининг асосий жойи уй бслиши кераклигига ишора қилинмоқа. Айниқса, мсминларнинг оналари бслмиш Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари виқор билан уйларида стиришлари, сабабсиз остона ҳатлаб чиқмасликлари улар учун зийнат ва фазилатдир.
«Илгариги жоҳилистнинг очиқ-сочиқлиги каби очиқ-сочиқ юрманг».
Жоҳилист—Исломдан олдинги тузум. У вақтда аёллар очилиб-сочилиб, ссан-тусан қилиб, сркакларнинг сътиборини сзига тортишга интилар сдилар. Ўзларини бозорга солиб, таналари ва зебу зийнатларини ксз-ксз қилар сдилар. Бундай очилиб-сочилиб юриш «табарруж» дейилади. Аллоҳ таоло Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг покиза аёлларини жоҳилист тузумининг хотинлари каби очиқ-сочиқ юрмасликка амр стмоқда. Бу амр ҳар бир муслима аёлга тегишли, лекин ҳар бир муслимага срнак бсладиган оналаримизга снада қаттиқроқ тегишли скан.
«Аамозни тскис адо стинг...»
Аамозни тскис адо стиш снг зарур амаллардан биридир. Айниқса, аёл кишилар учун сна ҳам аҳамистли. Чунки фарзандлар доимо улар билан бслади. Аёлнинг намозни тскис адо стиши бола тарбиссига ссзсиз таъсир қилади.
«...закот беринг...»
Аёлларнинг молисвий ибодатга алоҳида сътибор билан қарашлари лозимлигини шу остдан билиб оламиз. Одат бсйича, молисвий ибодатлар сркакларнинг ишига схшаб қолган. Лекин Аллоҳ таоло аёл кишига ҳам сркак киши билан тенг мол-дунё касб қилишига изн берганидан кейин, улардан молисвий ибодатни сз срнида адо стишларини ҳам талаб стади.
«...Аллоҳга ва Унинг А асулига итоат қилинг».
Бу ҳамма амру фармонларнинг жамловчисидир. Аллоҳ таолога ва Унинг А асулига итоат қилиш доирасига юқорида зикр стилган ва зикр стилмай қолган бошқа ишлар ҳам киради. Ҳар бир мсмин ва мсмина Аллоҳга ва Унинг А асулига тсла итоат қилмагунича комиллик касб стмайди. Уларга айни комилликдан дарс берувчи зотлар сса, мсминларнинг оналари, Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжаи мутоҳҳаралари бслмоғи лозим. А асули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бир ёстиққа бош қсйиб сшаётган аёллар, уйларида Қуръон остлари тушиб турган бандалар Аллоҳга ва Унинг А асулига биринчи бслиб итоат қилмасалар, ким қилар сди!
«Албатта, Аллоҳ сиздан кирни кетказиб, бутунлай поклашни хоҳлайди, сй аҳли байт!»
Ушбу жумладаги «кир», албатта, маънавистга тегишлидир, съни, гуноҳлар ва бошқа маънавий доғлар тушунилади. «Аҳли байт»—хонадон аҳллари. Шиъа мазҳабидагилар Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «аҳли байт»лари деб Ҳазрати Али, Фотима онамиз ва уларнинг фарзандларинигина назарда тутадилар. Аммо аҳли сунна вал жамоа уламолари ушбу ости каримани далил қилиб, Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг азвожи мутоҳҳаралари ҳам «аҳли байт»га киришларини айтадилар. Бу мақом улар учун катта бахтдир. «Аҳли байт» дейилишининг сзи катта гап. Чунки бу ибора бошқага ишлатилмайди. «Аҳли байт» деганда фақат маҳбуб Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хонадон аҳллари тушунилади, холос. Ўша аҳли байтдан кирларни кетказишни Аллоҳ таоло Ўз зиммасига олмоқда. Ўша аҳли байтни бутунлай поклашни Аллоҳ таоло сз зиммасига олмоқда. Лекин, аввало, уларни одобли, ахлоқли бслишга, уйларида виқор билан стиришга, жоҳилист очиқ-сочиқлигидан узоқ туришга, нозу карашма билан гапирмасликка, намоз сқиб, закот беришга ҳамда Аллоҳга ва Унинг А асулига итоат қилишга амр стмоқда ва шундан сснггина улардан кирни кетказиб, бутунлай поклашга ваъда бермоқда.
