Бсғимларнинг зарарланиши кспинча оғриқ пайдо бслиши билан чегараланади. Одатда йирик (тизза, чаноқ-сон ва бошқа) бсғимлар оғрийди ва оғриқ тез стиб кетади. Модомики, аллергик реакяис кичик томирларни зарарлар скан, сзгариш исталган органда кузатилиши мумкин. Айрим беморларда ички органларнинг сзгариши рсй-рост намоён бслса, бошқаларда у фақат синчиклаб текшириш натижасидагина аниқланади.
Юрак-томир системаси сзгаришлари юракнинг оғир касалликлари (миокардит) ёки инфаркт типидаги счоқли зарарланишлар билан намоён бслади.
Юрак касаллиги учун юрак уришининг тезлашуви, ритмининг турлича бузилиши, оёқда шиш пайдо бслиши билан кескин зсрасдиган юрак етишмовчилиги, жигарнинг катталашуви, спка шиши характерлидир. Дори касаллигида юрак-томир системаси касаллигининг асосий қисмини ритмнинг бузилиши ва қон босимининг пасайиши билан боғлиқ бслган функяионал сзгаришлар ташкил стади. Хусусан, шок ҳолатида қон босимининг бирданига, ҳатто нульгача тушиб кетиши натижасида томир тонусларининг оғир бузилиши хосдир.
Дори аллергиссида юрак ва томирларнинг функяионал ҳамда органик зарарланишлари оғир стиши ва слимга сабаб бслиши мумкин.
Беморларнинг нафас органлари зарарланганда нафас қисиши зсрасди, баъзида температура ниҳостда кстарилади. Аафас қисиши нормал тана ҳароратида ҳам зсрайиши мумкин, баъзида нафас, айниқса шок ҳолатида бир маромда бслмайди. Ўпканинг зарарланиши фақат уларга хос хусусист бслмасдан, астма, бронхитлар, спканинг носпеяифик сллиғланишларида ҳам пайдо бслиши мумкин.
Буйракдаги сзгаришлар нефроз-нефритларга хос бс-лади; сийдикда оқсил, қон, юзда шиш ва бошқалар пайдо бслади. Жигардаги сзгаришларга некроз счоқлари ва гепатит характерлидир. Улар снг кскрак қафаси остида оғриқлар, баъзида сариқ жигарнинг катталашиши билан намоён бслади.

Тирноқни бссш учун ишлатиладиган буёқ ва лаклар, лабга суртиладиган помада ва пушти-қизил ёғупа, соч лаклари ва буёқлари, кремлар ва туалет суви, сепма дори, лосьонлар ва бошқа косметик воситалар аллергенларни ксп сақлайди. Ювиш воситалари ва кир ювиш порошоклари ҳам аллергисни пайдо қилиши мумкин. Кспинча, аллергик касалликларнинг юзага келишида у ёки бу косметик воситаларнинг таркибий қисмида «айбдор» сканлигини аниқлаш жуда қийин бслиб қолади.
Олимларнинг кузатишларидан маълум бсладики, косметик воситалар, буёқлар, лаклар ксп ҳолларда бронхиал астма, дерматитлар (терининг сллиғланиши), скзема каби оғир аллергик касалликларнинг келиб чиқишида сгона ва асосий сабаб бслиб хизмат қилмоқда.

Бактериал аллергенлар. Бактерислар овқат билан ёки нафас олганда организмга ёхуд терига тушиб, кспинча ҳар хил сллиғланиш прояессларини (ангина, фурункулёз), абсяесс (йирингли сра) ларни пайдо қилади.
Касаллик пайдо қилувчи бундай бактерислар организмда ста сезгирлик ҳосил қилувчи алоҳида моддалар ажратиб чиқаради. Шундай қилиб, томоқ бёзи ёки қулоқнинг йирингли хроник сллиғланиши бслган одамда бронхиал астма, сшакем, скзема ривожланиши мумкин.
Одам инфекяиснинг сурункали счоғидан қанчалик тез ҳоли бслса, аллергисга у шунча кам чалинади.

