Farg'ona viloyati aholisi (maqola)  ( 19516 marta o'qilgan) Chop etish

1 B


Margilanets  02 Avgust 2006, 07:50:45

ЯНГИ ИКТИСОДИЙ ШАРОИТГА УТИШ ДАВРИДА ФАРГОНА ВИЛОЯТИ АХОЛИСИНИНГ ТАБИИЙ ВА МИГРАЦИОН ХАРАКАТИ.

Бердиев Г.Х.
География факультети I-курс магистранти. (2005 йил)


Фаргона вилояти кадимдан сугорма дехкончилик райони булган. Тарихан бу ерда йирик шахарлар вужудга келган, гуллаб яшнаб, яна тарих сахифаларига "œсингиб" кетган. Ахолининг яшаши учун шароитнинг жуда кулайлиги бу худудларда ахолининг йиллар давомида купайишини таъминлаган.
Фаргона вилояти республикада узига хос мавкега эга вилоятлардан биридир. Вилоят иктисодий ва демографик (11%) салохияти жихатидан хам Узбекистонда олдиги уринларда туради. Хозирги пайтда вилоятда 2850,9 минг кишидан ортик ахоли истикомат килади (ахоли зичлиги 425 киши). Урбанизация даражаси 29%. Ахолининг асосий кисми кишлокларда истикомат килади. Лекин вилоятда ахолиси сони 150 мингдан ортик учта шахар мавжуд (Кукон-202 минг, Фаргона-186минг, Маргилон-160минг). Йирик шахарларнинг бундай тупланиши факат Тошкент ва Фаргона вилоятида кузатилади.
Ахолининг ёш таркибида 0-15 ёшлилар 38,3%, мехнат ёшдаги ахоли (аёлларда 16-54, эркакларда 16-59 ёш) 54 % ва кариялар салмоги 7,7% (Республикада уртача 7,2%) ташкил килган.
Вилоятда тугилиш жараёни йилдан йилга пасайиб бормокда. Тугилиш 1996 йилда 27,4"° дан 2001 йилда 18,8"° га камайган. Бунга асосий сабаб килиб ахоли уртасида фаол демографик сиёсатнинг юргизилаётганлиги ва сунги йиллардаги ижтимоий-иктисодий ахволнинг салбий томонга узгараётганлиги билан изохлаш мумкин. Лекин улим жараёни хам бир оз пасайган. Шу йилларда улим коэффициенти 5,8"° дан 5,0"° га тушган. Улим курсаткичларининг пасайишига ижтимоий-иктисодий сохаларнинг ривожланганлиги билан эмас, демографик жараён-тугилишнинг кескин даражада пасайиши сабабдир. Чунки тугилишнинг пасайиши оналар ва болалар улимининг микдор жихатдан камайишига олиб келди. Бу жараёнлар вилоят ахолисининг табиий купайишига таъсир курсатмокда, табиий купайиш 2,16% дан 1,13% га тушиб колди.
Вилоят ахолисининг демографик вазиятига ахоли миграциияси кучли таъсир утказади.80-йиллардан бери миграция сальдоси манфий курсаткичга эга. Бунинг асосий сабаби сифатида вилоятдаги куп миллатлилик, ахолининг зич жойлашганлиги ва бошка бир катор омилларни курсатиш мумкин. Фаргоналиклар Мирзачул ва Карши даштларини узлаштиришда фаол иштирок этган. Хозирги кунда хам вилоят мехнатга ярокли ахолисининг каттагина кисми республиканинг бошка