Демак, А асулулоҳга аҳли байт бслишнинг сзигина Аллоҳнинг уларни бутунлай поклаши учун етарли смас. Балки, аввало, улар иймон-сътиқодда ва ибодату амалда бслмоқлари зарур. Ана шундагина Аллоҳ таоло уларнинг кирларини кетказиб, бутунлай поклайди.
Имом Муслим ривост қилган ҳадисда Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «А­й Фотима Муҳаммаднинг қизи! А­й Софис Абдулмуттолибнинг қизи! А­й Бани Абдулмуттолиб! Мен сизларга Аллоҳдан келадиган бирор нарсани қайтаришга молик смасман. Мендан сз молимдан нимани хоҳласангиз, ссранглар», дерлар.
Имом Муслим ва Имом Термизий ривост қилган ҳадисда Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «А­й Қурайш жамоаси, сзингизни дсзахдан қутқаринг! А­й Бани Каъб жамоаси, сзингизни дсзахдан қутқаринг! А­й Бани Ҳошим жамоаси, сзингизни дсзахдан қутқаринг! А­й Бани Абдулмуттолиб жамоаси, сзингизни дсзахдан қутқаринг! А­й Фотима бинти Муҳаммад, сзингни дсзахдан қутқар! Албатта, Аллоҳга қасамки, мен сизларга Аллоҳдан келадиган бирор нарсани қайтаришга молик смасман», деганлар.
Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аҳли байтларига муносабат шунчалик скан, снди бошқалар сзлари тушуниб олаверса бслади.
Ҳа, Аллоҳ таоло Ислом жамистининг жавҳари ҳисобланган Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аҳли байтларидан кирни кетказишни, уларни бутунлай поклашни хоҳлайди, аммо аввал аҳли байтни иймон ва амалга чақиради.
Аллоҳ таоло Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг азвожи мутоҳҳараларига қаратилган нидосини қуйидаги ост билан скунлайди:

34. Ва уйларингизда тиловат қилинаётган Аллоҳнинг остларини ва ҳикматни ссланг. Албатта, Аллоҳ ста латиф ва ста хабардор бслган зотдир.
Аллоҳ таоло Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларига улар сшаб турган уйлар оддий уй смас, Аллоҳнинг остлари нозил бслиб, тиловат қилиниб турган манзил сканини сслатмоқда. Улар сшаб турган уйлар оддий ус смас, Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари жорий стилиб, ҳадислари ссзланиб турган уйлар сканини сслатмоқда. Айни чоқда, улар уйларида тиловат стилаётган Қуръон остларини ва Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳикматли ҳадисларини унутмасликка, уларни сслаб, англаб, срганиб, сснг амал қилишга буюрилмоқдалар.
«Албатта, Аллоҳ ста латиф ва ста хабардор бслган зотдир».
Биз «латиф» деганда «лутфли», «марҳаматли» маъносини тушунадиган бслиб қолганмиз. Аслида, «латиф» дегани ҳар бир нарсанинг ста нозик жойларигача схши билувчи, маъносини билдиради. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг азвожи мутоҳҳараларига бслган узоқ нидодан сснг, Аллоҳ таоло Ўзининг ҳар бир нарсани снг нозик жойигача схши билувчи, ҳар бир нарсадан ста хабардор зот сканини айтиш билан ана сша айтилган амрларга амал қиласизларми, йсқми, ҳаммасини билиб туради, деб огоҳлантирилмоқда.
Исломда оила масаласига алоҳида сътибор билан қаралиши маълум. Чунки оила ҳар бир жамистнинг сзаги бслади. Оилалари мустаҳкам бслган жамистнинг сзи ҳам мустаҳкам бслади. Ҳамма нарса оиладан бошланади.
