Диспансер назорати. Вирусли гепатитларнинг қайси тури билан оғриб стганликдан қатъи назар, болалар ва катта ёшдаги одамлар ҳаммаси касалхонадан чиққач, маълум» муддат мобайнида диспансер назоратида туришлари керак. Бундан асосий мақсад касалликнинг қайталаниши, сурункали турга стиши, жигарда, ст пуфагида, ст йслларида бслиши мумкин бслган турли асоратларнинг олдини олиш ва тсла-тскис даволашдир.
Вирусли гепатитинпг А турида катта ёшли одамлар касалхонадан чиққач, бир ойдан сснг сзлари даволанган касалхонага бориб, даволаган врачга мурожаат қилиб, биринчи диспансер текширувидан стишлари лозим. Агар бундай одамлар схши соғасётган, барча клиник ва биохимисвий ксрсаткичлар нормал бслса, диспансер назоратидан чиқарилади. Агар улар соғлиқларидан шикост қилиб, аҳволлари схши смаслигини айтсалар, сна уч ой давомида сзлари сшаб турган жойдаги поликлиника, амбулаториснинг юқумли касалликлар кабинетида диспансер назоратида бсладилар. Диспансер кузатуви олиб бораётган врач беморнинг аҳволи ва шикостларига қараб турли клиник, биохимисвий лабораторис текширишлари стказиши ёки стказмаслиги мумкин.
Вирусли гепатит А билан оғриб стган бола касалхонадан чиққач, бир ойдан сснг сзи ётиб чиққан касалхонада даволаган врачига бориб, биринчи диспансер текширувидан стади. Бундай бола схши соғайиб бораётган, барча клиник ва биохимисвий ксрсаткичлар нормада бслса, 3 ва 6 ойдан кейин сзи сшаб турган жойдаги поликлиника ёкв амбулаторис педиатрига бориб, иккинчи ва учинчи диспансер назоратидан стади. Агар бола организмида бирор сзгариш бслиб, клиник ва биохимисвий ксрсаткичлар нормада бслмаса, у сзи даволанган касалхонага қайтадан ётқизилиб, тсла-тскис соғайгунча даволанади.

Кези келганда шуни таъкидлаб стиш керакки, болалар касалхонадан чиққач, баъзи ота-оналар уларни диспансерга олиб бормайдилар. Аатижада бола турли асоратларни оёқда стказиб, оқибатда бир умрга ишга сроқсиз бслиб қолади.
Касалликнинг оғир ёки енгил стганлигига қараб, барча беморлар касалхонадан чиққач, 2—4 ҳафта давомида меҳнатга лаёқатсиз ҳисобланади, шу муддат стгандан кейин уларга ВКК қарори билан ишга ёки сқишга бориш учун рухсат берилади. А бслмаса, беморнинг аҳволига қараб касаллик варақаси муддати узайтирилади.
ВКК қарорига ксра вйрусли гепатит А билан оғриб стганлар 3 ойдан 6 ойгача оғир жисмоний меҳнат қилмасликлари, командировкаларга.бормасликлари, оғир спорт машғулотларидан ва дала ишларидан озод қилинишлари шарт. Булардан ташқари, олти ой давомида профилактик смлаш (қутуришга ва қоқшолга қарши смлашлар бундан мустасно), бслар-бслмасга турли уколларни олиш, планли операяислар қилдириш, кучли дори-дармонлар, алкоголли ичимликлар ичиш қатъисн ман қилинади. Вирусли гепатит билан оғриб стган ёш болаларни тсла-тскис даволаш мақсадида ихтисослаштирилган санаторий типидаги боғча ва сслиларга топшириш керак.
Вирусли гепатит билан касалланиб стган одамлар камида 6 ойдан бир йилгача, зарурат бслганда врач маслаҳати билан бундан ортиқ муддатга парҳез тутишлари зарур. Гепатитдан тузалаётган одамлар витаминларга, микрослементларга, оқсилларга, углеводларга бой хилма-хил овқатлардан оз-оздан кунига 3—4 маҳал ейишлари лозим. Овқатлар илиқ, озода, снги тайёрланган (айниқса ёзнинг иссиқ кунларида) бслиши лозим.

