1979 yil 11-avgustda sevikli jamoamiz "œPahtakor-79" avia-halokatga uchradi"¦ Bugun e’tiboringizga sport ustasi, O‘zbekiston  futbol tarixida yorqin iz qoldirgan, betakror fintlar, dribbling sohibi, "œPahtakor" jamoasida 15 yil to‘p surgan, Gennadiy Krasnitskiy, Berador Abduraimov, Vladimir Fedorov, Mihail An, Vasilis Hadzipanakis kabi jahonga mashur futbolchilar bilan birga to‘p surgan To‘lagan Isoqov bilan o‘tkazilgan suhbatini havola qilamiz. Mazkur suhbatda To‘lagan Isoqov pahtakorchi do‘stlari, ustozlari va bugungi futbolimizning ahvoli hususida so‘z yuritadi. Bir narsaga achinaman,-deb ta’kidlaydi To‘lagan aka, -ular juda yosh ketishdi"¦ biz o‘shanda qanday betakror jamodan mahrum bo‘lganimizni keyinroq angladik"¦ ulardan kelajakda juda iqtidorli futbol mutahassislari, murabbiylar, futbolimiz professorlari etishib chiqar edi"¦ ming afsus ularning qismati shu ekan. Ularni nomlarini birma-bir aytishim mumkin:"¦ Pahtakorchilar haqida har kancha gapirsam haqliman, chunki men ular bilan birga to‘p surdim, birga yurdik, yashadik bir qozondan ovqat edik. Hullas aka-ukaday yaqin bo‘lib ketgan edik"¦

FUTBOLGA BO‘LGAN ILK MEHRIM

Futbol maktabida birinchi ustozim: Mening birinchi ustozim Mar’uf aka Akbarov bo‘lganlar. Bizning eski hovlimiz Toshkent shahrining Hadra maydonida joylashgan Sirk binosining o‘rnida edi. 1966 yil er kimirlagandan keyin biz boshqa erga ko‘chib ketdik. Bolalik davrimda ko‘proq ko‘chada sport o‘yinlari bilan band edim. Mahalla va ko‘chalarda yilning har faslida o‘ziga yarasha o‘yinlari bo‘lgan, mening fikrimcha, aynan manashunday o‘yinlar bolajonlarda sportga bo‘lgan qizikishini oshirgan. Maktablarda GTO, BGTO znacheklarini sohibi bo‘lish uchun sportning ancha turi bo‘yich zachet topshirish kerak edi. Shuning uchun o‘sha davrning yigitlari chayir, baqquvat va kuchli bo‘ilib o‘sishar edi. Afsus, shu o‘yinlar bugungi kunda yoq bo‘lib ketdi"¦ Bu o‘z navbatida bugungi kundagi yoshlarimizga ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi, bugungi yoshlarimizda sportga qizikish katta deb ayta olmayman. Ular ko‘proq ochiq havoda emas, televizor tagiga yoki kopmyuterga yopishib soatlab harakatsiz o‘tirishni ma’qul ko‘rishadi. Afsus, ko‘pni ko‘rgan ot-onalar ham shu narsaga moyillik ko‘ursatishyapti. Bizlar ertalabdan kechgacha yugurardik, cho‘milishga borardik, ogir chelaklarda bir necha kilometr joydam suv tashib kelardik, mehnat qilardik.

Eski jo‘uvadagi "œSpartak" stadioni bizning doimiy o‘ynaydigan joyimiz bo‘lgan. Stadionning yuqori qismida basketbol, voleybol, tenis maydonchalari mavjud edi. Bolalik davrimizda o‘sha erda rezinka koptok bilan rosa futbol o‘ynardik. Keyinchalik "œSpartak" bolalar va o‘smirlar futbol maktabida tahsil oldim. Sal vaqt o‘tib esa "œSpartak" futbol jamoasiga qabul qilinishim men uchun olamshumul voqeaga aylandi. Aynan, "œSpartak" futbol jamoasi meni katta futbol tomon yurishimga turtki berdi. U erda juda ko‘p iqtidorli futbolchilar etishib chiqqan.