Шунингдек, Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оилаларига алоҳида сътибор беришда ҳам катта ҳикмат бор. Чунки Ислом жамистининг сзаги мусулмон оилалари бслса, мусулмон оилаларнинг сзаги бу муборак оиладир. Исломий оила қандай бслади? Исломий оилада сзаро муносабатлар қандай бслиши керак? Шу каби ксплаб саволларга айнан мана шу муборак оиладан жавоб ва срнак олинади.
Бу хусусда мулоҳазалар жуда ҳам ксп. Лекин нима учун Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг азвожи мутоҳҳараларига бунчалик жиддий сътибор берилмоқда? Ҳолбуки, душманлар, Ислом аёллар масаласига сътибор бермайди, аёл кишига мислсиз жабр-ситам беради, деб айблайдилар-ку?
Аввало, Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларига Қуръони Каримда бунчалик ксп сътибор беришнинг сзи душманларнинг гаплари беҳуда сканига ёрқин далилдир. Қолаверса, бу масалада анчагина гап бор. Аллоҳ таоло ер юзига Ислом нурини юбора бошлаган вақтда, бутун дунё жаҳолат ботқоғига ботган сди. Чор атрофда жоҳиллик, адолатсизлик, зулм ва жабру ситам ҳукм сурарди. Айниқса, аёлларга тегишли масалаларда бу салбий ишлар авж олиб, снг чсққига чиққан сди. Ҳатто аёлни одам срнида ксрмайдиган тоифалар бор сди. Масалан, насоролар оламида алоҳида йиғилиш стказилиб, сша вақтдаги раҳнамолар томонидан «Аёл сркакни йслдан уруш учун сратилган шайтондир, унга ксзи тушган одам ҳам гуноҳкор бслади, аёл ҳавони булғатмаслиги учун оғзига тссиқ тутиб юриши керак», деган қарорлар қабул қилинган сди. Аҳли китоб бслмиш насоролардан келгани шу бслганидан кейин, бошқа тоифаларни қсйиб турса ҳам бслади. Жоҳилист тузумида аёлга дунёнинг матоҳи сифатида қараларди. У сркак кишига матоҳ сди гсё. У сркак кишининг шаҳвати учун керак сди. Жинсий алоқаларда ким нимани хоҳласа, шуни қиларди. Оила масаласи жуда оғир аҳволда сди. Аёл кишини молу мулкка қсшиб, мерос қилиб олиш оддий ҳол сди. Аёлга қилинган паст муносабатлар, унга етказилган турли зулмлар мисоли бошқа сура ва остларда ҳам келди.
Ислом дини мукаммал илоҳий тузум слароқ, дунёдаги мавжуд барча нуқсонларни, жумладан, инсонистнинг нафис парчаси саналмиш аёлларга муносабатдаги мавжуд нуқсонларни ҳам тузатишга киришди. Аёлга тслақонли инсон сифатида қараш масаласини сртага қсйди. Аёлларга қилинаётган зулм, жабр ва ситамни кесишга киришди. Шу билан бирга, исломий қонун-қоидаларни, ахлоқ-одобларни, тасаввур ва маданистни жорий қила бошлади. Ўша вақтда аёлларга етказилган зулм ксп бслгани учун Исломда уларга сътибор ҳам ксп бслди. Қуръони Каримнинг узун сураларидан бири «Аисо» (Аёллар) деб аталди. Бошқа бир сура «Мужодала» (Тортишувчи аёл) номини олди. Шунингдек, Талоқ сурасини ҳам «Кичик Аисо», дейишади. Қуръони Каримнинг бошқа сураларида ҳам аёллар масаласига алоҳида сътибор билан қаралади. Аур сураси бунинг ёрқин мисолидир. Ҳозир биз срганаётган Аҳзоб сураси ҳам шулар жумласига киради. Аёлларга бслган сътиборнинг тасдиғи слароқ, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмон умматига қилган оммавий ваъз-насиҳатларидан ташқари, сна аёллар учун алоҳида мажлислар ҳам стказиб турардилар.
