HIJRATNING TO’RTINCHI YILI

Payg‘ambar alayhis-salom Huvaylidning o‘g‘illari Tulayha va Salamalar o‘z qavmi bani Asadni musulmonlarga qarshi kurashga safarbar etishganidan xabar topdilar. Rasululloh Abu Salama ibn Abdul Asadga tug‘ tutqazib, bir guruh askar bilan bu ikki qabilaga xujum qilishni buyurdilar. Musulmonlar muharram oyining boshida Madinaning sharqidagi Qatan degan joyda Asad qabilasiga hujum qilishdi. Mushriklar tum-taraqay qochishdi. Abu Salama juda ko‘p qo‘y, tuyalarni o‘lja olib iziga qaytdi.

Shu yilning boshida Makkaning Arofat tog‘iga yaqin Urana degan joyda yashovchi Sufyon ibn Xolid ibn Nabih Huzaliy musulmonlarga qarshi kuch to‘playotgani ma’lum bo‘ldi. Rasululloh bu yovuz kimsani yo‘qotish uchun Abdulloh ibn Unayis Juhaniyni yolg‘iz yubordilar. Abdulloh topshiriqni ado etish jarayonida lozim bo‘lib qolsa yolg‘on ishlatishga ijozat so‘radi va muharram oyining boshida o‘zini Huzoa qabilasidan deb Sufyoning yoniga bordi. Sufyon uning kimligini, nasl-nasabini so‘rab-surishtirdi. Abdulloh: "Men Huzoadanman. Sening Muhammadga qarshi odam to‘playotganingni eshitib yoningda birga bo‘lish uchun keldim", dedi. Sufyon bu gapdan xursand bo‘lib, uni o‘z chodiriga olib kirdi va chindan ham kuch to‘playotganini e’tirof etdi. Suhbat pirovardida Sufyon yonboshlab uyquga ketdi. Abdulloh vaqtni g‘animat bilib, uni o‘ldirib, sekingina chodirdan chiqib ketdi va eson-omon Madinaga qaytib keldi. Olloh taolo kofirlarning navbatdagi xurujini shu yo‘l bilan daf etdi.

QO’SHIN YUBORISH

Shu yilning safar oyida Azal, Qora qabilalaridan islomiy saboq berishga odam yuborishlarini so‘rab vakillar kelishdi. Payg‘ambar alayhis-salom Osim ibn Sobit Ansoriy boshchiligida o‘n kishini ularga qo‘shib berdilar. Ular kunduzi yashirinib, kechalari yo‘l bosishdi. Rajiy degan joyga yetganlarida vakillar xiyonat qilib, musulmonlarni Abdulloh ibn Unays tomonidan o‘ldirilgan Sufyon ibn Xolid Huzaliyning qabilasiga oshkor etishdi. Huzayl qabilasidan ikki yuz o‘qchi musulmonlarning izidan tushdi. Dushman ta’qibidan xabar topgan musulmonlar toqqa chiqib olishdi.

Dushmanlar: "Pastga tushinglar, sizlarni o‘ldirmaslikka va’da beramiz", deyishdi. Uch kishi aldanib pastga tushdi, Osim boshchiligidagi qolgan yetti kishi jang qildi. Pastga tushganlardan biri shu zahoti qatl etildi, qolgan ikkovlon Makkaga eltib musulmonlarda qasdi bor mushriklarga sotildi va shu yerda qiynab o‘ldirildi. Ulardan Hubayib ibn Adiy o‘limi oldidan quyidagi she’rni o‘qidi:

Imon bilan ketsa bas, asar qolmas armondan,
Shahid bo‘lib yiqilsang o‘q yeb o‘ngu so‘l yondan.
Haq yo‘liga jon tikdim, u istasa shubhasiz
Qiynalgan bu vujudim joy oladur rizvondan.