BIZLAR EVROSIYO CHEMPIONATIDA ISHTIROK ETGAN EKANMIZ

Hozir men o‘ylab qarasam, biz o‘ynagan davr kuchli "œEvrosiyo" chempionati bo‘lgan ekan, haqiqatdan geografik nuqtai nazardan qarasangiz ham shunday. Bizlar SSSRning Evropa qismida joylashgan mana-men degan futbol jamolari bilan kuch sinashib, kerak bo‘ulsa dogda ham qoldirganmiz, evropaliklar biz osiyoliklar bilan hisoblashishga majbur bo‘ulishgan. Agar aniq aytadigan bo‘ulsam, o‘sha paytlar Osiyo qitasidan Evropa futboli talablariga javob bergan komanda faqat O‘zbekiston milliy terma jamoasi asosini yaratgan "œPahtakor" jamosi bo‘lgan. O‘sha payt Osiyoning birorta jamosai O‘zbek futbolidan ustun bo‘la olmagan. Evropa chempionatlarida bugungi suhbatimizni qahramonlari "œPahtakor-79" futbolchilaridan sobiq ittifoq milliy terma va Olimpiya jamoalarida Federov va Anlar etakchi mavqeida harakat qilishgan. Bu narsani tan olish kerak.

KATTA FUTBOLDA BETAKROR O‘ZBEK MODELI

Futboldan habari bor inson "œzapaznaya skameyka" degan iborani tez tushunib oladi. Bu degani, bir o‘yinchi jarohat olsa uning urnini bosa oladigan o‘yinchi bulishi kerak. O‘sha paytda "œPahtakor"da shunday o‘yinchilar bo‘lgan. Sobiq ittifoq davrida "œPahtakor"ning o‘z o‘yin uslubi bo‘lgan, o‘sha uslub ananaviy bo‘lib bir avloddan ikkinchi avlodaga o‘tib kelgan. Bunday uslublar boshqalarda ham ko‘zga tashlangan. Aytaylik, gruzinlarning "œDinamo", armanlarning "œArarat", ozariylarning "œNeftchi" va boshqa sovet respublikalari vakillarining ham o‘z uslublari bo‘lgan. Lekin bizning uslubimiz o‘zbekona bo‘lgani uchun uni betakror, jozibador "œO‘zbek modeli" deb aytishadi.

Esingizda bo‘lsa bizlar ham o‘z paytida V.Lobanovskiy kashf etgan hujumkorlik taktikasini ko‘llab katta yutuqlarga erishganmiz. Hujumda bira to‘la uch hujumchi Federov-Hajipanakis-Isokov katnashib mana men degan futbol jamoalarini sarosimaga tushirb qo‘yardik. O‘shanda biz hattoki ularning taktikasini qo‘llab, Evropaning eng dongdor jamoasi bo‘lmish Kievning "œDinamo"sini avval Toshkentada 5-0, keyinchalik Kievda 1-0 hisobda mag’lub etib, galaba qozonganmiz. Ahamiyat berdingizmi, bizlarda hujumchilar zo‘r edi"¦ Trenerlar uchta hujumchini maydonga chiqarib qo‘yib, qo‘rqmasdan harakat qilar edilar. Hozir esa hujumda bitta hujumchi bilan o‘ynashadi, men bunga hech tushuna oilmayapman"¦

Bundan tashqari bizlar orqaga qaytib himoyada ham o‘ynar edik. Aytmoqchimanki, O‘zbekistonda talantli futbolchilar ko‘p, faqat ularni topib, to‘gri tarbiyalab voyaga etkazish kerak. Shunday amaliy ishlar o‘sha damda qilingan. Bizlarda hujumchilar har doim kuchli bo‘lishgan. Men o‘ynagan davda: Krasnitskiy, Abduraimoimov, Ibragimov, Bektoshev, Fedorov, Hadjipanakis singari dongdor hujumchilar bo‘lishgan. Ularning hammasi O‘zbek futbol maktabida etishib chiqqan mashhur futbolchilar bo‘lishgan. Nomlari tilga olingan o‘yinchilarning barchasi turli yillarda sobiq ittifoq milliy, olimpiya va yoshlar terma jamoalarida muvoffakiyatli to‘p surishgan, ularni el tanirdi. 

