Toylar siri
apturi: exmetjan osman
(1964-yili tughulghan)
1-Tunji naxsha
Kimki u merisye küyidek qopqan
keng kölemlik uyqudin ?!
Kim u
tosattin
bu kéchide
teslim ten pakliqigha ,
chuqanigha heyretiki chéchekning ,
roh süyige shudem chökken altunning
yéshillinishni tingishighan halda
déngizning tang shepiqige qarap mangghan ?!
Körmidim nur jöylishini sir sahilda
éyitmidimki :
zulmetlik chongqurluqmda
sayrar ölüm tessewuri tang seherde dep ,
derd meslikdin
élip mangdi méni ghurur mepisi ,
sükütimge shepqet qildimu
ulughlidimu u méni yaki ?
Yürmektimen deldengship biraq
quyashning gunggaliqigha mangghan yaylaqta
hem dozxim güllenmekte serxosh tajimda .
Gumanliq niqabimni tartip yüzümge ,
bézeklnip tozining qénida ,
ey toylar perishtisi méning perishtem ,
küyleymen séning parlaq sirngni !
2-Yawayi kahin
Ey , oghiri ...
Yiraq sharapta
kapitanning ziyapitidin
sedepler bilen bizelgen wehi oghirisi !
Uni qandaq qoyding yittürüp
pütün eller serdarlirigha sen iman bergen
arqa deryada ?
Sadiq iding eng büyük yalghanchiliqqta ...
Hem déngiz yiltizlirida shanliq uwangdin
ulughlinip kelgen ashu güzel buqini
qoghlashmaqta shudem ,sheher , baghchilarda
rialisit ependiler
parlaménit qizliri
sirning puxta tebirchiliri
qesiidining asta ölimi jelip qilghan shairlar ...
Künlerning biri ,
eyni shu küni ,
yawayi kahin'gha bekmu oxshighan ,
gacha jewherdek ,
sap ateshke oralghan yilan
séning ulugh jimliqingdin chiqqanda éqip ,
soraqqa tartilisen tengrilerning sotida ,
séni kemsitken ölükler ara ,
körünmes texit aldida .
3-Sugha teqlit
Bu xorluq dergahida
chéchekligende pushaymanim uchrattim uni ,
qélichlar ditidin uchup chiqqan köpkök qush idi ,
perwaz qilar idi ashu yerde ,
ehdiler kitaplirning ikkinji sahilida ,
chaqirdi méni ,tashlidim gumanlirimni
muz deryasi sahillirida
boran teshken nur butlirigha érip ketken shamlardek ,
öz yénigha chaqirdi méni ...
Aman bolghay padichilargha !
Yürekliride shepqet chécheklidimu ?
Yaki méning wezipemning sadiqliqidin
xewer bérishchün bu biteley dunyagha
qebirlerdin qayitimu biraw ?
Isteymen bularni emdi bilishni ,
hemmisni öz qoynigha aldi untush .
He ... Wujudum susimandur ,yaq,
qan waqtidur ,'ashu yerde , nur burujilirida ,
düshmenleshse men bilen zaman suliri
chiraghlar kebi uchishidu suda jisimlar .
Meripetning sap yaltiraq altuni
tenha addi tenlik tengri matemliride
érimekte qoshulup chüshke ,
qéni dunyada sobuktipning perwazi ?!
Heyran qalghan közler bizelgen oqya
zorlaydu küchluk
menggülük paritlashqa su menbelirini ,
ey sen xuddi buqidek kaj perishte ,
hélighiche jelp qilarmu öz qoynida séni héjran
xoja bolup özige özi
hemde sanga yaghdurghanche hayat süyni ?
Tunji demdur méning bu tilim
kupurluq chéchkining pütmes ewjide ,
xushtar suning bimenisde sirlirni achar bu chéchek .
Emes idim özgidin bashqa ,
rétimliqtur pütünley
déngizdiki kiristal yelkendek goya ...
Hem timtasliqta ...
Xalisane addiyliq birle
perez anggha aylan'ghan shu timtasliqta ...
Azabim su yapraqlirida shirinleshken bir miwe ,
emes
idim
özgidin
bashqa ...
