MAYMUNLAR SEZGIR EKAN

Afrikadagi hayvonot olami bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislar maymunning turli o‘simliklardagi shifobaxsh xususiyatni to‘g‘ri va aniq bilishi haqidagi xulosaga keldilar. «Yashil dorixona» tarkibiga kiruvchi o‘simliklardan biri shifobaxsh moddalarga boy bo‘lib, oshqozon-ichak yo‘lla-
riga joylashib olgan parazitlarni yo‘qotishda xuddi antibiotiklar singari xususiyatga ega.
Zoologlar Afrika hududida yashovchi maymunlarning aynan shifobaxsh o‘simlikni izlab topishiga ishonishmoqda. Agar dorivor o‘tdan alohida xususiyatni payqasa, maymunlar bu haqdagi ma’lumotni o‘zidan keyingi avlodga albatta yetkazar ekan, deb xabar beradi Janubiy Afrikaning «Star» gazetasi.

BALIQ 360 MILLION YOSHDA

Krasnoyarsk o‘lkashunoslik muzeyiga keltirilgan eksponat qazib olingan baliq gavdasi ekanligi tomoshabinlarning hayratini oshirmoqda. Uni tabiat shaydosi Gennadiy Tatarchenko suv omboriga ancha uzoq qirg‘oqdan topib keltirdi. U muzeyni boyitgani uchun o‘zida yo‘q xursand.
Baliqlarning bu ajdodi yuqori baholanmoqda. Uning jabrasi, qanot va dumlari yaxshi saqlangan, yoshi taxminan 360 million yilga teng, deb taxmin qilinmoqda. Paleontolog Olga Yakunina baliqlarning yashash shart-sharoitini miridan sirigacha o‘rganish taklifini bildirdi. Bu esa muzeydagi eksponat haqidagi taxminlarni oydinlashtiradi.

SUHBAT SHAPALOQDAN YAXSHI

Rostov-Donda ochilgan klub qoshida  past bahoga o‘qiydigan o‘quvchilarning ota-onalari yig‘ilishadi. Har juma kuni bu yerga o‘z farzandining o‘qishidan qattiq tashvishga tushadigan ota-onalar to‘planishib, «ikki»dan qanday qutulish bo‘yicha psixolog bilan suhbat quradilar.
Ta’lim markazi mutaxas-
sislari  bolani past baho olganligi uchun shapaloq yoki xivich bilan urish umuman vaziyatni  o‘zgartirmasligini ta’kidlashmoqda. Kaltak yegan bola ruhan ezilib, ota-onasi bilan battar o‘chakishib qoladi. Vujudga kelgan muammoni bartaraf etishdagi eng yaxshi usul bu suhbat ekanligi  ota-onalarga  uqtirilmoqda. Janjal chiqqan uydan fayz-baraka qochadi. Ota-onalar bu klubda o‘z farzandlarining  «uch» olgan kunini nishonlashadi. Rosmana «besh» va «to‘rt» ham zabt etiladi, qachonki, shapaloq yoki xivich bilan emas, shirin gap bilan bola ko‘ngliga yo‘l topilsa.

ENG ULKAN CHIG‘ANOQ
 
Yaponiya orollarida  baliqchilik qilib kun ko‘radigan kishilar eng ulkan chig‘anoqqa  duch kelishdi. Uning uzunligi bir metr, og‘irligi esa 292 kilo.
Chig‘anoq mutaxassislarga taqdim etilganida shu narsa ma’lum bo‘ldiki, nafaqat Yaponiya orollarida, balki yer yuzida hali bunaqasi uchramagan.

JUFTIGA HAM SHAFQAT YO‘Q

Alyaskaning Teylor shahridagi  banklardan birida o‘z xizmat vazifasini bajarib turgan Bill Miller niqob kiygan o‘g‘rini qo‘lga oldi. Yechintirib qarasa, xotini. Qonun hamma uchun barobar ekanligini  xotiniga uqtirdi-da, bank xizmatchisi uni qamash uchun organ xodimlariga topshirdi.
Burch va qonun tushunchasiga, qaniydi, hamma joyda shunday qaralsa.

