«ҒУССА» КИТОБИДАН
1994
БОЛАЛИКДАН ИККИ ХОТИРА
1
ҚИШ
У пайт пальто киймас эди қиш,
Қўлқопи йўқ эди қўлида,
Қиш — ямоқли, ардоқли калиш —
Оёқ қўйсанг — қорга кўмилар.
Яйрамасди иссиқ уйларда
Изғириннинг уввосин тинглаб.
Қиш — мол боқиб музлаган бола —
Дарвозадан киради титраб.
Қиш кезмасди дил очар маҳал
Кўчаларда бурқситиб нафас.
Қиш — даҳлизда жон сақлар сандал,
Қиш — печкали уйларга ҳавас.
У пайт китоб ўқир эди қиш —
Ҳаяжондан титраб товуши.
Қиш — зиндондан чиққан Алпомиш,
Қиш — Барчиннинг синиқ нолиши.
Қиш — эртакнинг ҳароратида
Қалб остида эриган тошлар.
Қиш — орзунинг шарор забтидан
Китобларга тўкилган ёшлар.
2
ЁЗ
Офтоб ғолиб келди — муқаррар —
Кийимини ечмасин қанча,
Термиздан то Тошкентга қадар
Ёз йиқилди шундоқ чалқанча.
Туроннинг шаън кенгликларида
Гулу майса лаҳзада — хазон.
Ҳаёт — тоғлар қўлтиқларида,
Ариқларнинг бўйнидадир жон.
Лоҳасланиб мудради кундуз
Гужумларнинг сояларида.
Ирмоқланиб ўзин отди муз
Бойсунтоғнинг қояларидан.
Шаҳар томон жўнади бола —
Қўлларида эски жомадон.
Жомадонда бир парча дала,
Уч-тўрт китоб, икки кулча нон.
Ҳовузларнинг тор ўлкасида
Қурбақалар кечаси ҳофиз.
Бошин қўйиб ёз елкасига,
Куйиб-куйиб йиғлади бир қиз.
ЧИРОҚ ҲАҚИДА БАЛЛАДА
Кундузлари бедардлик ёмон,
Кечалари беомон оғриқ.
Эшикни оч, турибман вайрон
Деразада солланган ёруғ.
Бошларимга ёмғирлар ёғди,
Эримади елкамдан қорлар.
Товушимдан шамоллар оқди,
Бўғзимда узилди торлар.
Изғиб туннинг тиғизлигида
Кичирайди, эзилди юрак.
Кир тўфонлар тўнғизлигидан
Толдим. Менга бошпана керак.
Деразангни чертган ёмғирмас,
Тепгани йўқ дарчангни шамол.
Улар — менман. Мен — бетоқат ғам,
Эшигингни, ёруғ, оча қол!
Хонадонинг нақадар равшан...
Салом, чироқ! Азизим, чироқ...
Мен яшайман энди сен билан
Бу эшикдан кетмайман йироқ.
Чўчимайман фалак қаҳридан,
Булутлардан қўрқмайман зарра.
Зулумотнинг сокин заҳридан
Асрар мен ёруғ бошпана.
Айланади томдан нарида
Алам ичра қоронғу офат.
Навоийнинг узун баҳрида
Мен ғазаллар қилгум тиловат.
Сўзлар энди кўнглимга чўри,
Кун кўраман қалбимни ёзиб.
Чироқ... Жоним... Бу нима кўрим
Сени шифтга ким қўйди осиб?
У хонага қўрқиб кўз ташлар,
Порлашида нурсиз бир ҳадик.
Қийналару кулиб сўз бошлар:
— Менга керак... Бошпанасизлик...
Тепасида турар буралиб,
Ип ичида ниҳон симарқон.
— Осилганча турибман қотиб,
Бошлана ҳеч керакмас... Ишон!
Бу тўрт девор айлагай асир
Қайда бўлса бир толим зиё.
Умидворсан ёнишдан, ахир,
Бир лаҳза ҳам бунда қолма, оҳ!
...Бир аламли йиғи тиғида
Томоғимга тиқилади шеър...
Тортиш кучи асирлигида
Тун қўйнида учиб борар Ер.
ЁСУМАН ПАРДА
Берилиб тортасиз ёноққа ёлқин —
Кўзгу қаршисида — сочингиз ёзиқ.
Бахмал вужудимни кўтариб толғин,
Мен шифтга саҳардан турибман осиқ.
Саҳнани севасиз сиз ҳам, севасиз,
Киясиз энг гўзал кўйлагингизни.
Чироқлар ўчганда титроқ сезасиз,—
Йиғиб ололмассиз ўйларингизни.
Бесабр қарсаклар чаласиз яна,
Юзимга урилар шундоқ зарблари.
Сиз мени кўрмайсиз қоронғуликда —
Саҳнадан улкандир менинг дардларим.
Саҳнани севолмас ҳеч ким мен каби!—
Мен уни асрадим — ўзимни осдим!—
Ялонғоч қолмасин бировнинг қалби,
Ё бирор нафислик бўлмасин босқин.
О, саҳна — бевафо — буюк олифта!
Ҳар оқшом,
Ҳар оқшом у мени сотди.
Кераксиз буюмдай итқитди шифтга,
Ё икки тарафга аямай отди.
Қаранг — сиз кўрасиз — ахир, ошиқсиз!—
Ҳар нозик ипимда тўлғонган ғамни.
Бунда чидаб бўлмас телбакор ишқсиз,—
Менинг бу яшашим Лайлидан камми?
Энг сара гулларни териб келгансиз,
Саҳнага муқаддас ихлосингиз кўп.
Жоним, бир даҳшатни аммо билмайсиз,
Бунда Ҳамлет ҳам йўқ, Алпомиш ҳам йўқ.
Бу сиру асрорим асрадим пинҳон,
Севмоқлик — маҳкумлик,
Маҳкумлик — рўзим.
Сиз билан бу кеча тортишга афғон
Мен ўзим ярайман,
Фақат бир ўзим!
Саҳнани севаман. Оғирдир аммо —
Дунёни қизишиб алдаркан ҳар кеч,
Ўзига заррача сочмади зиё —
Ўзини бу саҳна ўйнамади ҳеч.
Сизга раҳмим келар. Йиғлайсиз толиб,
Кафтингиздан тошар қарсаклар бечўғ.
Не қилай, дунёда қарсаклар қолди,
Саҳна йўқ, азизим,
Саҳна, ахир, йўқ.
Уринг пешонамга гулингиз билан,
Залдан ҳўнграб чиқинг — гулларни босиб.
Мен бунда қоламан, ёлғиз қоламан,
Йўқликнинг устига ўзимни осиб.
Бир маҳал сукунат чалар арғанун,
Қоп-қора жимликда ҳаяжон тошар.
Саҳна, билмам, қайдан қайтади — мажнун
Ва мени тун бўйи қилар томоша.
НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА МУҲАММАС
Қисматим не бўлғисин эй кўкда шоҳим билмадим,
Ул фалак ё ишқда роҳим ёки чоҳим - билмадим,
Сезмадим жон оғриғин ҳажрингни токим билмадим,
Не учун тарки муҳаббат қилди моҳим билмадим,
Бу ғазабким айлади моҳим, гуноҳим билмадим.
Сенки, қанча айладинг жабру ситам - кўндим, висол,
Бир аросат дард ичинда най каби тўлдим, висол,
Тирилғаймен, лаб қўйғил лабни ол - ўлдим, висол,
Ошиқ ўлдим, ёрдин топқай дебон кўнглим висол,
Ҳажр бу янглиғ бўлурни кийнахоҳим билмадим.
Аҳли ғофил суҳбатида телбадир исмим оҳдин,
Тўлғониб шому сахар тилдаким «бисмил» оҳдин,
Бир умид, кофур ғам ичра ўлмағай муслим оҳдин,
Ёр кўйи ичра этди зор жисмим оҳдин,
Қайда тушганни бу елдин барги коҳим билмадим.
Ой юзингга етмадим-учдим фидойи қуш каби,
Чирқираб бузди фалакни индин жудойи қуш каби,
Тўзғиди тўфон таним - мен бир худойи қуш каби,
Ишқ бўстонига кирганда ҳавойи қуш каби,
Сунбули зулфи бўлурни доми роҳим билмадим.
Сен-ку буздинг ўртамизда қанчалар кўприк сафин,
Тунларим билгай фақат ҳажрингда оҳ-ўкрик сафин,
Гар писанд этмагайман ҳеч, тиғлару милтиқ сафин,
Ақлу ҳушу сабрим итти кўргач ул киприк сафин
Бир-бир ўлмоғин қаро кўргач сипоҳим билмадим.
Англамоқ душвор эди қуллар аро шаҳзода ким,
Ким забун хокзодаю зар-зарин моҳзода ким,
Англа, кўнгил, барча қулдир бўлмайин покзодаким,
Кўрмагунча дайр аро тинч ўлмадим, тут бодаким,
Ғуссадин бу қалъа эркинни паноҳим билмадим.
Қисматим келмас малол, этса боримни қаро,
Оҳу зорим авжларида ул телба торимни қаро,
Оҳ, фақат йўқ тоқатим, қилма ёримни қаро,
Эй, Навоий, бўла қилган рўзғоримни қаро,
Ҳажр шоми эрди ёҳуд дуди оҳим билмадим.
СЕВГИ ҲАҚИДА ШЕЪРЛАР
1
* * *
Иш. Чой. Суҳбат. Овқат. Яна иш.
Ҳамма нарса ўйланган. Пухта.
Сўнг сен келдинг. Бошланди ёниш
Мувозанат йўқолди. Нуқта.
Мен қуладим ям-яшил ёзга,
Майсаларда қолдим беармон.
Мен қуладим гулдаги нозга —
Ариларнинг куйига. Тамом.
Мен қуладим кўз ёшларингга,
Тушларингга, ундан ҳам нари...
Мен қуладим қарошларишта —
Борса келмас муҳаббат сари.
Мен қуладим юксак фалакка —
Тубсиз зулмат билан бетма-бст.
Тамом. Нуқта. Самоват чекар —
Лабларида бесон сигарет.
Ҳамма нарса ўйланган. Пухта.
Тонг отади. Қуёш кулади.
Мувозанат йўқолди. Нуқта.
Тамом. Соғинч қадар қуладим.
2
* * *
Шамолдай елмоқда ҳанчалар уриндим,
Деворга урилдим, деворга урилдим.
Гарчи мен йўлимни боғларга солдим,
Дарахтга етмадим — деворда қолдим,
Севгилим, билурман ёлғиз ҳолингни —
Тошли дунё ичра сен ҳам толдингми?
Осмонинг тош эрур, тўрт тарафинг — тош —
Кўнглингта етмасдан бўлурман адош.
Кўзингда солланган мезонларинг — тош,
Хазонларинг тошдир, азонларинг — тош.
Баҳорда булутсиз кўкларинг тошдир,
Ҳатто кўзларингда чўгларинг тошдир.
Кунларинг ҳам тошдир, қисматинг ҳам — тош,
Шеърга солай десам, нисбатинг ҳам — тош.
Ҳатто — бу не азоб!— кучим стмайди —
Йиғлайсан — ёшинг тош, артсам — кетмайди.
3
* * *
Этигинг қизилдир, рўмолинг қизил —
Боряпсан иккита шаън шафақ аро:
Бирига бетугун ўралган юзинг,
Бири жонсаракдир — пойингда фидо.
Сени кўролмайман қайтиб ҳеч қачон
Ютганин қайтармас кўча — ялмоғиз...
Ҳатто қалбимдаги энг юксак осмон
Бундай шафақзорни тополмас ҳаргиз.
О, қисмат танимга армон солмоқда,
Беҳуда титранар руҳу тану жон.
Ана, қайтмас бўлиб кетиб бормоқда
Икки шафақ аро бир ёруғ жаҳон...
4
* * *
Ёмон тушлар кўрасан... Ёмон!
Лойқа сувлар... Тап-тақир чўллар...
Ҳорисанг-да сув ташиб чунон —
Тирилмайди қовжироқ гуллар.
Устингдаги келин кўйлагинг
(Кўргин тушнинг эртакларини)
Шамол қўли этолмай ғижим,
Силкитолмас этакларини.
Сув ташийсан — икки зил челак
Кафтларингни қияр — оқар қон.
Қон гулларга тушар томчилаб —
Гуллар зумда тортади алвон.
Сув ташийсан — англаб, тушуниб —
Бунда бордир бир даҳшат хато:
Ўзингнимас, гуллар тушини -
Армонини этаяпсан адо.
Яна даҳшат жойи (муқаррар
Сезаяпсан— ҳаммаси аён):
Агар гуллар ҳозир сўлсалар,
Кунлар келар ўлимдан ёмон.
Сен биласан, сувлар саробдир,
Фақат чўли тақир — ҳақиқат.
Гуллар умри беун хитобдир
Қонга ботган панжанг ҳақида.
Сув ташийсан бу рўзи шабда,
Шафақ оқар панжангдан сизиб...
Уйғонасан. Оппоқ чойшабда
Қоннинг эмас, гулларнинг изи...
Мен айтмаган, айтган соғинч сўз
Деразангга қўнар — мисли қуш...
Уйғонгансан... Юмолмайсан кўз...
Барибир туш... Ҳа, барибир туш...
6
Кўнгил бердим,
Умрим бердим.
Жоним бердим
Ётсан манго.
Нажот каби,
Умид каби,
Ҳаёт каби —
Ёдсан манго.
Кулги каби,
Шодлик каби,
Висол каби —
Олисдирсан.
Чидам каби,
Сукут каби,
Ўлим каби —
Додсан манго.
7
* * *
Кечиргин... Тун қорамас— мен қораман,
Юлдузлардан токи кўнглинг ароман.
Жоним, кўнглинг мисли шаъмдек титранур,
Шаъмга бағрим босолмай бенавоман.
8
* * *
Наҳотки, бир қараш...
Бир бесўз хитоб...
Бир тўлқин... умрнинг оромин бузса...
Шунча гўзалмисан,
Шунча сершитоб —
Қаерлардан келдинг, жонгинам ғусса?
Билмадим, қай унут баҳордан сабо
Ҳад билмай — етишди кузимга қадар.
Куз ва баҳор аро ёз турса аммо,
Кўришмоқ ҳижрондир,
Муҳаббат — кадар.
Уч ойнинг устидан қўлингни чўздинг,
Уч ойнинг устидан ўтди бир қарош.
Ҳаётни,
Эҳтимол ўлимни чўздинг —
Кузу баҳор аро талошман, талош.
Бир ишқнинг йўлида
Ул эрка баҳор
Наҳотки, кузаклик қарорин тузса?
Менинг кўзларимда ёшим шашқатор...
Сен нега куласан, гуллаган ғусса?
9
* * *
Осмон узилиб тушди...
Тақдиримни қоралаб,
Мен юрибман — осмоннинг
Парчаларин оралаб.
Осмоннинг синиқлари
Қонатди оёғимни.
Осмон узилиб тушди —
Сарғайтди сиёғимни.
Суйганим, ярамадинг
Ҳатто хайр-хўшликка...
На қуёшу на юлдуз —
Юксакдаги бўшлиқда.
Юксакдаги ҳечсизлик
Ўчирмас ҳатто тушни...
Сен қандай яшаяпсан?—
Осмон ўйилиб тушди...
