Қирқбсғим - қирқ дардга даво
Қирқбсғим қирқбсғимдошлар оиласига мансуб ксп йиллик ссимликлар туркумига киради. Уларнинг 30 тури бор. Мамлакатимиз флорасида икки тури - дала қирқбсғими ва шохланган қирқбсғим учрайди. Тиб мақсадларида асосан дала қирқбсғими ишлатилади. Бу ссимликнинг илмий номи Аквизитум арвензе, рус тилида хвош полевой, тожик тилида чилбсғим, араб тилида замбилхайр деб юритилади. Ўзбекистоннинг айрим туманларида бу ссимлик «отнинг думи» деб ҳам аталади.
Қирқбсғим ариқ ва дарёлар соҳилларида, намлик етарли бслган қумли стлоқпарда, суғориладиган ерларда бегона ст сифатида ссувчи, илдизпосси кучли ривожланган ксп йиллик ссимликдир. Дала қирқбсғимининг баҳорги посси қизғиш рангда бслиб, серсув стлидир. Азги посси сса сшил рангли, қаттиқ бсғинли, 6- 18 қиррали, бсйи 10-15 см чамасида бслади. Ташқи ксриниши ёш арчани сслатади. Азги посси бсғинларидан тсп-тсп шоҳчалар ссиб чиқади ва ҳалқа шаклида бсғинни сраб олади.Дала қирқбсғимининг шоҳчалари юқорига, шохланган қирқбсғимники сса пастга қараб сгилган ҳолда ссиши билан бир-биридан фарқланади. Гиёҳни йиғишда ана шу жиҳатларга сътибор бериш лозим.
Табобатда қирқбсғимнинг ёзги поссини қайнатма ва дамламалари пешоб ҳайдовчи, қон тсхтатув-чи восита сифатида, буйрак жомчаси, қовуқ ва пешоб йсллари шамоллаганда сллиғланишга қарши омил сифатида ишлатилади. Қсрқбсғим юқорида санаб стилган касалликларда ишлатиладиган йиғма (икки ва ундан ортиқ гиёҳлар аралашма)пар таркибига қсшилади.
Хорижда ишлаб чиқарила-ётган «А¦истоне» (Ҳиндистон), «Марелин» (А оссис) хаб дорилари, «Фитолизин» (Лольша) пастаси таркибига дала қирқ-бсғими скстракти қсшилган бслиб, бу дорилар пешоб ҳайдовчи ва қовуқ, буйраклардаги тошни туширишда ишлатилади.
Қирқбсғимдан тайёрланган чой қсрғошин билан заҳарланганда зидди-заҳар сифатида ҳам ичилади. Бундай чой организмдаги барча чиқинди (шлак)ларни ҳайдаб чиқаради. Қирқбуғимли чой оддий чой каби дамлаб тайёрланади. Қайнатмаси сса қуйидагича тайёрланади: қуритиб майдаланган гиёҳдан 4 ош қошиқ олиб, оғзи бекиладиган сирли идишга солинади. Устига 200 мл қайноқ сув солиб дамланади. Идишнингоғзини бекитиб, дамла-мани срим соат давомида сув ҳаммомида қиздириш лозим. Сснгра 10 дақиқа дам едириб докадан стказиб фильтрланади. Камайган қайнатма қайноқ сув билан 200 мл.га етказилади. Қайнатмадан кунига 2-3 марта овқатдан бир соат кейин 50-100 мл.дан ичилади.