TAMIM ELCHILARI

Oradan bir necha kun o‘tgach, asirlarni ozod etish uchun banu Tamim qabilasining oqsoqollaridan iborat elchilar hay’ati payg‘ambar alayhis-salomning huzurlariga yukunib keldi. Ularning orasida Utorid ib Hojid, Zabirqon ibn Badr va Amr ibn Ahtamlar bo{ edi. Payg‘ambar alayhis-salom hadeganda chiqavermaganlaridan keyin elchilar u kishining uylariga borib baland ovozda: "Ey Muhammad, bu yoqqa chiq! Biz sen bilan basma-bas maqtanishgani keldik. Biz maqtagan kishimizni osmonga opchiqib qo‘yamiz, hajv qilgan odamni yerga kirgizib yuboramiz"', deya baqirishdi. Payg‘ambar alayhis-salom ularning baqiriq-chaqiriqlaridan og‘rinib istar-istamas chiqdilar. Qur’oni Karimdagi Hujurot surasining 4-5 oyatlari mana shu befarosat, baqiroq odamlar haqida nozil bo‘lgandir: "Uyingning orqasidan seni chaqirganlarning ko‘pchiligi aqlsiz odamlardir. Agar ular sen chiqquncha sabr qilishsa, o‘zlari uchun yaxshi bo‘lardi albatta. Olloh mag‘firat qilguvchi nihoyatda mehribondir".

Ayni shu paytda peshin namozining vaqti yetib, hazrati Bilol azon aytdi. Payg‘ambar alayhis-salom masjidga yo‘l oldilar, biroq elchilar u kishining yo‘llarin to‘sib: "Biz banu Tamim qabilasidanmiz. Shoiru notiqlarimizni olib keldik. Sen bilan she’r aytishmoqchimiz, basma-basiga maqtanishmoqchimiz", deyishdi. Payg‘ambar alayhis-salom: "Men Olloh tomonidan she’r aytishga yuborilmaganman, maqtanishga buyurilmaganman" deya namozlarini o‘qiyverdylar. Elchilar u kishining atrofini o‘rab olib, o‘zlarining hamda ota-bobolarining shon-shavkati bilan maqtana boshlashdi. Amr ibn Ahtam Zabirqon ibn Badrni maqtab: "Davralarda uning gapi o‘tadi, u o‘z qabilasining xo‘jasi" dedi. O’z navbatida Zabirqon o‘rnidan turib: "Ey rasululloh, Amr mening shon-shavkatimni ko‘rolmay yuqorida aytilganlardan ustun turadigan boshqa fazilatlarimni bila turib, tilga olmadi", dedi. Amr shu zahoti: "Zabirqon odamgarchiligi yo‘q, toshdan ham qattiq, zoti past odam", dedi. Amrning birpasning o‘zida ikki xil gapirganidan payg‘abar alayhis-salom g‘azablandilar. Rasulullohning g‘azablanganlarini ko‘rgan Amr: "Ey rasululloh, avvalgi gaplarim rost, lekin keyingi aytganlarim ham yolg‘on emas. Men oldiniga undan rozi bo‘lib bilganlarimning eng yaxshisini aytdim, keyin undan ranjib, bilganlarimning eng yomonini aytdim", dedi. Payg‘ambar alayhis-salom: "Bayon qilishda bir sehr bor", dedilar. Shundan keyin elchilar imon keltirishdi. Payg‘ambar alayhis-salom ularga asirlarni qaytarib berdilar hamda talay sovg‘a-salom ulashdilar. Tamimliklar Madinada ancha vaqt turib Qur’on va diniy ahkomlarni o‘rganishdi.