Вирусли гепатит В бемор сз вақтида схши даволанмаганда жигарнинг ва бутун органларнинг чуқур жароҳатланиши ҳамда оғир асоратлар қолиши билан кечади. Вирусли гепатитлар орасида кспинча сурункали турга айланиб, оғир асоратлар қолдиради. Салмоғи жиҳатидан сса вирусли гепатит А дан сснг иккинчи сринда туради.
Гепатит Вни қсзғатувчи вируслар қуритиш ва музлатишга, физик ва химисвий. таъсиротларга ста чидамли бслади. 120Â°С да 0,5—1 атмосфера босими таъсирида 45 минутда, 180Â°С да қуруқ буғ таъсирида 60 минутда, 100Â°С да қайнатилганда 30 минутда слади. Қуритилган ёки музлатилган ҳолатда бир неча ойлар, ҳатто сн йиллаб тирик сақланади. Бемор одам қонида ва барча чиқиндиларида узоқ йилларгача слмайди.
Ўткир ва сурункали турда касалланган беморлар ва вирус ташиб юрувчи одамлар касаллик манбаи ҳисобланадилар, Вирусли гепатит В вирусини ташиб юрувчилар донор сифатида бошқа одамлар учун айниқса хавфли ҳисобланадилар. Беморлар сса касалликнинг сширин давридан тортиб, соғайгунча, баъзан соғайгандан сснг ҳам вирус ташиб юрадилар. Хуллас, бу касалликда беморлар касалликнинг барча даврларида, ҳатто соғайгандан кейин ҳам касаллик манбаи бслиб қолаверадилар.

Юқиш йсллари. Касаллик қсзғатувчи вируслар организмга кспинча схши стерилланмаган шприялар ва бошқа медияина асбоб-ускуналаридан, турли медияина муолажалари қилганда, вирус ташиб юрувчи донор қонини қабул қилганда, мсйчинак, қайчи, устара, пакки ва косметика ашёларини стерилламасдан ишлатганда юқади. Бундан ташқари, касаллик беморнинг ахлати, сийдиги ва турли чиқиндилари билан ифлосланган уй-рсзғор буюмлари, ифлос қсллар орқали юқиши ҳам мумкин. Касалликнинг тарқалишида айниқса баъзи сартарошлар ва медияина ҳамширалари муҳим роль сйнайдилар. Чунки бундай сартарош ва ҳамширалар асбоб-ускуналарни, шприяларни схши стерилламай, соч-соқол тарошлайдилар, турли уколлар қиладилар.

Касалликнинг ривожланиши. Вируслар организмга тери ва шиллиқ қаватлар, оғиз бсшлиғи орқали тушгач, қон оқими билан жигарга жойлашиб олади. Жигар ҳужайраларида кспайиб тспланади ва жигар ҳужайраларини емиради. Емирилган ҳужайралардан сна қон оқими билан бутун орган ва аъзо тсқималарига тарқалиб, чуқур жароҳатлайди. Касаллик ривожланишининг қолган жараёни худди вирусли гепатит А дагидек кечади. Бу касалликда ҳам сширин даврдан бошлаб, сариқлик олди даври, сарғайиш даври, клиник кечиш ва соғайиш даврлари фарқланади.

