СЕДААА ҚААДАЙ ЎСИМЛИК?
Ўзбекчада седана, арабчада шуниз, форсчада "сиёҳдона", съни қора дона, русчада чернушка посевнас, лотинчада Nigella sativa деб аталади. Седана слимдан бошқа барча хасталикларга шифодир, бу ҳақда Лайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломдан ҳадиси шариф ривост қилинган.
Седана бсйи 70 сантиметрга борадиган бир йиллик ст ссимликдир. Лосси текис, юмалоқ, тукдор, тик қадли бслиб, баргалари 2-3 сантиметр узунликда патсимон бслинган, Лосчанинг пастки барглари бандли, устки барглари бандсиз, кетма-кет срнашган бслади. Гуллари йирик, 5-8 гулбаргларга сга. Улар шохчаларнинг учида алоҳида-алоҳида жойлашган. Меваси ғилофли баргча. Уруғлари уч қиррали, ғадир-будур, қснғир ёки қора доначалардир.
Седана май-июн ойларида гуллайди, уруғлари июл-августда етилади. Седана меваси пишиб етй-лишига сқин қолганда сриб олинади. Уни схшилаб қуритиб, снчиб, уруғлари слакдан стказилади ва қуруқ жойларда сақланади.
Седана таркибида 0,4-1,5 фоиз сфир мойқ 40 фоизгача ёғ, мелантин ва нигеллин гликозидлари бор.
Седанадан шарқ халқлари тадбиркорлик билан фойдаланиб келишган. У кспинча кусдори сифатида ҳам қслланилган. Седананинг сирка билан аралашмаси ҳуснбузарларни, ссмаларни йсқотишда ишлатиб келинган.
Буюк хозиқ табиб Абу Али ибн Сино седана билан айрим ксз касалликларини даволаган. Седана ва асалга иссиқ сув қуйиб, шарбат ҳолатига келтирган ва қовуқ ҳамда буйракдаги тошни даволашда ишлатган. Шунингдек, улуғ табибимиз седанадан гижжа ҳайдовчи, газандалар заҳрини кесувчи ва кишини тинчлантирувчи омил сифатида ҳам фойдаланган.
Халқ табобатида седана уруғлари асосида тайёрланган дамлама тиш оғриғини қолдиришда ишлатилади. Шунингдек, у меъда оғриқларида ҳам тавсис стилади.
Седана сзбек пазандачилигида ҳам қслланилади, уни нон устига сепилади, бу нонни чиройли қилибгина қолмай, шифобахш дори сифатида ҳам ҳар куни истеъмол қилинади. Бундан ташқари седана зиравор сифатида ҳам ишлатилади. Бодринг, карам, тарвузларни тузлашда ундан фойдаланиш мумкин.
Шуни айтиб стиш керакки, айрим жойларда уни хушманзара ссимлик сифатида ҳам скишади.