MENI KATTA FUTBOL MAYDONIGA ETAKLAGAN BUYUK MURABBIY

Men "œPahtakor" futbol jamoasida 15 yilcha to‘p surdim, tog-tog va’dalarni qilib boshqa jamoalarga chaqirishganda ham hech qaerga jilmay "œPahtakor"ga sodiqligimcha qolaverdim. Hozir ham mazkur jamoaniong fidoyisiman. Mashhur "œPahtakor" jamoasiga men 1966 yili 17 yoshga tulmasdan kirib kelganman. Bunga asosiy sababchi Buyk futbol murabbiyi Mihail Yakushin bo‘lgan. O‘sha yili "œChig‘atoy" sport bazasida O‘zbekiston yoshlar terma jamoasi tarkibida o‘quv mashg‘ulotlari o‘tkazayotgan edi. Shu payt bir himoyachini ko‘p marta to‘p  bilan turli hil hiyla usullar bilan aldab o‘tishni mashk qilayotganimda M.Yakushin chetda turib bizlarni ku‘zatayotgan ekan. Mening bundan umuman habarim bo‘lmagan. Keyin u kishi bizning murabbiyimiz Sergey Arutyunovga murojaat qilib meni o‘z ho‘zuriga chaqirtiradi. Oldiga borganimda u mendan haqiqiy futbol o‘ynashini hohlaysanmi? - deb so‘radi. Men, -ha, deb javob berdim. Keyin bir oz suhbatlashdik, so‘ngra meni ertasi kuni "œPahtakor" stadionida o‘tadigan mashg‘ulotga kelishimni tayinladi. Ertasiga aytgan vaqtda mashg‘ulotga etib bordim.

O‘zizngiz bir o‘ylang, yoshgina, oddiy bir futbolchi birdaniga mashur futbolchilar Krasnitskiy, Pshenichnikov, Suyunov, Stadnik, Bektoshev, Abduraimov, Ibragimov, Naumenko, Shtern, Dotsenko"¦ shuncha yuldu‘zlarni orasiga tushib qolsa odam o‘zini yoqotib quyar ekan"¦ Dunyoga mashhur, sobiq ittifoq milliy terma jamoasida ishtirok etgan Gennadiy Krasnitskiy, Olimpiya terma jamoasi a’zosi Birodar Abduraimov, yoshlar orasida Evropa chempionlari Bektoshev, Dotsenko kabi futbolchilar orasida urini egallashni hayolimga ham keltirmaganman.

"œBAHAYBAT"OYOQLI SERGEY DOTSENKO BILAN OLISHUV

Mihail Yakushin meni juda iliq kutib oldi va sport formamni kiyib maydonga chiqishimni tayinladi. Chigil yozganimizdan keyin menga Sergey Dotsenkoni kursatib endi shu himoyachini to‘p bilan aldab o‘tasan dedilar. Dotsenkoni bahaybat oyog‘ini ko‘rib ochig‘i ko‘rqib ketdim"¦ oyog‘i haqiqatdan ham juda katta edi, hamma yogi mo‘shaklardan iborat, temir oyoqqa qiyosladim. Aldayman deyman, alday olmayman, 2-3 marta shunday harakat qilib ko‘rdim, bo‘lmadi... M.Yakushin bundan so‘ng meni o‘z oldiga chaqirtirib, sen hayajonlanma, qurqmasdan bemalol harakat qilgain, kechagi himoyachini qanday aldab o‘tgan b o‘lsang, bugun ham shunday harakat qilgin, deb dalda berdi. Undan keyin, bir narsani bilib qo‘ygin, agar futbolda uyalib, tortinib harakat qilsang hech narsaga erisha olmaysan, futbol maydonida vajohatli bo‘lgin, jasurona va har bir qarich er meniki, deb tirmashib kurashish zarur, degan so‘zlarini bir umrga eslab qoldim. Bu gapdan keyin ruhlangan holda yana Dotsenkoni yoniga borib to’p uchun kurasha boshladim, endilikda kurash boshqacha bo‘ldi. Kurashdim, harakat qildim va uni aldab o‘tishga erishdim"¦

"œPAHTAKOR" TARKIBIDA BIRINCHI SAFAR

Mashg‘ulotdan keyin Mihail Yakushinh meni pasportim va boshqa hujjatlar bilan ertasi kuni aeroportga kelsihimni tayinladi. Bu degani menga ishonch bildirilib komanda bilan navbatdagi turga ketishimni bildirar edi. Hursandligimdan ichimga sig‘mas edim. lekin boshqa shaharga borish uchun o‘sha paytda hattoki tu‘zukroq kiyadigan kostyumim ham yo‘q edi. O‘shanda biz ko‘pchilk qatori yashar edik. Otamga yordam bo‘lsin deb, men kechki maktabda o‘qib, kunduzi esa qurilishga borib ishlar edim. O‘shanda yaqin bir o‘rtog‘imning kostyumini kiyib safarga jo‘nadim. Safardagi o‘yin oily liganing rasmiy musobaqasi ramkasida o‘tqazilayotgan o’yinlar sirasidan bo’lib, biz Donetskning "œShahter" va Odessaning "œChernomorets" jamolariga qarshi o‘ynashimiz kerak edi. Meni jamoaning o‘rinbosarlar (dubler) tarkibiga kiritishgan edi. Ammo, o‘yinga tushirishmadi, zahiradagi o‘yinchi sifatida o‘yinni kuzatib itirib katta futbol muhitiga o‘rgana boshladim. Ikkinchi kuni asosiy tarkib o‘yinchilari bilan birgalikda mashqlarda ishtirok etdim. Keyin Odessaga uchib bordik, u erda ham vaqtni zahirada o‘tkazdim"¦ o‘shanda ham hayolga borib, demak mening o‘yinim bo‘larga yoqmabdi shekilli, deb o‘yladim.

