Yetimning molini vasiy o‘z moliga qo‘shishi haqida

521-hadis
Hadisni Nasaiy rivoyat qilgan («Uqud’ul-javohir», 2-151).

Bola balog‘atga yetgach, yetim hisoblanmaydi

522-hadis
Hazrati Alining hadisini Abu Dovud rivoyat qilgan. Hazrati Ali aytdilar: «Men Rasulullohdan yodlab oldim: «Ilk ehtilomdan (maniyning chiqishi) keyin yetimlik yo‘q, kun bo‘yi gapirmasdan yurish yo‘q» («Uqud’ul-javohir», 2-60).
Bu mavzuda kengroq ma’lumot olish uchun «Taysirul-vusul»ning 4-bob, 257-betidagi «Babul vasiyya fil yatim» sarlavhali 2-hadisga qarashingiz mumkin.

524-hadis
Zumar surasida marhamat qilinadi: «Jannatda xohlagan joyimizda turamiz...» (mazmuni).
Meroj haqida Zuhriyning Anas ibn Molikdan (r.a.) rivoyat etgan hadisi Imom Buxoriy va Imom Muslimda quyidagicha keladi: «Nabiy (s.a.v.) aytdilar: «Jannatga kiritildim, u yerning hurlari marvarid (dur, inju), tuprog‘i mushk ekanini ko‘rdim».
Abu Said Xudriydan rivoyat qilinadi: Ibn Said Rasulullohdan (s.a.v.) jannatning tuprog‘i haqida so‘radi. Rasuli Akram (s.a.v.): "Makkaning oq injusi kabi sof mushkdir", dedilar».
Bu hadisni Imom Muslim rivoyat qilgan (Ibn Kasir tafsiri, 4-67).

* * *

Alloh taologa hamdu sanolar bo‘lsin, Uning inoyati ila Imomi A’zam Abu Hanifaning Haskafiy rivoyatidagi «Musnad»larining tarjimasi nihoyasiga yetdi.
Alloh subhanahu va taolo bizlarni va barcha musulmonlarni Payg‘ambarimiz (alayhissalom) shafoatlariga noil etib, O’z rahmatiga olsin. Omiyn.

HADIS ISTILOHLARI

Adl - adolat sifatiga ega, hadis naql etishga loyiq bo‘lgan shaxs. (Man’ etilgan narsalardan saqlanib, shar’iy amrlarga itoat etuvchi kishi).
Ohod xabar - mutavotir darajasiga yetmagan xabar.
Ahkom hadislari - harom, halol, makruh kabi shar’iy hukmlarni qamrab olgan hadislar.
Aql - roviyda bo‘lishi lozim shartlardan biri. (Shar’iy hukmlar vojib bo‘lishi uchun belgilangan idrok).
Ashobi sunan arba’a - Abu Dovud, Imom Termiziy, Nasaiy, Ibn Moja.
Aziz - hadisni rivoyat qilgan sahobiydan ikki kishi va bu ikki kishidan yana ikki kishi rivoyat qilsa, hadis aziz deyiladi. Sanad va matnning vaziyatiga qarab sahih va zaif bo‘lishi mumkin.
Aziz-mashhur - aziz hadisni ko‘pchilik rivoyat qilsa, shunday nom oladi. Aziz-mashhur hadis sanad va matnning ahvoliga ko‘ra sahih, hasan va zaif bo‘lishi mumkin.

Jarh - roviydagi adolat va zabt (yodlash) sifatlarining nechog‘li ekanini aniqlash.
Javomi’ul kalim - oz lafzda (qisqa so‘z bilan) ko‘p ma’noni qamragan kalom (so‘z), Rasulullohning (s.a.v.) xususiyatlaridan biridir.
Aimmai xamsa - Imom Buxoriy, Muslim, Abu Dovud, Nasaiy, Termiziy.
Aimmai sitta - Imom Buxoriy, Muslim, Abu Dovud, Nasaiy, Termiziy, Ibn Moja.
Ansob kitoblari - roviylarning nasablari haqida ma’lumot beruvchi kitoblar.
Arba’in - qirq yoxud shunga yaqin sanoqda hadisni o‘z ichiga olgan asar.
Fazoil - xususan, amallarning fazilatlari bilan, umuman esa, ahkom hadislaridan tashqari shar’iy bir hukmni o‘z ichiga olgan axloq, muasharot odobi, amallarning ustunliklari bilan bog‘liqhadislar.

