Asirlar orasida payg‘ambar alayhis-salomning kuyovi Abul Os ibn Rabiy ham bor edi. Musulmonlar bilan mushriklar o‘rtasida ziddiyat kuchaygan paytda makkaliklar undan rasulullohning qizi Zaynabni qo‘yib yuborishni talab qilishdi. Abul Os imonga kelmagan bo‘lsa-da: "Mening qo‘yadigan xotinim yo‘q. Qurayshda unga teng keladigai yaxshi xotin topilmaydi", degan edi. Zaynab erini asirlikdan qutqarish uchun to‘y kuni onasi Xadicha bo’yniga osib qo‘ygan marvaridni otasiga yubordi. Ham Xadichani eslab, ham qizining chorasiz ahvoliga achinib ko‘ngli buzilgan rasululloh sahobalarga: "Abul Osni qo‘yvorib, marvaridni qizimga qaytarib bersanglar bo‘larmikin", dedilar. Sahobalar rozilik berishdi. Payg‘ambar alayhis-salom Zaynabning Madinaga ko‘chib kelishiga ruxsat berish sharti bilan Abul Osni ozod qildilar. Oradan ko‘p o‘tmay, Zaynab Madinaga yetib keldi. Makka fath etilishi arafasida islom diniga kirgan Abul Osga Zaynab avvalgi nikohi bo‘yicha qaytarib berildi.

Suhayil ibn Amr fasohatli notiq bo‘lgani uchun musulmonlarni haqoratlab ko‘p ozor yetkazgan edi. U asirga tushganda Umar ibn Xattob: "Ey rasululloh, ijozat ber, Suhayilning ikki tishini sug‘urib olay, toki seni yomonlab gapirolmaydigan bo‘lsin", dedi. Rasululloh: "Men birovning a’zosiga zarar yetkazib, mayib qilmayman. Zolimlik qilsam payg‘ambar bo‘lishimdan qat’iy nazar Olloh meni ham shu ko‘yga soladi. Kelajakda Suhayil islomning foydasiga so‘z aytsa ajab emas", dedilar. Mikroz ibn Hafis notiq uchun to‘lanadigan haq miqdorini kelishgach, Suhayil ozod etiladigan, lekin to tovon puli kelguncha Mikroz garovda qilgan bashoratlarini ro‘yobga chiqardi. Sarvari olam vafot etganlaridan keyin makkaliklarning bir qismi boshqa arablar kabi dindan qaytmoqchi bo‘lganda, Suhayil o‘rnidan turdi-da, xudoga hamdu sano, payg‘ambar alayhis-salomga durud o‘qidi hamda yig‘ilganlarga xitob etib: "Ey xaloyiq! Kimki Muhammadga ibodat qilmoqchi bo‘lsa, u kishi olamdan o‘tdi. Kimki Ollohga ibodat qilishni istasa, u tirik, xudo abadiy barhayot! Zumar surasining 20-oyati esinglardami? Olloh: "Sen ham albatta o‘lasan, ular ham o‘lishi aniq", deydi. Bundan tashqari Oli Imron surasining 144-oyati aynan sizlar haqingizdadir:

"Muhammad bor-yo‘g‘i bir payg'ambar, undan avval ham talay payg‘ambarlar o‘tgan. u olamdan o‘tsa, yoki o‘ldirija darrov imondan qaytasizlarmi?" Xudo haqqi, men aniq bilamanki, islom dini xuddi quyosh nuridek yer yuziga tarqaladi. Abu Sufyonga aldanmanglar, u islomning haq din ekanini juda yaxshi biladi, faqat hasadgo‘yligi tufayli unga qarshi turadi. Robbingizga tavakkal qiling! Ollohning dini keng tarqaladi. Ollohning so‘zi haq. Ollohni yoqlagan kishiga yaratganning o‘zi madad beradi'. Xudo o‘z diniga quvvat ato etadi. Yaratgan egam sizlarni birlashtirgani uchun hammadan fazilatli Abu Bakrni payg‘ambar alayhis-salomning xalifasi qilib sayladinglar. Bu bilan islom dini yanada kuchga kiradi. Kimki dindan qaytib, murtad bo‘lar ekan, shartta kallasini olamiz".