Шу билан бирга, мазкур остларни, Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини, ҳадисларини, шариат аҳкомларини муслима аёлларга сзига хос услуб билан етказадиган, хусусан, аёлларнинг сзларигагина хос бслган масалаларни тушунтириб берадиган муаллималар керак сди. Бу вазифани фақат Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларигина бажаришлари мумкин. Шунинг учун ҳам юқорида срганган остларимизда у зотларга алоҳида сътибор билан қаралмоқда, алоҳида талаблар қсйилмоқда. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хотинлари ксп бслгани ҳам, асосан, шу сътибордандир. Чунки бундай улкан масъулист - Ислом уммати аёлларига Қуръони Карим, суннати набавис таълимотларини, шариат аҳкомларини етказиш битта ёки тсртта аёлнинг қслидан келадиган иш смас сди.
Аҳли байтдан доғларни кетказиб, бутунлай поклаш учун уларда зарур сифатларнинг мавжуд бслиши шарт сканига юқоридаги остларда ишора қилинди. Ислом жамистидан кирни кетказиб, уни бутунлай поклаш учун ҳам, албатта, сша жамист аъзоларида маълум бир сифатлар, қадристлар бслиши керак. Чунки Аллоҳнинг розилигига сришиш, жаннатга кириш сз-сзидан бериладиган мукофот смас. Қуйидаги ости каримада худди анашу сифарларнинг баъзилари ҳақида ссз кетади.

35. Албатта, муслимлар ва муслималар, мсминлар ва мсминалар, давомли итоаткор сркаклар ва давомли итоаткор аёллар, садоқатли сркаклар ва садоқатли аёллар, сабрли сркаклар ва сабрли аёллар, тавозуъли сркаклар ва тавозуъли аёллар, садақа қилгувчи сркаклар ва садақа қилгувчи аёллар, рсза тутгувчи сркаклар ва рсза тутгувчи аёллар, фаржларини сақловчи сркаклар ва (фаржларини) сақловчи аёллар, Аллоҳни ксп зикр қилгувчи сркаклар ва (Аллоҳни ксп) зикр қилгувчи аёллар—сшаларга Аллоҳ мағфиратни ва улуғ ажрни тайёрлаб қсйгандир.
Ушбу ости каримада келтирилган сифатларнинг ҳар бири ҳар бир мсмин-мусулмон сркак-аёлга жуда ҳам зарур бслганидек, уларнинг ҳаммаси жамланиб, ҳамма мсмин-мусулмонларнинг умумий сифатларига айланиши ҳам зурурдир.
«Муслимлар ва муслималар...»
Яъни, бору будлари билан бутунлай сзларини Аллоҳ таолога таслим қилган, Исломнинг амрларига тсла бсйинсунган сркаклар ва аёллар.
«...мсминлар ва мсминалар...»
Яъни, Аллоҳга ва иймон келтириш лозим бслган барча нарсаларга Аллоҳ айтганидек, Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ксрсатганларидек иймон келтириб, тасдиқловчи сркаклар ва аёллар.
«...давомли итоаткор сркаклар ва давомли итоаткор аёллар...»
Иймон ва Исломдан сизиб чиққан бу итоат доимий бслиши билан бирга, инсоннинг сз розилиги билан ичдан отилиб чиққан итоат ҳам бслади. Ташқи мажбурист юзасидан келиб чиққан смас. Бу итоат сокинлик билан, ишонч билан бсладиган итоатдир.
«...садоқатли сркаклар ва садоқатли аёллар...»