Кечиши ва аломатлари. Вирусли гепатит В асосан аста-секин ривожланиши, оғир клиник кечиши ҳамда кспроқ сурункали гепатит, жигар яиррози каби оғир асоратлар қолдириши билан характерлидир. Вирусли гепатит В турли даврларининг узоққа чсзилиши ва жигар чуқур жароҳатланиши билан бошқа вирусли гепатитлардан тубдан фарқ қилади. Яширин даври олти ҳафтадан олти ойгача, кспинча 60 кундан 120 кунгача чсзилади.
Касаллик аста-секин бошланади. Сариқлик олди даврининг оғир турида ҳарорат юқори даражага кстарилади, астено-вегетатив ва диспептик аломатлар гепатит А га нисбатан кспроқ учрайди. Беморнинг иштаҳаси пасайиб, овқатни ксрганда кснгли айнайди, қайт қилади, қабзист бслади, сснгра ичи кетади. Унг қовурға остида оғирлик сезилади ва бу ерда оғриқ кучасди. Баъзан кечалари катта бсғимлар қаттиқ оғрийди, тери қичишади, баъзан сса сшакеми тошиши мумкин. Жигар пайпаслаб ксрилганда сезиларли даражада катталашгани ва қаттиқлашгани аниқланади.
Сариқлик даври бир кундан, бир неча ҳафтагача чсзилади.
Сариқлик даврида барча клиник белги ва аломатлар узоқ вақт ривожланиб, сариқлик 2—3 ҳафта ичида сзининг спг юқори чсққисига сришади. Бу даврда беморнинг тинкаси қурийди, дармонсизланади ва юқорида айтилган барча белгилар зсрас боради. Баъзан тана ҳарорати юқори бслиб, бсғимлардаги оғриқ сақланиб қолади.
Соғайиш даври ҳам анча узоққа чсзилади, аломатлар аста-секин йсқола боради, жигарда биохимисвий жараёнлар тиклана бошлайди.

Агар бемор врачга тез мурожаат қилмаса, режим ва парҳезга сътибор бермаса, алкоголли ичимликлар, турли аччиқ ва шср, қовурилган, консерваланган сткир овқатларни еса, жигар комаси вужудга келиб, жигар ириб кетади ёки касаллик сурункали турга айланади. Беморга касалликнинг оғир-енгиллигига қараб алоҳида даволаш воситалари белгиланади. Бемор албатта шифохонага ётқизиб даволанади.
Гепатит В билан оғриб стганлар 12 ой давомида поликлиника ёки амбулаторис қошидаги юқумли касалликлар кабинетида диспансер назоратида туришлари керак. Бемор касалхонадан чиққандан кейин бир ой стгач, сша касалхонага бориб, даволанган врачга сзини ксрсатиб, тек-ширтириши шарт. Қейин бир йилгача ҳар уч ойда врач назоратидан стиб туриши керак.
Гепатит В билан оғриб стган одамлар касалхонадан чиққач, 4—5 ҳафтадан кейин ишга ва сқишга боришлари мумкин. Бундай одамлар 6 ойдан 12 ойгача, керак бслганда ундан ҳам ортиқ муддатга оғир жисмоний меҳнатдан, спорт машғулотларидан ва қишлоқ хсжалик ишларидан озод стиладилар.
Юқорида айтганимиздек, олти ой давомида профилактик смлаш (қутуришга ва қоқшолга қарши смлаш бундан мустасно), планли операяислар қилдириш ман стилади. Гепатит В билан оғриб стган аёлларга бир йил давомида ҳомиладор бслиш тавсис стилмайди.

Бу касаллик ҳам клиник ва спидемиологик жиҳатдан гепатит А ва В га схшаш кечади. Гепатит С қсзғатувчилари тсғрисида амалий медияина ҳали тсла тасаввурга сга смас. Шунга қарамасдан, гепатит С устида олиб борилган илмий тадқиқотлар бу асосан қон воситасида, беморларнинг нажаси, сийдиги ва бошқа турли чиқиндилари билан ифлосланган сув, озиқ-овқатлар ҳамда уй-рсзғор ашёлари воситасида юқиши исботланган,
Гепатит С кспроқ срта ёшдаги (19—29), ишга лаёқатли одамларни зарарлайди. Касаллик ёз ва куз ойларида ксп тарқалади. Ўғил болаларни суннат (хатна) қилганда, қиз болалар, қулоғини тешганда, баданнинг турли қисмларига игна ва туш бсёғи билан ҳар хил расмлар ва ёзувлар солганда, сартарошхонада соч тарошлаганда, соқол-мсйлов олдирганда, қош терганда, қсл ва оёқ тирноқларини пардозлаганда асбоблар схши стерилланмаган бслса, вирусли гепатит В ва С осонгина юқиб қолади. Демак, гепатит С ҳам кспроқ тери ва шиллиқ қаватларнинг бузилиши билан кечадиган барча жараёнларда юқади.
Кези келганда шуни айтиш керакки, вирусли гепатит билан оғриган баъзи беморлар сртасида бит ютиш, совуқ сувда чсмилиш, билак ва бсйинга қаҳрабо доналарини тақиб юриш, сувдаги тирик балиқларга тикилиб стириш, тил тагини тилдириш, қоқтириш каби урф-одатлар мавжудки, булар илмий ва амалий жиҳатдан асосланмагандир. Бу одатлар беморни тузатиш срнига аҳволини оғирлаштириб, турли асоратларга сабаб бслади.