вилоятларидаги мавсумий ишларда ишламокдалар. Уларнинг аксарият кисми норасмий равишда бу жараёнда иштирок этадилар. Шунинг учун уларнинг аник сони мавжуд эмас. 1989-90-йиллардаги этник мажоролардан кейин (месхети-турклар,киргизлар ва бошкалар билан) вилоятдаги куплаб чет миллат вакилларининг ёппасига кучиб кетиши бошланди. Буни статистик маълумотлар хам тасдиклайди. Мисол учун, 1990 йилдаги ахоли уртача сони 1991 йилдаги ахоли уртача сонидан куп булган. Вахоланки уша йиллари вилоятда тугилиш даражаси жуда юкори (32"°) булган. Мигрантлар асосан шахар худудлари хисобига тугри келади. Айникса Фаргона шахри ахолиси деярли усмай колди. Сунги йилларда кишлоклардан куплаб махаллий ахоли Фаргона шахрига кучиб кела бошлади.
2004 йилда вилоятга келганларнинг умумий сони 3629 кишини ташкил этган. Уларнинг 3181 таси ички мигрантлар, яъни республикамизнинг бошка вилоятларидан кучиб келганлардир. Вилоятга келганларнинг 438 таси ташки мигрантлардир. Шундан Россиядан 239 киши, Тожикистондан 65 киши, Киргизистондан 61 киши, Украинадан 38 киши кучиб келган. Кушни мамлакатлардан келганлар турли хил ижтимоий-иктисодий сабаблар (кон-кариндошлик,оила куриш,ишлаш ва яшаш учун) билан келган булса, узок хорижий давлатлардан келганларнинг аксариятини илгари вилоят худудида яшаган ремигрантлар ташкил этади. Бундан ташкари вилоятда куп сонли чет эл кушма корхоналар курилиши ва ишга тушиши натижасида хам чет элликларнинг келиб-кетиши тобора купаймокда.
Утган йилда кетганлар (эмигрантлар) республикамизнинг бошка вилоятларига-4587 киши, хорижий давлатга кетганлар-4202 киши ташкил килди. Чет элга кетганларнинг асосий кисми МДХ ва Болтикбуйи давлатларига, жумладан Россияга 3380 киши, Украинага 275 киши, Киргизистонга 189 киши, Козогистонга 66 киши кетган. МДХ ва Болтикбуйи давлатларидан ташкарига 238 киши кетган.
МДХ дан Россия, Украина, Белорусия, Болтикбуйига кетганлар асосан илгари узбек диёрига кучириб келтирилганлар авлодлари, асосан татар, рус, украин, белорус,кавказ халклари ва бошка миллат вакилларидир. Бундан ташкари куплаб махаллий ахоли турли хил йуллар билан чет мамлакатларга иш излаб кетмокда.
Миграцион купайиш (хар 1000 киши хисобига) юкорида таъкидлаганидек анча йиллардан буён манфий курсаткичга эга. 1996 йилда бу курсаткич 1,7 "° булган булса, 2001 йилда 1,9 "° га, 2004 йилда 2,1 "° га кутарилган. Шахарларда бу курсаткич кескинрок, 1996 йилда 3,5 "° дан 2001 йилда 4,2 "° га узгарган. Кишлок худудларида эса 0,9 "° дан баъзи йилларда бир оз кутарилди холос.