G’arib - sanadining biror qismida tanho roviy bo‘lgan hadis. Sanad va matniga ko‘ra sahih, hasan va zaif bo‘lishi mumkin.
Hadisi qudsiy - Rasululloh (s.a.v.) Allohga nisbat etgan hadislar.
Hadisi Nabaviy - Rasulullohning (s.a.v.) so‘zlari, fe’llari va taqrirlari (ma’qul ko‘rganlari).
Hasan - roviylari adolatli, o‘rta zehnli, muttasil, shuningdek, shozz va illati bo‘lmagan hadis.
Hasan-sahih - ikkinchi bir yo‘l bilan rivoyat etilgan hadis bilan quvvatlangan hasan hadis.
Hasan-g‘arib - sanadida tanho roviy bo‘lgan hasan hadis.
Isnod - hadis matnining sohibiga (Rasulullohga (s.a.v.) nisbat berish, yetkizish.

Kutubi salasa - Imom Buxoriy va Imom Muslim «Sahih»lari bilan Imom Molikning «Muvatto»si. Abu Dovud, Nasaiy va Termiziyning «Sunan»lari.
Maqtu hadis - tobe’inning so‘zi va fe’llari.
Marfu’ hadis - sanadi muttasil yo munqote’ bo‘lsa-da Rasulullohga (s.a.v.) nisbat etilgan hadis.
Mashhur - uch va undan ko‘p kishi rivoyat qilgan hadis.
Mavquf hadis - sahobaning so‘zi, fe’li va taqriri (ma’qullashi).
Mursal - tobe’in bevosita Rasulullohdan (s.a.v.) rivoyat etgan hadis.
Musnad - 1. Hadislarni turli tartiblarda jamlagan kitob. 2. Hadis matnlarini sanadi bilan o‘z ichiga olgan hadis kitobi. 3. Sanadi uzilmay Rasulullohgacha (s.a.v.) borgan hadis. 4. Ishonchga sazovor hadis yoki hadis kitobi.
Mutavotir - sanadining barcha qismlarida odatda yolg‘on gapirishga kelishishlari mumkin bo‘lmaydigan darajada ko‘p roviylar bo‘lgan hadis.

 Mutavotir lafziy - barcha roviylar tomonidan ayni lafzlar yoxud ayni ma’noni beruvchi lafzlar bilan rivoyat etilgan mutavotir hadis.
Mutavotir ma’naviy - turli voqealar munosabati bilan mushtarak mazmunda naql qilingan mutavotir hadis.
Muttafaqun alayh - 1. Imom Buxoriy va Imom Muslim «Sahih» kitoblariga kiritgan hadislar. 2. Imom Buxoriy va Imom Muslimning «Sahih»laridan va Ahmad ibn Hanbalning «Musnad»idan joy olgan hadis.
Muztarib hadis - bir xil darajadagi roviylar rivoyat qilgan, birini ikkinchisidan ustun qo‘yib bo‘lmaydigan, bir-biriga zid hadislar.
Rijol - hadis roviylari, hadis bilan shug‘ullanuvchi kishilar.
Rijolun siqot - ishonchli roviylar.
Sahih - adolatli hofiz-roviylar bir-biridan rivoyat etgan, sanadi muttasil, shozz va muallal (nuqsonli, illatli) bo‘lmagan hadis.
Sahihon - Imom Buxoriy va Imom Muslimning «Sahih» nomli asarlari. Bu ikki kitob eng mo‘‘tabar hadis kitoblaridir.

Sanad - hadisni rivoyat qilgan roviylarning silsilasi.
Sanadi g‘arib hadis - g‘arib isnod ma’nosida ishlatiladi.
Siqo - ishonchli roviy.
Sunan - 1. Fiqhiy hukmni qamragan hadislar. 2. Fiqhiy mavzulariga ko‘ra ahkom hadislar to‘plangan kitob. Bunday kitoblarda mavquf va maqtu hadislar bo‘lmaydi. Chunki «Sunan» mualliflarining istilohida mavquf sunnat hisoblanmaydi.
Sunnat - Rasulullohdan (s.a.v.), payg‘ambarlik kelganidan oldin va so‘ng naql etilgan so‘z, fe’l va u zotning hayot tarzlari va boshqalar.
Sunnati fe’liyya - Rasulullohning (s.a.v.) fe’l va harakat tarzlari, faoliyatlari.
Sunnati qavliyya - Rasulullohning (s.a.v.) so‘zlari.

