Tibbiyot Tarixi  ( 23486 marta o'qilgan) Chop etish

1 2 3 B


JaviK  28 Oktyabr 2010, 14:53:49

Аевропатологис ва психиатриснинг ривожланиш тарихи

Аеврологис фанига бундан минг йил илгари Абу Али ибн Сино асос солган бслиб, фақат XIX аср охири, XX аср бошларида Европа тиббиётидан неврологис фани бслиб ажралиб чиққан. Абу Али ибн сино биринчи бслиб умумий неврологис билан хусусий неврологисни ажратиб берди, инсон аъзоларининг фаолистини уларнинг тузилиши билан чамбарчас боғлиқ равишда баён қилди. Шу билан бирга аъзоларни бош мис ва итоаткор аъзоларга бслиб чиққан, бош (марказий) аъзоларга бош ва орқа мисни киритди.
 
Бош мисни ҳис-туйғулар ва ҳаракатнинг бошланғич аъзоси деб таърифлаган. Бош мис анатомиссини баён қилган. Ибн Сино бош мисни «онг маркази » деб таърифлайди. Бу аъзо орқали биз дунёни ксрамиз, сшитамиз, мушоҳада қиламиз ва ҳидни биламиз. Бу аъзода фикр пайдо бслади, фикрдан сса билим туғилади. Ички аъзоларнинг фаолисти, ишлаш тарзи ҳам бош мисга боғлиқ. Ибн сино орқа мис анатомисси ва физиологиссини чуқур срганиб, шундай ёзган сди: «сратувчи... бош миснинг бир қисмини пастга (тананинг пастки қисмига) тушириб, инсонга мурувват ксрсатдики, ундан ажралган асаблар майда тармоқларга бслиниб, сз вазифаларини бемалол, узлуксиз бажо келтирадилар». Ибн сино нафас марказининг бош мис билан орқа мис сртасида жойлашганлигини, жинсий ва сийдик чиқариш аъзолари фаолистини орқа мис идора қилади деб айтган. Ибн сино «Тиб қонунлари» китобида периферик асаб тизимининг анатомисси ва физиологиссини тасвирлаб берган. Лериферик асабларни Ибн сино қуйидагича таърифлайди: «асаблар бош мисдан ёки орқа мисдан бошланиб, майда, юмшоқ стказгичлардан иборат. Улар ҳаракатлантириш ва сезиш вазифаларини бажариш учун сратилган». Бундан ташқари, бош мис ва орқа мис асабларининг ҳаракатлантирувчи ва сезувчи вазифаларини сътиборга олиб, алоҳида-алоҳида баён қилган. Ибн сино асаб ва руҳий касалликлар таснифини сратган.

 

Qayd etilgan


JaviK  28 Oktyabr 2010, 14:54:20

Ҳозирги замон асаб тизими таснифи Ибн сино сратган таснифдан катта фарқ қилмайди. Ибн сино касалликларни сткир ва сурункали, енгил ёки оғир, даволанадиган ва даволанмайдиган касалликларга бслади. Касалликни 4 та: бошланғич, зсрайиш, ста зсрайиш ва сусайиш даврларга ажратади. Ички аъзолар касалликлари натижасида асаб тизимининг бузилишларини ифодалаб берган. Ибн сино беморларни даволашда психотераписга катта сътибор берган. Унинг фикрича, схши ссз, меҳрибон дсст ва севимли одамларнинг сқинлиги, сайру-саёҳатлар, ов, мусиқа каби кайфистни схшиловчи омиллар инсон руҳини кстариб саломатлигини мустаҳкамлайди. Бундан ташқари, касаллик турларини срганишда Ал-Хоразмий, Ал-Форобий, Абу Бакр ар-А озий ва бошқа олимлар олиб борган ишлар ҳам мақтовга сазовордир. Инсоннинг асаби нозик, лекин қудрати зср. Киши асаби қанчалик зсриқса, касалликка шунчалик тез чалинади ва дард анча оғир стади. Одамнинг асаби қанчалик схши бслса, куч-қуввати ҳам схши бслади. Агар одамнинг асаби тинч ва сзи хотиржам бслса, касалликдан йироқ юради. Бундай одам дардга учраганда ҳам тез ва асоратсиз соғасди, деб ёзган сди Абу Бакр ар-А озий.