10
* * *
Оташли бир боқдинг,
Оловли назарни ичдим.
Юзинг оқу қизил —
Шафақли саҳарни ичдим.
Бир туғён минг рангда
Юракка бостириб кирди.
Кезиб бир биёбон —
Минг феълли шаҳарни ичдим.
Эвоҳ, бу не ҳолким,
Ҳолатим ўзимдан кетмишдир.
Мастману ишқингда,
Қўрқдиму ҳазарни ичдим.
Бироқ билдим — кўзинг
Гўзалдир бу ҳаётда.н ҳам,
Жоним қурбон бўлсин!—
Бир ўтлиғ хатарни ичдим.
Масканим йўлингда,
Менинг йўлларим йўқ энди,
Келарни ичгандим,
Оҳ, энди кетарни ичдим.
Кўйингда эмраниб
Куйлолмас ҳеч ким менингдек,
Ичдим барча сўзни —
То сенга қадарни ичдим.
Ўйнаб яшайвергин,
Қувнаб яшайвергин, жоним!
Ғам кетди оламдан —
Мен жаъми кадарни ичдим.
11
* * *
Бир гул эдинг — шамол бўлиб
Чаманингни кўриб кетдим.
Шамоллигим дардинг билан
Адо бўлди — қуриб кетдим.
Бир гул эдинг — баҳорингда
Борлигимни сезганинг йўқ —
Дўзах сари ўзим йиғлаб,
Карахтликда юриб кетдим.
Дўзахнинг ўтида куйдим,
Дўзахнинг ўтида кулдим —
Жамолинг шуъласи тушгач,
"Ё, Оллоҳ" деб туриб кетдим.
Сенинг ҳижрингда гар ўлсам —
Тирикликда не армондир —
Сени ҳайрон этиб, йўлни
Айрилиққа буриб кетдим.
Ғурурим измида, ёрим,
Бу дунёдан бородирман —
Кета-кетгунча кўксимга
Уриб кетдим, уриб кетдим.
Висолинг йўқ эрур Ерда,
Самога етмадим, гарчи
Гўзал тушлар қучогида
Гўзал ўйлар суриб кетдим.
Келар авлод, қайғу тортсанг,
Мени қарға! Мени қарға!—
Бу дунёни ўзим ёшга
Қориб, ғамдин қуриб кетдим.
12
* * *
Ҳамма сабр ҳукмингда — вайрон,
Балки шайтон,
Балки набисан...
Сендан бошқа неки бор — арзон,
Томоғимда йиғи кабисан...
13
* * *
Оламга сочди шамол,
Жамимни зарра-зарра.
Аммо дилга жам этди
Ғамимни зарра-зарра.
Қўрғон эдим — емирди,
Елларда бўлдим ғубор.
Ғубордин бунёд этди
Ғанимни зарра-зарра.
Гоҳо бахтда аврадинг,
Гоҳо бебахтлик билан—
Оқибат мендан олдинг
Шаънимни зарра-зарра.
Айрилиқ шамолида
Кечалар учқун отдим,
Кечалар олиб кетди,
Шамимни зарра-зарра.
Баҳорларда қувончга
Дарс айтган шоир эдим —
Энди куз ғамдай ўқур
Таълимни зарра-зарра.
Камолли кунларимга
Насиб этмаган ёрим,
Йиғла! Шамол учирар
Танимни зарра-зарра.
ЯНА СЕВГИ ҲАҚИДА ШЕЪРЛАР
1
* * *
Сўзларингда — ҳасрат, кўзларингда — нам
Суйганим, ғуссангга тўлди-ку олам...
Кўнгил салқинида севги — бир шабнам,
Қуёш кулганича яшаб ўтадир.
Туманлар ичинда боғлар ҳайрондир,
Айрилиқ булбули жонда сайрондир,
Иккимиз тузган бу юрак вайрондир —
Ишқ сели харобат ташлаб ўтадир.
Ишқ дедик — йўлида адо бўлдик биз,
Ишқ қайда? Билмадик — хато бўлдик биз,
Ишқимизу ишқ сўраб гадо бўлдик биз —
Ишқ жондан дўзахни бошлаб ўтадир.
Кўксимдан қалб чиқди — очилиб қолди,
Шамоллар тикандай санчилиб қолди,
Замон тўфонида янчилиб қолди —
Ошкормас, пинҳон дард яшнаб ўтадир.
Суйганим яшамоқ сабру қаноат,
Дақиқа — синовдир, лаҳза — синоат,
Ишқ деб адо бўлмоқ балки саодат —
Гарчи у кўзларни ёшлаб ўтадир.
2
* * *
Мусиқа! Измингга тушганлар хордир —
Ҳамма пинҳон дардни ошкор этди куй.
— Жоним, нажот борми?
— Нажот? Ҳа, бордир!—
Куйгин! Яна куйган! Фақат яна куй!
Мусиқа! Узилсин сенинг торларинг —
Қайтадан кўнгилда титранди аяам.
Гулханга айланди йўғу борларим:
— Жоним, оловдаман!
— Ёнаяпман мен ҳам!
Мусиқа! Жонимнинг ичида бурал,
Бўғзимга қадалган азобинг оздир...
— Жоним, ёнмоҳ бунча шириндир бу гал!
— Жоним, бирга ёнмоқ барибир создир.
4
* * *
Энди тиканлими бу эрка йўллар,
Ё йўл тугадими — энди қайтишми?
Гуллаган севгидан қолдими чўллар,
Энди бегонадай "хайр" айтишми?
Оҳ, қачон алдашга ўрганасан сен,
Юзингда кулгию лабингда титроқ.
Мен учун ўртанмай, ўртанасан сен...
Қўрқма! Тилларимда қолмади сўроқ.
Не қилай? Юракдан бўшади таним,
Нажот — кўнишдами, нажот — ўлишда?..
Азизим, азизим, азизим маним,
Айт, қачон улгурдинг жоним бўлишга?
6
* * *
Булутлар тўхтади, шамол тўхтади.
Қорнинг учқунлари қотди муаллақ,
Соғинган дунёни сукут йўқлади,
Сенинг йўқлигингни эслатди барҳақ.
Чопқир дақиқалар йиқилди беҳол,
Лаҳзалар кенгайди — дунёча тошди.
Умрим вайронадир, вужудим — завол,
Руҳим — бир хўрсиниш, бир қатра ёшдир.
Соғинч!
Бениҳоя, бесарҳад соғинч,
Сенинг паймонанпа қачон етурман?
Ҳозир дунё — сокин,
Ҳозир дунё — тинч,
Шамоллар қўзғолса, тўзиб кетарман....
7
* * *
Тўртбурчак дунёни деворга осдим.
(Дераза... Ташқари... —суратдан камми?)
Ва сени соғиндим... Нимадир ёздим...
Эвоҳ, Дилга яқин келтирдим ғамни.
Чирмашди қорларнинг ипи чинорга
(Дераза... Ташқари... —бу сурат — тирик),
Тўрт бурчак дунёни осдим деворга —
Наҳот, сен ўтмайсан суратдан юриб?
Пардани бир силтаб (юрак умидвор),
Тўрт бурчак дунёни деворга осдим...
Сен кетган йўлларни босди оппоқ қор,
Сен қайтмас йўлларни оппоқ қор босди.
8
* * *
Эшигини бекитди беҳишт —
Қаршимизда ёнар жаҳаннам.
Фаришталар ҳаммаси беиш,
Жоним яна қийноққа тегиш —
Неча аср ёнаман, эгам?
О, суйганим! Куйганим маним!
"Тангри — бир" де — бўларсан озод.
У ҳар касни этгуси барбод,
Уни якто билмаган — ғаним,
"Тангри — бир" де — қайтади ҳаст.
"Ҳа, тангри— бир! Ҳа, тангри — якто..."—
Бунча тезкор тавбанинг кучи:
Атрофингни ўрару наво,
Менинг мудҳиш дўзахимдан, о,
Фариштадай кетгайсан учиб.
Бунча оғир тангрим саволи:
Кстган севги — шу дўзах, шу гам,
Қолган умр — ғамнинг баёни...
Йўқ, етмагай ёлғонга ҳолим —
Менинг тангрим иккидир, эгам!
ЧАПАНИ ЁХУД ЖАЙДАРИ ШЕЪРЛАР
1
* * *
Шамолларда кўзимдан
Учган ёшимсан, ёр-а.
Кўнгил тубига чўккан
Оташ тошимсан, ёр-а.
Ошиқ дилга ярашгай
Девоналиглар, ёр-а.
Ошиқларни ўлдургай
Бегоналиғлар, ёр-а.
Бегоналиғ ичвда
"Оҳ"лари кўпдир, ёр-а.
Ташлагани ҳижроннинг
Чоҳлари кўпдир, ёр-а.
Бахтни осмонга отдим
Қайтиб тушмади, ёр-а.
Юрак асли қуш эди —
Нега учмади, ёр-а.
Ҳай, ёр-а!
Вой, ёр-а!
Юрак бўлди овора...
2
* * *
Чаман ичида ўсиб
Гул бўлган омонёрим.
Булбулнинг овозига
Қул бўлган омонёрим.
Ғусса, ғусса, минг ғусса
Хун бўлган омонёрим.
Оташин ишқи туриб,
Кул бўлган омонёрим.
Кундузимнинг қўйнида
Тун бўлган омонёрим.
Кулгулар жарангида
Мунг бўлган омонёрим.
Сенга қачон қилгандим
Ёмонлик, омонёрим.
Юрагимда қолмади
Омонлик, омонёрим...
Омонёр...
Омонёр...
Юрак энди тамом, ёр!..
3
* * *
Боғ нчинда бир дарахт,
Ёлғизлигидан бебахт,
Куйган ёр.
Яшил эди баргларим,
Сарғайтирди дардларим,
Куйган ёр.
Кузга мезон осиб ўт,
Хазонимни босиб ўт,
Куйган ёр.
Айрилиққа толмагин,
Кузда ёлғиз қолмагин,
Куйган ёр.
Кузда йўқдир рўшнолиғ,
Бекор бўўлди ошнолиғ,
Куйган ёр.
Сўрмадинг бир ҳолимни,
Куз олди-ку жонимни,
Куйган ёр.
Куйган ёра-а,
Куйган ёр!
Куйишини қўйган ёр...
4
* * *
Шамоллар оқиб ётар,
Алам ёр,
Эшикни қоқиб ётар,
Алам ёр,
Ҳижрон деган бир илон,
Алам ёр,
Юракни чақиб ётар,
Алам ётар,
Илон заҳрида сўлсам,
Алам ёр,
Сенинг ишқингда ўлсам,
Алам ёр,
Кўзни юмар пайтимда,
Алам ёр,
Дийдорингни бир кўрсам,
Алам ёр.
Алам ёр,
Алам ёр,
Алам бўлди олам, ёр!..
5
* * *
Бу дунё бир майхона,
Алёр.
Соғлар ундан бегона,
Алёр.
Бир пиёла ишқ ичгин,
Алёр.
Юрак бўлди ғамхона,
Алёр.
Ёлғизгина армоним,
Алёр.
Гухандаги замоним,
Алёр.
Йўлингдан юриб бўлмас,
Алёр.
Куйиб борар товоним,
Алёр...
Алёр-а,
Алёр-а,
Алёр!
Ёқам йўқ. —
Қўйворгин, ағёр...
6
* * *
Ўйнагунча ўйнагин,
Ҳа, дўст, ёр.
Ўйнашингни қўймагин,
Ҳа, дўст, ёр
Ўйнаб-ўйнаб дунёда,
Ҳа, дўст, ср.
Менинг каби куймагин,
Ҳа, дўст, ёр.
Ҳижрон йўли қародир,
Ҳа, дўст, ёр.
Ғуссанг ундан бородир,
Ҳа, дўст, ёр.
Ғуссанг у йўлдан бориб,
Ҳа, дўст, ёр.
Юрагимни ёродир
Ҳа, дўст, ёр.
Ҳа, дўст, ёр-а,
Ҳа, дўст, ёр,
Ҳа, дўст, ср.
Ўзим ўзимга ағёр,
Ҳа, дўст, ёр.
7
* * *
Иккимиз ҳам подшоҳ бўлдик,
Дод-а,
Битта юртга ошно бўлдик,
Дод-а,
Ишқ атоғли битта юртни,
Дод-а,
Бўлолмасдан адо бўлдик,
Дод-а.
Дод-а, бедод-а, дод-а...
Қийнамагин жонимни
От-а!
Сен гуноҳкор, мен гуноҳкор,
Дод-а,
Ёшларимиз ҳатор-қатор,
Дод-а.
Ишқ деган бир бечорага,
Дод-а,
Икки дилда ҳурилди дор,
Дод-а...
Дод-а, бедод-а, дод-а...
Дод-а,
Қийнамагин жонимни,
От-а!
Ғамли шеърлар ёзилгайдир,
Дод-а,
Ғам ҳам бир кун босилгайдир,
Дод-а.
Ҳувиллаган икки қалбга
Дод-а,
Биргина ишк, осилгайдир,
Дод-а...
Дод-а, бедод-а, дод-а...
Қийнамагин жонимни,
От-а!
8
* * *
Чўллар аролаб кетма —
Чаманёрингман.
Сароб қаролаб кетма,
Чаманёрингман.
Янтоқларга кўз тикиб
Чаманёрингман,
Гулни яролаб кетма,
Чаманёрингман.
Ёмғирингдан ичмадим —
Чаманёрингман.
Шабнамингни ҳучмадим -
Чаманёрингман.
Саҳродан ҳам сарғайиб,
Чаманёрингман,
Сендан зарра кечмадим,
Чаманёрингман.
Чаман ёр, чаман ёр,
Чаманли бўлдим.
Чаманнинг ичида
Аламли бўлдим.
9
* * *
Боғлар зар бадану зар сийна ўлди,
Ерда — мен, фалакда — ой тийра ўлди.
Мовий осмонлардан нарига боқдим —
Соғиндим, соғиндим — дард хийла ўлди.
Фироҳни лаҳзада кўмгим келадир,
Бедард ёр, наҳотки, ўнгим келадир?
Хазонли боққа кел — сени соғиндим,
Сени кўрмай десам, ўлгим келади...
"ХАМСА"ГА ТАТАББУ
1
ҲАЙРАТ-УЛ АБРОР
Ҳикматни кўп кўрдим бу дайри дунда —
Кулгили бўлмасми бир сирни очсам.
Қуёш томон юрсам — соям ортимда,
Соям олдиндадир қуёшдан қочсам.
2
ФАРҲОД ВА ШИРИН
— Мен ёмон
Сен чинни суйдим...
— Мен ҳам ёмон,
Сен ҳам ёмон.
— Мен ғулом,
Сен ҳурни суйдим...
— Мен ҳам ғулом,
Сен ҳам ғулом.
— Мен тобон,
Сен кунни суйдим...
— Мен ҳам тобон,
Сен ҳам тобон.
— Мен замон,
Сен тунни суйдим...
— Мен ҳам замон,
Сен ҳам замон.
— Мен тўзон,
Сен ҳулни суйдим...
— Мен ҳам тўзон,
Сен ҳам тўзон.
— Мен хазон,
Сен гулни суйдим...
— Мен ҳам хазон,
Сен ҳам хазон.