"œPAHTAKOR" TARKIBIDA ILK O‘YINIM VA BIRINCHI KIRITGAN GOLIM

Toshkentga qaytib kelganimizdan so‘ng, meni Kuybishevning "œKrilya Sovetov" jamoasiga qarshi o‘yinga 20 minut qolganda maydonga tushirishdi. Jamoamiz 0-1 hisobda yutqazib turgan edi. Toshkentlik muhlislarimiz shunchalik faol ediki, hattoki dublerlar o‘yiniga ham 20-25 ming muhlis kirar edi. Behos, maydonga hechkimga ma’lum bo‘lmagan, eshitmagan o‘zbek futbolchisining paydo bo‘lishi ko‘pchilkni qiziktirib qo‘ydi"¦  O‘shanda menga yarim himoyachi Shevochkov chiroyli to’p oshirib oldingi qatorga chiqarib quygan edi, men butun mahoratimni ishga solib oldinga tezlik bilan yugurib qattiq zarba bilan gol kiritdim. Bu mening masterlar jamoasidagi ilk golim edi. Shundan keyin men oshirib bergan to’pim bilan  hisobda oldinga o‘tib oldik va o‘yin tugagyncha yana bir gol urib hisobni 3-1 ga chiqarib galaba qozndik.

MIHAIL YAKUSHINNING O‘GITLARI

Bu o‘yinda men elib, uchib yugurib chiroyli o‘yin kursatishga harakat qildim. Ikkinchi kuni mahalliy sport gazetalari mening o‘yinim haqida batafsil ma’lumot berib ilk o‘yinimga ijobiy baho berishdi. Esimda bor, meni birinchi debyutim va kiritgan golim bilan birinchilar qatorida Yuriy Pshenichnikov tabrikladi. Undan keyin Krasnitskiy, Rahmatullaev, Abduraimovlar ham meni tabriklashib omadlar tilashdi. Shunday buyuk futbolchilar oilasiga kirib kelishim shu tariqa boshlandi. Bu o‘yinimni kuzatgan M.Yakushin meni o‘ziga chaqirtirib olib, yahshi o‘yinimdan mamnun bo‘lganini yashirmadi, va meni jamoaga qabul qilsihini e’lon qildi va  menga qarab, -Bilasanmi senga kancha ish haki beramiz? - deya so‘z boshladi va biroz jim qoldi"¦. Sal vaqt o‘tib past ovozda yana shu gapni kaytardi. Keyin menga tikilib qarab oylik masalasidagi savolini uchinchi bor qaytargan edi, men uning gapini bo‘lib, -Mihail Iosifovich, men pul uchun futbolga kelmayapman, bu asosiy maqsadim emas, men futbol o‘ynamokchiman, men katta futbolchi bo‘lish orzuim bor, deb jabob qaytargan edim"¦ O‘shanda Yakushin: Agar sen pul uchun futbolga kelmokchi bo‘lsang, hech qachon futbolchi bo‘la olmaysan. Sen yahshi futbolchi bo‘lsang, pulni o‘zi seni qidiradi, - deb aytgan gaplarini men bir umr yodimda saqlab qoldim va shogirdlarimga ham doim shuni uqtirib keldim. Hozirgi zamondagi ayrim futbolchilarga hayron qolaman, hali to‘g‘ri to‘p tepishni bilishmaydiyu, lekin birinchi navbatda qancha oylik berasiz, deb savol quyishadi. Bilasizmi, o‘sha vaqtda farroshlar 70 so‘m oylik olardi, menga esa oldiniga 60 so‘m oylik ish haqi belgilangan edi. Asosiy tarkibdiga futbolchilar esa o‘sha payt 250 so‘m oylik ish haqi olar edilar.