QO’SHIN YUBORISH

Payg‘ambar alayhis-salom bani Mustaliq arablaridan zakot olish uchun Valid ibn Uqba ibn Abi Muaytni yubordilar. Mustaliq arablari Valid kelayotganini eshitib, uning istiqboliga qurolli odamlarni chiqarishdi va birvarakayiga zakotga beriladigan tuyalarni ham olib borishdi. Johiliyat davrida Valid bilan bu qabila o‘rtasida adovat bor edi. Shu bois Valid qurolli odamlarni ko‘rgach, mustaliq arablari urushgani yasov tortib kelishayotgan ekan, degan o‘ida darrov iziga qaytdi-da, payg‘ambar alayhis-salomga: "Ular murtad bo‘lib ketishibdi, zakot berishdan bosh tortishdi", dedi.

Rasululloh vaziyatni bilib kelish uchun Xolid ibn Valid boshchiligida qo‘shin jo‘natdilar. Xolid qo‘shindan ilgarilab, yashirincha Mustaliqqa keldi va bomdod namoziga azon aytilayotganini eshitib, astagina iziga qaytdi. Payg‘ambar alayhis-salomga bani Mustaliq arablarining murtad bo‘lib ketmaganini ma’lum qildi. Rasululloh zakot olishga Validdan boshqa odamni jo‘natdilar. Valid haqida Qur’oni Karimdagi Hujurot surasining 6-oyati nozil bo‘ldi: "Ey mo‘minlar, agar bir fosiq kimsa biron xabar yetkazsa, sizlar bilmasdan biror xalqni ranjitib qo‘ymaslik uchun surishtirib ko‘ringlar. Aks holda qilmishinglar uchun pushaymon bo‘lib qolasizlar".

QO’SHIN YUBORISH

Payg‘ambar alayhis-salomga Habashistonlik bir guruh odam Jidda aholisiga hujum qilishga tayyorgarlik ko‘rayotgani haqidagi xabar yetib keldi. Rasululloh ularga qarshi Alqama ibn Mujazziz boshchiligida uch yuz kishilik qo‘shin jo‘natdilar. Islom lashkarlari Jiddaga borgach, dushmanning yo‘lini to‘sish uchun kemalarga tushdilar. Habashlar bir orolga to‘planib turishgan edi, yasov tortib kelayotgan jangovar musulmonlarni ko‘rib, tumtaraqay qochishdi. Kutilgan to‘qnashuv yuz bermadi. Alqama qo‘shinni orqaga qaytardi va qadami ildamlarni oldinga o‘tkazib, tezroq ketaverishni buyurdi. Qadami ildamlarga Abdulloh ibn Huzofa Sahmiyni bosh qildi. Abdulloh tabiatan hazilkash odam edi. U yo‘lda keta turib bir joyda gulxan yoqdi va lashkarga: "Sizlar menga itoat etishga buyurilganmisizlar?" deb so‘radi. Jangchilar "ha", deb uning gapini tasdiqlashdi. Abdulloh: "Unday bo‘lsa, mana shu yonib turgan gulxanga sakranglar", dedi. Ba’zilar: "Axir biz o‘tdan qo‘rqib musulmon bo‘lganmiz-ku", deya e’tiroz bildirishdi, ba’zilar boshliqning amriga bo‘ysinib olovga o‘zini urmoqchi bo‘ldi. Abdulloh ularni qytarib; "hazillashdim" dedi. Bu voqeani eshitgan payg‘ambar alayhie-salom: "Olloh taolo oldida gunoh bo‘ladigan ishlarda maxluqqa itoat etilmaydi", dedilar.