Организмнинг сз аллергенлари. Бу аллергенлар одам организми ҳужайралари ичига вируслар стиб олганда пайдо бслади ва ҳужайралар фаолистини шундай сзгартирадики, натижада улар организм учун «бегона» бслиб қолади. Ҳужайраларда бегона оқсил моддаларнинг бслиши одам организми учун зарарли бслган ста сезгирликка, съни аллергисга олиб келади.
Ирсистнинг аллергис келиб чиқишида аҳамисти йсқ, чунки аллергик касалликлар наслдан-наслга стмайди. Аммо, аллергиснинг насл суришга мойил бслишини ҳам назарда тутиш лозим. Фараз қилайлик, бува, ота ёки она аллергис билан оғриган. Уларнинг фарзандлари ҳам шундай касаллик билан туғиладими? Йсқ, албатта. Бу овқатланиш режимига, ҳаёт шароитига, атроф муҳитга, намликка, денгиз сатҳи баландлигига, ссимлик дунёсига ва бошқа ксп шароитларга боғлиқ бслади. Лекин шунга қарамасдан бу одамда касалликка чалиниш сҳтимоли юқори. Шунинг учун бундай одам гигиеник ва даволаш-профилактика тадбирларини бошқа одамларга қараганда сз вақтида, батартиб ва қунт билан бажариб бориши лозим. Организмнинг аллергенга нисбатан анча сезгирлик хусусисти наслдан-наслга стади. Бу аллерген ота-онада аллергис пайдо қилган аллергендан бутунлай фарқ қилувчи ҳар қандай бошқа модда бслиши мумкин. Бинобарин, касаллик ҳам бошқача стади. Масалан, битта оилада бувада сигир сутига аллергис, отада атиргул гуллаганда тумов, онада — бронхиал астма, уларнинг қизида — юнгдан тсқилган камзул кийганида аллергик тошма тошган, сғил сса соғлом бслган. Ксриниб турибдики, касаллик наслга боғлиқ бслмай, балки организмнинг аллергенларга бслган сезгирлик оқибатидир.

Личан аллергисси (поллинозлар). Айрим гулларнинг гулчангига ста сезгир одамлар бслади. Касаллик конъюнктивит, ринит ва унга қсшилиб келадиган астма типидаги нафас қисиши белгилари билан характерланади. Кспинча конъюнктивит ва ринит бир вақтнинг сзида ёки олдинма-кейин юзага келади. Бемор ксзига бирон «ёт» нарса тушгандек сезади, қовоқ соҳаси кусётгандек ҳис қилади, ёруғликка қарашга қсрқади, аксиради ва ксзидан ксп ёш оқа бошлайди. Орадан 3—5 кун стгач конъюнктивит кескин зсрас боради, қовоқлар шишади, ксзда қаттиқ санчиқ туради ва босимли оғриқ пайдо бслади. Бурундан мсл-ксл шилимшиқ — сувсимон суюқлик ажралади, айниқса ксчага чиққанда ёки деразани очганда буринда санчиқли оғриқ туради ва кучли аксириш безовта қилади.
Касаллик стлар ва баъзи бир дарахтларнинг гуллаш мавсумида зсрасди. Касаллик секин-аста ёйилиб, бурун-ҳалқум шиллиқ қаватини, трахес ва бронхларни қамраб олади. Товуш бсғилиб қолади, томоқда нохуш сезги пайдо бслади ва ниҳостда астма хуружлари билан йстал тутади. Личан аллергиссига чалинган бундай беморларда ҳолсизлик, бефарқлик, умумий дармоисизлик, уйқусизлик, бадан қизиб кетиши ва қсл-оёқлар совуши белгилари юзага келади. Ҳарорат кспинча нормал, баъзида 39° С. гача ва ундан юқори кстарилади. Лрофилактик мақсадда бу дардга чалинган одамларга турар жойини мавсум тугагунча вақтинчалик бслса ҳам алмаштириш тавсис стилади. Шу билан бирга беморларга кальяий препаратлари, гистаминга қарши препаратлар (димедрол, супрастин, тавегил, диазолин ва ҳоказо), аскорбат кислотаси билан бирга гипосенсибилловчи даво буюрилади.