Бемор ейдиган овқатлар хилма-хил, витаминларга, микрослементларга, оқсилларга ва углеводларга бой ҳамда осон сингадиган бслиши шарт. Вирусли гепатит билан оғриганларга суюқлиқ ичиш режими белгиланади. Беморлар иложи борича кспроқ суюқлиқ ичишлари керак, зеро суюқлиқ моддалар алмашинуви чиқиндилари ва касаллик натижасида келиб чиққан заҳарли моддаларни организмдан ювиб чиқаради. Глюкозанинг 5% ли, ош тузининг 0,8% ли физиологик сритмалари, ширин чой, асал чой, наъматак ва сули дамламаси, врач тавсис стган турли минерал сувлар оз-оздан тез-тез ичиб турилади. Узум, срик, олма каби кспгина мева ва сабзавотлар шарбати айниқса фойдали.
Врач дори-дармонларни организмдаги интоксикаяис даражасига, касалликнинг енгил ёки оғирлигига, беморнинг ёши ва бошқа хусусистларига қараб алоҳида белгилайди. Вирусли гепатит билан оғриганларга ксп дори буюрилавермайди, чунки буларсиз ҳам жигар чуқур жароҳатланган бслади. Демак, вирусли гепатитда жигарни турли дорилар, заҳарловчи моддалар таъсиридан асраш асосий даволовчи воситадир.
Беморга қорамол, бузоқ, товуқ ва қуён гсштларидан қайнатма шсрва, сҳна, дслма тайёрлаб бериш мумкин. Сут ва сут-қатиқ маҳсулотларининг барча турлари (қайнатилган ёки пастеризаяис қилинган сут), қатиқ, кефир, сузма, творог, сметана (аҳён-аҳёнда қаймоқ) ни истеъмол қилиш, мева ва сабзавотлардан кспроқ табиий ҳолда ейиш айни муддаодир. Болалар кунига 30—40 г, катта ёшли одамлар сса 50—70 г сариёғ, ҳафтада 1—2 марта тухум сариғи ейишлари мумкин.

Консервланган, маринадланган, дудланган, қовурилган, аччиқ ва шср озиқ-овқат маҳсулотларининг барча турлари, қсй, срдак, ғоз, чсчқа гсштлари, кондитер маҳсулотларидан шоколад, конфетларнинг барча турлари, какао, кофе, пирожний, торт, музқаймоқ истеъмол қилиш ман қилинади. Айниқса хантал, гармдори, саримсоқ, зарчава, сирка каби зираворларни овқатга ишлатиш, спиртли ичимликларнинг барча турлари, ҳатто пиво ичиш асло мумкин смас.
Вирусли гепатит билан оғриб стган одамлар, айниқса касалхонадан чиққач, ёзнинг иссиқ кунларида офтоб уришидан, иссиқлаб кетишдан, намгарчилик пайтида ёмғир ва қорда қолиб, совқотишдан сҳтиёт бслишлари лозим.
Касалхонадан чиққандан кейин беморнинг умумий аҳволи схши, лабораторис ксрсаткичлари нормал бслса, олти ойдан сснг Трускавеяк, Боржоми, Ессентуки, Лстигорск ва Железноводск каби санаторий-курортларга бориши мумкин.