— Сен билан тўлди дилим,
Мамот ичинда
Ҳаёт — сен...
— Мамотдан улуғ
Мен — Ширин,
Ҳаётдан улуғ
Фарҳод — сен...
3
ЛАЙЛИ ВА МАЖНУН
- Ҳижрон даштида хормиз.
- Лайлию Мажнунлик шу.
- Висолга зору зормиз.
- Лайлию Мажнунлик шу.
- Қисмати мушкул кормиз.
- Лайлию Мажнунлик шу.
- Ҳасратга мудом ёрмиз.
- Лайлию Мажнунлик шу.
-Ёз куни ёққан қормиз.
- Лайлию Мажнунлик шу.
- Бир-биримизга дормиз.
- Лайлию Мажнунлик шу.
4
САБЪАИ САЙЁР
Бир сайёҳ айтдиким,
Дунёни кўрдим —
Ноласи йўқ эрур
Қўшиқдан ўзга.
Иккинчиси айтди:
— Дунёни кўрдим —
Асл жамолини
Яширган кўздан.
Учинчиси айтди:
— Дунёни кўрдим —
Қадами жонларнинг
Фароғатидир.
Тўртинчиси айтди:
— Дунёни кўрдим —
Мағзи — дўстга дўстнинг
Рақобатидир.
Бешинчиси айтди:
— Дунёни кўрдим —
Кафтимда қум каби
Оқиб кетди у.
Олтинчиси айтди:
— Дунёни кўрдим —
Бир малак суратда
Боқиб кетди у.
Еттинчи айтди:
— Дунёни кўрдим —
Ичида одамзот
Чала иморат...
Ғойиб нидо айтди:
— Яхшилаб қаранг...
Ҳаёту Мамотдан
Дунё иборат.
5
ДЕВОР ЁХУД САДДИЙ ИСКАНДАРИЙ
Қор ёмғирдан қўрқади.
Ёмғир қуёшдан қўрқади.
Қуёш булутдан қўрқади.
Булут шамолдан қўрқади.
Шамол сукутдан қўрқади.
Сукут сурондан қўрқади.
Сурон ўлимдан қўрқади...
Ўлим кимдан қўрқади?
Ўлим кимдан қўрқади?
Тангрим, нега жим турибсан
Айт, ўлим кимдан қўрқади?
КЎНГИЛ
1
* * *
Ёлғизгина жаҳоним,
Осмондаги тобоним,
Менинг кўнглим тўлмади —
Кўнглимни тўлдир, жоним.
Бир маюс қарош билан,
Рашк билан, талош билан —
Кўнглимни тўлдир, жоним,
Пинҳон томчи ёш билан.
Қарошинг нозли-нозли,
Нозингда ишқинг оздир.
Менинг кўнглимда аёз,
Сенинг кўнглингда ёздир.
Сабрим толиб кетмоқда,
Ишқим ёниб кетмоқда.
Кўнглим тўлмади маним —
Кўнглим қолиб кетмоқда...
2
* * *
Кўнглим чўкди.
Кўнглим булутдай чўкди —
Кўнглим — қабрдай чўкди.
Ноумидлик ичра ғариб
Бежон сабрдай чўкди.
Кўнглим чўкди.
Кўзим тубсизлигига
Пинҳон ёш каби чўкди.
Ҳаётнинг уммонига
Тушган тош каби чўкди.
Кўнглим чўкди.
Тириклигим — ўлимдан баттар.
Шамолларда соврулдим — бечўғ.
Ғамгин турма, ҳаёт, қаршимда
Энди кўнглим йўқ.
Энди кўнглим йўқ.
* * *
Чида, юрак — зормонда,
Самоватда — қўлларим.
Қуёш кўкда чирманда —
Куйиб кетди қўлларим.
Кул бўлди Ерда тинчим..
Суриштирмай гамимни —
Янги ойнинг қиличи
Бўлаклади танимни.
Юлдузлар орасида
Сукут қотган — беҳудуд.
Сукунатнинг дастида
Пажмурда бўлди вужуд.
Самоватда довуллар
Кўчмай туриб сўзимга,
Учар тошлар ловуллаб,
Босиб кирди кўзимга.
Тарк этмоқда ҳаётни
Жондаги сўнгги учқун.
Айб — менда!
Самоватни
Ерга туширдим нсчун?..
* * *
Саратоннинг самоватида
Қовжираган бир парча абр,
Дунё — қуёш оташгоҳида —
Вужудини ёқар бесабр...
Ёнган эдим саратонсиз ҳам!—
Баттар куйдим, кул бўлдим баттар.
Нақ кўксимни мўлжаллаб бу дам
Қуёш олов найзалар отар.
О, нақадар ҳолсизман! Ёраб!
Тақир каби юрак ёрилди.
Дил! Оловни кетгин оралаб,
Олов ичра руҳга бор энди.
Учрашинглар ойдин маконда,
Баҳор каби яшаганлар кулиб...
Ҳозирча мсн ёзги осмонда
Қовжираган бир парча булут.
* * *
Менинг кўкрагимда отлар чопади,
Менинг кўкрагимда бсаёв қирғин.
Минг битта юрагим ўлим топади,
Минг битта ҳаётим бўлади сургун.
Руҳим ва дунёнинг жанггоҳларида
Оёқости бўлди фақат сабил жон,
Шиддатнинг елдирим сабоқларида
Ўлим осон эрур,
Тану жон — арзон.
Қайтинглар! Эрисин кўнгилнинг чери,
Ахир, бору йўғим фидо бўлди, бас...
Минг битта юракдан қайтади бири,
Аммо ҳаётимнинг бири ҳам қайтмас...
* * *
Мен ҳоридим йўлларни кезиб,—
Ҳечлик сари барча-барча йўл.
Ҳаётидан бекорлик сезиб,
Ўзни осди кифтларимга қўл.
Умид — бебахт, содда алдамчи
Бунёд этди оқибат кимга?—
Қафасидан учиб чиқмоқчи,
Урилади юрак кўксимга.
Кетгин, юрак, кетгин... Бемалол!
Мангу видо, юрагим — жоним!..
Тирикчилик керак эҳтимол —
Зўриқмасдан яшаш имкони.
Балки ростдан қисматни босди
Бемақсаду беҳушлик йўли...
Ахир, нега ўзини осди
Кифтларимга меҳнаткаш қўлим?
* * *
Яшамоққа етмайди бардош,
Термуламан кўкка — кенг ғамга.
Кўнгилчан қиз —
Ҳаёт қўяр бош
Қирққа кирган ҳорғин елкамга
Худди осий юлдуздай учиб,
Руҳ юксакдан
Пастга энмоқда...
Чарчаганман.
Етмайди кучим,
"Кўп оғирсан, ҳаёт", демоққа.
* * *
Майда ташвишларда майдаландим мен —
Минг тараф югурди мингта бўлагим.
Эски йўлларимда қайталандим мен —
Тилагим тўзиди, толди юрагим.
Бетоқат курашнинг вайронлигида
Йиқилдим — вужуду руҳим чилпарчин.
Менинг мағлублигим зиндонлигига
Ботиниб боқмади бирор Ойбарчин.
Ёлғизликнинг буюк сукунатида
Қоронғу осмонга боқаркан кўзим,
Миямнинг шовқиндан йироқ қатида
Шарпадай "лип" этди тўзғиган ўзим.
Бир тирик нуқтага жамлаб дардимни,
Дил ўзлик ортидан чопаркан ҳалак —
Юрагимга қўйди битта гардимни
Ёлғизлик — меҳрибон тилсиз капалак.
* * *
Қизғалдоқлар гулханига
Исингани кетдим мен...
Гулханнинг энг улканига
Ўлмай туриб етдим мен.
Бу оловда эриб оқди,
Ёниб оқди муз жисмим.
Ғамларимни баҳор ёқди,
Юрагам тилсим-тилсим!
Алвон даштда мавжли-мавжли
Шамол каби югурдим.
Кетди дилнинг совуқ ранжи —
Майсаларга юз урдим.
Ва танидим барчасини:
Мингдевона, гунафша...
Миттигина баргчасида
Шабнам тутди бинафша.
Чумолилар билан кездим
Қиёқлар орасида —
Бир сокинлик тушди — еездим
Кўзимнинг қорасига.
Мени қучди ишқнинг армон
Қучоғидай тиниқлик.
Вужудимга кирди мастон
Ошкора бир тириклик...
Гулханнинг энг улканига
Ўлмай туриб етдим мен.
Ҳеч бўлмаса, уч кунгина
Ўзимни бор этдим мен...
* * *
Эркни соғинган,
Эй, ўртанган одам,
Денгизли дунёда кезарсан ташна.
Зиндон бор кўнглингнинг юксаклигида,
Ўзингни у юксак зиндонга ташла.
Улкан сукунатнинг кечаларида
Шунда юрагингдан оқиб ўтар Вақт.
Юракнинг топталган кўчаларида
Нопармон гуллайди "Бахт" деган дарахт.
Байроқлар кўтарган эркни кўрдинг сен,
Балчиққа беланган туғларни кўрдинг.
Алдоқ кўчаларда йиғлаб турдинг сен,
Содда кўнгилларни отганда кўрим.
Жавзо кунларида
Подшоҳ бўлди ўқ,
Қабрлар кўмилди тутунлигича...
Мисқол-мисқол эркни истамайсан,
Йўқ!
Сенга Эрк керакдир
Бутунлигича.
Кўнглингнинг чоҳига ўзингни ташла,
Қарагин, бу зиндон дунёдан кенгдир.
Ғойибдан бир садо қичқирар ташна:
Кўнгилга стганлар — Оллоҳга тснгдир...
* * *
Оғир бўлди менга оғир бўлди,
Рўҳим ўлди, кўнглим сағир бўлди.
Гарчи бори вужуд бағир бўлди —
Лабларим ёшимдан тахир бўлди
Тирикман — лек умрим охир бўлди,
Руҳ ўлди — қиёмат зоҳир бўлди...
* * *
Дсворлари йиқилган боғ,
Баргларидан айро боғ,
Куз қўйнида ёлғиз турар —
Яйдоқ даштнинг буржида.
Қанотлари туманларга
Илашиб, ғамнок-ғамнок
Қушлар келиб қўнишади
Дарахтларнинг учига.
Якка боғнинг боғбони, қей,
Кснгликлардан толдингми,
Шаъну шовқин масканларда
Топдингми бирор нажот,
Соғинчларда ўртанганча
Ё беилож қолдингми,
Сени бирор тинч қабрга
Ташлаб кетдими ҳаёт?
Деворлари йиқилган боғ
Бу дам ғарибу фақир —
Омон бўлсанг, тезроқ келгин
Боғбон, боғингда хатар...
Боғ сенингсиз ҳаётидан
Сўзлаяпти нимадир...
Тезроқ келгин,
Боғнинг тилин
Мсн билмайман, биродар...
ТАЗАРРУ БОҒЛАРИ
МУҚАДДИМА
1
* * *
Оташин тахтидан қулар саратон,
Самода титранар ҳазин тиниқлик.
Қайдандир адашиб қайтади армон —
Руҳингга киради мубҳам синиқлик.
Етмоқ оғирлашар — юрагинг теран,
Унга чўкиб кетар зирқираб жисминг.
Гаплаша бошлайсан самоват билан —
Тилингга келади оғир сўз: "Бисмил..."
Ў, умр!. Йўқликнинг бизга совғаси,
Беҳудуд ҳечликдан — садақа, тортиқ —
Митти саодатнинг буюк савдоси —
Муваққат юлдузлик ўртагай ортиқ.
Тунги салқинларнинг намхуш бағрида
Туғила бошларкан минг тугун савол,
Кўнгил яқинлашиб келар тангрига,
Фожеа туюлмас оқибат — завол.
Қара, қандай оқар Вақтнинг дарёси:
Соҳилу чексизу мароми сокин.
Унда ўтиб кетган тунлар сиёси,
Унда мен етмаган кундузги ёлқин.
Синган қайиқ каби турибди ғамгин,
Балчиққа кўмилиб ҳорғин сумбати,
Вақтнинг маромини бузган юрагим —
Саноқли кунимнинг сонсиз ғурбати.
Ҳа, ҳаёт ўзининг пўлат домида —
Бостириб келмагай фалокат туйқус.
Заволат жимгина қўнар ёнимга
Боғларга оҳиста тушган каби қуш.
Худойим! Тамоман уйқудан уйғот —
Бедор онларингнинг бўлай марҳами...
Тунлар завол билан қураман суҳбат
Худди ҳаёт билан гаплашган каби.
2
* * *
Инсоният сенда акс этар
Қайтарилмиш руҳингда олам.
Вужудингдан туманни кўтар,
Таниб олгин ўзингни, Одам.
Сендан жаъми йўллар ўтгандир,
Ҳамма тугун жонингга чалкаш.
Тангрига ҳам бир нур кетгандир —
Кўнгил каби нозик, телбаваш.
Титранмагин — ичингга тушгин,
(Теранлигинг — бунча ваҳима)
Бир тола нур изидан учгин —
Теранликдан келган Ваҳига.
Сен етарсан кўнгил тубига,
Унда поклик зиё таратар.
Ул покликнинг ҳар заррасида
Тазаррулар сени яратар.
Ўзни таниш фурсати — узоқ,
Қандай қийин ёнади гуноҳ...
Сен ўзингни таниганинг чоғ,
Жамолини кўрсатар Оллоҳ...
ҚИШКИ БОҒ
1
* * *
Чегара йўқ қиш билан кузда —
Ташҳарида қайси фасл, кун?
Қиш эртачи чиққанми ишга—
Тонг отмади — узайди бу тун.
Хаёлимнинг минглаб дарчаси,
Дилнинг минглаб деразасидан —
Хотирамнинг минглаб парчаси
Кирди соғинч чегарасига.
Тонг отмади. Кўзларинг бу дам
Қоронғудан менга боқди жим.
Уриндиққа ястаниб олган
Ҳарир кеча ғижиму ғижим.
Узайди тун. Узайди бу тун.
Тонг отмади. Бу феълинг таниқ —
Сен жонимни қийнамоқ учун
Бу кечани узайтдинг. Аниқ.
Кўзларингга кўчирдинг пинҳон —
Пинҳон ўтган дардларинггача.
Тонг отмади — забт этди армон
Миямнинг қат-қатларигача.
Тонг отмади. Узайди бу тун
Деразамга қолди бойланиб...
Қанақа йил ташқарида, кун,
Қайси аср келди айланиб?
2
* * *
Қишда дарахтларнинг туриши
Бола чизган сурат — чалкашган.
Кафтларида қорлар тутишиб,
Журъатлари йўқдир отишга.
Бу қиш сенсиз йўқман нақадар!—
Номукаммал — чизги юракман.
Соғинч тўла руҳимга қадар
Қорлар тушар олов фалакдан.
Сен — юксакда. Ҳар қадам — ўтлиғ.
Етти қават эди-ку осмон —
Етмиш қават осмондан ўтдим —
Тугамади соғинчу ҳижрон.
Кўчаларда мен йиғлаб кездим,
Ўйладилар — жунун қовурди.
Мен ҳажрингда танимни ёқиб,
Шамолингга эркни совурдим.
Кашф этмадим бешинчи фасл.
Бу ёзу қиш, кузагу баҳор,
Билдим, чархнинг алдоқчи дарси —
Фақат васлинг ҳақдир телбавор.