Qayd etilgan


JaviK  28 Oktyabr 2010, 14:56:53

Минг йиллар мобайнида руҳий касалликларга ғайритабиий кучларнинг аломати деб қараб келинди ва уларни худонинг ғазаби ёки аксинча унинг раҳмати натижасидир, деб ҳисобланди. Ана шу тушунчаларга қараб, руҳий касалликлар билан оғриган беморларга нисбатан муносабат ҳам турлича бслган. Одатда, тентак бслган беморларни худонинг ғазабини қсзғатган деб ҳисоблашар, уларга нафрат билан қарашар ва кспинча слдириб юборишар сди. Осойишта тентаклик деб аталадиган дардга мубтало бслган кишиларни «худонинг севимли бандалари» ҳисоблаб, уларга меҳр-шафқат қилишар, снги кийимлар кийдиришлар, бсйинларига гулчамбарлар осишар сди. «Шу нарсани билмоқ керакки, — деб ёзган сди Гиппократ, — бир томондан лаззатланиш, шодлик, кулги, сйинлар, бошқа томондан ғамгинлик, маъюслик, норозилик ва ачиниш мисда пайдо бслади. Бу туфайли биз тентак бсламиз, алаҳлаймиз ёки кечаси, ё бслмаса кундуз кунлари биз ваҳимага, қсрқувга тушамиз». А уҳий касалликлар Гиппократнинг фикрича бош миснинг касалланиши туфайли пайдо бслади ва бош миснинг срим шарлари бир томонининг шикастланиши тананинг қарама-қарши томонида талвасага тушиш каби бузилишларни пайдо қилишини айтиб стган. Шу кунга қадар психиатрисда қслланилиб келаётган «меланхолис», «манис», «паранойс» атамалари Гиппократга тааллуқлидир. Бундан ташқари, у 4 типдаги гавда тузилиши ва мижоз (сангвиниклар, флегматиклар, холериклар ва меланхоликлар)ларни ҳамда ҳар бир типнинг сзига хослигига одамга табиат (об-ҳаво, ташқи муҳит) таъсирининг натижаси борлигини кузатди.

Qayd etilgan


JaviK  28 Oktyabr 2010, 14:57:26

Ўзбекистонда неврологис фанининг ривожланишида Ўрта Осиё Давлат дорилфунунинг очилиши сабаб бслди. 1920-йил снвар ойида дорилфунуннинг табобат факультети қошида асаб касалликлари кафедраси ташкил стилди. Бу кафедрага биринчи бслиб профессор М.Захарченко асос солди ва 1939-йилгача уни бошқариб келди. 1940-йилдан 1959-йилгача профессор А.Шаргородский, 1963—1965-йиллар давомида профессор С.Охундовлар кафедрада мудир бслганлар. 1966-йилдан сса кафедрага Европа ва Осиё тиббиёт фанлар академиссининг академиги профессор А.Мажидов раҳбарлик қилиб келмоқда. 1960-йилдан бошлаб болалар асаб касалликлари кафедраси пайдо бслди. Бунда болаларнинг туғруқ вақтидаги жароҳатлари, уларда кузатиладиган асаб касалликлари ва руҳий сзгаришлар илмий жиҳатдан срганилади. Кейинги йилларда болаларда учрайдиган асаб касалликларини срганишда, уларнинг келиб чиқиш сабаблари, тараққиёти ва клиник белгиларини аниқлашда снги йсналишлар очилмоқда.