Адабиётлар:
1. Ата-Мирзаев О.Б, Гентшке В.М., Муртазаева Р.Х. Узбекистан многонациональный; историко-демографический аспект Т. 1998 г.
2. Буриева М.Р. Рождаемость в Узбекистане. Ташкент 1991.
3. Вопросы воспроизводство населения и демографический политики .М. 1987.
4. Демографический ежегодник Узбекистана 2002 статистический сборник Т.2003.
5. Демографический энциклопедический словарь. М.1995.

Qayd etilgan


Margilanets  02 Avgust 2006, 07:53:41

Фаргона вилояти демографик жараёнларидаги сунги узгаришлар.

Бердиев Г.X.
УзМУ География факултети, Демография кафедраси.


Фаргона вилояти кадимдан сугорма дехкончилик райони булган. Тарихан бу ерда йирик шахарлар вужудга келган. Ахолининг яшаши учун шароитнинг жуда кулайлиги бу худудларда ахолининг йиллар давоми купайишини таъминлаган. Лекин, Иккинчи Жахон урушидан кейин ахоли орасида улимнинг кискариши (иктисодий-ижтимоий омиллар) таъсирида ахолининг кескин даражада ошиб кетишига олиб келди. Айникса бу ходиса 1960-80 — йилларда жуда шиддат билан усди. Хозирда бу жараёнлар ортда колди. Мустакиллик йилларида ахолининг табиий усиши сустлашди. Бу жараён биринчи навбатда тугилишнинг камайиши билан боглик.
Фаргона вилоятида ахолининг 1989-2000 йиллардаги уртача йиллик купайиши 2 % га тенг булган. 2000 йилга келиб бу курсаткич 1,2 % га тушиб колганлигини кузатиш мумкин. 1989 йилда вилоятда 2140 минг киши яшаган булса, 2001 йилда эса бу ракам 156 мингга купайган, яъни ахоли сони 2709,3 минг кишини ташкил килган. 2004 йилда доимий ахолининг сони (1 — апрелдаги холати) 2805,6 минг кишини, жумладан шахар жойларида 796 минг киши ва кишлок жойларида 2009,6 минг кишини ташкил килди.
Фаргона вилояти ахоли зичлиги даражаси хам узига хос булиб (409,2 киши), ахоли зичлиги курсаткичларига кура вилоят Узбекистонда факат Андижон вилоятидан кам холос. Вилоятда ахоли зичлиги 1996-2002 йилларда 116,2 % га усди, яъни хар йили ахоли зичлиги 2,3 % дан усиб борди. 1996 йили ахоли зичлиги 352,0 кишидан 2004 йилда 415 кишига етди.
Фаргона вилоятида мавжуд ахолининг сони 1991 йилда 2226,4 минг, 2003 йилда 2777,5 минг киши булган. Бу ораликда (13 йилда) ахолининг мутлок усиши 124,7 % ни ташкил этади (551,1 минг кишига купайган). Уртача йиллик усиши 2 — 1,9% ташкил этади. Бирок, кейинги йилларда мазкур курсаткичнинг пасайиб кетаётганлигини куриш мумкин. Яъни 2000 — 2003 йилларда йиллик купайиш даражаси жуда тушиб кетган ва 1,2 % ни ташкил килган.
Урбанизация даражаси йилдан йилга пасайиб бормокда. 1991 йил буйича вилоят ахолисининг 31,2 фоизи шахарларда яшаган булса, 2004 йилда 22,9 фоизгача тушиб кетди. Урбанизайия даражасининг пасайиб боришига катор омиллар сабаб булмокда. Асосий сабаблар сифатида куйидагиларни курсатиш мумкин:
Биринчидан, шахар жойлардаги махаллий булмаган миллат вакиллари мустакилликдан сунг бирин-кетин кучиб кета бошлади;
Иккинчидан, шахар мухитида демографик жараёнлар суст кечмокда (тугилишнинг камлиги, улимнинг юкорилиги, ажралишларнинг куплиги ва бошкалар);
Учинчидан, ахоли купрок экологик жихатдан нисбатан тоза худудларга, шахар атрофидаги кишлокларга силжимокда.