Қишда дарахтларнинг туриши —
Бола чизган сурат — чалкашган.
Қалбу руҳим борар қуришиб,
Сўзим ёниб борар оташдан.
3
* * *
Севги — хатда нақадар гўзал!
Дили — аён, рухсори — тиниқ.
Гар қоғозга тушган бесайқал,
Ишқ селидан кўзлари тиниб.
Севги — хатда нақадар содда,
Унутгандир ўтмиш аламин.
Юрагини шоҳ билан зотга
Топширмоқчи бутун оламни.
Севги — хатда нақадар яқин.
Қаламга сир пичирлаган лаб,
Гўё ҳозир портлайди — чақин...
Лабларимда ўтдан қолган тафт.
Севги — хатда қандай барҳаёт...
Тугаб борар сабру бардошим.
Йиртаману — етмайди сабот
Ёқаману — тинмайди ёшим.
4
* * *
Асабларинг узиляпти —
Ноаниқлик — бедаво қайғу.
Тақдир йўли бузилаяпти,
Ҳатто яқин келмайди уйқу.
О, учмоқлик қандай ҳавасдир!
Умид қуши толди интилиб.
Ахир, осмон жуда ҳам пастдир —
Юраккача келган бостириб.
Телефонлар жиринглар, фақат
Рухсат берар кўчалар сайрга.
Сен — этмоқчи бўлиб ибодат,
Адашибми кирдинг бу дайрга.
Ошиқ — севги дайрида хордир...
Қайт, тавба қил, номусулмоним!
...— Севилганнинг худоси бордир,
Севилмаган худосиз, жоним…
5
* * *
Кўкда осмондан ҳам катта ғоз...
Кўкдан улкан куч гозни отди.
Оқ патлари тузгади нохос —
Дунё оппоқ патларга ботди.
Осмондан ҳам катта гоз ғами
Фақат сени айлади вайрон.
Оппоқ патлар тузғиган дами
Мен хонамда йиғладим гирён.
Ҳеч ким кўрмас — мегагаг кўзимга
Ғоз нигоҳи совиб боқадир.
О, бир куни шомнинг юзига
Шафақ бўлиб қони оқадир.
Ўйна, жоним! Қор отиб уйна!
Сайр айлагин, ғуссангни унут.
Бечора гоз парчаларида
Руҳу жонинг яйрасин кулиб.
Ғоз хотири — менинг қалбимда,
Ҳаётимда — минг пора уни.
Совиётган кум-кук лабимда
Шўрлик ғознинг нафис учқуни.
Бу фалокат асоратини —
Маргни кўз-кўз этмагай кўрим:
Гўзал гознинг ҳалокатини
Битта узим... Бир ўзим кўрдим.
Уйна, жоним! Қор отиб уйна!
Сайр айлагин — ғамингни унут.
Бечора ғоз парчаларида
Мен овчини турибман кутиб...
6
* * *
Тирикликнинг терс уммонидан
Қийналдик биз — пешона шўрлар.
Ана, қишлоқ қабристонида
Тўнтарилган қайиқдир гўрлар.
Жоним менинг,
Азизим менинг,
Чорасизман — бўғимда улув;
Яшамасанг дунёга келиб,
Ҳаёт қандай кўринсин сулув.
Чанқоғингни босолсанг, қани,
Қиш тонгининг тоза намига.
Тангрим нега қул этди сени,
Тентиратди қорин ғамида?
Сен турибсан, мана ўртада:
Юрак тамом — толган югуриб.
Чўнтагингдан — тешик паттадай
Тушиб қолар сўнгги ғуруринг.
Осмон билан Ер ўртасида
Тўзғиб ётар қорнинг иплари.
Қайдан ботдинг тун қорасига
Нега бунча чўккан кифтларинг?
Ана, чиқар зулмат қўйнидан
Қуёш номли бир эрка юлдуз —
У уфқнинг узун бўйнидан
Қонли шарфни чарақлаб юлди.
О, чайқалди яна бир дунё!
Жоним дорбоз,
Дорга чиқ бешашт.
Жонинг омон бўлсин, илоё...
Яшаш шудир,
Мана шу — яшаш...
7
* * *
Самоватда муз гулхан енди,
Ҳаволарда учқун отди қор.
Қаҳратоннииг ўтига содди,
Ер юзини гумбази даввор,
Лирилиқда муз ениш — узун,
Қор устига тукилган гамман.
Кўкрагимга урилган учқун
Тешиб, утиб борар елкамдан.
Кўзларимдан миямга қадар
Изғиринлар кираркан елиб,
Англайманки, келар муқаррар
Ҳақ васлининг музаффар сели.
Бир-биридан айрилмоқда ҳуш —
Руҳу таннинг ини узилган.
Менинг руҳим — бир ингичка қуш,
Ер қаърида Кўкка чўзилган.
8
* * *
Яшамоқдан қийналди одам.
У ўйлади — кун кўрди бекор.
Ташқарида оқ эди олам,
Ташқарида ёғар эди қор.
У ўйлади — енгди қишу куз,
Ёлворса ҳам қайтмайди баҳор.
Ташқарида оқ либос нуфуз,
Ташқарида ёғар эди қор.
Ёлғизликнинг чексизлигида
Рўзғорини кўрдиким — афғор.
Нисбат топмай тенгсизлигига,
Ташқарида ёғар эди қор.
Одам маъюс чиқди ҳовлига...
Ёруғ олам хонасидан тор.
Хуш ҳавони босиб боврига,
Ташқарида ёғар эди қор.
Ўралмоқда кўкка тутуни —
Бу уйларнинг нима дарди бор?
Бутун жисми билан тўкилиб,
Ташқарида ёғар эди қор.
Бош уриб уй деворларига
Этдимикан шўрликни безор?
Кечиб дунё ғуборларидан,
Ғуборларга ёғар эди қор...
Чироқ ёнди деразаларда,
Эшитилди ғаройиб куйлар.
Поезд каби аллақайларга
Қатор бўлиб жўнади уйлар.
Кетар эди суюмли ёри —
Қарашида мунглиг истиғфор.
Майдаланиб, негадир қариб,
Уйнамасдан ёғар эди қор.
Деразадан силкитмасди қул,
Йиғламасди фарзанди ошкор.
Кетгунича оппоқ эди йул,
Ҳамма йулга еғар эди қор.
Кетар зди онаизори —
Манглайнни муштлаб устивор.
Туманларнинг бағрини ериб,
Туманларга егар эди қор.
«Хайр» дейди дўсти ҳамкори —
Сабру тоқат қолмоги душвор.
Ҳавонинг тош бағрини ёриб,
Дўстликка ҳам еғар эди қор.
Чонди уйлар ортидан одам,
Улгурмади — талпииди бекор.
Теваракда оқ эди олам,
Тсваракда егар эди қор.
Одам қолди — кўзида ёши,
Ўз-узидан кулди тслбавор.
Оқарарди одамнинг боши —
Бошларига етар эди қор.
9
* * *
Туну куннинг ўртасида қуёш ҳам озодмас,
Вақтнинг сели ўртасида чунг тош ҳам озодмас,
Ёшларингни тўхтатгин, деб илтижо нечун?
Ғаму шодлик ўртасида куз ёш ҳам озодмас.
БАҲОРГИ БОҒ
1
* * *
О!.. Оламдан тукилди гуноҳ!
Оралаган боғларга санми —
Гуллайсанми шунақа, Оллоҳ,
Оллоҳ, шундай кўкарасанми\
Ёмғирларинг бир дунё хитоб!
Олам қайта яралди — янги!
Менинг қайси «оҳ»имга жавоб —
Йиғлайсанми шунақа, тангрим?
Сен — сахийсан, меҳрдир боринг...
Гуллашингу йиғлашинг — ошкор...
Мен — бир тўзғин майсангман, тангрим,
Мен — бир қатра ёшингман, жаббор.
2
* * *
Зирқиради илдизим — тупроқ
Заррасини аранг кўтардим.
Ҳали қорлар бўлмасдан адоқ,
Сабрим етмай, тангрим, кўкардим.
Турфа кўкат ердан қалқиди,
Теварагим тўлди зиёга.
Мен ҳам битта гиёҳ талқини —
Қариндошман ҳамма гиёҳга.
Бепарводир баҳор гуллари:
Хуш лаҳзага ташлаб ихтиёр,
Ёмғирларга тутиб қўлларин —
Очилишди мендай бахтиёр.
Бахтли бўлдим меҳрингдан мен ҳам,
Чақмоқларда ёришди юзим —
Теракларда эрксевар кўклам
Ўрмаларкан кўкларга узун.
Боғларингда тураркан тўлиб,
Бошларимга урилди туман.
Англадим, бу — туманмас, булут,
Англадимки мен ҳам, тоғлардан.
Эриб битди қишнинг мунглари —
Маҳв бўлдингми сен ҳам охир, марг?
Навдаларнинг сўлу ўнглари —
Куртаклари сачраб очди барг.
Ер юмшади она бағридай,
Сочил, Ҳаёт!— давронинг келди.
О, баҳор ҳам олқиш — тангридан —
Кўкаргувчи замонинг келди.
Телбалик қил, барқ ур, яшиллан,
Гулла!— нуру бўйга қоришиб.
Асабларим, қара, яшиндан —
Жисму жоним борар ёришиб.
Кўкка боқдим — кўзим йўлиқди —
Ўтмоқдадир турна галаси.
3
* * *
Еру кўкни кўмдинг зиёга —
Меҳру шафқат кўргаздинг, жаббор.
Ўсаётган ҳар бир гаёҳда
Бандаларга талпинишинг бор.
Мана, менинг чарчоқ бошимга
Телба-телба ёмғиринг қуйди.
Бир уйғониш туйдим лошимда —
Меҳри қаттиқ кўк мени суйди.
Олов отиб кетди кўзимга
Умри қисқа, жунунвор яшин —
Мен кўнглимни кўрдим ўзимда —
Руҳим тортди ногоҳ ям-яшил.
Хаёлимнинг адирларида
Бағрини қон этди қизғалдоқ.
Менинг ғамгин сатрларимда
Қанот қоқди бир қушча сайроқ.
Йўқ, ачинмай қўйдим қадримга —
Мен йўқдирман! Мен — сенинг ноланг!
Жаббор! Бир қуш йиғлар сатримда —
У менингми, ё сенинг ноланг?..
Тизилишди — ўпкам тўлиқди,
"Қур-ей"...— оқди кўзим жоласи.
Келин тонглар салқинларида,
Шабнамларда почаларим ҳўл,
Кезарканман чорбоғларингда —
Тангрим, сездим, ҳали қалбим мўл...
Зирқиради илдизим — тупроқ
Заррасини озод кўтардим.
Бир кўргани рўйингни бу чоқ
Мен кўкардим, тангрим, кўкардим...
4
* * *
Энди менга эмас муносиб
Юрагимни ошкора ёқмоқ.
Ярашади — ақлдан озиб
Кўкрагимга бекинган чақмоқ;
Ё томоша этмоқ — қувониб —
Дилда учган капалакларни;
Ҳам изламоқ ногоҳ уйғониб —
Тушимдаги камалакларни;
Ёки бизни нурга ундаган
Ҳақ айтган чоғ ҳақиқат сўзин —
Бошни шартта қўймоқ кундага
Биродарлар учун ҳам ўзим;
Нафрат отин йўлда қантармоқ —
Адашганга меҳр нурин сочиб
Ва юракни танга қайтармоқ
Ҳужайралар зеҳрини очиб...
Эй, ўзини менга бахш этган
Умр! Тавба кўксимда урён.
Шамолимда соврилиб кетган
Кунларингни қайтарай қачон?
Юлдузларни борар оқизиб,
Бошим узра йўловчи дунё...
Ўтмоқ нега, ахир, гард бўлиб,
Мен, ахир, дард бўлмоқчиман, о!
Хабар бергин, кўнглим, фалакка -
Мен янгича яшай бошладим:
Ёқамгамас, қара, юракка
Сизиб тушар аччиқ ёшларим.
5
* * *
Майли, осмон бошимда хира,
Баҳоримда чилланинг қиши —
Менга муҳим чалкашлик ичра
Уз-узимни англамоқ иши.
Шафқатнинг кенг чорбоғларида
Бар дарахтдай гуллади меҳрим.
Нафратнинг чарс қийноқларидан
Қутилмоқда юракнинг сеҳри.
Руҳнинг сокин гирдибодида
Учар экан таннинг куллари,
Истайманки, дилнинг додига
Садо берсин ҳаёт гуллари.
Мен кўнглимни гул каби уздим!
Тангрим, юбор гулга зор касни...
Тангрим, қандай уйинни буздим -
Ҳеч кимга гул керак эмасми?
6
* * *
Товушини йўқотган эмас,
Юрак ҳамон девона ҳофиз.
Фақат унинг ёнида бссас
Пайдо бўлди доно Кайковус.
Ҳамон тунлар тўлғайди наво,
Қовурғалар — чанқовуз — танда.
Фақат ошиқ дилда уйгонди
Тазарруга бош эккан банда.
Шафқат танни забт этди-олди,
Чоҳдан чиқди ҳамма сўзларим.
Менинг жисмим тамом йўқолди —
Ўткирлашди фақат кўзларим.
Юрак энди авжларни қўйиб,
Паст пардада куйлар шикаста —
Жону жисмим кетару куйиб,
Ёшларимни артаман аста.
Қалбдан тошдай оғир кўчган шеър
Ҳаётдами, ўлимда кўпроқ?
Англамайман, залворлими Ер,
Ё кафтдаги бир ҳовуч тупроқ?
Ушбу шеърни битаркан, армон
Юрагимга такрор буюрди:
— Бемалол уч — узоқдир осмон,
Ер қаттиқдир — бемалол юргин.
7
* * *
Агар дардга тўлсанг, дўстни излама,
Энди сўзлар кетди — сўзни излама,
Шафқат келтиргувчи рўзни излама —
Дардингни телбавор шамолга яшир.
Мақомсан — дилни шўх баёт тушунмас,
Сен — сайдсан, "оҳ"ингни сайёд тушунмас,
Ҳасратни гуллаган ҳаёт. тушунмас —
Кўз ёшинг таъбирин саволга яшир.
Дунё, чайқалмоқда — оғиб турибди,
Дунёга шайтонлар ёқиб турибди,
Қара, ҳақ фалакдан боқиб турибди —
Ростни илдиздаги камолга яшир.
Ҳамдард бўлмоқликка беморлар топгин,
Ватаннинг кўйида зор-зорлар топгин,
Йиқмоққа дарахтмас, деворлар топгин —
Эрк сўзин қафасда беҳолга яшир.
Бу гўзал боғ ичра баҳор денгизи,
Мавжлари — ям-яшил, уфқи — қирмизи,
Баҳор — пайғамбардир, сен ҳам — Термизий —
Бир ҳадис топсанг гар ниҳолга яшир.
Баҳор юрагингга бир ширин сасдир,
Ўзлигин сезмайди — бу дунё мастдир,
Мастлик ҳам бешафқат ҳаётдан баҳсдир —
Ҳаётнинг маъносин заволга яшир.
8
* * *
Оҳ, аён, дарахтлар яшолмас якка —
Гуллаб-очилишган боғларда — тўп-тўп...