OLTIN HAFTA

Yaponlar o‘z ta’tilini 29-apreldan boshlanib 5-mayda tugaydigan, bayramlarga boy bo‘lgan «oltin hafta» ichida o‘tkazishga harakat qiladilar. «29-aprel — o‘simliklar kuni, 3-may — urushni rad qilishni rasman e’lon qilgan yapon konistitutsiyasi qabul qilingan sana. 5-may esa bolalar kuni. Yoqimli ta’tilni ishdan bir yoki ikki kun javob olib cho‘zish ham mumkin», — deydi Osaka universitetining o‘qituvchisi Tanaka Eychi.
Bahorning go‘zal kunlarida yaponlarga xushkayfiyat ulashib keluvchi bu «Oltin hafta» keyingi yilgacha unutilmas xotiralarga boy bo‘ladi.

BEPUL GAZETALAR

Kitobxonlikning tushib ketganligi dunyo ziyolilarini tashvishga solayotgan, hatto aholining elita qismi orasida ham bu ko‘rsatkich keskin susayib borayotgani e’tirof etilayotgan bir paytda Norvegiya va Shvetsiyada chiqayotgan bepul gazetalar aholini mutoalaga chorlashning ajoyib usuli bo‘lib xizmat qilmoqda. Qulay, ixcham va qiziqarli gazetalar ma’lum bir tarmoqdagi tashkilot va firmalar tomonidan nashr etiladi.
O‘zlari ishlab chiqarayotgan mahsulotlar haqida atroflicha ma’lumot hamda reklamalar joylashtirish evaziga bepul gazetalarni tarqatish tarmoq ma’muriyatiga ham yaxshigina daromad keltiruvchi manba hisoblanadi. Shuning uchun ular bepul nashrlarni odamlar gavjum bo‘lgan bekat va matbuot do‘konlarida tarqatishadi.
Aholi esa ularni uydan ishga yetib borguncha hamda ishdan uyga yetib kelguncha  o‘qib chiqishar ekan. Bu orqali ular jamiyatda yuz berayotgan yangiliklardan ham boxabar bo‘ladi va eng muhimi, mutoaladan uzoqlashmaydi.

QUYOSHNING RAMZDOSHI NE?

Hech vaqt taqvimda (.) belgisiga ko‘zingiz tushganmi? Bu belgi qadimgi Shumer ieroglif yozuvlarida uchraydi, nomi «RA», ma’nosi esa «quyosh»dir. Bu belgi keyinchalik nonning ramzi sifatida qo‘llaniladigan bo‘ldi. Ko‘p xalqlar buni qabul qilib, nonni aynan shu shaklga o‘xshatib yasashga harakat qilishgan. O‘zimizning o‘zbek nonlari ham shu shaklga monand. Ayniqsa, zog‘ora va gijda nonlarini ko‘rganmisiz, doira, o‘rtasida esa nuqtasi bor.
Nimaga quyosh bilan non  bir belgi orqali ifodalanadi? Birinchidan, ikkalasi ham bir-biriga shaklan mos, har ikkalasi ham insonlar uchun zarur, Quyosh bo‘lmasa, non yetish-
tirish mumkin emas, nonsiz hayot kechirish qiyin.
Nonni zuvala qilib, shar shaklida pishirish dunyodagi barcha xalqlarda hanuzgacha saqlanib qolgan. Bu ham nonni quyosh ramzida tasavvur etishning yorqin misolidir. Bizda nonning yuzlari bir san’at asaridek bezaladi.
Patir nonlarining yuziga quyuq chakich-nonlar urilishi — quyosh jimirlashining ramziy ifodasidir. Shirmoy hamda lochira nonlar chetlarini pichoqda kesib, parraksimon yasash ham quyoshdan nur taralayotganining ramziy ko‘rinishidir. O‘zbekiston — quyoshli yurt. Quyosh nonlari  pishiriladi bu yurtda. Shu bois ham, non va quyosh bir xil ramz bilan tasvirlanadi.

QOR GULLAYDIMI?

