Мумтоз шеъристимиздаги қофис анчагина ҳолатларда радиф билан биргаликда қслланиб келган. А адиф «изма-из келувчи» маъносини ифодаловчи ссз бслиб, адабиётшуносликда қофисдан сснг келиб айнан такрорланувчи ссз ёки ссзлар бирикмасини англатади. А адифлар шеърда ифодаланаётган етакчи фикрни таъкидлаш, сқувчи сътиборини асосий ғосга жалб стиб шоир ғосвий нистини сқувчи қалбига тслароқ, чуқурроқ етказиш мақсадига хизмат қилади. Жумладан, Бобурнинг

          Ким ксрубдур, сй кснгул, аҳли жаҳондин схшилиғ,
          Кимки андин схши йсқ, ксз тутма андин схшилиғ

деб бошланувчи ғазалидаги «схшилиғ» радифи матлаъ ва ҳар қайси байт охирида такрорланар скан, диққатимизни қайта-қайта асардаги схшиликни улуғлаш ғоссига жалб қилиб боради ва ушбу фикрнинг дилимиздан мустаҳкам срин олишига ёрдам беради.
Шеър байтларида бир хил такрорланувчи ссзлар қофислардан олдин ҳам келиши мумкин. Бундай ссзлар шеър илмида ҳожиб деб аталади.
Ҳожиб «пардали» маъносини ифодалаб, зулқофистайн (икки қофисли), зулқавофиъ (уч ва ундан ортиқ қофисли), шунингдек мувозана (вазндош) ссзлардан таркиб топган байтларда қофислар ёки мувозана ссзлар билан қофис орасида келади. Масалан, Алишер Аавоийнинг «Лайли ва Мажнун» достонидаги

          Кун юзини айладинг мушаккал
          Тун ксзини айладинг мукаҳҳал

байтида уч қофис: кун-тун, юзини-ксзини, мушаккал-мукаҳҳал ссзлари тарсиъ санъатини вужудга келтирган бслиб, «айладинг» ссзи ҳожиб бслиб келган.

Шеърий санъатлар, аруз илми ва мумтоз қофис ҳақида юқорида келтирган назарий маълумотлар бадиистга доир тест саволлари устида ишлаш жараёнида аста-секин сзлаштириб борилади. Ўқувчи ҳар қайси савол остидаги жавоблар билан танишар скан, уларнинг снг тсғрисини танлаб олиш учун аввало бешала жавобнинг ҳар бирини назарий маълумот қисмидан срганиб чиқади. Масалан, жавобларда беш хил санъат номи ксрсатилган бслса, уларнинг барчасига хос хусусистларни ксздан кечириб, шундан кейингина тсғри жавобни белгилайди. Сснг сз фикрининг тсғрилигини изоҳли жавоблар калитидан аниқлайди. Аазарий маълумотлар сзлаштирила борган сари саволларга жавоб топиш ҳам осонлаша боради.
Аруз илми ҳақидаги маълумотларни, хусусан, ҳижолар, рукнлар, баҳрлар, адабиётимизда кенг қслланган қатор вазнларнинг номлари, рукнлар таркиби ва чизмаларини сса ёдлаб олиш талаб қилинади.
Тест саволларига жавобларни изоҳли калитдан осонгина аниқлаш йслини тутган сқувчилар катга хатога йсл қссдилар, чунки бу усул воситасида бадиист бсйича пухта билимга сга бслиш қийин. Тсғри жавобларнинг изоҳли калити сқувчилар мустақил ҳолда аниқлаган жавобларнинг тсғрилигини текширишга ёрдам беради.

1.  «Топилмас ҳусн мулкинда...» ғазалидаги

Бу ҳуснунг шавқу завқини кснгул тстилари топти,
Аа топти? Топти хуш лаззат, на лаззат? Лаззати шаккар

байтида кслланган истиора санъати қайси ифодада сз аксини топган?
А. Бу ҳуснунг.            В. Шавқу завқини.          С. Кснгул тстилари.
Д. Хуш лаззат.          Е. Лаззати шаккар.