О, тангрим, кезаман мен ёлғизликда,
Гуноҳларим кўпдир, гуноҳларим кўп.
Тўп-тўп яшамоқда — сокин камолдир,
Ёлғиз яшамоқда — бепоён тўзим.
Ҳамма дарахтларга битта шамолдир,
Ҳамма шамолларга битта мен ўзим.
ЁЗГИ БОҒ
1
* * *
Салқин узоқ.
Йўл оташ.
Узун...
Забт айлаган оташ ҳавони.
То боқҳача оловли тузум,
То боққача йўллар саҳроли.
О, илонлар ўрмалаган қум,
Саксовуллар букчайган бархан...
Лорсиллаган қуёш бус-бутун,
Ёнғин отар ёнган фалакдан.
Мен йиқилдим юлғинзорларга,
Кулча бўлди кўксимда илон.
Хаёлида боғи борларга
Фақат сабру тоқатми имон?
Танглайимга ёпишган тилим —
Сўз айтолмас — оғзимда қотди.
Аммо боғнинг орзуси дилим
Тубида бир сабо уйғотди.
О, кўксимга тўкилди шабнам,
Қалбда майса сасини сездим.
Гўё жаннат боғингда бу дам
Ҳурлик ичра мастона кездим.
Фаришталар айлади парвоз,
Атрофимдан саҳролар фориғ.
Ёз! Боғини йироқ тутган ёз!—
Саробини тутмади дариғ...
2
* * *
Боғларингнинг деворларн мўл,
Бўйим етмас — девори баланд.
Берк эшикка тақалади йўл —
Ичкари банд — шамол билан банд.
Шохларини дсвордан отди,
Мени ҳатто аяди дарахт.
Аммо йўлга деворинг қотди —
Ичкари банд — салқин билан банд.
Анҳорларим маним қуриди,
Саратонда ёниб кетди бахт.
Ташқарида фақат ғурурим —
Ичкари банд — гуллар билан банд.
Боғларингнинг бўлдим гадоси!
Кулгиларнинг жаранги бебахт,
Унутилган ишқнинг садоси...
Ичкари банд — кулгу билан банд.
Деворлардан ўтади учиб
Капалаклар — қандай толеманд...
Сени бутун боғ билан қучиб
Ичкари банд — мастлик билан банд.
Дарахтларнинг шовуллашлари
Бўғинимни этади банд-банд...
Хаёлимнинг яшил мавжлари —
Ичкари банд — бир сен билан банд.
Ёз! Ижозат сўра Тангридан,
Бир кечага қолайин бутун...
Дил оқмоқда... Бу боғ бағридан
Ариқ бўлиб ўтаман бу тун.
3
* * *
Ариқ бўлдим ёз боғларида,
Танда ювдим қиёқларини.
Ёз ўлтирди қирғоқларимга —
Осилтириб оёқларини.
Ҳаловатлар уфуриб, сипо
Оқдим — қучиб гуллар бўйини.
Вужудимни тулготди ногоҳ
Эрка ёзнинг олма уйини.
Барглар аро тирик тангалар
Сочди қуёш — сочди бежаранг.
Менда оқди қандай олмалар! —
Худди қизнинг кўксидай таранг.
Таниқ севгам! Иссиқ бадан ез!
Қучоғингда оқмоқлик ором —
Ҳар илдизга интилиб мумтоз
Тан булгунча боғ ичра талон.
Ариқ бўлдим ёз боғларида —
Йўнгичқалар аро таралдим.
Дарахтларнинг япроқларида,
Мевасида қайта яралдим.
Мен сенингман, сенингман — тамом!
Талон бўлдим — тамом йўқ буддим.
Бир мевангда қизардим алвон,
Бир баргингда кўкдан кўк бўлдим.
Ёз! Севганим! Жоним — беминнат!
Неъматингга қотиламан мен...
Бир тангага — охир оқибат —
Бозорингда сотиламан мен.
4
ТУН. ДОВУЛ.
Гувиллади чинор тун бўйи,
Чинор оқди тун бўйи, гўё
Шаршарадан кўчгандай қуюн,
Ногоҳ пайдо бўлгандай дарё.
Чироғимдан тушган ёғдуни
Ҳозир мавжлар тарайдигандай.
Деразанинг эсин оғдириб,
Балиқлар жим қарайдигандай.
Гувиллади чинор тун бўйи,
Тун бўйи у чайқалди маст.
Боғда қурди баҳайбат ўйин,
Чопди— ўзин кўтарганча даст.
Фалак жомин беўхшов чертиб,
Чайқаларкан мастликда соҳир,
Шундоқ кирди деворни йиртиб
Ва менга ҳам узатди чоғир.
Ў, иккимиз қурдик соз суҳбат,
Алёр айтдик тонггача шўх-шаън:
— Соғ-саломат бўлинг...
— Минг раҳмат!
— Сиз — телбасиз...
— Сиз эса улкан!
Чинор қайтди тонгда боғига,
Довул битди. Битди тунш эрк.
Илдиз — яна ер қучоғида.
Деворлар — бут. Дарвозалар — берк.
5
* * *
Қайси ошиқ бахтини қучди,
Олма отди ҳайси малика?
Боғда "тўп-тўп"— олмалар тушди —
Сукунатга тўп-тўп ваҳима.
Қоронғуда терак учида
Қайси шамол чопди кўпкари?
Ҳовуз — юлдуз тўла ичида —
Осмонни наҳ қўйди тўнтариб.
Сен йиғладинг термулиб боққа —
Боғда гўзал эди тун беҳад!
Мен елкангга қўлим қўймоққа
На куч топдим, на раҳм-шафқат.
Фақат мен ҳам боғларга боқдим,
Чироқларим кўксимда ўчиб.
Назаримда узоқ-узоқдан
Боққа руҳлар келдилар кўчиб.
Шундай кеча янги дунёга
Шайтон олма уруғин қадар.
У жим боқар Момо Ҳавога,
У ҳам буюк — Худованд қадар...
6
* * *
Ёз ноғора чалди бу оқшом,
Қиз бошига пўта қўндирди.
Шодиёнами? Шодёна — осон!
Тўйхонани рақсга тўлдирди.
Навқиронлик ўйнагин кулиб!—
Дунё тўла ёздир паноҳинг.
Дил чўкмасин — тубандан юлгин!
Руҳин юксат — йўқдир гуноҳинг!
Ҳамма чироқ ёнар ўртаниб,
Хизматингта ҳамма чироқ шай.
Юракларга умид ўрнатиб,
Қадаҳларга қуйилмоқда май...
Карнай-сурнай бахт шўъбасида
Ибтидони этганида қайд —
Келин-куёв — ишқ шуъласида —
Икки мисра ва бир гўзал байт.
Ёз айланар бўм-бўш ҳовлини,
Меҳмонларни қўяр кузатиб —
Ҳар бирига босиб бағрини,
Ҳар бирига қўлин узатиб.
Ёз айланар тўзғин ҳовлини,
Жилмайганча "тўхтайди бир дам...
Бир дарахтга суяб яғринин,
Кўзин юмган ҳорғин бир одам.
Бахти борми, йўқми — билмайди,
Одамлардай тўй қилди, шукур...
Аммо чарчоқ — мангу — тинмайди,
Зирқирайди вужуди қурғур.
Ёз ҳовлида кезар тун бўйи,
Япроқларга қарайди босиқ —
Бу одамнинг ширин ўйини
Шабадалар кетмасин босиб.
Ёз ҳовлида кезар тун бўйи —
Ва ёшини артади вазмин...
Куйган ойнинг ўроғи каби —
Одам юзин кссмоқда — ажин.
Ёз билади — фалак тоқида
Ўз ишини айлаб бажо-тахт,
Парво этмай ёзнинг боғига,
Оқиб борар,
Оқиб борар Вақт...
7
* * *
Оғир феълли меҳнаткаш бола
Ҳормайди йўнғичқа ўриб...
Кўкартирар майсани яна
Тинмас Ҳаёт — абадий чўри.
Ҳовузларнинг лабида қатор —
Қатор толлар — салқин қўшини —
Жонбахш сувга соялар отар —
Балиқларга кетар қўшилиб.
Олисдаги тоғлару даштлар
Карахтликда тош қотган уммон.
Чизилловуқ куйлаб пўст ташлар,
Пўст ташлару бўлади қурбон.
Даштда отлар кишнашар толиб,
Кишан ботиб оёқларига.
(Бола ғамгин боқар майсанинг
Ўроқ теккан қиёқларига).
Қушлар ногоҳ этишар нола
Баргда қирғий кўлкасин кўриб...
Оғир феълли, меҳнаткаш бола
Ҳоримайди йўнғичқа ўриб.
У англамас борлигин завол,
Гўё мангу фурсатлар етган...
Шундай ёзни ташлаб бемалол,
Ўша бола қайларга кетган?
8
* * *
Ёз. Вақтнинг ўтганин билдирмагай ҳеч,
Ез — сахий, қўлида совға-саломи.
Вужудни тўлдириб тиндирмагай ҳеч,
Уч ой эсламагай ҳеч зот заволин.
Ёзда ёш тўкаман ҳаммадан пинҳон,
"Оҳ"имга тўлади "оҳ"сиз оламлар.
Эгам, мана бу — Ер,
Мана бу — Осмон...
Нега фақат ўзин кўрар одамлар?
КУЗГИ БОҒ I
1
* * *
Қуёш кулар. Аммо тун зиёсида
Олис соялардай солланди армон.
Бу тунда — беҳудуд вақт дарёсида
Нохос йиқилдию чўкди саратон.
Бул ишни, билмайман, қай куч ҳал этди?
Тақдирнинг ўзбекка ёлғиз соврини
Қўл ҳам силкитмасдан, видосиз кетди,
Бўғзида қолдириб оташ ҳоврини.
Дунё сахийликка этмагай парво,
Ижро этолмагай видо расмини.
Узлатга топширди яна бир бор, о,
Оташида ёнган ўгай фаслини.
Саратон! Ёнганлар топмагай қадр,
Саратон! Хор эрур кўкси гулханлар...
Сен кетиб борасан юртдан қайгадир,
Оташдан вужуду руҳинг ўртанган.
Кетасан. Осмоннинг кунгурасида
На парча булуту, на бир тутам дуд —
Кечир! Ўчган ўтлар хотирасига
Йиғлашни унутган бу бечора юрт.
Менинг улуғ дўстим! Қуёшлим! Бир боқ!
Сендан олов олган умримнинг шашти
Ғамгин боғлар ичра қолмоқда чарчоқ,
Ҳувиллаб бормоқда кўнглимнинг дашти.
Қўнғироқ қоқаман сенга бу оқшом:
— Учрашайлик, дейман, саратон, қайтгил!
Менинг бу жунжиккан кўнглимга бу он
Ўтлиғ сўзлар билан тасалли айтгил!
Келасан. Қаршингга шошади юрак.
Гарчи ҳануз-ҳануз қадамингда гул,
Сўздан адашаман:— Келдингми, кузак?
Жиддий қўл чўзасан:— Омонмисан, кул?
Бир тола оқ қўнар менинг бошимга,
Шамолда учади севдан бир япроқ...
Биз шундай турамиз дунё қошида —
Кул билан хазоннинг суҳбати узоқ.
2
* * *
Дунёнгда мен қирқ йид яшадим тикка,
Ҳар шарпанг танимни тиғлаб ўтдилар.
Худойим! Бу тун ҳам қоронғуликда
Турналар қайгадир йиғлаб ўтдилар.
Ёлвордим ухламай — тонгни сўрадим,
"Тезроқ кетган", дедим суст қадам тунга.
Фалакка. тонгдаёқ шошиб қарадим —
Худойим!— битта ҳам турна йўқ унда.
Турналар йўлини кўрсатгил, борай,
Дардимни уларга айтайин ошкор.
"Ана йўл"— осмонга этдинг ишора...
Худойим! Бу йўлинг нега бунча тор?
3
* * *
Мана, қирқ йил дардингга тўлдим,
Зерикмадим суҳбатларингдан —
Дунё, ойдай девона бўлдим,
Сенинг чексиз зулматларингда.
Юлдузларни қайнатди осмон
(Бири куйди, бири соврилди) —
Тунларингда қоришдим пинҳон,
Оловингда мен ҳам қоврилдим.
Олиб келдинг яна боғимга,
Тўкдинг кузак ҳасратин нега?
Наҳот, баргнинг митти доғига
Мендан бўлак топилмас эга?
Кузги шаҳар дарахтларига
Қарғаларнинг галаси қўнди,
Ғам етди дил хилватларига.
Ёлғонларнинг шуъласи сўнди.
Анҳор — тоғдан адашиб келган,
Ҳорғинликда чўзилган сайёҳ,
Тиниқлашди бу ғамда бирдан —
У не сирни англади, дунё?
Куз қўйнида сочилиб ётар
Замин — ерда тўзғиган шолча
Унга қонли учқунлар отар
Баргларидан қон томган олча.
Қиров қўнган хору хашакка,
Ариқларнинг тўнглаган лаби...
Куз тўлиқиб кирди юракка
Ҳушдан айри фаришта каби.
О, ҳушимдан айрилдим мен ҳам!—
Вақт вужудни ўтмоқда тешиб...
Наҳот, умр — қирққа кирган ғам,
Наҳот, умр — тобуту бешик?
Дунё, энди тилсимингни оч —
Олиб кетар нени елларинг.
Ваҳ, қандай ҳайф анов яланғоч
Теракларнинг хипча беллари!
Чинорлар жим хаёл суради —
Танларида зилдай "уҳ"лари.
Хазон кечиб боққа киради
Шаҳидларнинг ҳорғин руҳлари.
Хазонрезга дил бўларкан банд,
Вужуд энди телба воладир.
Бу йиғиким, тобора баланд,
Фарғонадан кўчган ноладир.
Ғофилликни юборар ёзиб,
Ғойибданми келган сас:— Уйғон!
Хазонларга кўксини босиб,
Шу бир сўзни битмоқда Чўлпон.
Ким ўкирди, бу кимнинг "оҳ"и,
Қай телбаваш кечди сабридан?
Балки Усмон Носир арвоҳи
Суягини излар қабридан.
Беғамликни куз этди мағлуб,
Икки дунё бу он жонсарак.
Бизга фақат тазарру матлуб,
Бошимизга йиҳилма, фалак!
Руҳни бугун тиндирмас бир дам,
Боққа ҳайдар тақдирнинг қўли.
Кузда бир бор хазонлик топсанг,
Қисқаради ўзликнинг йўли.
Ярашмагай бежуръат итоб,
Занжирларни айлагил унут.
Нега ғуссанг бунча бешитоб,
Эй, етмиш йил хазон терган юрт?
Ғамлар ичра ол эркин нафас,
Фақат ўзлик озод соҳилдир.
Эрк — азобдан кўчган ғазабмас,
Эрк — ғуссадан учган аҳлдир.
Юрагимни тўлдириб тургил,
Куз берган ҳис, бўлмагил талон
Мен дилимни кузакда ҳурдим,
Забт этолмас уни оломон.
Урилади дилга ҳар гардинг,
Дунё, ноланг жонимда тўкин...
Мен оломон топтаган баргнинг,
Ҳасратида ўлишим мумкин.
Қўй, елкамга, туман, суянма,
Намхуш тортди шундоқ ҳам бетим.