Вилоятдаги демографик жараёнлар тенденциясига назар ташлайдиган булсак, унда узига хосликларни хам куриш мумкин. Мисол учун, дунёда тугилаётган чакалокларнинг купчилиги угил болалар булса, Фаргона вилоятида эса аксинчадир. Вилоят ахолисининг ёш таркибида 0-15 ёшлилар 38 %, мехнат ёшидаги ахоли 54 %, кариялар салмоги 7,7 % (2002 йил). Ахоли ёш таркибида бундан кейинги йилларда мехнат ёшдагилар ва кариялар салмоги мунтазам ортиб боради, болалар салмоги эса камайиб боради. Бу жараённи хам вилоятда тугилиш даражасининг пасайиши билан изохлаш мумкин.
Ривожланган давлатларда учун 20 — 30 йиллар кетган тугилишнинг камайиши вилоятда, умуман республикамизда бор йуги 6 йилда содир булди. 1996 йилда тугилиш 27,4 "° дан 2002 йилда 18,8 "° гача узгарди. Улим жараёни хам бир оз камайган. Бу холни ижтимоий — иктисодий омиллар билан эмас, демографик омиллар билан богласа тугрирок буларди. Сунги йиллардаги тугилишнинг камайиши болалар улими камайишига олиб келди.
Бундан ташкари ахолининг табиий харакати шахар ва кишлок худудларида турличадир. Масалан, 2001 йилда тугилиш шахарларда 15,8 "° ва кишлокарда 20,0 "°, улим эса шахарда 6,1 "° ва кишлокда 4,5 "° ни ташкил килган эди.
Улим холлари 0-4 ёшлилар орасида 5,06 "°, бу ёшлиларга асосан 1 ёшгача булган болалар улими кучли таъсир килади. Вилоятда 5-19 ёшлилар орасида улим 0,40-0,81 "°, 20-59 ёшлилар орасида 1,28-12,17 "° гача, бундан кейин улим ошиб бораверади ва 85 ва ундан катталар орасида 197,7 "° ни ташкил килган. Вилоятда кариялар салмогининг (7,7 %) ошиши билан улим даражаси хам ошиб бораверади. Оналар улими 1996 йилда хар 100 минг тирик тугилган болаларга нисбатан 8,6 та булса, 2001 йилда бу курсаткич 25,4 га ошган. Болалар улими бир оз камайди — 23,2 "° дан 19,9 "° га узгарди.
Никох ва ажралишлар хам демографик жараёнларга таъсир курсатади. Никох 1996 йилда 7,2 "° дан 2001 йилда 6,9 "° га, ажралиш 0,8 "° дан 0,6 "° га узгарди. Бу жараёнлар шахар ва кишлокда фарк килади. Шахарда кеч никохга кириш ва ажралиш купрокдир.

Qayd etilgan


gayrat17  22 May 2008, 10:22:11

Мен хам Фаргона хакида маьлумот ёзсам буладими

Qayd etilgan


ikbaljohn  22 May 2008, 13:24:43

ЯАГИ ИКТИСОДИЙ ШАА ОИТГА УТИШ ДАВА ИДА ФАА ГОАА ВИЛОЯТИ АХОЛИСИАИАГ ТАБИИЙ ВА МИГА АА¦ИОА ХАА АКАТИ.

Бердиев Г.Х.
Географис факультети I-курс магистранти. (2005 йил)


G'ayrat,bu sani maqolenmi?:D

Qayd etilgan


gayrat17  18 Iyun 2008, 23:28:42

Biram sodda bola bo'lgan ekanman yoshligimda. :D Xozir uyalib ketyapman.

Qayd etilgan


shoir  19 Iyun 2008, 15:51:37

Biram sodda bola bo'lgan ekanman yoshligimda. :D Xozir uyalib ketyapman.

Nega endi maqola yaxshi yozilgan-ku :)

Qayd etilgan


ikbaljohn  20 Iyun 2008, 10:11:54

Biram sodda bola bo'lgan ekanman yoshligimda. :D Xozir uyalib ketyapman.
Aholini tabiiy ko'payishi haqidagi va OITS kasaliga bag'ishlangan maqolalaringniyam qo'y/Yaxshi yozilgan :D

Qayd etilgan


gayrat17  21 Dekabr 2008, 06:06:11

OITSlarni qo'yibdir xozir, sanam Farg'ona ahlidansan.  29 -kuni ikabljohnni tug;ulgan kunlari. Tabiiy ko'payish bu - kattalarimiz qo'lini duaga ochib "o'zlaridan o'zlari ko'payib yuvrissin, omin" degani.
OITSni bu yerga yozib bo'midida.

Qayd etilgan