Rasululloh: "Hotab rostini aytdi", dedilar. U zoti muborakning josusga muruvvat ko‘rsatib mehribonchilik bilan gapirishlari Umar ibn Xattobning zardasini qaynatib yubordi. "Ey rasululloh, ijozat ber, men bu munofiqning kallasin olay", dedi u sakrab o‘rnidan turarkan. "Hotab Badr g‘azotida qatnashgan, — dedi rasululloh. Olloh taolo Badr g‘azotida qatnashganlarning qay ahvolga tushganini bilgani uchun bundan buyon istagan ishinglarni qilinglar, sizlarni mag‘firat qildim, deganidan xabaring yo‘qmi? Bu haqda parvardigori olam Mumtahina surasining: "Ey mo‘minlar, mening dushmanimni va dushmanlaringizni do‘st tutmang. Ular sizlarga kelgan haqiqatni inkor, etishgan-ku. Ularga do‘stlik ko‘rsatsanglar parvardigoringiz Ollohga imon keltirganingiz uchun payg‘ambar bilan sizlarni yurtingizdan haydab chiqarishadi. Agar sizlar mening yo‘limda kurashish va mening roziligimga erishish uchun otlangan bo‘lsanglar, ular bilan qanday do‘st tutinishingiz mumkin? Men sizlar pinhon saqlagan va oshkor etgan narsalarni bilaman. Qay biringiz ularga do‘stlik ko‘rsatsa, u to‘g‘ri yo‘ldan adashgan bo‘ladi", degan birinchi oyatini nozil qildi.

Payg‘ambar alayhis-salom Ramazon oyining o‘rtasida katta qo‘shin bilan yo‘lga chiqdilar. Madinada Abdulloh ibn Ummu Maktumni bosh qilib qoldirdilar. Islom qo‘shini o‘n ming kishidan iborat edi. Ular Abvo degan joyga yetib kelganlarida rasulullohning ashaddiy dushmanlaridan ikkitasi uchrab qoldi. Ulardan biri Badr jangida qatnashgan Ubayda ibn Horisning qarindoshi, rasulullohning amakivachchasi Abu Sufyon ibn Horis ibn Abdulmuttalib; ikkinchisi u kishining xotinlari Ummu Salamaning qarindoshi Abdulloh ibn Abu Umayya ibn Mug‘ira edi. Bu ikkovlon musulmon bo‘lish uchun rasulullohning huzurlariga kelishayotgan ekan. Payg'ambar alayhis-salom ularni behad quvonib qarshi oldilar. "Bugun sizlar sira ham ayblanmaysizlar. Olloh sizlarni mag‘firat qilsin! Olloh eng marhamatli zotdir", dedilar.

Qo‘shin yo‘lida davom etib Qudayd degan joyga kelganda payg‘ambar alayhis-salom sahobalarning ochlikdan behad qiynalib ketishganini ko‘rib og‘iz ochishni buyurdilar, o‘zlari ham ovqatlandilar. Yo‘lda bola-chaqalarini olib Madinaga ketayotgan amakilari Abbos ibn Abdulmuttalib uchradi. Rasululloh u kishiga bola-chaqasini Madinaga jo‘natib, o‘zi Makkaga qaytishini maslahat berdilar. Qo‘shin Maruzahron degan joyga yetib kelganda payg‘ambar alayhis-salom o‘n mingta gulxan yoqishni buyurdilar. Quraysh mushriklari Muhammad had-hisobsiz qo‘shin bilan kelayotgan ekan, degan xabarni eshitgach, vaziyatni bilib kelishga Abu Sufyon ibn Xarb, Hakim ibn Hizom, Budayl ibn Vaqoni yuborishdi. Ular Maruzahronga kelib xuddi Arofat*da yoqiladigandek son-sanoqSyz gulxanlarni ko‘rishdi.

Abu Sufyon: "Bu gulxanlar Arofatning gulxanlariga o‘xshaydi", dedi. Budayil ibi Varqo: "Amr aymog‘ining gulxanlari bo‘lsa kerak", dedi. "Bani Amr aymog’ining bunchalik ko‘p gulxan yoqadigaya odami yo‘q," degan e’tiroz bildirdi Abu Sufyon. Kuzatib turgan musulmon soqchilari ularni ushlab olib, rasulullohning huzurlariga olib borishdi. Abu Sufyon imon keltirib musulmon bo‘ldi. Payg‘ambar alayhis-salom Abbosga: "Abu Sufyonni ikki tog‘ oraligiga olib bor, musulmon birodarlarini ko‘rsin", dedilar. Abbos Abu Sufyonni aytilgan joyga olib keldi. Ularning oldidan har bir qabila lak-lak odami bilan gulduros solib o‘tardi. Abu Sufyon har bir to‘p qaysi qabilaning odami ekanini so‘rab-surishtirdi. Ansorlarning qabilasi o‘tayotganda tug‘ ko‘targan Sa’d ibn Uboda: "Ey Abu Sufyon, bugun qonli urush bo‘ladigan, Ka’bada qon to‘kishga ruxsat beriladigan kun", dedi. Abu Sufyon esa unga javoban: "Ey Abbos, Ka’bada urush qilish ta’qiqlangan kun kunlarning eng yaxshisi", dedi.