Ссзларида, ишларида, нистларида ва иймонларида садоқатли сркак-аёллар. Ссзда садоқатли бслиш рост ссзлаш, ёлғон гапирмасликдир. А остгсйлик гсзал сифатдир. Ҳар бир сркак-аёл учун олий сифатлардан бслиб келган. А остгсйлик иймоннинг аломатидир. Ким ростгсй бслса, нажотга сришади. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам сзларининг ҳадиси шарифларидан бирида: «А остгсйликни лозим тутинглар. Албатта, ростгсйлик схшиликка бошлайди. Яхшилик сса, жаннатга. Алғондан сақланинглар. Албатта, ёлғон фужурга бошлайди. Фужур сса, дсзахга. Инсон рост гапирса, ростгсйликни ихтиёр қилаверса, Аллоҳнинг ҳузурида сиддиқлардан бслиб ёзилади. Агар одам ёлғон гапирса, ёлғонни ихтиёр қилаверса, Аллоҳнинг ҳузурида каззоблардан бслиб ёзилиб қолади», деганлар.
«...сабрли сркаклар ва сабрли аёллар...»
Сабр ҳам ҳар бир мсмин-мусулмон сркак-аёлга лозиму лобуд сифатдир. Бу улкан хислатсиз инсон мсмин-мусулмонлик таклифларини, буйруқларини адо ста олмайди. Инсон бошига тушган мусибатларга бардош бериши керак. Орзу қилгани олий мақомларга етиш йслидаги ишларда сабрли бслиши лозим. Турли синовлардан, машаққатлардан фақат сабр ила стилади.
«...тавозуъли сркаклар ва тавозуъли аёллар...»
Остда «хушуъ» ссзи ишлатилган, бизнинг тилимизда унинг маъносини бир ссз билан англатиб бслмайди. «Хушуъ» сокинлик, хотиржамлик, шошмаслик, виқор ва тавозуъ маъноларини сз ичига олади. Бу сифат ҳам қалбга, ҳам аъзоларга тегишли сифатдир. Яъни, инсон бутун борлиғи билан Аллоҳ таолонинг улуғлигини, ҳайбатини ҳис қилиб туришидир.
«...садақа қилгувчи сркаклар ва садақа қилгувчи аёллар...»
Садақа қилиш молисвий ибодат ҳисобланади. Садақа заифҳол, муҳтож кишиларга ёрдам беришдир. Садақа қилиш бахиллик дардидан покланишдир. Садақа инсоннинг иймонини тасдиқловчи нарса бслгани учун ҳам «садақа» деб номланган. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам сз ҳадиси шарифларидан бирида: «Садақа, худди сув оловни счирганидек, гуноҳларни счиради», деганлар.
«...рсза тутгувчи сркаклар ва рсза тутгувчи аёллар...»
А сза юқорида зикр қилинган барча сифатларни пайдо қиладиган ва қувватлантирадиган амалдир. А сза орқали мусулмон сркак ва аёлнинг иймони, итоаткорлиги, ростгсйлиги, сабри, хушуъ-хузуъи, садақа қилишга рағбати кучасди. А сза тсғрисида қанча ксп гапирсак, шунча оз. Фақат битта ҳадиси шарифни сслаб стамиз.
Имом ибн Можа ривост қилган ҳадисда Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «А сза баданнинг закотидир», дерлар. Яъни, рсза танани покловчи нарсадир, деганлар. Бу ҳадиси шариф Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мсъжизалари десак, ҳеч муболаға қилмаган бсламиз. Мана, ушбу ҳадиси шариф айтилганидан бери сн тсрт аср стиб, Исломдан, Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларидан хабари йсқ ғайридин олимлар рсза (ихтиёрий оч қолиш) кишининг баданини озиқ-овқат, ичимлик, нафас олиш ва бошқа сабаблар билан тспланиб қолган ифлослик, чиқинди, туз каби зарарли моддалардан тозалашини исбот қилди. Ҳа, рсза инсоннинг руҳини, зеҳнини, ақлини, танасини, аъзоларини, қонини, барча-барча жиҳатларини поклайди. А сзанинг бошқа фойдалари ҳам ксп. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларидан бирида: «А­й ёшлар жамоаси, сизлардан ким жинсий алоқага қодир бслса, уйлансин. Албатта, уйланиш ксзни тссувчироқ ва фаржни сақловчироқдир. Ким уйланишга қодир бслмаса, рсза тутсин. Албатта, рсза унинг учун шаҳвоний кучни кесувчидир», деганлар. Шунинг учун ҳам остда рсзадорлик сифатидан кейин фаржни сақлашлик келаётгани ҳам бежиз смас.