MAQSADIM ASOSIY TARKIBDA TO‘P SURISH VA ETUK FUTBOLCHI BO‘LISH EDI

"œPahtakor" safiga qabul qilinganimdan so‘ng, o‘z oldimga jiddiy vazifalarni qo‘ydim, maqsadim etuk futbolchi bo‘lish edi. O‘shanda ustozim Mihail Yakushin rahbarligida o‘z ustimdan tinmay ish olib borib, tajribamni, mahoratimni oshirishga kirishdim, ko‘shimcha mahsg‘ulotlar o‘tkazib katta ter to‘kishga to‘gri keldi. Katta futbolchi bo‘lisni o‘zi bo‘lmaydi. Odiiy misol, asosiy tarkibda to‘p surish uchun siz Krasnitskiy, Abduraimov, Bektoshev va boshqalardan qolishmasligiz kerak edi, yana ham to‘g‘riroq aytish kerak bo‘lsa ulardan ham yahshiroq harakat qilishingiz talab qilinardi. Shundagina siz asosiy tarkibga da’vogarlik qila olasiz. Hamma qilgan harakatlarim zoe ketmadi, tirishqokligim va mahoratim tufayli bir yil deganda asosiy tarkibdan joy egalladim. O‘shanda menga ham 250 so‘m oylik belgilandi. Meni pahtakorchilar juda iliq kutib olishdi, hech qanday yomon ko‘z bilan qarashlar bo‘lmagan. Krasnitskiy, Abduraimov kabi futbol yulduzlari bilan tezda til topishib ketdim. O‘sha paiytda futbolchi degan kasbni o‘zi bo‘lmagan, bizlarni sport masalalari buyicha instruktor lavozimida ushab turishgan. O‘shanda Kievning "œDinamo" yoki Moskvaning "œSpartak" komandasini yutsak 200 so‘mdan bizlarga mukofat puli ham berilardi.

"œPAHTAKOR" JAMOASI O‘ZBEKNING G‘URURI

"œPahtakor" futbol jamoasi o‘zbek millatining g‘ururi. Bilasizmi, "œYalla" guruhida Shahboz Nizamutdinov ismli solist bo‘lar edi, biz u kishi bilan ancha yildan beri do‘stmiz. U kishi qushiq va musiqa ijro etishdan tashqari sh’er ham yozib turardi. Uning quyidagi oddiy, ammo chuqur ma’noli misrasiga ahamiyat bering-a: O‘zbekistonni dunyoga tanitgan "œYalla", "œBahor", "œPahtakor""¦ Biz futbolchilar ham o‘z navbatida ular bilan yaqin aloqada bo‘lib turganmiz, asosiy maqsadimiz esa, O‘zbekistonni hammaga tanitish bo‘lgan. Hali-hali eslayman, futbol o‘yinlariga Shgukur Burhonov, Nabi Rahimov, Gani A’zamov, Malik Kayumov, Botir Zokirov, Soyib Hujaev, Ergash Karimov, Bahtiyor Ihtiyorov va boshqa yirik san’at ustalari doimo muhlis sifatida kelib turishardi. Biz bularni hammasini bilar edik va shunga binoan chiroyli o‘yin ko‘rsatishga harakat qilganmiz. Aytmoqchimanki, futbolni halqimiz juda sevar edi.

MENING IDEALIM  -BUYUK FUTBOLCHI GARINCHA

Yoshligimda men Buyk braziyalik futbolchi Garincha to’g’risida film ko’rganman. U inson to’grisida turli afsonalar yurardi. Biri uning bir oyigi kalta deydi, boshqalari yana boshqa gap tarkatishardi"¦ Unga qarshi o‘ynagan bir necha futbolchilarni taniyman? Ular o‘z davrida menga ham qarshi o‘ynagan. Uning bir finti juda mashhur bo‘lgan. Bu fint bilan u hammani qarmoqqa ilintirardi. Huddi chapga harakat qilmoqchi bo‘lganday ko’rsatardi-yu, ammo shu zahoti o’nga qarab katta tezlik bilan chopib ketardi, unga hech kim eta olmasdi... Hamma shunday bo’lishini bilardi, lekin baribir unga tutilaverishrdi. 

Men Buyuk futbolchi Garinchadan ko‘p narsani o’rganishga harakat qilganman. Filmlardan foydalanib uning o’yin uslublarini diqqat bilan kuzatar edim va o’zim uchun kerakli bo’lgan elementlarni qayta ishlay boshladim. Men ham unga o’hshab qanoat hujumchisi edim. Men uchun qizganish, o‘zim gol uraman degan narsalar yod edi. Lekin mening o‘zim o’ylab topgan fintalrimning hammasi betakror bo‘lib sermashshqat trenirovkalar evaziga hayot yuzini ko’rar edi. Bunday fintlarni kashf etish ham hammaga nasib qilavermaydi, bu ham parvardigordan berilgan ne’mat deb bilaman. Meni futbol maydonida jamoadoshlarim tezkor harakatimni hisobga olishib qisqacha "œTulya" deb chaqirishardi. O‘zimda tezlikni ko‘paytirib, birdaniga to’htab, raqibni chalg’itib, shoshiltirib qo’yib yana katta tezlikda undan o’tib ketib oldinga intilishni ancha vaqt mashq qilib o’zlashtirdim. U mening o’yinimga ijobiy ta’sir qilardi. Buni ham individual holatda katta mashq qilish evaziga erishish mukin. Bir tarafdan oddiy bo‘lib ko’ringan bu fint, ko‘pchilkni qo’lidan kelmasdi, ular tushunishmasdi ham. Bo’lmasa bu juda oddiy uslub, nima sababdan bugungi kunda shundan foydalanishmayotganligiga hayronman"¦

