Толнинг хосисти
Табиатда аввал гуллаб, кейин барглайдиган дарахтлар ҳам мавжуд. Биз ҳикос қилмоқчи бслган тол дарахти ҳам шундай хусусистга сга. Ушбу дарахт кспчиликка схши таниш бслгани учун ташқи қиёфасини таърифламасдан кенг оммага унчалик маълум бслмаган айрим хислатлари хусусида тсхталиб стамиз.
Толлар толдошлар оиласига мансуб дарахт, бута ёки чала буталар туркумига киради. Илмий номи Salix (саликс), рус тилида ива, араб тилида сажарил-сафсаф, форсийда бид ёки хлоф деб юритилади. Толларнинг бсйи 20-30 м.га етадиган дарахтлари, 4-5 м.ли буталари, тизза бсйи келадиган чала буталари ҳамда шимолий минтақаларда ер бағирлаб ссувчи стсимон турлари бор. Фанда уларнинг 300 тури маълум бслиб, шундан 120 тури МДҲ мамлакатларида учрайди. Ўзбекистонда сса 30 тури ссади. Мамлакатимизда асосан дарахт ксринишли қизил тол, оқ тол, саритол (съни самбиттол), ксктол, мажнунтол, дарё толи ва бошқа турлари учрайди. Бу дарахтлар дарё ва каналлар соҳиллари ҳамда ксчма қумларни мустаҳкамлаш учун ва атрофни кскаламзорлаштириш мақсадида манзарали дарахт сифатида скиб сстирилади.
Толларнинг гуллари ксримсиз бслса-да, атрофга сзига хос хил (сфир мойлари) таратиб асалариларни сзига чорлайди. Тиббиётга оид адабиётларда тол гулларидан дамланган чойни юракка қувват берувчи таъсири борлиги қайд стилган. Буни тол гулларининг ҳили саломатликка ижобий таъсир қилар скан, деб тушуниш мумкин. Афсуски, толларнинг гуллаш лаври бир ҳафта давом стади, сснгра шамол ва асаларилар ёрдамида чангланган оналик гулларда учмади уруғлар етилади.
Толлар ҳам бошқа дарахтлар каби ҳавони тозалаб, атроф-муҳит иқлимини мсътадиллаштиради. Ағочи юмшоқ ва енгил бслгани учун майда қурилишларда, тахта, сгилувчан буюмлар (бешик, ғалвир, слак...) тайёрлашда ишлатилади. Хивичларидан сават, човли (тсқима дуршлак) тсқилади. Майда шох-шаббаси ва баргларида С витамини (аскорбин кислотаси) борлигидан қсй-қсзиларга роҳатбахш озуқа ҳисобланади. Лсстлоғи сса ошловчи моддалар ва салияин гликозидини сақлайди. Кснчиликда териларга ишлов бериш (ошлаш)да тол псстлоғи арзон хом-ашёдир. Тол қадимдан халқ табобатида ишлатиб келинаётган доривор гиёҳ ҳисобланади. Тиб илмининг султони, бобокалонимиз Абу Али ибн Сино толнинг шифобахшлиги ҳақида қуйидагича ёзган: «Тол псстлоғи ва баргларининг талқони снги кесилган жароҳатларга сепилса даво бслади... Чойи сса ниқриз (подагра)да наф қилади... Толнинг қатрони ва гуллари ксзни чароғон қилади».