Бронхиал астма. Бронхиал астманинг типик ва характерли белгиси — нафас бсғилиш хуружларидир. Айрим касалларда нафас бсғилишдан олдин томоқ қирилиши, бурун қичишиши, аксириш, йстал, айниқса нафас олиш оғирлашади. Сснгра нафас қиса бошлайди, айниқса нафас чиқариш қийинлашади. Қуруқ йстал хуружи тутади ёки у бироз балғамли бслиб, спкада сллиғланиш белгилари сшитилади. Бронхиал астма сурункали касаллик бслиб, вақти-вақтида беморнинг аҳволи оғирлашади, айрим ҳоллардагина бемор сзини бироз енгил ҳис қилади. Хуруж пайтида спкада ксплаб қуруқ хириллаш сшитилади.
Хуружларнинг оғирлигига ксра касалликнинг енгил, сртача ва оғир кечадиган турлари тафовут стилади. Бронхиал астманинг биринчи босқичида бсғилиш хуружлари енгилроқ стади, касаллик аниқ намоён бслади, аммо рсйи рост бронхит аломатлари кспинча астмали бронхитни пайдо қилади. Касалликнинг иккинчи босқичида доимий нафас қисади, натижада оғир бсғилиш хуружлари пайдо бслади. Ўртача оғирликдаги хуружларда ҳам бир қадар нафас бсғилиши ва тери қопламаларининг оқариши кузатилади. Аафас шовқинли, хириллаш аниқ сшитилади. Бронхиал астманинг анча оғир босқичида тасвирлаб стилган аломатлар снада кескинроқ ифодаланади. Бемор бирор нарсага сусниб стиришга мажбур бслади, чунки шундай ҳолат унинг нафас олишини бирмунча енгиллаштиради. Тери нам, оқарган бслади. Аафас олдинига тезлашади, кейин камасди, ҳуштаксимон хириллаш узоқроқдан ҳам сшитилиб туради. Беморнинг умумий аҳволи оғирлашади, мажбурий ҳолатни олади, ҳаракатлари чекланади, юрак ритми бу-зилади, оёқларида шиш пайдо бслади.

Астмага чалинган аксарист касалларда хуруж йилнинг маълум вақтларида тутади. Бу кспинча ссимлик ва дарахтларнинг гуллаш даврига тсғри келади. Масалан, баҳор фаслида астма гуллаган ссимлик ва дарахтларнинг гулчанги аллергенлари, ёзда ҳар хил бошоқли стларнинг аллергенлари, кузда — бегона стлар туфайли содир бслади. Агар бу пайтга келиб зах, нам об-ҳаво шароитида сшаса, турли хил моғор замбуруғларнинг аллергенлари таъсири ҳам қсшилади, деб хулоса чиқариш мумкин.
Бронхиал астманинг сткир хуружини одатда адреналин, сфедрин, суфиллин препаратларини уколь қилиш билан тсхтатилади. Беморнинг аҳволига қараб дори-дармонларни организмга турли йсллар билан юбориш (ичириш, тери остига, венага юбориш, нафас йсли орқали) мумкин. Астманинг сртача ва оғир турларида беморларни касалхонанинг реанимаяис ёки даволаш бслимларига жойлаштирилади.
Касаллик оғир кечаётганда ва барча чора-тадбирлар самара бермаганда астма хуружини тсхтатиш учун кортикостероидларни (преднизолон типидаги гормонал препаратлар, триамяиналон ва бошқаларни фақат кичик дозаларда суткасига 20—25 мг) қсллаш тавсис стилади.
Кейинги вақтларда физиотерапевтик даволаш методлари — ультратовуш, УВЧ, слектрофорез ва бошқалар кенг қслланилмоқда. Бронхиал астма билан оғриган беморларни курортларда даволаш комплекс даво усулларидан бири ҳисобланиб, асосан тоғли курортларда (Кисловодск, Аальчик ва бошқа) ҳамда денгиз (Алушта, Ялта каби) курортларда стказилади.
Қатор мамлакатларда (СССА , Лольша) бронхиал астманинг дастлабки босқичларини (айниқса, болаларда) даволаш учун ишлатилган тузли шахталардан фойдаланилмоқда. Уларнинг сқинига иқлим билан даволовчи санаторийлар бунёд стилган ва уларда даволаш ишлари катта муваффақист билан олиб борилмоқда.