QO’SHIN YUBORISH

Shu yilning safar oyida Omir qabilasining boshliqlaridan Mula Ibul Asinna nomi bilan tanilgan Abu Omir ibn Molik payg'ambar alayhis-salomning huzurlariga keldi. Rasululloh uni Islom diniga da’vat etdilar, garchand u musulmon bo‘lishga ko‘nmasa-da: "Men sening da’vatingni rost, benihoya go‘zal deb hisoblayman. Sahobalaringdan bir qismini men bilan Najid ahliga yubor, ular diningni qabul qilishsa ajab emas", dedi. "Najid ahli sahobalarga biron zarar yetkazib qo‘yishidan qo‘rqaman", dedilar rasululloh. "Men ularni o‘z himoyamga olaman", dedi Abu Omir. Payg‘ambar alayhis-salom Munzir ibn Amr boshchiligidagi yetmish sahobani unga qo‘shib berdilar. Bular Qur’onni puxta o‘rgangan qurro (qori)lar edi. Ular Madinaning sharqidagi Biri Mauna degan joyga kelib tushishgach, bani Omir qabilasining boshlig‘i Omir ibn Tufaylga Harom ibn Milhondan maktub yo‘llandi. Omir maktubni o‘qimasdanoq elchini o‘ldirdi va qabilasini sahobalarga qarshi urushishga da’vat etdi. Biroq qabiladoshlari Mula Ibulasinna himoyasiga olgan kishilarga qilich ko‘tarishga ko‘nishmadi. Omir bani Sulayim qabilasidagi Rayil, Zakvon va Asiyadan yordam so‘ragan edi, ular bajonudil rozi bo‘lib, o‘z odamlari bilan sahobalarni o‘rab olishdi. Garchand sahobalar mardona olishishgan bo‘lsalar-da, son jihatdan bir necha barobar ortiq g‘animga bas kelishlari mumkin emasdi. Ular jang maydonida mardlarcha halok bo‘lishdi. Faqat o‘liklar orasiga yotib olgan Ka’ib ibn Zayid hamda zarur ish bilan ketgan Amr ibn Umayyagina omon qolishdi.

Amr Biri Ma’unada yuz bergan xunrezlikning xabarini payg'ambar alayhis-salomga yetkazdi. Rasululloh sahobalarni yigib, nutq irod etdilar: "Birodarlaringiz mushriklar tomonidan o‘ldirildi. Ular, ey robbimiz, el-yurtga yetkazginki, biz sening dargohingga ketdik, biz sendan rozi bo‘ldik, sen ham bizdan rozi bo‘l, deyishgan. Ularni Olloh rahmat qilsin!"
Rajidagi xiyonat bilan bu qayguli xabar payg'ambar alayhis-salomga bir kunda yetib keldi. U kishi qattiq iztirob chekib, bir oygacha namozda mushriklarni duoyibad qildilar.

BANI NAZIR G’AZOTI

Yengiltaklik bilan o‘ylamasdan ish qilish xunuk oqibatlarga sabab bo‘ladi. Tinchgina yashayogan biron qavmning boshliqlari o‘z manfaatlarini ko‘zlab qilgan xiyonatlari shu qavmga baloyu-qazo, vayrongarchilik olib kelishi muqarrar. Madina yaqinida yashovchi Xazraj qabilasining ittifoqdoshi bani Nazir yahudiylarining boyniga shunday kun tushdi. Musulmonlar bilan bani Nazir qabilasi o‘rtasida tinch-totuv yashash bitimi imzolangan edi. Biroq ular hasadgo‘yligi va niyati buzuqligi tufayli xiyonat ko‘chasiga kirishdi. Payg‘ambar alayhis-salom bir guruh sahobalar bilan bani Nazirlarning mahallasiga kelganlarida yahudiylar u kishiga suiqasd uyushtirishdi. Rasululloh ko‘chadan o‘tayotganlarida ustilariga xarsangtosh tashlab yuborishni rejalashtirishdi. Ularning shum niyatini sezib qolgan payg‘ambar alayhis-salom darrov orqaga qaytib ketdilar va Muhammad ibn Maslamani yuborib, xoinlik qilganlari uchun yahudiylarga Madinadan chiqib ketishni buyurdilar. (Zero haqiqiy ehtiyotkorlik insonning xiyonat bilan muomalada beparvo bo‘lmasligidir.)