«...фаржларини сақловчи сркаклар ва (фаржларини) сақловчи аёллар...»
Яъни, жинсий аъзоларини ҳаромдан сақлайдиган сркаклар ва аёллар. Бу ҳам покликнинг снг олий босқичларидандир. Зинодан, бошқа ҳаром жинсий алоқалардан фаржини сақлаш мсмин-мусулмонлик сиймоларидандир. Инсон учун, сркак бслсин, аёл бслсин, снг муҳим сифатларидандир.
«...Аллоҳни ксп зикр қилгувчи сркаклар ва (Аллоҳни ксп) зикр қилгувчи аёллар...»
Аллоҳни ксп зикр қилиш юқорида зикр стилган ва зикр стилмаган сифатларнинг юзага келишига ва бардавом бслишига асосий омилдир. Аллоҳни ксп зикр қилиш ҳар бир мусулмон сркак ва аёл учун зарурий амаллардандир.
Ибн Абу Ҳотим Абу Саид ал-Худрий розисллоҳу анҳудан ривост қилган ҳадиси шарифда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачонки ср киши кечаси хотинини уйғотса ва икковлари икки ракатдан намоз сқисалар, сша кеча Аллоҳни зикр қилган сркаклардан ва зокира аёллардан бсладилар», дерлар. Ҳа, зокирлик даражаси олий рутбадир. Зокирлик мақоми олий мақомдир. Ҳар бир мусулмон сркак зокирлик сифатини сгаллаши лозим. Ҳар бир муслима зокира сифатига сга бслиши керак.
«...сшаларга Аллоҳ мағфиратни ва улуғ ажрни тайёрлаб қсйгандир».
Яъни, мазкур сифатларга сга бслган ҳар бир сркакка ва ҳар бир аёлга Аллоҳ таоло бу дунёда гуноҳларини кечиришга тайёр, у дунёда ажр қилиб жаннатни шай стиб қсйди.
Юқорида зикр стилган олиймақом сифатлар соҳиби бслган ҳар бир мсмин ва мсмина доимо Аллоҳ таолонинг ҳар қандай амрини ссзсиз бажаришга тайёр туради.

36. Ҳеч бир мсмин сркак ва ҳеч бир мсмина аёл учун Аллоҳ ва Унинг А асули бир ишга ҳукм қилганида, сз ишларини сзларича ихтиёр қилмоқ йсқ. Ким Аллоҳга ва унинг А асулига осий бслса, бас, батаҳқиқ, очиқ адашиш-ла адашибди.
Барча мсмин-мусулмонлар учун Аллоҳ таолонинг амри, Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳукмлари ҳамма нарсадан устун туради. Аллоҳнинг ксрсатмаси, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтганлари турганида, мсмин киши, хоҳ сркак бслсин, хоҳ аёл, сзича бир иш қила олмайди. Мумкин смас. Ким Аллоҳнинг ва Унинг А асулининг ҳукмини қсйиб, сзича иш тутса, Аллоҳ таборака ва таолога ва Унинг А асули соллаллоҳу алайҳи васалламга осий бслади.
«Ким Аллоҳга ва Унинг А асулига осий бслса, бас, батаҳқиқ, очиқ адашиш-ла адашибди».
Очиқ адашганларнинг ҳоли нима бслиши ҳаммага маълум.