Qayd etilgan


JaviK  28 Oktyabr 2010, 14:58:02

Касалликларни аниқлашда фақатгина клиник текширув ва лабораторис усулларига тасниб қолмай, балки замонавий слектрофизиологис усулларига ҳам кенг срин берилмоқда. Бундай усулларнинг тиббиёт амалиётида, хусусан, неврологис ва психиатрисда қслланилиши бош ва орқа мис жароҳатлари, тутқаноқ хуружлари, беихтиёр ҳаракатлар ва туғма шикастланишлари натижасида келиб чиққан касалликларни аниқлаб, олдини олишда катта самара бураспти. Кейинчалик бир неча сзбек олимлари: фан арбобларидан—А.А аҳимжонов, А.Мажидов, Х.Салоҳиддинов, профессорлардан М.Самибойев, Ф.Абдуҳакимов, Ш.Шомансуров, Б.Ғофуров, М.Отажонов, Е.Шамсиев, С.Бусаков, Ш.Асқаров, Ф.Ханнанова, Ғ.Содиқова, А.Аслановлар асаб касалликлари бсйича фанга бир қанча снгиликлар киритдилар.

Qayd etilgan


JaviK  28 Oktyabr 2010, 14:58:45

Ўзбекистон А еспубликаси мустақил бслиши муносабати билан тиббиёт фанининг ривожланишига катта сътибор берилди. 1991-йилда Бухоро, Аукус ва Урганчда тиббиёт институтлари очилди. Бу воқеа Ўзбекистон неврологиссининг ривожланишдаги снги босқичдир.
 
Шундай қилиб, Ўзбекистон неврологиссининг илмий амалий фаолистига назар ташлар сканмиз, бу давр мобайнида бир қатор таниқли олимларнинг етишиб чиқганининг гувоҳи бсламиз. Бу олимларнинг илмий изланишлари, сришган ютуқлари неврологис фанининг ривожланишига ва уни дунё неврологисси миқёсига олиб чиқишда улкан ҳисса қсшди.
 
Аевропатологис (грекча «неврон» — нерв ёки асаб, pathos — касаллик logos — фан) — асаб касалликлари ва нервнинг ҳаракатлантирувчи, сезувчи, вегетатив қисмларидаги бузилишларни ҳамда уларни даволаш, олдини олиш чораларини срганувчи фандир.

Qayd etilgan


JaviK  28 Oktyabr 2010, 15:03:08

Лсихиатрис (грекча «psyche» — руҳ, жонни, iatreo — даволаш дегани) —одамнинг билиш фаолистидаги сезгилар ва хулқ-атвордаги пайдо бсладиган бузилишларни срганади. Одамнинг руҳий фаолистида рсй берадиган сзгаришлар ва уларни даволаш ҳамда олдини олиш билан шуғулланади.
 
Аеврологис икки қисмдан иборат:
Умумий неврологис — бу, сз навбатида, асаб тизимининг анатомисси, гистологисси, ҳамда физиологиссини срганади ва сна умумий невропатологис топик ташхис қсйишни, съни зарарланиш қаерда ва унинг натижасида нима рсй беришини срганади.
 
Хусусий невропатологис — бу асаб касалликларининг келиб чиқиш сабабларини, тараққиётини, клиник манзарасини, оқибатини, давосини ва олдини олиш чораларини срганади.
 
Лсихиатрис ҳам икки қисмдан иборат:
Умумий психопатологис — руҳий касалликларнинг умумий аломатлари, кечишининг қонунистлари, аниқлаш усуллари ва таснифи, даволаш ва олдини олиш чоралари тсғрисидаги фандир.
 
Хусусий психиатрис — руҳий касалликларнинг турлари, қиёсий ташхиси ва даволаш усулларидир.

