Germaniya, Yaponiya kabi davlatlar o‘z iste’dodli yoshlariga alohida sharoitlar yaratib berishga harakat qiladi. XX asr ikkinchi yarmidagi fan-texnika yutuqlarining asosi sifatida ham mutaxassislar bu e’tiborni alohida tilga olishadi. Biroq rivojlangan Frantsiya davlatidagi aynan shu sohadagi o‘ziga xos tizim kishini mulohaza yuritishga majbur etadi.

Gap shundaki, Frantsiyada iste’dodli bolalarni saralab olish va ularga alohida e’tibor berish siyosatiga norozilar ko‘pchilikni tashkil etadi. Buning ustiga Frantsiya olim va pedagoglari bunday siyosat, birinchidan, turli guruhdagi yoshlarning tabaqalashuvi, ijtimoiy psixologik muhitning beqarorlashuviga va oxir-oqibatda ijtimoiy nizolarning kelib chiqishiga sabab bo‘lishini, ikkinchidan esa, jamiyatda sun’iy ravishda ajratib qo‘yilgan iste’dodli yoshlar orasida takabburlik, ya’ni boshqalarga nisbatan bepisandlik alomatlarining paydo bo‘lishi, insoniy fazilatlar tanazzuliga olib kelishi mumkinligini ta’kidlaydilar. Shuning uchun Frantsiyada iqtidorli bolalar jismonan nosog‘lom, hatto aqlan zaif o‘quvchilar bilan bir sinfda o‘qitiladi. Agarda ta’lim jarayoni jismoniy sog‘¬lom va iqtidorli bolalarni qoniqtirmasa, ular darsdan so‘ng qo‘shimcha mashg‘ulotlarga qatnashishlari mumkin.

X-XI asrlarga kelib G‘arb tezlik bilan Sharq olimlarining fandagi yutuqlarini o‘rganishni boshlagani tarixdan ma’lum. Albatta, bunda tarjimonlar mahorati ham ko‘p narsani hal qilardi. Shunday tarjimonlarning ozmi-ko‘pmi «mahorati» o‘laroq, mohiyat qay darajada o‘zgarganligi ma’lum bo‘lmasa-da, ammo mualliflarning ismlari yaxshigina o‘zgargan. Masalan, Muso-al Xorazmiy nomini «Algorazmi», «Algorifm», «Algoritm» kabi o‘ndan ortiq nomda tarjima qilishgan bo‘lsa, kitobi tarjima qilinganida muallifining nomi tanib bo‘lmaydigan darajada o‘zgarib ketgan hollar undan ham ko‘p. Misol uchun, Abu Bakr Ar-Roziy — Babakar Razes, Az-Zar¬qaliy — Arxazil, An-Nasaviy — Nasuenskiy, Abu Bashar Al-Balxiy — Albumasr, Ibn Boja — Avempas kabi.

Qiziq tomoni shundaki, nomlari yuqoridagidek o‘zgarganini ko‘rgan ayrim mualliflar ham kitob aynan o‘zlariniki ekaniga dastlab shubha bilan qarashgan va tarjimon guvohligida kitobni varaqlab, unda haqiqatan ham o‘z nazariyalarining tarjimasi aks etganining shohidi bo‘lgachgina ishonishgan.

Shubhasizki, bashoratli tushlar inson miyasiga o‘zga o‘lchamdagi vaqt-makondan uzatiladi. Rumin yozuvchisi, «paranormal holatlar» bo‘yicha bir necha kitoblar muallifi, tush ta’birlashning ashaddiy ishqibozi Ion Suguyning bunga ishonchi komil.

«Ko‘pchilik hayotida ba’zi bir muhim voqealar tushida oldindan ayon etilganiga guvoh bo‘lgan, — deb ta’kidlaydi Suguy. — Bir kuni Buxarestdan 500 chaqirim uzoqda yashovchi opamni tushimda ko‘rdim. U oppoq kelinlik libosida bir ko‘rindiyu, keyin qop-qora devorga singib ketdi. Ertalab meni uyg‘otishganida:

— Ha, bilaman, Dora olamdan o‘tdi, — dedim. Buni qarangki, fojia aynan men tush ko‘rayotgan vaqtda yuz beribdi.