Беморларни курорт шароитида даволашни бошқа соғломлаштирувчи тадбирлар комплекси билан бирга стказиш мақсадга мувофиқдир.
Бронхиал астмани даволашда даво гимнастикасига катта аҳамист берилмоқда ва у ҳамма ёшдаги беморлар учун даволаш комплексининг зарурий қисми бслиб ҳисобланади. Даво гимнастикаси бузилган нафас функяиссини тиклашга ёрдам беради, балғам ксчишини осонлаштиради, спка смфиземасининг ривожланишини ёки кскрак қафаси ва умуртқа поғонасининг нотсғри ссишининг олдини олади, организмнинг қаршилик ксрсатиш қобилистини оширади, нерв системасини мустаҳкамлайди. Даво физкультураси формаларининг даво гимнастикаси, дозаланган юриш, гигиеник гимнастика шаклларидан фойдаланилади.
Даво гимнастикаси методикасининг сзига хос хусусисти махсус нафас машқларини бажаришдан иборатдир. Гимнастикадан ташқари кскрак қафасини массаж қилиш, сузиш, уйқу олдидан сайр қилиш ҳам фойдалидир. Қуёш ванналарини қабул қилиш тавсис стилмайди. Хуружлар тутмаётган пайтда ва касал сзини схши ҳис қилаётганда сузиш, конькида учиш, чанғида юриш, сшкак сшиш, туризм, сқинроқ масофаларга саёҳат қилиш соғайиб кетишга анча ёрдам беради.
Лрофилактик тадбирлар турмуш ва меҳнат шароитларни схшилашга, чекишни бутунлай ташлашга, хона ҳавосини доимо тоза сақлашга қаратилиши керак. Меҳнат ва дам олишни тсғри ташкил стиш, организмни чиниқтирувчи воситалардан оқилона фойдаланиш лозим.
Аллергисга мойил одамлар химик, фармаяевт бслиб ишламасликлари, улар фармаяевтика заводларида, нонвойхоналарда, табиий ипак, пахта тозалаш, жун тсқиш ва бошқа завод ва корхоналарда ишлашлари тавсис стилмайди.

Кейинги пайтларда болаларда ҳам бронхиал астма тез-тез учрайдиган бслиб қолди. Одатда болалар астма билан 2—4 ёшларида оғрийдилар. Болаларда астманинг дастлабки белгилари кспинча астма олди ксринишида юзага чиқади ва аллергик ксринишлари (диатез, сшакем ва ҳоказо) нафас олиш йслларининг қайта касалланиши билан характерланади. Болаларда бронхиал астма хуружлари формасидан қатъи назар, одатда бир неча соат ёкй кун мобайнида аста-секин ривожланади, шунга қараб хуруж аломатлари даврини ажратиш мумкин. Яъни хулқ-атвор сзгаради (қсзғолиш, ҳаддан ташқари ҳаракатчанлик ёки аксинча, бсшашиш, уйқучанлик), аллергик характердаги тумов, бурун қичишиши, аксириш пайдо бслади ва бетиним йстал тутади, салга нафас қисади. Кейинчалик аҳвол оғирлаша боради ва унинг олди олинмаса, бсғилиш хуружлари ксринишидаги астма ривожланиб кетади. Хуруж вақтида бола сзига қулай ҳолатда стиришга ҳаракат қилади, ксзи ва юзидан қсрқув аломатлари сезилиб туради, қорачиқлари катталашиб кетади. Териси оқиш-кулранг, оғиз атрофи кскариб кетади. Бсғилиш хуружлари тутиб қолган болаларга ҳам худди катталардаги каби даво чоралари ксрилади.
Болаларда бронхиал астмани профилактика қилиш ҳар хил аллергенларга организм сезгирлигини камайтириш ва нафас органлари касалликларининг олдини олишдан иборатдир.
Ашликдан чиниқиш ва физкультура билан шуғулланиш, диатезни, болалар скземасини срта аниқлаш ва даволаш, таркибида овқат аллергенлари сақлайдиган озиқ-овқат (шоколад, яитрус мевалари, тухум ва бошқа) ларни истеъмол қилмаслик керак. Лрофилактик смлашларга монелиқ бслган ҳолларда смламаслик ва астманинг илк босқичида болаларни тсғри даволаш ушбу касалликка қарши курашдаги асосий даво профилактика тадбирлари ҳисобланади.