Bu gap arosatda yurgan odamlarni sergaklantirdi, haqiqiy musulmonlarning imonini yanada mustahkamladi. Suhayil haqida aytilgan fikr rasulullohning mo‘jizalaridan biridir.
Valid ibn Validni Xolid bilan Hishom qutqarib olishdi. Valid Makkaga qaytib kelgach, musulmon bo‘ldi. Unga: "Tovon to‘lanmasidan oldin imon keltirib qo‘ya qolsang bo‘lmasmidi?" deyishganda, "Odamlar qo‘rqqanidan islomga kiribdi, deyishmasin deb atay shunday qildim", deya javob berdi. Uning islom diniga kirganidan g‘azablangan qarindoshlari Madinaga ketishiga yo‘l qo‘yishmadi, Rasululloh Ka’ba ziyoratiga kelganlarida Valid payt poylab u kishiing yoniga qochib ketdi.
Badr urushida mushriklarning a’lamdori bo‘lgan Soib ibn Yazid islom olamining mo‘tabar imomlaridan Shofeiy Muhammad ibn Idrisning bobokalonidir.

Tutqun Vahobning otasi Umayir qurayshlarning shayotinlaridan bo‘lib, payg‘ambar alayhis-salomga ko‘p aziyat yetkazgan edi. Kunlarning birida Safvon ibn Umayya bilan Badr jangida boshlariga tushgan musibatlarni eslab o‘tirishganda Umayir dardini to‘kib soldi: "Agar birovdan qarzdor bo‘lmaganimda, mendan keyin bola-chaqamning holi ne kecharkin degan tashvish qiynamaganda Madinaga borib, Muhammadni o‘ldirib, asirlikda qiynalayotgan o‘g‘limni qutqarib kelardim", dedi. Safvon: "Unday bo‘lsa, qarzlaringni men to‘layman, bola-chaqangning holidan xabar olishga so‘z beraman", dedi.

Umayir qilichiga zahar suvi berib, Madinaga yo‘l oldi. Bir to‘da musulmonlar bilan suhbatlashib o‘tirgan Umar qilich osib kelgan Umayirga ko‘zi tushib: "Manavi Ollohning dushmani bo‘lgan it yaxshi niyat bilan kelmagan", dedi-da, darrov payg‘ambar alayhis-salomga xabar yubordi. Rasululloh Umayirni huzurlariga olib kelishni buyurdilar. Umar dushmanning qilichidan tutgancha ichkariga boshlab kirdi. Payg‘ambar alayhis-salom uni qo‘yib yuborishni buyurdilar va Umayirni yaqinroq kelishga taklif etdilar. Umayir yaqinroq kelib: "Ertangiz xayrli bo‘lsin!" dedi. Rasululloh: "Parvardigori olam sening salomingdan yaxshiroq salomni o‘rgatdi", dedilar va uning nima maqsadda kelganini so‘radilar. Umayir: "Qo‘linglarda bandi bo‘lib yotgan o‘g‘lim uchun keldim, unga muruvvat qilinglar", deya o‘tindi. "Unday bo‘lsa nega qilich ko‘tarib kelding?" deb so‘radilar payg‘ambar alayhis-salom. "Xudo ursin bu qilichni, kunimizga yaramadi-ku", dedi Umayir. "Rostingni ayt, nima maqsadda kelding?" deya qayta so‘radilar rasululloh. "Aytdim-ku, asir o‘g‘limni qutqargani keldim", dedi Umayir. "Yolg‘on gapiryapsan, — dedilar rasululloh. — Sen Safvon bilan tosh ustida o‘tirib, meni o‘ldirishga qasam ichding. Safvon qarzingni to‘lashga va’da berib, qutqu soldi". Esi og‘ib qolgan Umayir: "Sening nuqul osmondan kelishinga, vahiylaringa ishonmagan edim, lekin bu gaplarni qanday bilding? Axir biz gaplashgan yerda Safvon ikkalamizdan boshqa biron tirik jon yo‘q edi-ku", dedi. Payg‘ambar alayhis-salom sahobalarga: "Qarindoshinglar Umayirga Qur’on bilan diniy ahkomlarni o‘rgatib, o‘g‘lini qo‘yib yuboringlar", deb tayinladilar. Umayir Makkaga qaytib borgach, musulmon bo‘lganini e’lon qildi.