Odatda biror narsaning pokligi ta’kidlanganida, «qordek oppoq» iborasi ishlatiladi. Biroq yer kurrasining ayrim tog‘lik va pasttekislik yerlarida, shuningdek, Arktika va Antarktidaning muz bilan qoplangan dengizlarida qorning usti qizil , yashil , sariq,  jigarrang va hatto ko‘k yoki qora tusga kirib qolganligiga necha-necha sayyohlar shohid. Shu hodisa ko‘chma ma’noda «qorning gullashi» deb yuritiladi.
Qadim zamonlardan qizil qor to‘g‘risidagi afsona va ertaklar og‘izdan-og‘izga o‘tib keladi. Qizil qor yer kurrasining ko‘p joylarida, xususan, tog‘ cho‘qqilarida ko‘p uchraydi. Jumladan, Kavkaz tog‘larida, Armaniston tog‘larining shimoliy qismida, Bolgariyaning dengiz sathidan 2300-3460 metrgacha bo‘lgan balandliklarida qizil qorni ko‘rish mumkin.
Botanik olimlarning ma’lumotlariga ko‘ra, qizil qor Kamchatkaning doimiy qorli cho‘qqilarida, Sibirda, Tyanshan tog‘laridan 4500 metr balandlikda keng tarqalgan. 1907-yili Tyanshanning Qorchoy tog‘i dovonlaridan birining shimoliy qismi pushtirang qor bilan qoplanganligi, 1927-yili esa shu yerda bir necha metr qalinlikdagi qizil qor to‘shalgan dalalar kattagina maydonni egallaganligi haqida ma’lumot bor.
Xo‘sh, qorning gullashiga sabab nima? Gap shundaki, qor harorati past bo‘lishiga qaramay, uning usti va orasida ko‘z mikroskop vositasidagina ilg‘ay oladigan, juda mayda, bir yoki bir necha hujayrali suv o‘tlari mavjud. Ularning tez ko‘payishi oqibatida rang paydo bo‘lishi aniqlangan. Hozirgi paytda bunday suv o‘tlarining 70dan ortiq turi ma’lum. Chunonchi, Kavkaz tog‘larida uchraydigan rang-barang qorlarda 55, Ufa shahri atrofidagi qorlarda esa 37 turdagi suv o‘t o‘sishi kuzatilgan. Darvoqe, aksariyat rangli qorlarning o‘ziga xos hidi bor. Masalan, oltinrang suv o‘tlarining ko‘payib o‘sishidan baliq yog‘ining hidi anqisa, bir hujayrali  yashil suv o‘tining cheksiz ko‘payishidan yoqimli tarvuz hidi keladi  va u qorni qizil rangga bo‘yaydi. Chunki suv o‘t, aslida yashil bo‘lsa ham, uning tarkibida qizil bo‘yoq modda bor. Ana shu modda suv o‘tni quyoshdan keladigan qisqa to‘lqinli nurlarning halokatli ta’siridan saqlaydi. Qor erishi yoki uning namlanishi natijasida suv o‘ti tez ko‘payadi.
Pasttekisliklarda qor ko‘pincha yashil yoki sariq rangga bo‘yaladi. Arktika va Antarktidadagi muzliklar sharoiti ba’zi suv o‘tlarning o‘sishi uchun qulay hisoblanadi. Bunday suv o‘tlar quyosh nuri yetadigan  muzliklar orasida va ostida ko‘payib , ularni sarg‘ish-jigarrang tusga kiritadi. Ayrim hollarda bir kubmetr muz  orasida shunday suv o‘tlardan bir kilogrammga yaqini to‘planadi.

Zebo NAMOZOVA

O‘PKASIZ TUG‘ILGAN BOLA

Sankt-Peterburgda yashovchi er-xotinlar Anatoliy va Irinaning birinchi farzandi... o‘pkasiz dunyoga keldi.
Hali Yer yuzida bunday voqea qayd qilinmagan. Hattoki, boshqorong‘ilik alomatlarini ham sezmagan yosh ona, dastlab hammasi risoladagidek bo‘lganini ta’kidlaydi.  Yigirma uchinchi haftadan boshlab unda bezovtalik boshlangan. Og‘irligi 900 gramm bo‘lgan chaqaloq jarrohlik yo‘li bilan tug‘dirilgan va nihoyatda zaifligining alomati — yig‘lamagan. Shifokorlar bolaning ko‘krak qafasini tekshirib ko‘rganlarida, o‘pkasi bor-yo‘qligi haqidagi aniq xulosaga kelolmadilar. Chunki bola sezilar-sezilmas qimirlar edi. Shu bois, sun’iy nafas oldirishga kirishildi.
Tug‘ilganining ertasi kuniyoq Anatoliy va Irina taomilga muvofiq, uni cho‘qintirdilar. Agar shifokorlardan najot bo‘lmasa, Xudoning marhamatiga umid qilamiz, deyishmoqda ular.
Hozir chaqaloq uch oylik. Muhimi, bola tirik, unga suniy tarzda  havo yuborilmoqda.