Ушбу ости кариманинг ҳукми барча мсмин-мусулмонларга тегишли саналса ҳам, остнинг нозил қилинишига баъзи бир воқеалар сабаб бслгани ривост стилади. Жумладан, ал-Авфий Абдуллоҳ ибн Аббос розисллоҳу анҳудан қуйидагиларни ривост қилади: «Ҳеч бир мсмин сркак ва ҳеч бир мсмина аёл учун...» ости А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд ибн Ҳориса розисллоҳу анҳу учун совчиликка борганларида нозил бслган. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайнаб бинти Жаҳш ал-Асадис олдиларига кириб, совчилик қилиб, розилигини ссрадилар. У (Зайнаб): «Мен унга (Зайдга) тегмайман», деди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хсп де, унинг никоҳига кснавер», дедилар. У: «А­й Аллоҳнинг А асули, менга сз нафсимда ҳам амр қилинадими?!» деди. Икковлари гаплашиб туришганида Аллоҳ таоло: «Ҳеч бир мсмин сркак ва ҳеч бир мсмина аёл учун...» остини нозил қилди. Шунда Зайнаб розисллоҳу анҳу: «А­й Аллоҳнинг А асули, менга уни никоҳга олувчи деб рози бслдингизми?» деди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳа» дедилар. Зайнаб розисллоҳу анҳу: «Ундай бслса, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга осий бслмайман, сз нафсимни унинг никоҳига топширдим», деди.
Остнинг нозил стилишига сабаб бслган ривостдан ксриниб турибдики, Зайнаб бинти Жаҳш розисллоҳу анҳу бу никоҳга сз иродасига қарши, Аллоҳнинг остини сшитиб, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рағбатлари туфайлигина розилик бердилар.
Чунки Аллоҳ ва Унинг А асули ҳукм қилган ишга ҳеч бир мсмин ва мсмина қарши чиқиши мумкин смас. Мусулмонлар ушбу сътиқодда мустаҳкам турган пайтларида, фақат Аллоҳ таолонинг ва А асулининг ҳукми ила иш юритганларида дунёнинг пешқадам уммати бслганлар.
Жоҳилистнинг ботил қонун-қоида ва урф-одатлари йсқотилиб, срнига исломий қонун-қоида ва урф-одатлар жорий стиларди. Маълумки, жоҳилистда турли инсоний табақалар мавжуд бслиб, ҳар кимнинг қадр-қиймати табақасига қараб белгиланар, шунга ксра муомала қилинар сди. Хусусан, қуллар ёки қулликдан озод бслганлар одам срнида ксрилмасди. Ислом ҳамманинг тенг сканини, оқ билан қора, араб билан ажам, бой билан камбағал, подшоҳ билан гадо орасида ҳеч қандай фарқ йсқлигини, бслганида ҳам, фақат тақвога ксра бслиши мумкинлигини қатъий низом асосида қсйди. Бу ҳақда ост ва ҳадислар жуда ҳам ксп.
А асули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу оламшумул таълимотларни амалда татбиқ қилишни истадилар. Бу ишни сз сқинларидан бошладилар. Ўзларининг мавлолари—озод қилган қуллари Зайд ибн Ҳориса розисллоҳу анҳу номидан аммалари Умайма бинти Абдулмуттолибнинг қизлари Зайнаб бинти Жаҳш ал-Асадисга совчи бслиб бордилар. Бу билан Исломда асли қул ҳам, Бани Ҳошимдан бслган оқсуск ҳам баробарлигини ксрсатмоқчи сдилар. Шундай бслди ҳам. Зайд ибн Ҳориса ва Зайнаб бинти Жаҳшлар розисллоҳу анҳу оила қурдилар.
Лекин турмушлари унча келишмади. А­ру хотин тотув сшай олмадилар. Зайд хотинидан норози бслиб, унинг устидан шикост қилиб, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига қайта-қайта келди. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам сса, унга насиҳат қилиб, сабрга чақириб, оиласига қайтарар сдилар. Кейинроқ Зайд розисллоҳу анҳу хотини Зайнаб розисллоҳу анониу талоқ қилиш нистида сканини айта бошлади. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга талоқ қилмай туришни маслаҳат берардилар. Сснгра иш умуман бошқача тус олиб кетди.