Rasululloh eng kichik guruh safida kelar, ularning bayroqdori Zubayr ibn Avvom edi. Abu Sufyon rasulullohga Sa’dning gapini aytdi. "Sa’d bekorlarni aytibdi, dedilar rasululloh. Bugun Ollohning Ka’basi ulug‘lanadigan, uning ustiga yopinchiq yopiladigan kun". Payg‘ambar alayhis-salom o‘z guruhining a’lamini Makkaning quyi tomonidagi Xujun tog‘iga qadashni, Xolid ibn Validga shaharning past, Kuday tomonidan kirishni buyurdilar. O’zlari esa bir guruh odam bilan Tepa, Kudo’ tomondan kirib bordilar.
Jarchi oldinda yurib kimki o‘z hovlisiga yoki masjidga kirib olsa, omon qolajagini, Abu Sufyonning uyiga kirgan odamga ham teginilmasligini e’lon qildi. Shu tarzda omonlik berish rasulullohning o‘zlariga xos fazilatlari edi. Faqat musulmonlarga ko‘p zarar yetkazgan, gunohi haddan tashqari og‘ir kishilar bundan mustasno bo‘lib, ular muqarrar o‘ldirilishi e’lon qilindi. Abdulloh ibn Sa’d ibn Abiy Sarh shundaylarning biri edi. Islomning avvalida musulmon bo‘lgan bu odam vahiylarni yozadigan kotib edi. Keyinchalik murtadlik ko‘chasiga kirib: "Muhammad Aliymun Hakiym, deb yoz deganda, G’ofurun Rahiym, deb yozsam ham mayli, bunisi ham bo‘laveradi degan", deya rasullulohga tuhmat qilgan. Ikrima ibn Abu Jahl, Safron ibn Umayya, Hubor ibn Asvad, Horis ibn Hishom, Zuhayr ibn Abu Umayya, Ka’b ibn Zuhayr, Hamzaning qotili Vahshiy, Abu Sufyonning xotini Hind va yana bir guruh kishilar shunday noma’qulchiliklar qilishgan. Garchand bunday kimsalarning gunohi katta bo‘lsa-da, payg‘ambar alayhis-salom tig‘ ko‘tarib qarshilik ko‘rsatmagan odamni o‘ldirishni qat’iyan man etdilar.

Xolid ibn Valid boshchiligidagi qo‘shin quraysh mushriklarini vahimaga soldi, shu bois qanday bo‘lmasin uni chekintirish niyatida askar to‘plab jang qilishdi. Qisqa to‘qnashuvdayoq mushriklardan 24 kishi o‘ldi, musulmonlardan esa ikki kishi shahid bo‘ldi. Xolid ibn Valid boshchiligidagi Islom askarlari Makkaning quyi tomonidan hujum qilib kirib kelishdi.
Payg‘ambar alayhis-salom boshchiligidagi qo‘shin esa sira ham qarshilikka uchramadi. Rasululloh peshonalari tuyaning o‘rkachiga tekkuncha, boshlarini quyi solganlaricha Ollohga tavozu qilib, parvardigorning ne’matlariga qayta-qayta shukronalar aytar edilar. Bu quvonchli hodisa ramazonning yigirmasida, jum’a kunining tong pallasida yuz berdi. Hajun degan yerga yetganda rasululloh tuyadan tushib, alam tiktirdilar, o‘z dargohlarini ham shu yerga qurdirdilar. Ummu Salama bilan Maymuna payg‘ambar alayhis-salomga hamroh bo‘lib, birga safarga chiqishgan edi.

Musulmonlar bir oz hordiq chiqargach, rasululloh Abu Bakr Siddiq bilan birga gaplashib, Fath surasini o‘qib, Ka’ba ziyoratiga ravona bo‘ldilar. Tuyaning ustidan tushmay Ollohning ziyoratgohini yetti marta tavof etdilar hamda asolari bilan Hojarul Asvadni istilom qildilar. Baytullohning atrofiga 360 but tiklangan edi. Rasululloh qo‘llaridagi aso bilan haykallarni nuqib: "Endi Islom dini dunsga keldi, butparastlik zavol topdi, u qayta tiklanmaydi", dedilar. So‘ngra butlarni olib tashlashni buyurdilar. Musulmonlar u kishining amrini shu zahoti bajo keltirishdi. Navbat qo‘llarida taqsim (fol ko‘rish) o‘qlarini tutgan Ibrohim va Ismoil alayhis-salomning haykaliga kelganda odamlar nima qilarini bilmay dovdirab qolishdi. "Olloh mushriklarni juvonmarg qilsin! — dedilar payg‘ambar alayhis-salom. — Ibrohim bilan Ismoil taqsim o‘qlarini ishlatishmaganini mushriklarning o‘zlari ham juda yaxshi bilishadi. Qo‘rqmay olib tashlayveringlar." Bu Ka’baning birinchi marta butlardan tozalangan sharafli kun bo‘lib qoldi. Barcha arab xalqi tomonidan ulug‘lanadigan muqaddas Ka’ba chin ma’nodagi ziyoratgohga aylandi. Ba’zi bir joylarni hisobga olmaganda arab zaminida butparastlik tugatildi.