HIJRATNING TO’QQIZINCHI YILI QO’SHIN YUBORISH

Shu yilning rabbiul avval oyida payg‘ambar alayhis-salom Ali ibn Abu Tolib boshchiligidagi ellik nafar suvoriyni Tay qabilasining Fulus degan butini sindirib tashlagani yubordilar. Musulmon suvoriylar butni parchalab, yoqib yuborishdi. Tay qabilasining aholisi qarshilik ko‘rsatishgani uchun jang qilib, bir qism odamni asir tushirishdi va chorva mollarini g‘animat olishdi. Asirga tushganlar orasida saxiyligi bilan dong‘i ketgan Hotamning qizi Saffona ham bor edi. Madinaga borishgach, Saffona rasulullohga murojaat etib, muruvvat ko‘rsatishlarini o‘tingan edi, sarvari olam uni ozod qilib yubordilar. U kishi qo‘li ochiq, saxovatli odamni behad qadrlar edilar. Saffona payg'ambar alayhis-salomni duo qilib: "Iloyo boylikdan ayrilib, kambag‘allashib qolganlar senga rahmat aytishsin; kambag‘allikdan keyin boyiganlarning qo‘liga qaratib qo‘ymasin; yaxshiliklaring o‘z joyiga em bo‘lsin; seni pastkash odamga muhtoj qilmasin; xor bo‘lib qolgan aziz odamni sening sharofating tufayli yana azizu mukarram etsin", dedi.

Payg‘ambar alayhis-salomning yaxshi muomalasi Saffonaning akasi Adiy ibn Hotamning islom diniga kirishiga sabab bo‘ldi. Adiy islom qo‘shinining son-sanoqsiz a’lamlarini ko‘rib, Shomga qochib ketgan edi. Saffona Shomga borib, payg‘ambar alayhis-salomning ko‘rsatgan muruvvatlari, u zoti muborakning benihoya samimiy insonligi haqida gapirib berdi, qalbi islomga moyil bo‘lgan Adiy nima qilishi kerakligi haqida singlisidan maslahat so‘radi. "Meningcha darrov rasulul-lohning huzurlariga borishing kerak. Agar u chin payg‘ambar bo‘lsa, oldinroq borib imon keltirganing yaxshi. Agar u podshoh bo‘lsa sen yana boyagi-boyagi Adiyligingcha qolaverasan", dedi Saffona. Bu maslahat ma’qul kelgan Adiy shosha-pisha safar tadorikini ko‘rib, yo‘lga tushdi.

ADIY IBN HOTAMNING KELISHI

Adiy Madinaga kelib, payg‘ambar alayhis-salomga uchrashdi. Rasululloh uni hurmatlab uylariga boshladilar. Yo‘lda ketishayotganlarida ramaqijon bo‘lib qolgan qari bir kampir uchrab, o‘zining hojatlari haqida uzoq arzi-hol qildi. Kutaverib diqqati oshgan Adiy: "Xudo haqqi, bu odam podshoh emas ekan", deya ko‘nglidan kechirdi. Uyga ketib kelishgach, payg‘ambar alayhis-salom Adiyni ko‘nmaganiga qo‘ymay, ichiga xurmoning po‘stlog‘i tiqilgan charm yostiqqa o‘tqizdilar, o‘zlari esa quruq yerga o‘tirdilar. Shundan keyin uch marta: "Ey Adiy, agar musulmonchilikni qabul qilsang boshing omon bo‘ladi", dedilar. Adiy: "Mening o‘z dinim bor", deya javob berdi. (U nasroniy diniga e’tiqod qilardi.) Payg‘ambar alayhis-salom: "Diningni sendan ko‘ra yaxshiroq bilaman", dedilar. Hayratga tushgan Adiy: "Nahotki dinimni mendan ko‘ra yaxshiroq bilsang", deb so‘radi. Payg‘ambar alayhis-salom: "Ha, yaxshi bilaman", deya tasdiqladilar va nasroniy dinidagi boshliqlarning arablarga taqlidan g‘animatning to‘rtdan bir ulushini oladigan aslida dinda yo‘q bir talay ishlarini sanab o‘tdilar. Shundan keyin: "Ey Adiy, menga ergashganlarning ojizu notavonligini, kambag‘alligini ko‘rib, islom dinini qabul qilmayotgan bo‘lsang kerak. Men komil ishonch bilan Ollohga shunday qasam icha olaman, musulmonlarning mol-mulki ko‘payib ketadigan shunday kunlar keladiki, uni oladigan odam topilmay qoladi. Ehtimol dushmanlarimiz ko‘pligidan cho‘chib, imon keltirmayotgandirsan? Ayt-chi, Hiyraga borganmisan?" deb so‘radilar. Adiy: "Yo‘q, Hiyrani ko‘rgan emasman, lekin eshitganman", dedi. Rasululloh: "Ollohning nomi bilan qasam ichamanki, islom dini keng qanot yoyishi tufayli shunday aminlik bo‘ladiki, Hiyradan yolg‘iz yo‘lga chiqqan ayol kishi bemalol Baytullohni ziyorat qilib, bexavotir qaytib ketadi. Ehtimol podshohlik, hokimiyat bizning ilkimizda emasligi uchun imon keltirishni istamayotgandirsan? Xudo haqqi, yaqin orada Bobilning oq saroylari ishg‘ol etilgani haqidagi xabarni eshitasan", dedilar. Payg‘ambar alayhis-salomning gaplaridan qattiq ta’sirlangan Adiy imon keltirdi va chindan ham rasululloh bashorat qilgan ishlarning hammasini o‘z ko‘zi bilan ko‘rdi.

TABUK G’AZOTI

Payg‘ambar alayhis-salomga Rumliklar musulmonlar bilan urushishga tayyorgarlik ko‘rishayotgani haqidagi xabar yetib keldi. Bu ayni qahatchilik hukm surayotgan, haddan tashqari issiqdan odamlar qanday jon saqlashni bilmay qolgan, tirik jonning hammasi o‘zini soya-salqinga urgan, odamlar pishgan mevalar bilan jon saqlayotgan kunlar edi. Payg‘ambar alayhis-salom musulmonlarga jangga tayyorgarlik ko‘rishni buyurdilar. Dushmanga qo‘qqisdan zarba berish maqsadida avvalgi g‘azotlarning vaqti, borilajak manzili sir tutilar, hatto elchilarning soni ham aniq aytilmasdi. Bu safar mashaqqatliligi, yo‘l haddan tashqari olisligi, g‘animning soni behad ko‘pligi hisobga olinib, odamlar puxta tayyorgarlik ko‘rishlari uchun maqsad oshkora aytildi. Makkaga va boshqa joylarga elchilar yuborilib, harbiy safarbarlik e’lon qilindi.

Boylarga kambag‘allarni yetarli oziq-ovqat va kiyim-kechak bilan ta’minlash buyurildi. Usmon ibn Affon bu harbiy yurishga o‘n ming dinor pul, barcha anjomlari bilan uch yuz tuya, ellikta ot iona qildi. Bundan quvongan payg‘ambar alayhis-salom: "Ey Olloh, Usmondan rozi bo‘lgin, men undan mingdan-ming roziman", deya duo qildilar. Abu Bakr Siddiq to‘rt ming dirhamlik bor mol-mulkini xudo yo‘liga atadi. Payg‘ambar alayhis-salom undan: "Bola-chaqalaringa biron narsa qoldirdingmi?" deb so‘ragan edilar. Abu Bakr: "Ularga Olloh bilan uning payg‘ambarini qoldirdim" deya javob berdi. Umar ibn Xattob mol-mulkining yarmini keltirib topshirdi. Abdurahmon ibn Avf yuz uqiyya oltin, Abbos bilan Talha ham bor bisotining talay qismini, Osim ibn Adiy yetmish tuya xurmo iona qildi. Ayollar barcha zeb-ziynatlaridan voz kechishdi. Shariat ahkomlarini mukammal egallagan yetti faqih kelib payg'ambar alayhis-salomdan safarga chiqishlari uchun kerakli narsalar berishlarini o‘tinishdi. Rasululloh ularga yordam berolmasliklarini aytganlarida faqihlar qo‘llari kaltaligidan o‘kinib, ko‘zlari jiqqa yoshga to‘lib qaytib ketishdi. Ulardan uch kishini Usmon, ikki kishini Abbos, ikki kishini Yomin ibn Amr kerakli narsalar bilan ta’minlab yo‘lga otlantirishdi.