Elmisaqta sir idi u cheksiz zorawan ,
qachqun lehzide lezzetning yaltirishi
hem kelgüside
istilistik ulugh pak mersiye .
4-Yalqunda taj
Büyük apet yüz bergendikin
hemde bu yerde
bizni pütün bu gheplet orighandikin ,
lezzetning éghir qedem teshripi choqum ,
choqumdur küylesh .
Közimizde pighanning temi ,
perwaz qilsa bolur'u keng sheperengler sayisi ,
néme dégen sarghayghan tang seher bu ,
özimiz üstide u örleydu shudem ,
baghrilar awazi hem ajiz nimanche !
Qaqshaldur tekler,
dérizide jan talishar küy ,
lezzetke teshnadur hem ügdigen ayallirimiz ...
Ey , insan !
Ey tashlarda chéchekning musheqqiti ...
Sen
ötüshke
ottuz tenggining jiringigha tolghan ey japa .
Ishen ,
barki yer baghrida échirqashning qaghisi ,
hemde yiraq etrapning ömüchüki
chüshlerdin torlar asar quyashqa .
Tuyuqsiz gükirep soqmaqta köller ,
ashu shumluq basqan kahin ,
butlar shamili ,
soqmaqta u kukun talqan yelkinimizni
qurghaqchiliq sahillirigha ,
uchurup birde
ussighan chaqmaqlarni orman shawquni .
Ey ,sükünat ,
ey ,sen sükünat ,
ey ,sen yérim kéchining sükünati .
Ey ,sen hijran qongghiriqi basqan yiraq tang ...
Baq , ulugh quyash
hem ateshte qizarghan altun
( üstidin uchup öter zulmet qushi ) ,
hem bulaqni oriwalghan chéketkiler ,
derex gholida yatqan yilan hilisi hem
hem qoylarni , padichi küylirini
hoduqturghan bürküt awazliri
hem ghuwa shadliqqa yar kona yigha ...
Hemmisi téptinich yatar qatlamlirida .
Köy ,'asman ,
yan ,'ey sen abide asman !
Chiq , ey sen qongghuraqlar ,bolghin peyda !
Turush yoq nurda ,zadi mümkin emes u ,
közlirimde déngizlarning usuli ,
sirlarning perwazliri közlirimde ,
zadila uni bilip bolmas nur ,
sükütüm ,'ey wetnim ,'ey qedim kepem ,
ölmekte sende barliq ,hayattur barliq !
Néme dégen yaltiraq kirpikler bu ,
pütkül bu yoqilishni kötürsimu !
Berheq , pütün kamaletlik ajayip hékmet ـ
arimizda , bu zéminda bolmiqing ey chüsh ,
ey ,sen kepter tüsidiki oqya
elmisaqning kona yasi qoyup bergen .
Ey ,sen yaning ewjidiki yüksek yultuz
shu bir jüp pachaqqa bek oxshighan ya ,
ey ,sen qan peyti ,
ey ,sen déngiz tepsilati ichre yashar shir ,
ey ,közlerni oyuwalghuchi ,
ey sen yalqun ichre tajning menggülüki ,
ey örten'gen paniyliq !
5-Zamanning yiltiz süyi
Quyash ...
Ey sen isyankar yara !
Yiltiz süying chüsh érur ,
chulghar jahanni ,
goya déngiz jöyligendek qaytidin yene
oylap qaldim bimkanliqni men .
Pushaymanxor qelbim peyliri
sizghanidi süzük jinayet ,
örtep uni yochun ishtiyaq .
Sirita...
Siritta dawamliq eyni shu awaz ,
uning xorlanmas chéchilghaq oyi -küylignim .
Ichimde yoqalmas bir qizitma ,
tesewwurum yawayi usul ,
éqip kirer dunyagha qarangghu tütek
u belkim ümdsizlkim ,
qéni mende sen ,'ey quyash , ey menggülük janan ?!
Tughmas deymu özümni men ,
murdimu shamal ichimde ,
éytalmasmu mendin yüksek jan süyi ?!
Chécheklemdu bishariti peyghenberlerning ,
paritlap qiyamet timtasliqi
axirqi déwe ?!