Менинг очиқ қолган миямга
Совуқ ёмғир ёғмоқда бетин.
Вужудимда елар юзма-юз
Ҳаёт билан Мамот шамоли.—
Бир ёнимда камолим ҳануз,
Бир ёнимда эса заволим...
Дўстлар, илиқ ёлғон комидан
Ҳайданг — кузга чиқсин қалбингиз.
Ичинг зариф ғусса жомидан,
Титранаркан ногоҳ лабингиз.
Гул деб меҳр қўйдингиз хорга,
Яшадингиз хорликда яшнаб.
Билмадингаз, хушбахт баҳррда
Юрак кетар вужудни ташлаб.
Қувончнинг кўп зулмлари бор —
Дилни сургун айлагай ғафлат.
Ғамни ичинг!
Кетсин ихтиёр,
Танингиздан арисин нафрат.
Вақт оҳанги терану тиғиз —
Инсонни ют, эй, қуюқ баёт!
Хазонликдан қанча қўрқсангиз,
Сиздан шунча жирканар ҳаёт.
Ҳаққа етдим кузнинг ғамида,
Кўзларимдан чекинди рўё.
Бир "оҳ" урсам, "оҳ"им дамига
Йиқилади қон жиға дунё.
Қайрилади ғаюркор тиғлар,
Бузилади ғаним матлаби...
Куз кўксимга юракни михлар —
Юрак — Исо пайғамбар каби.
4
* * *
Биламан, бу куздан бўлмайди ўтиб —
Унинг қайғулари — тентаклик қадар,
Унинг ҳасратлари — юксаклик қадар.
Қалбингга мен қандай бораман етиб,
Ахир, ўртамизда бир фасл кадар.
Ким ёзда қолдию ким қишда ҳолди —
Гапирма. Ўзгармас ҳисмат тартиби.
Ҳаҳ шуким, ўртада тўқсон кун ёнди,
Хазонда ўртанди уч ой таркиби.
Нафасим қайтмоҳда — уфқларни оч,
Паришон дунёни кузак этсин тарк.
Қимтинган лабларга боқиб беилож,
Ёнғин ва муз аро бўлмасимдан ғарқ.
Умримиз ўтмоқда саҳнада каби,
Азоблар — энг қизиқ томошага тенг.
Сендирсан бу кузни яратган наби,
Кузга абадийлик муҳрин босган мен.
Биламан, бу куздан бўлмайди ўтиб —
Унинг ҳасратлари юксаклик қадар,
Унинг қайғулари — тентаклик қадар,
Бизни юборди-ку юксаклик ютиб...
Во ажаб, юксаклик нақадар хатар!
Юр, кетдик. Хазонрез дилни ҳоритди,
Бизни сиғдирмади бу юксак танглик.
Юрагим пастликка етмасдан қотди...
Эвоҳ, бу — пастликмас.
Эвоҳ, теранлик...
5
* * *
Куз келди — ҳар баргаи қонталош этди,
Боғлар боғлар билан қон талош этди.
Қон ўлди олчалар, ўриклар қон ўлди,
Ҳатто шафтолилар хун қарош этди.
Хунрезлик касбида мумтоздир кузак,
Шохидан баргларни тез тарош этди.
Маргнинг шамолида учди япроқлар,
Вақт даҳшат бир сирни бизга фош этди.
Йиғлама, азизим, тоғларга қара —
Замон кўз ёшлардан шундоқ тош этди.
Қон сочди, зар сочди, етди муродга —
Хазоним сўнгида қиш маош этди.
6
* * *
Қўшиқ айтар бўлсам юрагим тўлди,
Йиғлашдан кўр бўлди ойдин кўзларим.
Эски дўстларимнинг ҳаммаси ўлди,
Ҳали туғилган йўқ янги дўстларим.
Кўйлагим ҳилпирар Вақт шамолида,
Икки ёнбошимда тубсизлик - ёвуз.
Чиқаман ёлғизлик истиқболига
Бошларим - ловуллаб, юрагим - совиб.
Увлайман самога бошимни буриб,
Овозим етмагай аммо тангрига.
Кўзи кўр дунёдай довдираб юриб,
Кираман ўзимнинг муздай қаъримга.
Мени аста-аста хазон айлар дард —
Мени юта бошлар торлик, танқислик..
"Йўлим қани?", дейман — кўринади қалб,
"Манзил қайда", дейман — келар ёлғизлик.
КУЗГИ БОҒ II
1
* * *
Қодир эгам бандаларига
Этмоқ бўлди ғуссани тасвир:
Кечди ёзнинг хандаларидан —
Кузни бу тонг айлади асир.
Ғира-шира тонг қучоғида
Ҳайрон боққа ҳайдади кузни.
Жим созида, мунгли созида
Бир айрилиқ дунёсин тузди.
О, айрилиқ! Бепоён ҳижрон!
Ўзинг менда салтанат ўрнат!—
Юрагимдан, қара, бепаймон
Ғамлар борар руҳимга ўрлаб
Тугаб барча саволу сўроқ,
Чарх тангрига соме бу чоғда:
Панжарасиз қолди юрак, боғ—
Тақдир кирди юрагу боққа...
2
* * *
Саратон — очиқ юз,
Бахтисрим кетди.
Қолмади мен билан
Бсқарорим кетди.
Эй, барг, сенинг каби
Мен ҳам сарғайдим,
Вақтнинг қўлларида
Эътиборим кетди.
Гул қани? Ёз бўйи
Мени кутганди —
Оҳ, қайси хазонда
Интизорим кетди?
Ёзу баҳорини
Бериб ҳижронга,
Хазонларни босиб
Ёру зорим кетди.
Руҳим зарду баргу
Дардга қоришди —
Мезон каби учиб
Танда борим кетди.
Гул, ксчир! Ёр, кечир!
Кузга асирман —
Ихтиёрим кетди,
Ихтиёрим кетди...
3
* * *
Бир барг ҳаёт жимгина битди,
Мангу кетди бир мўъжаз наво.
Оллоҳ, мени бунча титратди,
Барг учганда уйғонган ҳаво?
Забт айлади мени хаёлинг,
Ўртамизда қолмади фироқ.
Юрагимда, Оллоҳ, жамолинг —
Барг учганда уйғонган титроқ...
4
* * *
Боғларни ихтиёр этмоқда юрак —
Хазонрез тартибин бузмай, бесадо,
Шовшаган япроққа қўнсайди титраб —
Шабнамдай, ё томчи ёшдай бенаво.
Боғларга қайтгиси келмоқда юрак...
Тақдир — темир дунё синиб кетсайди —
Юрак пинҳон ёшдай оқиб жонсарак,
Кузнинг елкасига сингиб кетсайди.
5
* * *
Меҳрга элтмади ёздаги йўлим:
Шодлик — ўйинқароқ, ғусса — тамизли...
Куз — менинг сен томон узатган қўлим,
Боққа чўз қўлингни... Ярашамизми?
Осмонга қарагин, кенгайиб кетди,
Қанча ғусса бўлса сиғар оламга.
Келгин, ярашайлик... Дард ёмон стди —
Дарднинг зарраси ҳам улкан одамга.
Вужудни тўлдирди бир огриқ — майин,
Ёқамни чок этиб йиғласам ўзим...
О, сени йўқотиб борганим сайин,
Юракка айланиб боряпти сўзим.
Чидаб яшайверсанг, айрилиқ — кўним,
Бир журъат топмасанг ҳижрон толмайди.
Куз менинг сен томон узатган қўлим,
Боққа қўл чўзмасанг, куз ҳам қолмайди.
6
* * *
Кузда яқин келар заминга Оллоҳ...
Кузнинг раҳматидан нечун жудосан?
Сен — менинг юрагим яратган гуноҳ,
Гуноҳим яратган — танҳо худосан.
Оятлар ўқийди кузнинг ҳар рўзи,
Ҳар япроқ бир ҳадис — терсам, майлими?
Ўрикнинг қонталаш баргидан ўзим
Баргдасталар тузиб берсам, майлими?
Кузакнинг рўйига боқиб бу оқшом,
Бир ҳол топмоқ керак яшамоққа мос.
Тобора олисда ҳаётдан ҳижрон,
Тобора кўришмоқ жон бермоққа хос.
Мен туҳмат қилмайман бахту иқболга,
Нимаики кўрдим сен ёлғиз гувоҳ.
Хоҳласанг — қарагин, хоҳласанг — олқа...
Ерга кузда яқин — эшитгай Оллоҳ!
7
* * *
Замин билан осмон — сену менман,
Саҳар билан оқшом — сену менман.
Еру осмон аро бир ишқ бордир —
Ишқдан бунёд ҳижрон — сену менман.
Куздаги икки япроқ — сену менман,
Баргдаги митти фироқ — сену менман.
Жоним, фироқ аро бир севги бор,
Фироқда қолган чироқ — сену менман.
Машриқ билан Мағриб — сену менман,
Мағлуб, яна мағлуб— сену менман.
Жоним, мағлубликда бир умид бор —
Йўлларда сарсон мактуб сену менман.
Олов билан олов — сену менман,
Олов ичида биров — сену менман.
Жоним, олов ичра шаҳидлик бор —
Ёниб қолган ялов — сену менман.
Қуёш билан қуёш — сену менман,
Кўз ёшга томган кўз ёш — сену менман
Ҳар томчи ёшимизда додимиз бор —
Доддан бунёд икки тош — сену менман.
8
* * *
Қаҳратон ўткинчи — тўнмоқ ўткинчи,
Баҳор ўткинчидир — унмоқ ўткинчи.
Ёз ҳам ўткинчидир — тўлмоқ ўткинчи —
Фақат кузак чексиз — сўлмоқ чексиздир.
Қаҳратон ўлдирса — музлик лаҳзадир,
Баҳор телба этса — гуллик лаҳзадир,
Ёз фақат баҳорга қуллик лаҳзадир —
О, сенинг ишқингда ўлмоқ чексиздир.
Мен сенга ҳамиша омонлиғ бердим,
Қийинини олдим — осонлиғ бердим,
Ҳар куни жонимдан қурбоғошғ бердим —
Кўйингда қурбонлиғ бермоқ чексиздир.
Муҳаббат ўтида қалбимиз куйди,
Қўлларимиз куйди, лабимиз куйди,
Икков бир саф эдик — сафимиз куйди,
Олов — бир дақиқа, сўнмоқ — чексиздир.
Кузги боғлар ичра юрагим яйдоқ,
Келгин, боқ! Ҳолимга, келгин, ёрим, боқ...
Ногаҳон новдадан учди бир япроқ —
Бу баргга тупроққа қўнмоқ чексиздир.
КУЗГИ БОҒ III
1
* * *
Оғирлашиб қолди юрагам —
Ёнса, ўзи олар аланга.
Ботинликда кул айлар ғамин,
Ёшсиз йиғлаб боқар оламга.
У учмайди — тош каби оғир,
Тортар — балки теранлик сари.
Унга ёғар энг ёғий ёмғир —
Етти қават осмоннинг қаҳри.
Унда гуллар бўлади хазон,
Тўқнашади Машриқу Мағриб.
Унда имон айтади азон,
Айрилиқдан фарёди чангиб.
О, югуриб яшамоқ қайда!
Йўллар, ахир, кетмади қолиб,
Улар ўша — энг оғир жойда —
Қийнашмоқда ўралиб олиб.
Дунё сўраб йиғлаяпманми?
Оғирлашди, дўстлар, юрагим —
Ҳа, тун тўлган дунё каби бор,
Ҳар томири, қар бир бўлаги.
Оғирликнинг гирдибодида
Бузилди тан мувозанати,
Юрак — вазмин-вазмин отида —
Тамомила забт этди мани.
Мағлуб яна кераксиз хасми?
Мени ташлаб кетмаган, олам.
Тангрим, сенга керак эмасми,
Юрагидан енгилган одам?
2
* * *
Пала-партиш бефаҳм сурон
Кир-чир оёқларин остида —
Поймоллади мсни беомон,
Руҳимни парчалаш қасдида.
Яшарканман ёлғон рўзида
Ўзлигимни аждардай ютдим.
Бошим узра ҳорғин тўзиган
Самоватдан бир нидо кутдим.
Мен чорладим сукунатларни,
Ўзлигимни йиғмоқ-чун бир он —
Танимдаги кукунатларни
Этсин дедим ёлғизлик талон.
Ёлғизликнинг бўш-бўш даштида
Омон қолган юракни очдим.
— Мени ярат!— жонни дастига
Тутдим: — Сочгин! Жонимни сочгин!
Бепоёнлик ичра ўсдим мен.
Беҳудудлик ичра кўкардим.
Ҳувиллаган қаро тунда энг
Қаро ердан танни кўтардим.
Ўзни солди унга сукунат,
Руҳ бахш этди танҳолик унга.
Ва бир нидо негадир титраб,
Булбул каби қўнди бўғзимга.
Нидолангин! Булбул, нидолан!
Азобимда куйлагин эркин...
Кўзни очиб жанг айла, олам,
Кўзгу айла,
Бир нидо бердим.
3
* * *
Менинг тош кўнглимни тарошла,
Ишқ, девона шаклингга солгин!
Жонни ғамга ташла талошга —
Дард риштаси тортмасин салқи.
Олиб кетгин — қолмасин осмон,
Ерни тошми, ё ҳаво айла.
Бу дунёда қолмасин армон —
Кўнглимни бир ҳақ нидо айла.
Ишқ, сендадир энг сўнгги нажот,
Узат, тоза дастингни узат —
Сен йўқ жойда ғарибдир ҳаёт,
Сен йўқ жойда кишандир узлат.
Кел, қирқ йиллик умримни бузиб
Кел, қирқ томчи ёшимни ютай.
Ва умримни бир гулдай узиб,
Бир йўлчининг қўлига тутай...
4
* * *
Бебахтликда бу кузак бахтли!—
Табиат ҳам қисматга кўнар.
Бугун ҳамма-ҳамма дарахтни
Қучиб-қучиб йиғласам бўлар.
Вазминлик бор улар ўйида,
Вақт олдида фидойилик бор.
Хазонрезнинг ғамгин тўйида
Ҳасрат берган худойилик бор.
Дунё бугун сарғайган чорбоғ —
Ёв бўшлиқлар тегарасида —
У ўзидан кетмоқда йироқ,
У чидамнинг чегарасида.
Пайғамбардай турибди босиқ,
Тўпиғини тутиб аланга —
Мен бир баргнинг ҳасратин ёзиб,
Довруғ солсам бўлар оламга.
Ё бир баргни туғдай кўтариб,
Ўтсам бўлар сўнгги дарс учун —
Элга айлаб бир сўзни тарғиб:
"Тушунсанг-чи! Тушунгин! Тушун!"....
Бир барг дардин эшитдим мен ҳам —
Руҳга кўчдим — таним қолмади.
Тилга кирди тилсимли олам —
Менга бир ҳам ғаним қолмади.
5
* * *
Хазонлиғнинг азоби ичра,
Ариқ, сувинг бунча покиза.
Тиниқ руҳинг — дилимга учраб —
Поклик сари сокин оқизар.
Соҳилчангда жунжикиб ғамгин,
Боқарканман сайёҳ баргларга,
Гўё етган бўламан тамкин
Аллақандай гўзал ҳақларга.
Хазон бўлди бу байтулҳазан!—
"Оҳ" урмоқнинг етди фурсати.