DNEPROPETROVSKNING "œDNEPR" JAMOASI USTOZLARINING E’TIROFI

Kochetkov davrida biz navbatdagi o‘yinni Dnepropetrovskning "œDnepr" jamoasiga qarshi o‘ynashimiz kerak edi. Dnepropetrovskka etib borganimizda meni sal mazam bo‘lmagani uchun mehmonxonaga junatib yigitlar bilan 40 minutlik trenirovka o‘tkazildi. Men mehmohonaga kirib dam oldim. Ertalab eshigimni birov takillatdi. Bir payt honamga bir noma’lum kishi kirib keldi. O‘zini "œDnepr" jamoasining boshligi deb tanishtirdi. Menga katta miqdorda ya’ni 50 ming rubl pora keltirganini, mengacha esa Federov va Anlar bilan gaplashganini va ular uni honalaridan quvib chiqarganini aytdi. Bu pullarni uchalayla bo‘lishib olinglar, faqat bugun "œDnepr" galaba qilishi kerak, bo‘lmasa komandamiz oily liga bilan hayirlashadi deb, iltijo qildi...

Mening jahlim chiqib, unga udag‘ayladim, u ham meni shantaj qilmoqchi bo‘ldi. Men undan qo‘rqmasligimni, Federov va Anlar uni quvib haydaganlarini to‘g‘ri qilgan deb men ham uni honamdan quvdim. Men Kochetkovni qidira boshladim, va unga orqamdan sharpa bo‘lib yurgan boshlikni ko‘satdim va bugungi o‘yinga meni qo‘ymasliklarini so‘radim. Chunki golli vaziyatda to‘pni darvozaga kirita olmasam menga pora berilgan degan gap chiqishini anglagan edim. Lekin Kochetkov bundan habari borligi, sal oldin Federov va Anlar unga bu haqda gapirib berganliklarini aytdi. Elkamga qulini quyib, men sizlarga ishonganim uchun sizlar bilan ishlayapman"¦ bugun albatda o‘yinga chiqasan, - deb tassali berdi. O‘yinning 63- minutda vaziyatdan foydalanib "œDnepr" jamoasiga chiroyli gol kiritdim va biz g‘alaba qozondik. Futbolchilarning echinish honasida bizlarning kayfiyatimiz juda zo‘r edi. Bir mahal eshik ochilb "œDnepr"ning barcha rahbarlari kirib kelishdi. Sizlar o‘z futbol jamoangiz bilan fahrlanishingiz kerak. Chunki sizlarning tarkibingizda hoin sotqinlar yoq ekan deyishdi. Shu bilan Toshkentga qaytdik.