Bundan tashqari, ko‘p ilmiy kashfiyotlar olimlarga tush orqali ayon etilgan», — deydi Suguy.
Inson hayotining deyarli chorak qismi — yigirma yildan ko‘prog‘i uyquda o‘tadi. Ana shu muddatning ming daqiqasi bashoratli tushlar ko‘rishga, maxsus ma’lumotlarni uzatishga mo‘ljallangan ekan.

London yaqinidagi Stiveneydj shaharchasida yashovchi 68 yoshli Izabel Varli jahondagi eng ko‘p tatuirovka qilingan momo hisoblanadi. Boshidan to tovonigacha, butun badani rangli rasmlar bilan «bezalgan».

* * *

Buyuk Britaniyalik 105 yoshli Persi Errousmis va uning 100 yoshli xotini Florens 2005 yil 1 iyunida to‘ylarining 80 yilligini nishonlab, «Rekordlar kitobi»ga kirishdi.

Tumshuqchasidan dumining uchigacha 15,2 sm bo‘lgan Heaven Sent Brandy laqabli kuchukcha nafaqat AQSh, balki dunyodagi eng mayda it(cha) hisoblanadi.

* * *

28 yoshli xitoylik Yuy Chjenxuan eng uzun soch erkakdir. Gipertixoz kasalligiga duchor bo‘lgan Yuyboy yaxshi eshitishi uchun do‘xtirlar uning quloqlarini kirib qolgan sochlardan tez-tez tozalab turishadi.

Britaniyalik Garri Terner yaqinda yuziga 153 ta qistirgichni qistirgandan so‘ng oshnalari unga «Elastik» deb laqab qo‘yishgan.

* * *

AQShlik Jon va Greyg Rayslar jahondagi eng mitti va balki eng boy egizaklardir. 86 sm bo‘yga ega ushbu katta yoshli «mittivoy»larning shaxsiy firmasi bo‘lib, ko‘chmas mulk savdosi va teleprodyusserlik bilan shug‘ullanishadi.

Perulik teleboshlovchi Fulvia Selika Siguas Sandoval 64 marotaba jarrohlik operatsiyasini boshidan o‘tkazgan. Shundan so‘ng ham u Lima shahar meri saylovida o‘z nomzodi bilan ishtirok etishga kuch topa oldi.

* * *

Afrikada yashovchi Lach laqabli ho‘kizning shoxlari dunyodagi eng uzun shox bo‘lib, 95,25 sm.ni tashkil qiladi.

MATEMATIK ChAQALOQLAR

Gapirish va ovqat yeyishga hali o‘rganmagan bolalar kattalarni hayron qoldiradigan bir jihatga ega ekanlar. Bu — ulardagi tug‘ma shakllangan matematik qobiliyatdir. Mutaxassislarning xulosasiga ko‘ra, ular tili chiqqunga qadar sonlarni bir-biridan farqlay olish layoqatini egallab bo‘lishadi. Shimoliy Karolina shtatidagi Dyuk universitetida faoliyat yuritayotgan shifokorlar o‘tkazgan tajriba shunday fikrni keltirib chiqardi. Tadqiqot ishlarida 20 nafar yetti oylik mittivoy ishtirok etdi. Ularga «look» (qara) so‘zini talaffuz qilayotgan ayollarning ikki xil videotasviri namoyish etildi. Bir xil vaqt ichida ko‘rsatilgan kliplarning dastlabkisidagi odamlarning soni ikki nafar, ikkinchisida uch nafar edi.

«Yosh matematik»larning 60 foizi bunday vazifani uddalashdi. Ular tanlagan variantda videoyozuvdagi ayollarning soni audioyozuvga mos tushgandi.

«Bu odamga matematik qobiliyat tug‘ma tarzda o‘tadi degan natijaga kelish uchun ma’lum ma’noda zamin yaratdi», — deydi tadqiqotchi olimlardan biri.
   

Xalqimiz orasida «Sog‘ tanda — sog‘lom aql» degan so‘z yuradi. Yaqinda angliyalik mutaxassislar xuddi shu hikmatni isbotlashga urinib ko‘rishdi. Faqat sal boshqacharoq yo‘l bilan.