Сен боғлардан оқиб ўтасан,
Тубинггача ўзин кўрсатиб.
Изғиринлар келди тўлғониб,
Мавжларида япроқлар қалқир.
Карахтликдан ҳозир уйғониб,
Сенинг билан кетаман балки...
Видоларга тўлган ғариб кун,
Сени оқин фаришта этди.
Мен ҳам тиниқ бўлишим мумкин
Хазон фасли менга ҳам етди.
Кузга чиқдим ўзин ёқмоққа —
Ён гуноҳнинг барча-барчаси!
Дил, тавба қил!
Ана, оқмоқда
Аллоҳимнинг тиниқ парчаси...
6
* * *
Бойсўнга ҳам кузак келгандир.
Тоглар бу кун уснигдан тухтаб,
Силкинмасдан йиғлаётгандир —
Селда кетган бир тошни йўқлаб.
Уфқларга қараб бесабр,
Тойлигини туш курган отлар —
Туйқус-туйқус кишнаетгандир
Бияларнинг тушини ёдлаб.
Сарқамишми, Даштиғозларда,
Кўзларида мунглари кабир,
Ол куйлакли аёллар шомда
Ўтовларни бузаётгандир.
Арчага ҳам етгандир кузак —
Баршн пинҳон тўкаёттандир.
Ҳатто тошлар нимадир излаб,
Ўзларига чўкаётганднр.
Сукунатлар жим чалгандир най,
Диллар дардга тўлаётгандир.
Хабарини ҳеч ошга айтмай,
Оллоҳ қайтиб келаётгандир.
Бўшат, қисмат, бушатгин дастни!
Умр келди қирқни қоралаб.
Бойсун томон кетсам бўлмасми,
Ўткиргунча хазон оралаб?
Тан — жонимда,
Жон — танимда йўқ...
О, соғинчга тулдим мен буича!
Йўқ, Бойсунни соғинганим йўқ,
Тангрим, сени танигунимча.
7
* * *
Хаёлланиб солади разм —
Қиш Туркистон дарвозасида.
Кеч. Қарғалар қуради базм
Япроқларнинг жанозасида.
Кўп соғиндим, келгин, дўстгинам,
Умр, ахир, бир, тошқин забтдир.
Бугун жоним япроқлар билан
У дунёга кетишга тахтдир.
Талх шаробдан лиммо-лим тўлдир.
Ҳар тарафга оқсин бошимиз.
Бир лаҳзага ғашликни ўлдир.
Бир лаҳзага тинсин ёшимиз.
Ўтди. Ўтди беармон кунлар!—
Хотиралар кули — юракда.
Биз тушнуксиз, бешафқат мунглар
Ичра қолдик яккаю якка,
Кўрмаяпсан — тун ичра туман,
Кузда баттар туманли ҳолман,
Сўнгги они гуллаш истаган
Телба хоҳиш дарахт мисолман.
Озод ичдим умр жомидан,
Ёрилгунча бўзлади юрак.
Боражакман тангри ёнига
Фақат яна азоблар сўраб.
Фаришталар боққуси хуррам,
Тангри раҳмат сўзларин айтар.
Мен-чи, тинмай йиғлайман пурғам:
"Қайтар, менга дўстимни қайтар!"
Самоватда шамол тинади,
Хаёлга жим толади Раҳмон...
У Худодир —
Ахир, билади:
Кетган дўстлар қайтмас ҳеч қачон.
8
* * *
Навқирон куз салтанатида
Бир таваккал фитнадир бу он.
Куз титранди ногоҳ тахтида —
О, Ер — Кўкда оппоқ ғалаён.
Бир кунлик қор ёғишларида:
На афсус бор, на зарра кадар.
Турфа ранг боғ оғушларида
Оппоқ, заррин, қизил — қон қадар.
Эҳтиёткор қишдан бўлиниб,
От чоптириб келган телба қор —
Хазонларда кутар ўлиминг,
Бил, бу илиқ кечалар ағёр.
Аммо бордир қандай жасорат,
Сенинг эрка ўйинларингда.
Қоларманми жисмингни асраб,
Ўлсам муздай қўйинларингда.
Фаслларнинг сарҳадин узиб,
Оқ учқунлар отган фариштам,
Кузнинг оғир тартибин бузиб,
Боғларимга жим қўндинг тушдан.
Хазонрезнинг ёнғинларида
Сочдинг оппоқ учқунларингни.
Турфа олов ёлқинларидан
Топдим яна хуш кунларимни.
Нақадар оз омонлик они!..
Пойларимда ғариб ётма, бас
Сен шу қадар гўзалсан, жоним,
Сени ҳатто Оллоҳ асролмас.
9
* * *
Тийрамоҳнинг хазонрезида
Руҳим пинҳон топаркан воя,
Англайманки, таним эзилган
Дунёлардан тўзғиган соя.
Шамол каби аллақайлардан
Кўкрагимга урилар сурур.
Аён бўлар, жоним енгилган
Эзгу дунё азоби эрур.
Куз Дўрмонда боғни ёқади.
Япроқларни бетартиб тўшаб,
Дунё менга ғамгин боқади —
Бандаси йўқ тангрига ўхшаб.
Ҳувиллаган Ер-Осмон аро
Дорбоз каби бораман қалқиб,
Бир сатр шеър бўлади пайдо —
Мустабид Вақт қукмидан чалғиб.
Боқиб осмон мовийлигига
"Тангрим" дейман,
Чекаман фиғон:
Бутун олам кирар шу сўзга,
Шу бир сўзда бўлади ниҳон.
10
* * *
Эриб битар қанча қор,
Неча ёмғир ёғади.
Неча-неча гулларни
Қовжиратар саратон.
Менинг ойдай умрим қам
Қаро ерга ботади.
Мени ташлаб, қайгадир
Ҳовлиқиб жўнар жаҳон.
У билмас — қар нафаси
Қабримда берар садо,
Ҳар босган қадамидан
Зирқирайди мозорим.
Сезгум: уни ким сотар,
Кимлар унинг-чун фидо —
Ҳар шарпадан ингранар
Жонсарак руҳим тори.
Жаҳонгирлар шуҳрати
Шамолларда соврилар,
Не абадий замонлар
Лақадларга кўчади.
Фақат қуёш фалагида
Ўз ўтида қоврилар,
Мингта юлдуз туғилади,
Битта юлдуз ўчади.
Дунё шовқинларини
Мен жимгина тинглайман
(Марҳумга ёруғ дунё
Ташвишлари эмас эп),
Кўзим тупроққа тўлиб
Кўз ёшларсиз йиғлайман:
"Бу дунёга бирор ким
Устун бўлолмади", деб.
11
* * *
СЎНГГИ СЎЗ
Эшқобил ШУКУР шеърига
Ҳаётдан ҳеч қачон қилмаймиз гина,
Савол берсак ҳамки, кажрафтор жимдир.
Укажон, аслида ўлим-ку НИМА,
Аммо бевақт ўлим ҳамиша КИМДИР.
ХОТИМА
1
* * *
Боғим кетди — қолган кўнглим ёбони,
Олдида қум, ортидадир довони,
Келаётган ўзгаларнинг даврони —
Тўхта-я, тўхтагин, умрим карвони.
Ғам селини тун-кун кечиб ўтдинг сен,
Кишанларни узиб, ечиб ўтдинг сен,
Кўз ёшларни ичиб-ичиб ўтдинг сен —
Тўхта-я, тўхтагин, умрим карвони.
Орзулар ўтларда ёниб кетдилар,
Шамоллар кулларни олиб кетдилар —
Ҳатто куллари ҳам ғолиб кетдилар —
Тўхта-я, тўхтагин, умрим карвони.
Кетган — офтоб, қолган — митти чироқдир,
Чироқни пуфлаган мастон фироқдир,
Осмонга қарадим — осмон фироқдир —
Тўхта-я, тўхтагин, умрим карвони.
Вақт шоҳ бўлса, Оллоҳнинг йўқ қўмаги,
Тебраниб-тебраниб толди юрагим,
Ҳар босганинг — жонимнинг бир бўлаги —
Тўхта-я, тўхтагин, умрим карвони.
Бир ўжар, довулда учиб қоляпман,
Туянгдан сирғаниб тушиб қоляпман.
Йўлингда қумларни қучиб қоляпман,—
Тўхта-я, тўхтагин, умрим карвони.
Жонимни бунча тез фидолар қилдим,
Гарчи эшитмайсан — дуолар қилдим,
Ортингдан эмраниб садолар қилдим:
— Тўхта-я, тўхтагин, умрим карвони.
О, бекор шаън ўйлар суриб боряпсан,
Билмайсан, қайларга юриб боряпсан,
Боряпсан — тупроққа кириб боряпсан —
Тўхта-я, тўҳтагин, умрим карвони.
2
* * *
Дунё рўйи бунчалар азиз —
Термулдимми — йиғи томоқда.
Тирикликда висол йўқ қаргиз,
Келгандайман видо айтмоққа.
Кўнгил чексиз дардларга тўлар —
Бору йўғим Вақтнинг кўйида.;
Ў, осилиб йиғласам бўлар
Теракларнинг узун бўйига.
Азоблардан этмагай халос,
Юрак қўймас бекор ёқишин.
Нега менга бўлмади мерос
Турналарнинг қанот қоқиши?
Қулфдир Вақтнинг темир сарҳади,
Кетганича йўли тикандир.
Турнанинг ҳам сиғмагай ҳадди,
Шамолнинг ҳам йўли шикандир.
Ваҳ, айлана бошлади тезкор
Бошим узра фалакнинг чархи:
Кўзни очиб юмганчалик бор —
Аниқ — инсон умрининг нархи.
Дилга кўрсат юзингни, дунё,
Қайта-қайта ўртасин танни.
Кўзларимни, мана, юмдим, о...
Очмоқликка улгураманми?
3
* * *
Уриндим — асроринг еча олмадим,—
Ҳар битта жилвангда минг сирли тугун.
Фақат, тангрим, кечир, бандаларингдан
Эрку Озодликни кутганим учун.
Қичқирдим — бўғзимда қотдилар унлар,
Кўз ёшларим оқди сув каби бетаъм.
Ахир, тангрим, кечир, қоронғу тунлар
Бўзлаб, йўл сўрадим бандаларингдан.
Сенинг осмонингга етмади бўйим,
Ердан паст кўкларни айладим тавоф.
Фақат, тангрим, кечир, бандаларингдан
Мангу саволларга изладим жавоб.
Раво айламайсан менга меҳрингни,
Ҳатто кўргазмайсан ғазабу зуғум.
Тангрим, фақат кечир, бандаларингга
Бир қатра Озодлик бермаганим-чун.
Қон ютган кўримлар учун кечиргин,
Бемаҳал ўлимлар учун кечиргин.
Кўзимнинг ёшлиги учун кечиргин.
Дунёнинг тошлиги учун кечиргин.
Кечиргин — кўйингда адашганимни,
Кечиргин — кўйингда тинмаганим-чун,
Кечиргин — эрк учун талошганимни
Ва эрк сенлигингни билмаганим-чун.
ТУРМУШ СУРАТЛАРИ
1
Йигит пахса урмоқда.
Аёл белкуракда лой узатар.
— Тоҳир,— дедим.
Йигит қайрилмади.
— Зуҳра,— дедим.
Эшитмади аёл.
— Севгингиз ҳақида сўзлаб беринг,— дедим.
Узоқ ўйга толдилар...
— Ҳеч нарса эсимизга тушмади,—
Ғамгин жилмайдилар, ниҳоят.
2
Қабристонда митти қабрлар.
Митти марҳумлар ётар уларда.
Уларни катталар ўлдирганлар.
Гўдакларни алдаганлар —
Ширин-шарбат меваларга
Заҳру ҳуққум қўшиб...
Қабристонда митти қабрлар.
Митти марҳумлар ётар уларда.
Катталар қўрқмайдилар —
Чунки митти қабрларда
Фақат митти суякчалар ётар...
Митти жигарларни эса,
Еб битирган оч-офат қуртлар.
3
— Мустақиллик кёракмасми сенга?—
Сўрадим ёзда ҳам бўйинбоғ боғлаган одамдан.
— Айтишса, —
осмонга ишора қилди у,—
мустақил ҳам бўлаверамиз.
— Қул бўлгин, деб айтишса-чи?—
қизишдим мен.
— Қул бўл деб айтишмайди,—
пўнғиллади у.
Тўғри айтасан,
— қачон қул бўл, деб айтишган,
саратонда бўйинбоққа қул бўлган, биродар?
4
— Аввал пулни беринг,—
деди Фалончиой.
Фалончибой пул узатди қўли қалтираб...
..........................................................................
....................Сўнг диванга ҳорғин чўкиб,
хаёл сурди Фалончибой:
"Кичкинамга телпак оламан,
Ўртанчамга ботинка,
Аммо каттасига палто олишга
Пули қургур етмайди энди..."
..........................................................................
..........................Ғижимланган ўринни тузатаркан,
хаёл сурди Фалончиой:
"Кичкинамга телпак оламан,
Ўртанчамга ботинка,
Аммо каттамга палто олишга
Пули қурғур яна етмайди..."
Мутаносиблик қонуни,
Шу ерда ҳам бормисан, аблаҳ?
5
Дўконлар қуп-қуруқ.
Пештахталар таги — осмон.
Мастуранинг қўли калта —
Осмонга етмайди...
Мастурадан бошқа ҳамма нарсани
Осмонга чиқардинг,
Етмиш икки йил.
Юлдузлар ўрнида, масалан, ботинка
(болаларники),
Ой нурлари эса — ёмғирпўш
(катталар учун),
Қуёш — қони сизган гўшт бўла қолсин
(бу албатта, бутун оилага)...
Аммо Мастуранинг қўли калта —
Осмонга етмайди.
Болаларига етади фақат...
Болаларнинг бечора думбалари...
6
— Ароқ ичамиз.
Қўрқманг, яхши болалар туғиладилар.
Кар бўлса болалар, ёмонми?
Кўр бўлса болалар, ёмонми?
Ақлсиз бўлсалар, ёмонми?—
қичқиради тўсатдан Шомирза алкаш.
Сўнгра ариқ ичида
Бефаҳмлар устидан кулиб,
ухлаб қолди у.
7
— Алпомиш бўлса эди,—
гапириниб қолдим мен.
— Бизнинг азобларга чидай олмасдан,
ўлиб кетар эди бечора Алпомиш,
мийиғида кулди яктаги ямоқ чол
— Сен ўлмаганмисан?—
деди кампири унга.
Ўзига ҳайрон қаради
Яктаги ямоқ чол.
8
Бир хонада ўн бола ухлар.
Кир ёстиқда тентирайди бит.
Катагида бир ўзи ётар —
Маза қилиб мизғир қари ит.
Ҳатто Оллоҳ фалакдан айтар:
— Уйғон, инсон!— барига тупур!
Фалакка-чи, бир садо қайтар:
— Шукур!
— Шукур!
Борига шукур...
Ўт ичидан ҳайқирар:— Ўлдим!—
Ойдай келин этади нидо.
— Ношукур бўл!
— Ношукур бўлгин...
Самоватда йиғлайди Худо.
9
Икки толга боғланган беланчаклар тебранар.
Қуёш ёндиряпти.
Тўрт томон пахта.