Yahudiylarning shahardan ko‘chib ketish tadorikini ko‘rayotganidan xabar topgan munofiqlar o‘z vakillarini yuborib: "Hech qayoqqa ketmanglar. Har qanaqa sharoitda biz yordam beramiz", dedilar. Olloh taolo Hashir surasining 11-12-oyatlarida munofiqlar haqida bunday deydi: "Munofiqlar ahli kitob orasidagi (Qur’onni) inkor etgan birodarlariga (yurtinglardan) chiqarib yuborilsanglar, biz ham albatta sizlar bilan birga ketamiz, sizlarning zararingaz hisobiga hech qachon birovga itoat etmaymiz, sizlarga (qarshi) urush ochilsa, yordam berishimiz aniq, deyishganini bilmaysanmi? Olloh guvohlik beradiki, ular mutlaqo yolg‘onchilardir. Agar ular haydab chiqarilsa, munofiqlar sira birga ketishmaydi. Agar ularga (qarshi) urush ochilsa, munofiqlar yordam qo‘lini cho‘zishmaydi, yordam berishsa-da ters burilib qochishadi, ahli kitob yordamga erisholmaydi".

Yahudiylar munofiqlarning yordamiga umid bog‘lab, ko‘chish muddatini paysalga solishdi. Payg‘ambar alayhis-salom o‘rinlariga ibn Ummu Maktumni qo‘yib, Aliga tug‘ ushlatib, yahudiylarga qarshi yasov tortib chiqdilar. Bani Nazir yahudiylari omon qolish umidida qo‘rg‘onlariga yashirinib olishdi. Musulmonlar ularni olti kun muhosara qilishgach, payg‘ambar alayhis-salom xurmo daraxtlarini kesib tashlashni buyurdilar. Bu holdan yuragiga vahm tushgan yahudiylarning taslim bo‘lishdan o‘zga chorasi qolmadi.
Munofiqlarning boshlig‘i Abdulloh ibn Ubaydan kutilgan yordam kelmadi; ular ilgari Bani Qaynuqo’ qabilasidan voz kechishgandek bani Nazirdan ham osongina yuz o‘girishdi. Yahudiylar rasulullohdan jonlariga omonlik, qurol-yaroqlardan boshqa narsalarini tuyalari ko‘targuncha olib ketishga ijozat so‘rashdi. Ruxsat olingach, uylarini musulmonlarga qoldirmaslik uchun o‘z qo‘llari bilan buzib tashladilar. Haybarga kelib tushgan guruhga yahudiylarning Huyay ibn Axtab va Sallom ibn Abu Huqayq bosh edi.

Yahudiylarning bir qismi Shomdagi Azriot degan joyga ko‘chib borishdi. Ulardan Yomin ibn Amir bilan Abu Sa’d ibn Vahab musulmon bo‘lishdi. Bani Nazirdan g‘animat olingan mol-mulkni rasululloh g‘oziylarga bo‘lib bermadilar, sababi, bu chinakam jang qilib, qon to‘kib, qo‘lga kiritilgan o‘lja emas edi. Bu xildagi g‘animat urush tayyorgarligini ko‘rgani uchun Payg‘ambar alayhis-salomning o‘zlariga, oilasi va yaqinlariga, yetim-esir, g‘ariblarga tegishli edi. Hashir surasining 7-oyatida bu narsa alohida ta’kidlab o‘tilgan: "Olloh payg‘ambariga g‘animat qilib bergan ahli quroning,* mollari orangizdagi boylar o‘rtasida qo‘ldan-qo‘lga o‘tib yurmasligi uchun yaratganga, payg‘ambarga, uning hesh-aqrabolariga, yetimlarga, miskinlarga ibn sabillarga xos qildi". Rasululloh g’animatning bir qismini yurtidan bosh olib ketishga majbur bo‘lgan kambag‘al muhojirlarga berdilar. Shu bilan ular yangi kelgan paytida ansorlardan olgan qarzlarini uzishdi. Payg'ambar alayhis-salom ishlab ro‘zg‘orlariga yegulik yetishtirish uchun bir parcha yerni o‘zlariga ajratib oldilar.

_________
*Ahli quro — Madina atrofidagi bani Quzayza, bani Nazir, Fadak Haydar Urayna qabilalari va qishloqlarining aholisi.