ODDESADAGI  SARGUZASHTLAR

1975 yili bizlar Oddesaning "œChernomorets" jamoasiga qarshi o‘ynadik. O‘yin ham biz o‘ylagandek 1-1 hisobda during bilan tugadi. Bitta golni o‘zim kiritgan edim, hisobda oldinda edik, lekin ikkinchi bulimda bitta to‘p o‘tkazib yubordik. Baribir, mehmonda odessiyaliklardan bir ochko tortib olish yomon ko‘rsatkich emas edi. Samoletgacha hali ancha vaqt bor edi. Oddesaga kelib Qora dengiz sohiliga borib chumilmay qaytish biz uchun g‘alati tuyuldi. Shunda men, Федоров, Ан, Лакис"¦ to‘rtalamiz chumilgani ketdik. Borsak ancha-muncha odam bizlarni tanib surashib gaplashishga harakat qilishdi. U erdagi plyaj yonida qum ustida futbol maydonchasi ham bor ekan. Bir mahal, 3-4 yigit oldimizga kelib, qumning ustida bir futbol uynamaymizmi, deb iltimos qilishdi. Biz ularga oddiy til bilan o‘zi kimlar bilan suhbatlashayotganliklarini bilasizlarmi, deb aytdik. Bizlar oily liga futbol jamoasi ekanligimiz, qolaversa futbol ustalari ekanligimizni yana bir bor ularga tushuntirishga urinib ko‘rdik. Yigitlar yana iltimos qilishib, bizlarga ham esdalik bo‘lsin, shunday mashhur futbolchilarga qarshi o‘ynadik deb mag‘rurlanib yuramiz, iltimos ko‘ninglar deb quyishmadi. Ular to‘rttaga to‘rtta o‘ynab bir yashik pivo uchun o‘ynaymiz, deb aytishdi. Bizlar yigitlarni hafa qilmasdan ko‘nishga majbur buldik. Bu yogiga hafa bulmaysizlar deb, kani polega chikinglar deb o‘yinga kirishdik. Qumning ustidagi futbol tamomila boshqacha ekanligini keyin tushundik"¦ Uning ustiga lotinamerikalik futbolchilaridan qolishmaydigan mujazgina jamoa bizlarni yosh bolalarday aldab o‘tib juda yirik hisobda mag‘lub etishdi"¦ Kayfiyatimiz juda tushib ketdi. Ular esa bizga bir yashik pivo hadya etishib ko‘unglimizni oz bo‘lsada ko‘tarib qo‘yishdi: Ko‘pda hafa bo‘lmanglar, sizlardan oldin bu erga Kievning "œDinamo" futbol jamoasi kelib ketgan. Oleg Blohin boshlik yigitlarni ham 5-0 hisobda dog‘da qoldirganmiz... Bu gapni eshitib kayfiyatimiz ko‘tarilib hammamiz birdaniga kulib yubordik"¦  Keyinchalik Odessaga o‘ynagani borganimizda u plyajga boshqa bormaydigan bo‘lganmiz"¦

"œPAHTAKOR" MEHMONDO‘ST VA AHIL JAMOA BO‘LGAN EDI

Ahillik va do‘stlik borasida marhum yigitlarimizdek jamoa bo‘lmagan. Bu jamoada O‘zbekistonlik turli millat vakillari jamlangan edi. Bizning bitta shiorimiz bo‘lgan: Bir futbolchi hamma uchun, hamma bir futbolchi uchun. Shu ahillik hayotlarini ohirigi daqiqalarigacha davom etdi"¦ Biror do‘stimizni to‘yi bo‘ladimi, tug‘ilgan kuni bo‘ladimi yoki ma‘rakasi bo‘ladimi hammamiz hotinlarimiz bilan birga borib qatnashib kelar edik. Mishaning bir yahshi odati bor edi. U bizlarni doimo "œPolitotdel" kolhoziga taklif qiliob "œkuk-si" bilan mehmon qilardi. Men bilan Olimjon Ashirov ko‘prok choyxonada o‘zbekcha palov qilib yigitlarimizni chaqirardik, hullas kalom doimiy yigilishimizga har doim qandaydir sabab bo‘lar edi.

Jamoada o‘z ananalarimiz bo‘lgan g‘alaba nashidasini ham, mag‘lubiyat alamanini ham birga baham ko‘rardik. G‘alaba qozonganimizda ko‘cha-kuyda bemalol yurardik"¦, ammo, mag‘lubiyatga uchraganimizda ko‘chaga chiqishga uyalardik. Ayniqsa, pahta yig‘im terimi sezonida kattalar kelib bizlardan iltimos qilishardi har bir g‘alaba pahta teruvchiolarni kayfiyatini ko‘tarib plan bajarilishiga katta hissa ko‘shardi. Biz ham shularni anglardik va ayniqsa kuz oyida har bir o‘yinga jiddiy tayorgarlik qilib chiqishga harakat qilardik.

Bizlarda yahshi odatimiz bor edi. Toshkentga kelgan barcha jamoalarni choyhonaga taklif qilib o‘zbekcha osh palov damlardik. Shuning uchun sobiq SSSRda bizning ko‘pgina do‘stlarimiz bo‘lgan. Bizlar ham ularning shaharlarga borganimizda ular ham bizlarni o‘z shahrini tarihiy joylarini ko‘rsatishar edi. O‘shanda biz o‘zimizning tarihiy obidalarimiz nimaga ta’mirlanmiyapti, qandaydair nursiz bo‘lib ko‘rinardi. Mana O‘zbekiston mustalkillikka erishdi, bugungi kunda Samarqand, Buhoro, Xiva va boshqa shaharlarimiz tanib bo‘lmas darajada o‘zgarib ketdi, tarihiy obidalaraimiz tiklanganini ko‘rib ko‘zim suynadi quvonchim ichimga sig‘maydi. Mana Jahon Kubogi bahsida o‘zbekning farzandi bizning futbolimiz qanakaligini namoyish qildi, endigi navbat milliy terma jamoamizga ham keldi.

