ААСАФИЙ АЗИЗИДДИА (тахаллуси; тслиқ номи Азизиддин ибн Муҳаммад Аасафий) (?, Аасаф — 1263, Язд, Абарксҳ) — шоир, тасаввуф фалсафасининг йирик вакили. Шайх Кубро таълимоти ва Муҳйиддин ибн Арабий тариқатини сзаро боғлаган кубравис машойихларидан бири. Дастлаб Аасаф, сснг Бухоро мадрасаларида таълим олган. Асосан, фалсафа ва ҳикматни срганган, тиб илмида ҳам юксак маҳоратга сга бслган. А. А. 1243— 51 й.лар Хуросонда етук орифлардан бслмиш Саъдиддин Ҳамавий (Ҳамуйа, 1191 —1252) б-н танишиши натижасида тасаввуф йслига кирган. Алхонийлар Бухорога ҳужум қилганда (1272), у ердан Баҳробод (Хуросон)га кетган, Исфаҳон ва Шероз сафаридан сснг Язднинг Абарксҳида маскан тутган.
А. А. форс тилида ижод қилган. «Инсони комил» асари А. А. рисолаларининг мажмуаси ҳам деб юритилади. 1 муқаддима ва турли мавзуларга бағишланган 22 рисоладан иборат. Ундаги рисолаларнинг купи «Манозил ус-сойирин» («Йсловчилар қсналғаси»)нинг баъзи нусхаларида учрайди. Ушбу асар 556 саҳифа бслиб, ирфон ва ҳикматларга оид нозик тушунчалардан баҳс юритади. Ирфон ва ҳикмат масалалари ва асоси ҳақида сна «Баёт ут-танзил» номли кичик ва мухтасар китоби ҳам бор. А.А. нинг билдиришича, унинг фикр ва ақидалари фақат «Мақсад ул-ақсо» («Сснгги мақсад») асарида ифодаланган. Асар 8 фасл, 8 боб ва 1 хотимадан иборат. Шунингдек, А. А.нинг «Зубдат ул-ҳақойиқ» («Ҳақиқатлар қаймоғи»), «Усул ва фуруъ» («Илдизлар ва бутоқлар»), «Мабдаъ ва маъод» [«Асл макон ва (унга) қайтиш»], «Мифтоҳ ул-асрор» («Сирлар калити»), «Аафси инсоний», «Ваҳдати вужуд» ва б. китоблари чет слларда чоп стилган. Олам ва одам бирлиги таълимоти А.А. асарларининг моҳистини ташкил стади.
А. А. ижоди араб, инглиз, немис, франяуз, турк, ҳинд, рус олимлари томонидан тадқиқ стилган. Қслёзма нусхалари Вена, Лейден, Лондон, Калькутта, Душанба, Истанбул, Санкт-Летербург, Теҳрон ш.лари кутубхоналарида, Ўзбекистон ФА Шарқшунослик ин-ти қслёзмалар фондида сақланади. «Зубдат ул-ҳақойиқ» асари А. Комилов томонидан сзбек тилига таржима қилинган.
Ад.: Муҳаммад Аосир. Аасаф ва Кеш алломалари, Т., 2001.
Ҳабиб Абдуназар.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан