САМОАª ...Ироқ ва араб шарқига ҳинд мутасаввуфлари келишган. Улар ҳакимлардан ксра кспроқ фирибгарларга схшар сдилар. Ўшалар суфийларнинг ҳалқаларига турли сунъий банжларни олиб кирдилар ва уларни банжи асрор деб атадилар. Яна фалакнинг айланишига схшайди деб айланиб тушиладиган рақсни ҳам киритдилар. Бу рақс мавлавий тариқатида ҳозиргача ижро стилиб келмоқда...
«Самоъ» ссзи арабча бслиб «сшитиш» маъносини англатади. Бу ссз тасаввуфга хос истилоҳлардан бирига айланиб қолган. Тасаввуфда самоъ зикр ёки зикрга оид нарсаларни сшитишга ишлатилади.
Бунда зикр учун мусийқо, қсшиқ, шеър ва бошқа нарсаларни сшитиш ксзда тутилган. Турли омилларга ксра суфийлар орасида зикрни рақс тушиб туриб қилиш, мусийқо ила қилиш, турли шеърларни оҳанг ила айтиш, ёш болаларни гсзал кийимлар кийгазиб сртага стказиб қсйиб, адо стиш каби ғалати одатлар пайдо бслган. Бунга асосан сунний тасаввуфга бегона бслган унсурлар сабаб бслган. Баъзи бир боҳисларнинг таъкидлашларича, чет сллардаги ва бошқа динлардаги тоифалар сабаб бслган ҳолатлар ҳам бор.
Доктор Соиҳ Али Ҳусайн сзининг «Ламаҳотун минат тасаввуфи ва тарихиҳи» номли китобида қуйидагиларни ёзади: «Тасаввуфнинг ёмон насибаларидан бири чегарасиз равишда бошқа маданистлар, йсналишлар ва фикрларга очиқ бслишдир. Ўшалар сзи билан соғлом мантиқ ва тафаккурга тсғри келмайдиган турли нарсаларни олиб келган.
Еттинчи ҳижрий асрда Ироқ ва араб шарқига ҳинд мутасаввуфлари келишган. Улар ҳакимлардан ксра кспроқ фирибгарларга схшар сдилар. Ўшалар суфийларнинг ҳалқаларига турли сунъий банжларни олиб кирдилар ва уларни банжи асрор деб атадилар. Яна фалакнинг айланишига схшайди деб айланиб тушиладиган рақсни ҳам киритдилар. Бу рақс мавлавий тариқатида ҳозиргача ижро стилиб келмоқда.
Улар кийимларни йиртишни ҳам киритдилар. Бу худди суюқ амирларнинг гсзал қсшиқчи қизларнинг қсшиғини сшитганда қиладиган ишига схшайди.
Бидъатлар бирин-кетин келаверди. Афсунгарлик ссаверди. Охири бориб каромат билан сеҳрнинг орасини ажратиб бслмайдиган ҳолга етди. Бу ишлар Басрадаги рифоъис Мисрдаги Байюмис, Микносдаги Ийсавис тариқатларида авж олди. Улар орасида илон, чаён, чсғ ва шиша синиқларини ейиш, баданларга пичоқ ва қиличларни тиқиш ҳамда шунга схшаш ишларни қилиш кспайди.
Десрли барча тариқатларда зикр давомида бақир-чақир ва дод-войлар кспайди. Уларда Аллоҳнинг исми срнига турли англаб бслмайдиган овозларни чиқариш одатга айланди. Ўша овозлардан баъзиларини ҳарф билан ифода қилиб ҳам, ёзиб ҳам бслмайди.
Мана шу нотсғри ишнинг содир бслмаслиги учун кспчилик уламолар зокирларга Аллоҳнинг исмлари ва сифатларини билиб олишни шарт қилиб қсйдилар.
Баъзи суфийларда шоҳид ила сабоъ деган бидъат зоҳир бслди. Бу бидъат бсйича улар ёш болаларга гсзал кийимларни кийгазиб ҳалқа сртасига стқазиб қссдилар. Уларнинг бу ишнинг қилишга келтирган баҳоналари, гсзал манзарани тааммул қилиш, Аллоҳга тасбиҳ айтишдир. Чунки сша нарсада Аллоҳнинг сифатларидан бир сифат сокин бслгандир"¦».
Ушбу иқтибосда келган ҳар бир нарсага суфийларнинг сзлари далил ва ҳужжат келтирадилар.
А ақсни мубоҳ деган суфийлардан Абу Абдурроҳман ас-Силмий ва имом Ғаззолийлардир.
А ақсни жоиз деганларнинг далилларидан бири имом Бухорийнинг ривостларидаги А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Али ибн Абу Толиб розисллоҳу анҳуга «Мен сенданман, сен мендансан», деганларида у кишининг хурсандчиликдан бир оёқларини кстариб, иккинчисини тушириб сакраганлари.
Иккинчи далил: Аабий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Зайд розисллоҳу анҳуга «Сен биродаримиз ва мавломизсан», деганларида у кишининг хурсандчиликдан бир оёқларини кстариб, иккинчисини тушириб сакраганлари.
Учинчи далил: Оиша онамиз розисллоҳу анҳонинг ҳабашларнинг рақсини томоша қилганлари.
Аммо уламолар бу гапларни қатъисн рад қиладилар. Ибн Жавзий ва ал-Жавҳарийлар, хурсандчиликдан бир оёқни кстариб, иккинчисини тушириб сакраш ва ҳабашларнинг сйини рақс смас, хурсандликни ифода стувчи енгил ҳаракатдан бошқа смас, деганлар.
Имом Моликдан рақс тушадиган мутасаввифлар ҳақида ссралганида «Улар гсдакми ёки жинними?! Аҳли Исломдан бирортаси буни қилишини сшитганимиз йсқ», деганлар.
Биз сзимиздан қсшамизки, юқоридаги уч далилни рақсга далил деб фараз қилган чоғимизда ҳам зикр учун рақс бслиши мутлақо мумкин смас. Ахир сзи учун хурсандчилик хабарини сшитган одамнинг қувончдан сакраши ва ийд куни ҳарбий машққа схшаш сйинни Аллоҳ таолони зикр қилишни рақс ила ижро стишнинг орасида фарқ бслиши керак-ку!
Ибн Қудома ал-Мақдисий самоъ ҳақида қуйидагиларни ёзади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳам, у зот саҳобаларининг бирортасидан ҳам бу номаъқул йслга юрганлари нақл қилинмаган. Ҳеч ҳам кечаси тонг отгунча самоъ билан Аллоҳ таолога қурбат қилинмаган. Ҳеч ким, ким рақс тушса, унга бунча савоб бслади, дегани йсқ. Ҳеч ким, қсшиқ қалбда иймонни сстиради, дегани йсқ. Ҳеч ким ёшларни сшитмаган ёки уларни сшитишда ажр бор дегани йсқ!»
Самоънинг мазаммати ҳақидаги фуқаҳоларнинг фатволари жуда ҳам ксп. Уларни қайта-қайта такрорлаб стирмаймиз. Минг афсуслар бслсинки, сша кспчиликнинг маломатига сабаб бслган ҳолат ҳозир ҳам баъзи бир жойларда давом стиб келмоқда.
Аммо бизнинг диёрларимизда, асосан, Аақшбандис тариқати тарқалгани учун бу нарсалар тарқалмай қолган. Бу ерларда самоъдан баъзи байтларни мусийқосиз оҳанг билан айтиш бор. Буни сса ҳозирги замонимизда тасаввуфда кспгина илмий ишлар олиб борган кишилар ҳам жоиз нарса сифатида сътироф қиладилар.
Устоз Саъид Ҳавво раҳматуллоҳи алайҳ сзининг «Тарбистунар руҳис» номли китобида қуйидагиларни ёзади: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалар билан стказган ҳаётлари давомида «ҳадаа» маълум нарса бслган. (Ҳадаа-шеърни хиргойи қилиш). Баъзилар юриб кетаётиб ҳадаа айтган. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сзлари ҳам ҳадаада иштирок стганлар. Саҳобалар шеър айтар сдилар. Ўша шеърларнинг баъзилари оҳанг билан айтилар сди. Баъзиларини қизлар, баъзиларини сркаклар иш ва юриш давомида айтганлар.
Аммо саҳоба розисллоҳу анҳумларнинг доимий бслмаса ҳам, ғолибо самоълари Қуръони карим бслган. Шеър айтиш ёки сқиш бслган. Лекин асосан дам олиш пайти, хурсандчилик ва тсй муносабатлари ила бслган.
Ибн Касир, Ибн Мурдавайҳи ва Аасаийлар Абдуллоҳ ибн Масъуд розисллоҳу анҳудан ривост қиладилар: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларнинг бирортангизни зинҳор бир оёғини иккинчиси устига қсйиб олиб, қсшиқ айтаётганини ксрмай. «Бақара» сурасини сқимай қсймасин. Шайтон «Бақара» сураси сқилган уйдан қочади. Албатта, уйларнинг снг кичиги Аллоҳнинг китобидан холи бслганидир», деганлар.
Бу сса саҳобалар ҳаётида асосий самоъ Қуръони карим бслганини билдиради...
Мақоланинг давомини "Тасаввуф ҳақида тасаввур" китобидан сқишингиз мумкин... http://islom.uz/content/view/563/97/
