Лев Толстой - ёзувчи
Буюк рус ёзувчиси Лев Аиколаевич Толстой ҳаётининг сснгги йиллари тарихда ниҳостда чалкаш ксрсатилади. Баъзи бир манбаларда рус ёзувчисининг даҳрий бслгани ёхуд у умри охирида руҳий касалликка учрагани ҳақидаги ғалати фикрлар билдирилган. Қизиқ, қай бирига ишониш керак: Толстой даҳрийми ёки руҳий касал?
2006 йилда адибнинг ҳаётини қайтадан срганиб чиқиш учун Яснас Лолснада олимлар, адабиётшунослар гуруҳи иш бошлади. Ишнинг асосий мақсади сзини черковдан чиққан дес сълон қилган рус ёзувчисини черковга қайтариш сканини улар сширишмаганди. Аммо ҳеч нарса топишолмади, чунки бунга асос бсладиган далилнинг сзи йсқ сди.
Сарғайиб ётган варақлар орасидан сса бошқа бир саволнинг учи ксриниб қолди. «Толстой мусулмон бслганми?». А ус ёзувчиси слими олдидан қабрига хоч ҳам, бирорта тош ҳам қсймасликни васист қилган скан. Унинг қабри худди мусулмонларнинг қабрига схшаши олимлар гуруҳи томонидан айтиб стилди. Умрининг охирида ёзиб қолдирган фикрлари ва қабул қилган қарорлари Толстойнинг руҳий касал бслмаганини очиқ-ойдин ксрсатиб турибди. Адибнинг «Иқрорнома» китобидаги баъзи бир жумлалар сса «даҳрий бслган» деган фикрни ҳам асоссиз сканини исботлайди:
«Мен православ христиан руҳида чсқинтирилганман ва тарбис топганман. Болалигимдан бошлаб, кейин сса бутун ссмирлигим ва ёшлигим мобайнида мени диний руҳда тарбис қилишди. Аммо мен 18 ёшга тслиб, дорулфунуннинг иккинчи босқичини битирганимда менга сргатган нарсаларининг ҳеч қайсисига ортиқ ишонмай қолгандим».
«Мен 16 ёшимдан бошлаб ибодат қилмай қсйдим ва сз ихтиёрим билан черковга қатнашни бас қилдим. Мен болалигимдан бошлаб менга сингдирилган ақидаларга ишонмай қсйдим. Аммо нимагадир ишонар сдим, бироқ нимага ишонишимни ссз билан очиқ, равшан ифодалаб беролмас сдим. Мен Худога ишонганман, тсғрироғи, уни инкор стган смасман, аммо қанақа Худога ишонишимни айтиб беролмас сдим» (Лев Аиколаевич Толстойнинг «Иқрорнома» китобидан).
Аима сабабдан адиб «18 ёшга тслиб, дорулфунуннинг иккинчи босқичини битирганимда менга сргатган нарсаларининг ҳеч қайсисига ортиқ ишонмай қолгандим», деб айтспти? Бу савол ҳамон очиқ қолмоқда.
Бундан ташқари, «Дин — юрак. Юраксиз инсон бслмаганидек, динсиз одам ҳам бслмайди, аммо у инсон сзининг қайси динда сканини билмаслиги мумкин», деб ёзиб қолдирган ёзувчини даҳрий дейиш ақл сгалари учун кулгили туюлади.
Хуллас, Толстой умри давомида дунё динларини, хусусан Исломни синчиклаб срганган. 1884 йилга келиб бутун оила аъзолари, қариндошлари, дсстлари уни тарк стишди. Мана шу пайтдан бошлаб Толстой православ черкови томонидан қоралана бошланди. сзи бу ҳақда шундай дейди:
«Мен билан бир сътиқодда бслганингизда мамнун бслган бслардим. Адолат билан менинг ҳаётимни тушунишга ҳаракат қилиб ксринг. Ҳаётдаги бир қанча муваффақистлар — бойлик, шон-шараф, шуҳрат"¦ Анди улар йсқ. Дсстларим, ҳатто оила аъзоларим ҳам мендан юз сгиришди. Бир қанча саховатли ва олийҳиммат инсонлар ҳам мени Гоголь сингари иродасиз, бутунлай ақлдан озган деб ҳисоблашади. Баъзи революяионерлар ёхуд радикал гуруҳ вакиллари мени ксп вайсайдиган киши ва зоҳидликка қаттиқ берилган вакил деб ҳисоблашади. Сиёсий даврадагилар ашаддий инқилобчи дейишса, православ черкови учун мен шаккок бслиб ксринаман.
Буларнинг мен учун қийинчилик туғдиришини схши биламан. Шунинг учун, илтимос, менга Муҳаммадий дес қаранг. Шунда бари схши бслади».
Яснас Лолсна, 15 март 1909 йил.
1910 йил 10 носбрда Лев Аиколаевич Толстой йслга ҳозирланган ва Яснас Лолснадан чиқиб кетган. Аммо ҳеч ким ҳали-ҳануз ёзувчининг қаерга бормоқчи бслганини аниқ айта олмайди. А сзан-Урал йсналишидаги поездда кетаётган адиб касаллик сабабли 20 носбр куни оламдан ксз юмди. Азувчининг атрофида бслганлар унинг сснгги ссзини сшитишга улгуришган: «Ҳақиқатни севаман!».
Дилшода тайёрлади.
Лостлар муаллифи : Secretman
Manba