Гсдак ёшдаги (1 ёшгача) болалардаги аллергис бир қатор хусусистлари билан ажралиб туради. Янги туғилган ва гсдак болалар организми айниқса ҳаётининг биринчи йилларида ҳали касалликларга қарши кураша олмайди. Бироқ, ксп ҳолларда бундай болаларда диатез, скзема типидаги аллергиккасалликлар содир бслади. Бундай ҳолларда ҳомиланинг она қорнида қандай шароитда ривожланганлиги, онанинг соғлиғи, қандай касалликлар билан оғригани, туғруқнинг кечиши, рнанинг овқатланиши, унинг организмига ташқи муҳитнинг, жумладан, касбга доир зарарли омилларнинг таъсир стган-стмаганлиги алоҳида аҳамистга сга. Она организми ва ҳомиланинг ҳар хил ташқи муҳит омилларига ста сезгирлиги бир вақтда пайдо бслиши мумкин, чунки она ва ҳомила организми сзаро бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бслади.
Аллергенлар ҳомила организмига плаяентар тссиқни енгиб, қон орқали, чақалоқ организмига сса тери, нафас ёки меъда-ичак йсллари орқали стади. Ҳомила ёки бола организми секин-аста маълум бир бегона моддаларга (аллергенлар) сезгирлиги орта боради ва пировардида унда аллергис содир бслади.
Гсдак ёшидаги болаларда аллергик касалликлар ва реакяисларнинг олдини олишдаги асосий приняип ҳомиладор аёл ва смизакли онанинг тсғри овқатланишини йслга қсйишдир. Ҳомиладорлигида ҳаддан ташқари ксп овқатланган аёлларнинг болаларида аллергик касалликлар белгилари (скссудатив диатез, бронхиал астма, юқумли-аллергик характерга сга бслган томоқ шиши ва ҳоказо) бслиши илгаридан маълум. Шунинг учун ҳомиладор аёл ва смизикли онанинг овқатланиш қоидаларига тсғри амал қилишлари катта аҳамистга сга.
Айниқса ҳомиладор аёллар ва смизикли оналар товуқ тухуми ва ҳаддан ташқари ксп овқат истеъмол қилмасликлари лозим. Қайнатилган сигир сутини кунига 0,5 л дан ортиқ ичиш тавсис стилмайди, чунки сутни (10 минутдан ошиқ) қайнатганда аллергис пайдо қиладиган биологик актив моддалар парчаланади.

Ҳомиладор аёллар (ҳам она, ҳам ҳомила) организми учун ниҳостда зарур бслган кальяий, фосфат препаратларини мунтазам олиб туришлари лозим. Организм сезгирлигини оширадиган, таркибида ксп миқдорда оқсил ва бошқа моддалар сақлайдиган пишлоқни бир суткада 30 г гача чегаралаш, яитрус меваларидан тайёрланган шарбатларни (мандарин, апельсин, лимон ва ҳоказо) овқат раяионидан чиқариб ташлаш зарур. Ларҳез таомлар турли-туман, схши ҳазм бсладиган, таркибида етарли миқдорда витаминлар ва зарур моддалар сақлаган бслиши керак.
Гсдак болаларнинг меъда-ичак фаолистининг нормал ишлаши уларда аллергисни, айниқса овқат аллергиссининг олдини олишда катта аҳамистга сга сканлигини унутмаслик зарур.
Диспепяис, ичак фаолистининг бузилиши, қабзист кабилар овқат аллергисси пайдо бслишига қулай шароит сратади. Гсдак ёшидаги болаларда овқат аллергиссини профилактика қилишдаги муҳим йсл уларни фақат она сути билан боқиш ҳисобланади. Донор сути бунга кафиллик беролмайди, чунки бундай сут сифатини назорат қилиш қийин. Улар бошқа бола учун юқори таъсирчан бслган аллерген сақлаши мумкин.
Гсдак ёшидаги болаларни сунъий овқатлантириш учун сигир сутидан тайёрланган овқат аралашмалари асосий маҳсулот ҳисобланади. Бундай аралашмаларнинг аллергик таъсирини камайтириш учун уларга тенг срим миқдорда сув қсшиб суюлтирилади ёки қатиқ билан ачитилади. Бу даврдаги болаларга қсшимча овқат сифатида сабзавотлардан тайёрланган пюре ва турли бстқаларни камроқ миқдорда бериш тавсис стилади. Химисвий таркиби бсйича сигир сутига сос унидан тайёрланган сос сути анча сқин.