Бахтигул — синфдошим — кетмонни қўйиб,
мен билан суҳбатлашгани йўл четига чиқар...
— Эркиним бешикда ўлди,— дейди,
— Тўлқиним тўшимда ўлди,— дейди,
— Қўрқмасим бешикда ўлди,— дейди,
— Ўлмасим эшикда ўлди,— дейди...
— Фақат Ёдгорим қолди,—
ишора қилди у икки тол тарафга.
Икки толга беланчак боғланган.
Қиздираяпти.
Тўрт томон пахта.
Ёдгор!
Нимадан ёдгорлигингни унутма, Ёдгор...
10
— Хато қилибмиз.
Бу одам дўзахий экан.
Йиқитинглар жаннатдаги ҳамма ҳайкалларини,
қарсаклар!
— Хато қилибмиз,
Бу одам жаннати экан.
Йиқилган ҳамма ҳайкалларини қайта тикланглар,
қарсаклар!
Бу ишларинг бекор —
Аросатда юраверсин эди бу одам.
11
— Пастлашиб кетяпти болаларнинг бўйи.
Яқинда пакана халққа айланамиз...
— Ерга яқин бўламиз,—
пинагини бузмади
осмонга яқин ўтирган зотлар.
— Осмон биздан узоқлашади,—
қўрқа-писа шивирлади кимдир...
Уни узоқлашаётган осмонгина эшитди, холос.
12
— Ҳайкал,— дедим,—
сен кўрсатган томонга бориб келдим.
Ҳеч нарса йўқ.
Қўлингни туширавер энди.
Қўлини туширишдан уялиб,
жим тураверди ҳайкал...
УЧ ДРАМАТИК БАЛЛАДА
1
* * *
Қоражон
Умр магар шамол эрур —
Ўтиб кетар, ўтар-о,
"Ҳуй" дсгунча манзилига
Етиб қолар давроним.
Элбек бахши, мен учун ҳам
Товушингни кўтар-о —
Ёлғончида қоладими
Менинг ҳам ном-нишоним?
Элбек бахши
Бандаликда чоҳга тушсанг,
Чиқолмайсан, Қоражон —
Чунки сенинг пешонангда
Бойчибордай отинг йўқ.
Бсклигингда оқ ўтовни
Тиколмассан, Қоражон —
Чунки сенинг тақдирингда
Барчинойдай хотин йўқ.
Лашкар тортиб, св устига
Юролмайсан, Қоражон —
Чукки сенга қисмат душман —
Омад йўқдир, бурдинг йўқ.
Бошингда тож — шоҳлик гаштин
Суролмайсан, Қоражон —
Чунки сенинг мададкоринг —
Қўнғиротдай юртинг йўқ.
"Дўстим" дейсан, "оҳ" урасан —
Тўлғонасан, Қоражон,
О, дўстликда сенинг каби
Моҳир йўқдир, соҳир йўқ.
Йўқлик ичра бир кун ночор
Уйғонасан, Қоражон —
Чунки сенинг элатингда —
Мендай улуғ шоир йўқ.
2
* * *
Муаллиф
Ўсдинг, одам, боғларингдан ўсдинг
Шонинг ўсиб достонга етди.
Ўсдинг, одам, тоғлардан ўсдинг —
Бошинг ўсиб осмонга етди.
Мақтовларга беравер бардош —
Одам, нега ғамгин юрибсан?
Кимдир сени атади "қуёш"—
Сен кўз ёшсиз йиғлаб турибсан?
Улкан одам
Кеча-кундуз жим ёлвораман,
Мадад бер, деб оёқларимга.
Ахир, мен ҳам ўсиб толаман —
Ем бўлиб ел тирноқларига.
Йиқитмагин, қодир худойим!—
Вужудимга тўлган зил само.
Бўлади-ку қиёмат қойим,
Юрт устига тушсам шу асно.
Гарчи боқди менга бу дунё,
Суҳбат қуриб юддузлар билан —
Юрт устига тушсам шу асно,
Кўтаришга куч топармикан?
3
* * *
Малика
Кўнглим сенда, сейдадир фақат,
Аммо кечгин мендан, ботирим.
Ор деганда — душман бешафқат —
Пичоқ қайрар қирқ минг шотири.
Оқботир
Қирқ минг ёвнинг ёнидан туриб,
Суйдим, дединг — шу басдир менга.
Бир тиғ урсам — ўтади юлиб —
Қирқ минг шотир қирқ хасдир менга.
Малика
Кўнглим сенда, сендадир... Гарчи
Хавотирим мўлдир, полвоним.
Занжир ясар қирқ минг темирчи —
Кет, занжирбанд бўлмасдан, жоним.
Оқботир
Кўнглинг менда — ёвнинг ўлгани!
Насиб!—умидлари бузилгай...
Бир "оҳ" урсам шердай тўлғониб —
Занжирлари ипдай узилгай.
Малика
Кўнглим сенда, кўнглим сендадир,
Аммо мендан кечгин, ботирим.
Қирқ газли дор солланар оғир,—
Гўё севгимизнинг хотири...
Оқботир
Сен ёнимда: қўрқувлар — туман,
Туманларда қуёшим порлар.
Ев дастида тутгуси суман,
Кунпаякун бўлгуси дорлар.
Малика
Сенда, сенда, сендадир юрак,
Аммо дилни тарк этмас хавос:
Ботирим, айт, қанақа кўмак
Евларингдан айлайди халос?
Оқботир
Сеҳргардир қодир муҳаббат!—
Адоватлар топгуси абас.
Сўрамайман сендай марҳамат...
Фақат кўнглинг менда бўлса бас.
ГЎРЎҒЛИ
Бу осмон — зил-замбил. Жуда зил-замбил.
Ер кечиб боряпман тиззамга қадар.
Қирқ кунлик йўл эрур мақсадим — Чамбил,
Боги Эрамгача қирқ кунлик кадар.
Бу осмон — зил-замбил. Жуда зил. Жуда.
О, яна бўйимга осилган қаёт.
Юнус Мисқол пари ширин уйқуда,
Табланинг эшигин очолмас Ғирот.
Бу осмон — зил-замбил — елкамда турар —
Айтайин кўрсатган қайси доғини:
Сарқамиш чўлида хаёллар сурар,
Ярми ерга ботиб Асқар тоғининг.
Бу осмон — зил-замбил. Бу осмон — нодон.
Йўлларга кўмилар бекорга кўзим —
Қайтиб Ваянганга кетган Ҳасанхон,
Во дариғ, ўлгандир Авазим — қўзим.
Бу осмон — зил-замбил. Жуда замбил. Зил.
Ўмганим майишиб йўлларга ботди.
Қирқ йигит қирқ қилич солди беқазил,
Қирқ йигит бошимни қирқ ёвга сотди.
Бу осмон — зил-замбил. Зилдир бу осмон.
Бошимда чарх урар қирқ чилтон гангиб —
Содиқ пирлик қилган, бузруквор ёрон,
Мен ерга кир цим-ку — чиқмасдан чангим.
Гўрўғлидан айтгин! Ҳар бир сўзинг ўнг.
Шоир, мен — вужудман. Сен — тирик юрак.
Мендан уялмагин. Мен киргандан сўнг
Зах ернинг ости ҳам — осмондан юксак.
ГЎРЎҒЛИ ВА АЛПОМИШ
Фақат хавфу хатар шикорда —
Ғанимларнинг жодуси ёмон.
Шикор чиқсам, мушкулот корга
Бошлаб қрлар телба бир достон.
Жонҳолатда ўтар қичқириб,
Калхат соя ташлаган оққув...
Отнинг бошин юборар буриб,
Ичимдаги ногоҳ титранув.
Ё, довдираб девлар келишар —
Айланишар — кетишмас нари,
Яна ғавғо қилар сурбетлар...
От соламан Кўйи Қоф сари.
Ё йиғлайди сочини ёйиб,
"Воҳ, болам" деб ёқа чок мастон.
Чамбил қолар яна беҳисоб,
Яна жангда туғилар достон.
Ухла, ухла мажнун саргузашт!
Ухла, эртак! Тин олгин, бахши!
Шамолимдан пирпирама дашт,
Қилич, қинда турганинг яхши!
Дўстлар, келди уйғонмоқ фасли —
Юминг!— ўзни кўрсин кўзингиз.
Боғи Эрам сиздирсиз асли,
Кўйи Қоф ҳам худди ўзингиз.
Сайёҳликни мен ҳам этдим рад
Ва шундай аҳд бўлди барқарор:
Элни ташлаб кетмаслиги шарт
Эл суянчи Гўрўғли номдор!
Боқиб юртнинг ночор юзига,
Овоз бердим Алпомишга ҳам:
"Мадад берсин Оллоҳ ўзингга,
Чоҳдан чиқиб юртга қайт,(болам.
Бир зўр берган — чекинар тақдир,
"Худо" дегин — пирларинг кўпдир..
Гўрўғлисиз эл бўлмас, ахир,
Алпомишсиз мамлакат йўқдир".
ЭРК ҲАҚИДА ШЕЪРЛАР
1
* * *
Бандадан кутмагин эрк,
Кўнгилга туш, кўнгилга —
Кўнгилга ўзингни эк,
Ўзингни айлагин берк —
Дил ичида кўм гулга.
Эрк истама дунёдан,
Эркни ўзингдан сўра.
Ғаминг бўлса зиёда,
Ёлвормагин зиёга —
Йўлга жонингни ўра.
Эрк — манзилмас. Эрк — йўлдир
Юру кутгин, юру кут...
Кимнингдир йўли ўнгдир,
Кимнингдир йўли сўлдир —
Ғашланма дилни кўндир
Ва ўзингни маҳкам тут.
Тангрининг равиши мўл,
У ҳамиша холисдир.
Беэркка сен ғамхўр бўл —
Унинг йўли олисдир.
2
* * *
Қўлларимни қийди занжир. Эзғилади бошимни —
Тоғдай қуллик ерга эгди — бўйнимдан торта-торта.
Мен ҳақ билдим бу дунёнинг катта-кичик тошини,
Мен тошларга юзим тутдим ёшимни арта-арта.
Бўғизларим ачишди. Ҳа, ўпкаларим ачишди.
Ўпкам тўлди одамларнинг "оҳ"лари тўла тунга.
"Ҳаво", дедим — томоғимга қаро ҳурум ёпишди,
Неча йилки, мен ҳавосиз яшаяпман — бутунлай.
Совуқ қотдим. Изғиринда чирсиллади сўнгагим,
Томирларим — аёзларда музлаган қиёқ ҳануз.
Олов сўраб, гулханларни бўзлаб кезди юрагим,
Ёнғинлардан ёниб чиқиб, қучоқлади мени муз.
Мен — сувсадим. Мен — қақрадим. Мен — хас бўлдим. Қуридим.
Ҳар баргиму, ҳар навдамни тарк этди барча ҳаёт.
"Нажот" борми?— Мен тангрига савол бериб уриндим,
Ва ёлвордим: — Вужудимда қолмади зарра сабот.
О, Шеърият! О, Озодлик! Сен ҳам қулликсан асли!
Соҳили йўқ денгизингда не мақсадни кўзлайман.
Ишонаман, ҳамма учун келади ҳурлик фасли,
Ҳурликдан ҳам ҳурлик сўраб фақат мен-да бўзлайман.
3
ҲАМЛЕТ
Ҳали Саҳна орқасидаман.
Саҳна — тез, Ер айланар огир.
Бесабр ўч қоришган туман
Юрагимга кирмоқда оғиб.
Ўйин эмас — фано тошидан
Арвоҳ чиқди — бошланди тақдир.
Офелия, кўзинг ёшидан
Нега руҳу юрагим тахир?
Ҳали Саҳна орқасидаман
Саҳнагача неча йиллик йўл?
Еру Саҳна аро ёсуман
Оғулаган Ҳаёт тотар чўл!
Турфа тезлик қарамоғида
Айланади Саҳна ва Ҳаёт —
Сен дунёнинг жунун боғида,
Мен қасоснинг йўлида барбод.
Турфа тезлик оралиғида
Қон ичида ўсар Санъат — Шеър,
Қачон, қачон, қачон дунёда
Мос айланар Саҳна билан Ер.
4
* * *
Кенг дунёнинг торлигин ҳам билдим.
Куйласанг, ҳақ ёрлигин ҳам билдим...
Қафасда куйлаш борлигин билгандим —
Куйлашда қафас борлигин ҳам билдим.
5
* * *
Бир нафасим — баҳор, биттаси куздир,
Бир манзилим тоғдир, биттаси туздир,
Бир онам оловдир, бир онам муздир,
Тошларнинг ичида сойдай сарсонман.
Бир қадамим — умид, биттаси — армон,
Бир ёвим макондир, бир ёним — замон,
Бир йўлим заминдир, бир йўлим — осмон,
Осмоннинг ичида ойдай сарсонман.
Бир йилим йўқ эрур, бир йилим — ҳамроҳ,
Бир куним ғарибдир, бир куним — паноҳ,
Бир лаҳза тавбадир, бир лаҳзам — гуноҳ,
Дардларнинг ичида "вой"дай сарсонман.
Бир дўстим — тўғрилик, бир дўстим — сабр,
Бир синглим ишончдир, бир укам — қадр.
Бир душман қўрқувдир, бир душман — қаҳр,
Ўқ отиб титранган ёйдай сарсонман.
Ҳамма ўйим оқдир, бор бахтим — қаро,
Фақат ишқим покдир, фақат дил — гадо.
Ё Оллоқ! Ишқингнинг умиди аро,
Оёққа илашган лойдай сарсонман.
6
* * *
Илтижо этаман — қуш қилиб ярат,
Тангрим, учмоқликка қанот бер, қанот.
Кўнглимга, кўзимга бепарво қараб,
Мени ер қаърига тортмоқда қаёт.
Шаффоф шиддатини дунёга ёйиб,
Шамолли йўлларим узлатга кетди.
Ботиб бораяпман ерга...
Худойим! -
Ҳаётнинг қуйқаси бўйнимга етди.
Ерга ботаяпман... Бу тавқе лаънат —
Кенг дунё дегани шунча тормикан?
Тангрим!
Ёлвораман —
Қуш қилиб ярат...
Ерга қўнмайдиган қушлар бормикан?
7
* * *
Лаҳзага жойладим милён йилларни —
Юрагамга кирди қўрқинч ваҳима:
Тоғлар осмонотар тўлқинлар каби
Югуриб боришар чексиз соҳилга.
Лаҳзани миллиард йилларга чўздим —
Қалбимни қамради карахтлик, ҳайрат:
Тоғлар тизмаСидай қотдилар тўзгин —
Ҳориган тўлқинлар қолдилар яйраб.
Шундай ўйин топдим эрмакка бу дам,
Жонимдан ўтказди хаёт мароми:
Нетай, тоғлар мустар тургани-турган,
Нетай, денгизларнинг йўқдир ороми.
* * *
Ўлгин дедииг — ерга кўмдинг —
Илдиз бўлдим.
Кўкка отдинг — йўқ бўл дединг —
Юлдуз бўлдим.
Тилим кесдинг — дилим айтди —
Рост калима...
Қийин бўлди сенга шўрлик
Душманим-а!
Душманим-а, тошлар отиб
Тўймайдирсан—
Тупроқ бўлай десам, нега
Қўймайдирсан?...