Sunnati taqririyya - Sahobiylarning Rasululloh (s.a.v.) ma’qullagan so‘zlari va qilgan amallari.
Sunnatul huda - Rasulullohning (s.a.v.) ibodat sifatida qilgan qo‘shimcha amallari. Sunnatul hudaga amal qilish ibodatlarni mukammal ado etishga sabab bo‘ladi. Bunday sunnatlarni tark etish makruhdir.
Sunnatul zavoid - Rasulullohning (s.a.v.) odat tarzida qilgan ishlari.
Shozz - siqo (ishonchli) roviy rivoyat etgan hadis undan ustun roviy rivoyat qilgan hadisga zid bo‘lsa, u shozz deyiladi.
Shamoil - Rasulullohning (s.a.v.) axloqlari, tashqi ko‘rinishlari, fe’l-atvorlari va kiyinish tarzlari, shaxsiy hayotlari bilan bog‘liq hadislar jamlangan kitob.
Taxrij - 1. Bir hadisni yoki bir kitobda keltirilgan hadislarni manbalardan topish va ularni turli jihatdan tadqiq etish. 2. Bir yoki bir necha hadislarning sanadi zikr etilgan birinchi manbalardagi joylarini aniqlab, bularga nisbat etish. 3. Shu mavzuda yozilgan asar. 4. Hadisdan tushib qolgan, yanglishib, yozilmay qolgan so‘z yo iborani sahifa chetiga yoki satrlar orasiga yozib qo‘yish. 5. Mustaxraj kitob, bir hadis kitobidagi hadislarni o‘zga isnodlar bilan keltirish; bir kitobga izoh, hoshiyalar yozish.
Targ‘ib va tarhib hadislar - yaxshilikka, yaxshi ishlar qilishga tashviq etish, yomonlikdan va yomon ishlar qilishdan qaytarish mavzuidagi hadislar.

QAYDLAR

1. Abu Dovud. «Sunan», 6; Nasaiy. «Imon»; Ibn Moja. «Muqaddima»,9; Ahmad ibn Hanbal. 1/38-51.
2. Ko‘rsatilgan manbalar.
3. Abu Dovud. «Solat», 930.
4. Imom Buxoriy. «Kitabul marzo», 11.
5. Buxoriy. «Janoiz», 52; Ahmad ibn Hanbal, 2-jild, 233, 275, 393, 410, 481. 3/353.
6. Muslim. «Imon», 32, 36; Buxoriy. «Imon», 17, 28, «Solat», 28,
7. «Zakot», 1, «Iqtisom», 3. 38; Abu Dovud. «Jihod», 95; Termiziy.
8. «Tafsirus-sura», 88; Nasaiy. «Zakot», 3; Ibn Moja. «Fitan», 1, 3; Dorimiy. «Siyar», 10; Ahmad ibn Hanbal. 3/389.
9. Buxoriy. «Janoiz», 1, «Bad’ul xalq», 6, «Libos», 24, «Isti’zon», 30, «Riqoq», 13, 14. «Tavhid», 33-35; Muslim. «Imon», 153, 154. «Zakot», 32, 33; Termiziy. «Imon», 18; Ahmad ibn Hanbal. 5/152, 158, 161, 185, 6/166, 442.
10. Ibn Moja. «Fitan», 26.
14. Muslim. «Qadar», 8; Ibn Moja, 10; Ahmad ibn Hanbal, 3/293.
15. Buxoriy. «Qadar», 4; «Tafsirus-sura», 92, 3, 4, 5, 7; «Tavhid», 54; Muslim. «Qadar», 6, 7, 8; Termiziy. «Qadar», 3. «Tafsirus-sura 92»; Ahmad ibn Hanbal, 4/67.
16. O’sha manbalar.
17. Abu Dovud. «Sunnat», 16; Ahmad ibn Hanbal. 2/86, 5/403, 1/52, 53.
18. Muvatto. «Qadar», 1.
20. Termiziy. «Qadar», 2149.