«Insonlar salomatligining darajasi ularning qaysi ijtimoiy guruhga mansubligi va moddiy ahvoliga qarab farqlanadi», — deyishadi ko‘pchilik. Olimlar olib borgan tekshiruvlar esa biz uchun azaliy bo‘lgan yuqoridagi maqolning yangicha isbotini keltirib chiqardi. Ularning fikricha, salomatlik garovi birinchi navbatda intellektual salohiyat, bilim va aqlning saviyasida ekan.

O‘rta tabaqadagi ziyolilar ishchi sinfiga nisbatan ko‘proq yashashi va sog‘ligidan kamroq shikoyat qilishi aniqlangan. Buyuk Britaniyadagi Tibbiyot tadqiqotlari kengashining bir guruh vakillari 1987 yilda 1347 nafar erkak va ayolni ro‘yxatga olishgandi. Ular o‘sha paytda 56 yoshda bo‘lishgan. O‘n yetti yil mobaynida ularning salomatligi va tafakkur darajasi bir-biriga bog‘liq tarzda o‘rganildi. Nazorat ishlari Glazgo va Edinburg universitetlarida olib borildi.

Moddiy ahvoli boshqalarga nisbatan yomonroq bo‘lganlarning kasal bo‘lishi va o‘lish xavfi yuqoriligiga ishonuvchilarning fikriga qarshi o‘laroq olimlar boshqacha xulosaga kelishdi. «Umr ko‘rish uzunligi dunyoqarashga ham bog‘liq. Axloq, fe’l-atvor va muomala madaniyati insonning qanday ekanligini aniqlashga yordam beradi», — deydi tajriba rahbari.

Kasallikka chalinish xavfi ham xuddi shu jihatlarning darajasiga qarab belgilanadi. Masalan, yoshlikdan aqlan yaxshi rivojlangan odamlar intellektual salohiyati pastroq shakllanganlarga nisbatan chekishni ko‘proq tashlashgan.

Haqiqatan ham, o‘zligini anglagan, o‘zini har holda tushuna oladigan har qanday odam salomatligini qadrlashni, u haqda qayg‘urishni biladi.

21-A NOMLI QIZALOQ

So‘nggi tadqiqotlarga ko‘ra britaniyalik ota-onalar yangi tug‘ilgan go‘daklariga turli magazin yoki yeguliklar... nomlarini qo‘yishga o‘rganib bormoqdalar.

Shu boisdanmi hozir Buyuk Britaniyadagi eng mashhur ism — «marka»lar ham — Ikea va Moet bo‘lmoqda. Umuman olganda esa oxirgi 12 oy ichida fuqarolikni qayd etuvchi aktlar reestrida bunday hol har besh kishidan biriga to‘g‘ri kelayotgani kuzatilgan. Britan matbuotining fikricha, bu holni ota-onalar farzandiga ism tanlaganda ko‘proq mashhur odamlarga, ular bolalariga qo‘yayotgan ismlarga taqlid qilishidadir, deb hisoblaydilar.
Masalan, aktrisa Gvinet Peltrou qizining ismini Apple — Olma deb qo‘ygan. Shu boisdan ham Britaniya bog‘chalarida kichkintoy O‘rikvoy, Bananxon, Shaftolijonlarni uchratish yangilik bo‘lmay qolgan. Bundan tashqari Karamel yoki Shardonna degan ismlar ham ommaviylashib bormoqda. O‘tgan yili 79 nafar qizaloq shardonna shirinligi ismiga ega bo‘ldilar. Shu tarzdagi ekzotikaga intilish ayrim ota-onalarni haddidan oshirib yuborayapti. Masalan, yaqinda bir britaniyalik yosh ota qizini 21-A ismi bilan qayd ettirdi.

To‘g‘ri, bolalarni o‘zgacha ismlar bilan atash har doim ham urf bo‘lib kelgan. Garchi o‘zbeklarda Teshavoy, Boltavoy, Anor, Olmaxon kabi ismlar allaqachon oddiy ismlar qatoriga o‘tib ketgan bo‘lsa-da, tan olmay iloj yo‘qki, baribir dunyodagi eng uzun va g‘aroyib, ya’ni 622 harfdan iborat ism eng qisqartib aytilgandagi miss S.Ellen Jorjiana Ser-Lekkenga (1979 yilda tug‘ilgan, Montana, AQSh) tegishliligicha qolmoqda.