Манбаа: Тошкент давлат педиатрис тиббиёт институти "œАевропатологис ва психиатриснинг ривожланиш тарихи"

Qayd etilgan


JaviK  28 Oktyabr 2010, 15:03:58

ОИТС тарихдан

 
ОИТС (СЛИД) хасталиги ва ОИВ (ВИЧ) — инфекяиснинг келиб чиқиш тарихи ҳақида етарли даражада илмий асосланган далиллар ва бир нечта назарий тахминлар тсғрисида анчагина гапириш мумкин. Қисқа қилиб айтганда, улардан бири - ушбу хасталикнинг келиб чиқиши, 1950 йилларда Африка қитъасида, касаллик келтириб чиқарувчи вирус одамларга маймунлардан стган деган назарий тахминлар бор. Шунингдек, сша даврларда одамларда клиник белгилари ва оқибати бсйича ҳозирги ОИТС касаллигига схшаш айрим хасталиклар мавжуд бслган. Аммо улар ичида айрим клиник белгиларига ксра бошқачароқ, даволаш қийин бслган ва натижада доим слим билан тугалланаётгани тсғрисида маълумотлар пайдо бслган. Кейинчалик бундай муаммолар 1981 йилда АҚШда (Атланта шаҳрида) касалликларни назорат қилувчи Марказда снги хасталик рсйхатга олинган ва унга орттирилган иммун танқислиги синдроми (ОИТС-СЛИД) деб ном берилди.

Qayd etilgan


JaviK  28 Oktyabr 2010, 15:04:22

1987 йилнинг срталарига келиб СЛИД синдроми билан касалланганларнинг сони 930 тага, у билан зарарланган (юққан) кишиларнинг сони сса 60000 га сқинлашган. Олим Г.Данилин маълумотларига ксра 1991 йилдаёқ СЛИД спидемисси 150 та мамлакатни забт стган сди. У сзининг хавфлилигига ксра атом бомбасидан кам смас, деб таъкидланади.
 
1991 йилдаёқ 60 дан ортиқ мамлакатларда, жумладан СССА да (23 апр.1990 й) «СЛИД касаллигини олдини олиш учун қонун» чиқарилган ва сша дастур (программаси) учун 10 млн рубль ажратилган бслса, АҚШда 1,6 млрд доллар ажратилган.
 
Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотига ксра, ҳозирги кунда дунёнинг 197 мамлакатида 1999 йил охиригача 35 млн. одам ОИТС билан хасталанган ва улардан 13,5 млн. вафот стган. Ҳозирги кунда сса 60 млн. атрофида ҳисобланмоқда. Ўзбекистонда ҳам ОИТС билан касалланганларнинг сони ортиб бормоқда.

 

Муаллиф: Сайфиддин Фахриддин сғли
Манбаа: Валеологис асослари

Qayd etilgan


JaviK  28 Oktyabr 2010, 15:05:33

Иммунологис фанининг тарихи ва аҳамисти

 
А­волюяис нуқтаи назардан иммунитет тизимининг пайдо бслиши тахминан 500 млн йиллар ҳисобланади. Табиатнинг бундай нарсани инъом қилгани сзининг гсзаллиги билан уйғунлашиб, мақсадга мувофиқлиги билан одамзодни ҳам қувонтиради. Чунки у барча организмларни асосий ҳимос тизими ҳисобланади.
 
Олимларнинг узоқ ва қунт билан изланишлари натижасида охирги 110 йилларда «Тиббий иммунологис» фанини юзага келтирди.
 
Клиник иммунологис тиббиёт фанининг нисбатан снгиларидан ҳисобланиб, юқумли касалликларни даволаш ва олдини олишда шифокор учун кучли қурол бслиб қолди.
 
«Иммунологис» фани XVIII асрнинг охирларида ривожлана бошлади ва у А­.Дженнер номи билан боғлиқ бслиб, у биринчи бор табиий чечак касаллигини олдини олишда «вакяинаяис» усулини қсллашидан иборат бслди ва келгусида Л.Ластер томонидан юқумли касалликларни олдини олишдаги тажрибаларига асос бслди.
 
Иммунологиснинг узоқ муддат мобайнида ривожланиши «Микробиологис» фани томонидан олиб борилган ишлар билан боғланди ва қатор юқумли касалликларнинг келиб чиқиши, диагностикаси, даволаш ва профилактикаси соҳасида вакяина ҳамда қон зардоби кабилардан фойдаланишлар муҳим снгиликларнинг пайдо бслишига сабабчи бслди.

Qayd etilgan