2.  «Ксринур» ғазалидаги

Бозор ичинда ҳуснинг ишва сотиб олур жон,
Бсстон ичинда қаддинг сарви равон ксринур

байтидаги шеърий санъатлар қайси жавобда тсғри ксрсатилган?
А. Муболаға, тажнис.                В. Ийҳом, тазод.          С. Ҳусни таълил, тарсиъ.
Д. Ирсоли масал, такрир.          Е. Ташхис, ташбиҳ.

3.  «Қамар юзунгдин...» деб бошланган ғазаддаги

Қамар юзунгдин бслур мунаввар,
Шакар ссзунгдин келур мукаррар

байтида қайси шеърий санъатдан фойдаланилган?
А. Муболаға.           В. Ташхис.           С. Ийҳом.          Д. Тазмин.          Е. Тажнис.

4. «Васфул шуаро» шеъридаги

Жаҳон шоирлари, сй гулшани боғ,
Кими булбулдурур ссзда, кими зоғ

байтида қслланган шеърий санъатни топа оласизми?
А. Тажоҳули орифона.       В. Ирсоли масал.          С. Ташбиҳ.
Д. Ийҳом.                        Е. Тазод.

5. «Суҳайл ва Гулдурсун» достонидаги

Суҳайл ҳусни срур Юсуфдин олий,
А­тар мот олмани юзининг оли

байтида қслланган лафзий санъат номи қайси жавобда тсғри ксрсатилган?
А. Тажнис.          В. Талмеҳ.          С. Иштиқоқ.          Д. Тазмин.          Е. Ирсоли масал.

6. «Суҳайл ва Гулдурсун» достонидаги

Гунаш дунё юзиндин чоҳға ботти,
Узулган гул текин тупроқда ётти

байтида қслланган санъатларни аниқланг.
А. Тазмин, тазод.           В. Ҳусни таълил, ташбиҳ.          С. Ирсоли масал, истиора.
Д. Таносуб, такрир.       Е. Иштиқоқ, тарду акс.

7.Шу асардаги

Суҳайлни ксрди-ю, айланди биртек,
Гунаш гирдинда юрган мисли ертек

байтида шеърий санъатларнинг қайси биридан фойдаланилган?
А. Муболаға.                  В. Ташбиҳ.          С. Тазод.
Д. Тажоҳули орифона.     Е. Тажнис.

8. «Суҳайл ва Гулдурсун» достонидаги

Суҳайл оҳидин шу дам қспти бсрон,
Анингтекким, бузулди чархи даврон

байтида шоир қандай шеърий санъатларга мурожаат қилган?
А. Ташбиҳ, тазмин.                В. Муболаға, ташбиҳ.          С. Тажнис, тазод.
Д. Таносуб, ҳусни таълил.      Е. Ирсоли масал, талмиҳ.

9. Достоннинг,

Ксруб Гулдуреун оғлаб ҳолиға юз,
Чоҳ ичра кирди, қсйди юзина юз

байтидаги шеърий санъатни аниқлай оласизми?
А. Ташбиҳ.          В. Ташхис.          С. Тажнис.          Д. Ийҳом.          Е. Тазод.

10. Достондаги

У саҳро ичра чорасиз қолди ёлғиз,
Бслуб ташна қуруб қолғонтек илдиз

байтида қслланган санъат номи қайси жавобда тсғри ксрсатилган?
А. Талмеҳ.          В.Тазод.          С. Муболаға.         Д. Ташбиҳ.          Е. Иштиқоқ.

1. «Аввалги нома»даги

Кснгул ширин ссзунгға бслди Фарҳод,
Ксзунг Кашмир жодусиға устод

байтида шоир қайси шеърий санъатга мурожаат қилган?
А.Тажнис.          В. Тазод.          С. Талмеҳ.          Д. Ийҳом.          Е. Тажоҳули орифона.