HAYOTIMDAGI JIDDIY JAROHAT"¦

Donetskning "œShahter" jamosai bilan bo‘lgan uchrashuvda men qattiq jarohat oldim. O‘shanda "œShahter"ning A.Pyanih degan futbolchi oyog‘imga sakrab menga qattiq tan jarohatini etkazdi. Toshkentlik shifikorlarga rahmat, meni juda qisqa muddatda keying o‘yinga tayorlashdi. Shundan so‘ng biz Moskvaning "œDinamo" jamosaiga qarshi o‘ynadik. "œDinamo"ning A.Novikov degan himoyachisi huddi o‘sha, ilgari jarohat olgan joyimga ikkinchi bor jiddiy jarohat etkazdi"¦ Oyog‘im qattiq lat edi. Bu hayotimda eng og‘ir jarohat edi"¦  Biz o‘shanda 0-1 hisobda yutqazayotgan edik, uning ustiga ikkita o‘yinchimiz ham almashgan edi. Mening nafaqat chopishimga, hatoki yurishimga ham madorim yoq edi, oyog‘im zirqirab og‘riyotgan edi. Ammo jamoadoshlarimning qistovi bilan o‘yinni davom ettirdim, o‘yinga kirishib ketib og‘riqlarni sezmay qoldim. O‘sha kuni biz mag‘lub bo‘ldik, kechqurun mehmonhonada dam olayotganimda juda qattiq, chiddab bo‘lmas og‘rikni sezdim.

O‘sha kuni bizning professional doktorimiz Chumakov menga juda katta yordam berdi. Men  umrimda hali bunaqangi yuqori malakali, professional doktorni ko‘rmaganman. Kechasi soat 1-2 larda og‘riq juda azob berayotgligini va jarohat avj olishi mumkinligini sezib, tezyordam chaqirdi va meni opichib bir o‘zi Moskvadagi travmatologiya kasalxonasiga olib bordi. Doktorlarning fikriga ko‘ra oyog‘imda gematoma paydo bo‘lib, qon bir joyda jamlanib yahshi yurishmagani sababli og‘riq kuchaygan. Menga yaqin orada uynay olmasligimni va jiddiy mualaja olishim kerakligini uqtirishdi. Keyingi o‘yinimiz Vorosholivgradning "œZarya" komandasi bilan edi. Ertalab trenerimiz meni ko‘rib qanaqasiga jarohat shunchalik avj olganini hayron bo‘lib eshitdi"¦ Oyog‘imdagi gipsini ko‘rib undan ham hayron qoldi. Chunki doktorimiz Chumakov hechkimni uyg‘otmay, ovora qilmasadan hammasini o‘zi hal qilgan edi. Meni Toshkentga samoletda uchirib yuborishdi. Toshkenda men Arpapoya ko‘chasidagi mahsus kasalxonada davolandim. U erda meni futbolimizning ashaddiy muhlisi Aleksandr Terkin ismli vrach davolashga kirishdi. Uning gapiga qaraganda jarohatim jiddiy, gangrenaga aylanishi havfi borligini aytdi. Oyoqdagi qonni chiqarib olish zarurligini, agarda yiring paydo bo‘lsa murakkab operatsiya qilish zarurligi va men kamida 2 yil futbol o‘ynamasligim kerakligini ham aytdi. O‘shanda 30dan oshgan edim"¦ 32 yoshda futbol formasidan chiqqan o‘yinchi kimga kerak bo‘ladi? "¦

Lekin opertasiya jiddi ekanligi sababli u operatsiya qilshdan bosh tortdi. Men unga hamma narsaga roziman, faqat chidab bulmaydigan og‘riqni sal bo‘lsada to‘htatishni o‘tinib so‘radim. Tezda opertasiya qilishdi, doctor juda tajribali ekan, hammasi joida bo‘ldi. Lekin 2 oy chopa olmasligim va to‘p  tepmasligimni uqtirdi. Keyin bir tanishim menga Toshkentda 2ta hitoy tabibi borligini aytib, ular igna sanchish mualajasi bilan dardimga shifo topishim mumkinligini aytdi. Hitoy tabiblari oyog‘imni kurib, muolaja o‘tkaza boshlashdi va bir oyda o‘yinga chiqib ketasiz deb va’da berishdi. Bir haftadan so‘ng men sekin asta harakat qilsihga kirishdim, lekin hassani tashlashga hali erta edi"¦