Abu Aziz ibn Umayirni onasi to‘rt ming dirham to‘lab kutqarib oldi.
Payg'ambar adayhis-salomning amakilari Abbos ibn Abdulmuttolib Badr jangiga majburan qatnashgan edi. Shu bois tovon to‘lashdan bosh tortdi. Lekin rasululloh: "Dushman safida bo‘lganing uchun ham qarindoshing Uqayil ikkalang tovon to‘lanmaguncha ozod etilmaysizlar", dedilar. Ular tovon to‘lab ozod bo‘lishdi. Ketar oldidan: "Meni qurayshlarning orasida bir umr kosasi oqarmaydigan gado qilib qo‘yding", deya yozg‘irdi Abbos. "Bekorlarni aytibsan,— dedilar rasululloh. — Sen Badrga kelishdan oldin Ummul-Fazlga juda ko‘p mol-mulk qoldirib, qaytib kelsam olaman, mabodo o‘lib ketsam senga bo‘la qolsin, demabmiding?". Abbos: Buni hech kim bilmagan edi-ku, deb dovdirab qoldi. Payg'ambar alayhis-salomning o‘z qarindoshiga yon bosmay qilgan muomolasi eng adolatli hukmdir. U kishi Abbosning jangga majburan chiqqanini bilsalar-da, baribir afv etmadilar. Vaholanki, hech vaqosi yo‘q kambag‘allarni kechirib, asirlikdan ozod qilib yubordilar. Bu chinakam islomiy adolatning mumtoz namunasidi

Olloh taolo Qur’oni Karimda musulmonlarga adolatli va rostgo’y bo‘lish ta’limini berib, Niso surasining 135-oyatida: "Ey, mo‘minlar, o‘zingiz, ota-onangiz yo qarindosh-urug‘ingizning zarariga guvohlik berish lozim bo‘lsa-da Ollohni nazarda tutib, guvohlikda odil bo‘linglar", deydi. Mana shu islomiy axloq namunalarini payg‘ambar alayhis-salom asirlarga munosabatda namoyon etdilar.
Shoir Abu Uzza Jumahiy Makkada yashayotganlarida rasulullohni hajv qilib, ko‘p aziyat yetkazgan edi, asirga tushgach: "Mening bola-chaqali, kambag‘al odamligimni bilasan, rahm qilib, qo‘yib yuborgin", deb yalindi. Payg‘ambar alayhis-salom iltifot ko‘rsatib uni qo‘yib yubordilar.

TOVON OLINISHIGA OLLOHNING NOROZILIGI

Asirlar tovon evaziga ozod qilingach, parvardigor Anfol surasining 67-88-oyatlarini nozil qildi. "Payg‘ambarga yer yuzida dushmanni ko‘proq o‘ldirmay (ya’ni mushriklarning tahdidini yo‘qotib, Islomni quvvatlantirmay) turib asirlardan tovon olish durust emasdi. (Ey, mo‘minlar! Sizlar tovon olib) dunyoviy manfaatii ko‘zlaysiz, Olloh esa sizlarga oxiratning (savobini) tilaydi. Olloh qudratlidir, hikmat bilan ish qilguvchidir. Agar Olloh ilgariroq hukm chaqirmaganida edi, tovon olganingiz uchun qattiq azobga giriftor bo‘lardinglar". Parvardigor Xudo yo‘lidan qaytargan, islom dinining tarqalishiga halal beradigan asirlarni o‘ldirmay tovon evaziga qo‘yib yuborishni man etib, jon o‘rniga mol-dunyoni tanlagan ba’zi musulmonlarni aybladi.

Ishtihod qilguvchining maqsadi to‘g‘ri bo‘la turib, xatoga yo‘l qo‘ysa, jazolanmasligi haqida yaratganning hukmi nozil etilgani uchun azobdan holi. Shu bois yaxshi niyatda olingan tovonni Olloh taolo musulmonlarga halol qildi. Bu narsa Muhammad alayhis-salomning haqiqiy payg‘ambar ekaniga dalil bo‘la oladi. Agar payg‘ambarlik Xudo tomonidan yuboriladigan ulug‘ martaba bo‘lmaganida Muhammad alayhis-salom sahobalar bilan kelishib asirlarni tovon evaziga qo‘yib yuborgani uchun bunchalik afsuslanmas edilar. Olloh taolo rasulullohni xotirjam qilish uchun Anfol surasining 70-oyatida aslida niyati yaxshi asirlarning gunohlarini kechishini bayon etadi: "Ey payg‘ambar, qo‘l ostingdagi asirlarga, agar Olloh dilinglarda tariqcha yaxshilik borligini bilsa, tovonga berilganidan ko‘ra yaxshiroq narsalarni ato etadi, sizlarga mag‘firat qiladi. Olloh benihoya mehr-shafqatli va mag‘firat qilguvchi zotdir, degin".