Béqindidur bu yerler
étiqadining sayliri astida ,
étiqadtur u shundaq
uni alghan adil menbe öz lkiige ,
adil menbe dep atalghan ashu merkez ,
ashu biguman yoqluq ,
ashu eng pak erkinlik ...
Yoqat közümdin ey quyash ,
bilish ötkili u chünki !
Shéir déyilgen heq zéminda sürgenmen özüm ,
chiqqanikenmen jimi shekildin .
Kördüm yarqinliqning jimi shekldin .
Kördüm yarqinliqning bilmeslikning samasini .
Unda perwaz qilar altun qush ,
kördüm ten hidi quchqan dolqun chuqani,
kördüm yene, ey shair ,
qorqunuchluq sewdayingning enggüshtirini ,
enggeshturki ulugh bayliqni ,
perishte qedemliride titrep turghan ghunchini ...
Eysa shair , sen öz padishah ,
kiygen özüng nurluq hesret tonini ,
bolup yüksek arminingning qurbanliri
qutluqlighay séni utuq tapqan xeliqler ,
yoqilish zéminda uzap ketken xeliqler ,
uyqusidin turghan xeliqler ...
Shair , izdep yürmektisen seltenetlik tajingni
ulughwar chüsh peytining arqisda ,
ashu yerde ,
yalqunjighan sheherdin yiraq yerde ,
xarbiliq uchurghan angning ,
qorqunuchluq
sayirshidin
yiraq
yerde .
6-Toylar siri
Shu küni ,
sürgün'gah ziyapitide ,
déngizlarning tawusi bolghan idi mey ,
kechki shepeqte dahim yétip kéldighan qar
mermer tashta nur sun'ghanni körer yéqimliq
quchar yiraq qaghilarni toylar sirida .
Qar ...
Ey ,sen süzük özgirishning etiri !
Bu yerdiki qaysi atesh u ,
anga samawi chüshkünlükning jini chaplashqan ,
örlimekte u
naghrilar usulida
hem kahinche istiyaqning téximu yüksek
musapisde örten'gen naxshimizgha .
Apaetlirimiz zaman derixide achchiq méwiler ,
shundaqla buz nime digen güzel -he ,
zémin üstide menggülükni chüshimektimiz ,
dolqun bizni sulale bayramliridin
kéter oghirlap ,
chachar shamal étizlargha yultuzlirini .
Ey ,sen menggülük ,
bu pütkil parlinishqa bolghin xatirjem ,
peyghenberler azabidin bir pakliq özüng .
Peqetla biz , biz ölüm sulalisi
mümükinsiz tuz téximu tejelli qilghan
shu sama yollirida yürimiz serxosh ,
kötürimiz hemde zéminni
zil awazi qilip tunji öchüktek ,
ey ,tengriler !
Arimizda
kim bar böre küyliridin hozur sürmigen ?!
Héch amal yoq qolimizda dawamliq emma ,
sér miwisi we tupraq ara
kötersekmu asma köwrük qilip ümüdni ...
Gunah ,séning gunahing emes ,
tulparlanring qaynimdin yulap bayanni
séhirliding bulbul qilip ang baghlirida .
Ey tuz közlük yultuzlar !
Bizge dua qilinglar tang atquche .
Ey qushlar ,
susiman bayirmidiki qushlar !
Öchürünglar saymizdin hamaqet qanni ...
Teziye chéchekliri érur yoqluq wehimliri .
Shahadet qil ulargha ey ,roh pakliqi ...
Yighlimaqta ular siritta tünde jan üzüp ,
hesret waqti yoq ularning körüshke
su tutuq hem ikki közi oyuq zamanning
bir küni altun baghliridin ötüshni .
Hés qilghandur ular paniyni
elmisaqning sataridin aqqan küy kebi ,
bizge ,bizdek tiriklerge miras qaldurup
etidinmu , qandinmu pak shu chüshni ,
ata qilghin bizge sen ,'ey qar .
Ey sen nurluq altun tenlik déngiz qushi !...
Ata qilghin ,bizge ata qil
ölükler timtasliqidek
bu timtas ateshlerning üstide
örlewatqan dolqun hémiti !
1989 -yili süriye -demeshiq
menbe: urumchide chiqidighan uyghurche ''tengirtagh'' zhornili