2. Шу номадаги

Табассум қилсангиз, шаккар уёлур,
Тишинг инжусидин гавҳар уёлур

байтида қслланган шеърий санъат номи қайси жавобда тсғри ксрсатилган?
А. Ташхис.          В. Ташбиҳ.          С. Тазод.         Д. Ирсоли масал.        Е.Таносуб.                                                                                               

3.  Иккинчи номадаги

Айитқил, сй висолинг умр боғи,
А­шигинг тупроғи кавсар булоғи

байтида қслланган шеърий санъатлар қайси жавобда тсғри белгиланган?
А. Тажнис, тазод.         В. Истиора, ташбиҳ.          С. Тазмин, муболаға.
Д. Ийҳом, такрир.          Е. Таносуб,тажоҳулиорифона.

4. Учинчи номадан срин олган

А ақибингдир тикан, сиз тоза гулсиз,
Чечак чимган аро бслмас тикансиз.

байтида қслланган шеърий санъатлар қаиси жавобда тсғрй белгиланган?
А. Тазод, таносуб, ташбиҳ, тамсил.
В. Муболаға; тазмин, тажнис, тазод.
С. Тажоҳули орифона, ҳусни-таълил, ийҳом, ирсоли масал.
Д. Тарсиъ, такрир, тарду акс, истиора.
Е. Зулқофистайн, ташхис, тажнис, ташбиҳ.

5. Бешинчи номадаги

Хираддан оздурур ғамзанг хумори,
Янғоқларинг Халилуллоҳ нори

байтида шоир қсллаган санъатларни аниқлай оласизми?
А. Ташбиҳ, муболаға, талмеҳ.
В. Тарду акс, тазмин, тажнис.
С. Ийҳом, ирсоли масал, таносуб.
Д. Такрир, интоқ, иштиқоқ.
Е. Тажоҳули орифона, ҳусни таълид, муболаға.

6.  Олтинчи номадаги

Тишинг, лаълинг гуҳар жон дуржи ичра,
Юзунг, қошинг қуёш ой буржи ичра

байтидаги санъатлар номи қайси жавобда тсғри ифодаланган?
А. Истиора, ташбиҳ.          В. Тажоҳули орифона, ирсоли масал.      С. Тазод, тажнис.
Д. Ийҳом, ирсоли масал.    Е. Ҳусни таълил, ташхис.

7. Еттинчи номадаги

Шакарму срнингиз, ё қанд, ё жон,
Уёлур лаълингиздин оби ҳайвон

байтида қслланган шеърий санъатларни аниқлай оласизми?
А. Тазод, ирсоли масал.     В. Ийҳом, тазмин.          С. Тажоҳули орифона, ташхис.
Д. Таносуб, тажнис.          Е. Муболаға, такрир.

8. Тсққизинчи номадаги

Мени қилди фалактек бесару пой,
Тағи минг йилда сентек туғмағай ой

байтидаги санъатлар қайси жавобда тсғри белгиланган?
А. Ташбиҳ, истиора.       В. Ирсоли масал, тазмин.          С. Тажнис, такрир.
Д. Ийҳом, таносуб.         Е. Тарду акс, тажнис.

9.  Ўнинчи номадаги

Аё номеҳрибон, аҳди, вафосиз,
Жаҳон елтек, умр гултек бақосиз

байтида қофиснинг қайси туридан фойдаланилган?
А. Мужаррад қофис.       В. Мурдаф қофис.          С. А идфи зойидли мурдаф қофис.
Д. Муқайсд қофис.          Е. Муассас қофис.



10.  Ўнинчи номадаги

Талим гулчеҳра наргис ксзлилар бор,
Шакар дудоғли, ширин ссзлилар бор.

байти қайси вазнда ёзилган?
А. А амали мусаммани маҳзуф.
В. Мутақориби мусаммани мақсур.
С. Ҳазажи мусаддаси мақсур.
Д. Ҳазажи мусаммани солим.
Е. Ҳазажи мусаммани ахраб.