______________
*Arofat — Makkadan 22 chaqirim olisdagi vodiy. Haj mavsumida shu yerda quyosh botguncha turish haj ibodatining muhim farzlaridan biri hisoblanadi.

RASULULLOHNING MURUVVATLARI

Payg‘ambar alayhis-salom Ka’baning ichiga kirib takbir aytdilar. Maqomi Ibrohimda ikki rakaat namoz o‘qiganlaridan keyin obizamzam ichdilar va masjidga kirib o‘tirdilar. Odamlar rasulullohning atrofiga yig‘ilib, u kishiga juda ko‘p aziyatlar yetkazgan, yurtlaridan haydab chiqargan, har qadamda bir shumlikni ko‘zlab urushgan quraysh mushriklariga qanday muomala qilishlarini kutib turishardi. Mana shu qaltis vaziyatda sarvari olamning shunday bebaho fazilatlari namoyon bo‘ldiki, bundan har bir musulmon faqat biron maqsadni ko‘zlab emas, balki har qanday vaziyatda Olloh uchun xolis turish lozimligini o‘rganishi kerak. Payg‘ambar alayhis-salom yig‘ilganlarga: "Ey quraysh xalqi, meni hozir nima qiladi, deb o‘ylayapsizlar?" deb so‘radilar. Odamlar: "Sen mard qarindoshimizning o‘g‘lisan. Mard qarindoshimiz bizga yaxshilik qiladi, deb o‘ylayapmiz", deyishdi. Rasululloh: "Bo‘pti, sizlar o‘ylagancha bo‘la qolsin. Boringlar, hammangiz ozodsizlar!" deya muruvvat ko‘rsatdilar.

Xudo rahmat qilgur imom Busayiriyning "Hamziya" qasidasida bunday misralar bor:

Haq uchun bo‘lsa muhabbat, nafrati insonning,
Unga baribir erur hukm etganda yotu o‘z.
Maqtovlardan mast bo‘lib, g‘ururlanmas payg‘ambar,
Ranjimaydi aytsa gar yovuz kimsa yomon so‘z.
Zolimlardan olsa qasd, xo‘rliklarga chidolmay,
To‘kilardi begumon daryo-daryo qizil qon.
Har bir ishda Ollohning rizosini ko‘zlab u,
Vafoga ham jafoga adolat bo‘ldi qalqon.
Fazlu karam bobida betimsol edi asli,
Xushchiroyu husnixulq, hech ishida yo‘q nuqson.

Payg‘ambar alayhis-salom nutq so‘zlab, islom dinining ayrim muhim masalalari ustida to‘xtalib o‘tdilar: "Kofirlarning badaliga musulmon o‘ldirilmaydi. Dini boshqa odamlar bir-biriga merosxo‘r bo‘lmaydi. Hech kim otasi yoki onasining hamshirasi (egachi-singlisi)ga uylanishi mumkin emas. Da’vogar dalil ko‘rsatsa, javobgar qasam ichishi lozim. Ayol kishi mahramsiz uch kunlik safarga chiqishi mumkin emas. Bomdoddan keyin kun chiqquncha, asrdan keyin kun botguncha namoz o‘qib bo‘lmaydi. Qurbon hayiti va ramazon hayiti kunlari ro‘za tutilmaydi. Ey quraysh jamoasi, Olloh taolo sizlardagi johiliyat davridagi kibru havoni, otalaringiz bilan faxrlanish hissini yo‘qotdi. Hammangiz odam bolalarisizlar, odam esa tuproqdan yaratilgan". Shundan keyin rasululloh Hujrot surasining 13-oyatini o‘qidilar: "Ey insonlar, biz sizlarni bir erkak bilan bir ayoldan yaratdik. O’z aro tanishib, bilishishinglar uchun ko‘pgina millat va urug-aymog‘ qildik. Eng taqvodor bo‘lganingiz Ollohning dargohida eng hurmatli hisoblanasizlar. Olloh esa hamma narsani bilguvchi, hamma narsadan xabardor zotdir".