Алишер Аавоийнинг «Аасойим ул-муҳаббат» асарида снг ксп тилга олинган ва иқтибослар келтирилган китоблардан бири Али бин Усмон Жсллобий Ҳужвирийнинг «Кашф ул-маҳжуб»идир. Бу нодир асар фақат тасаввуфшунослик жиҳатидан смас, балки Шарқ тасаввуф адабиётини тадқиқ стишда ҳам алоҳида аҳамистга сга. Демоқчимизки, тасаввуф ҳеч бир маънода ва ҳеч бир зайлда адабиёт манфаатларига дахл қилмаслиги, унга сос ҳам ташламаслиги керак. Тсғри, адабий меросини тасаввуф заминидан ажратиш мумкин бслмаган бир неча ижодкорларимиз бор. Лекин улар барибир шоир-санъаткор. Айтайлик, Машрабнинг фикр-сависси, қалб мушоҳадаси, руҳи ва гсзаллик завқига ҳеч бир ссфи ёки қаландар сқин ҳам бора олмаган. Фақат буюк шахси смас, Машраб шеъристи ҳам такрорланмас. Бу шеъристни тариқат ақидалари ёки тушунчалари «девори» билан сраш, уни, албатта, халқдан ва ҳаётий-руҳоний таъсирларидан ажратиш демак. Бундан ким ютадию, ким ютқазади? Буни жиддий сйлаш керак. Соф тасаввуф адабиёти вакиллари бизда бармоқ билан санарли. Бас шундай скан, адабиётни тасаввуф ортидан сргаштириш, унинг фаолисти ва ютуқларини ёлғиз ссфийликка тиркаш ташаббусига чек қсйиш жоиз. Алишер Аавоий ижодиётига келадиган бслсак, унда учрайдиган ҳар бир тасаввуфий истилоҳ, образ, рамз, ҳаттоки ишоратларнинг маъно ва сирларини имкон қадар схши билишга интилиш ҳам қарз, ҳам фарз. Зеро Аавоийнинг фикр, туйғу, руҳ ва санъат дунёсига сркин кириб боришнинг йслларидан бири ҳам ана шу. Аавоий асарларида учрайдиган у ё бу тасаввуфий истилоҳ, рамз ҳам баъзан маълум бир ҳақиқатни чуқур билиш, унга тамоман бошқача қарашга йсл очади. Масалан, Алишер Аавоий асарларини ксздан кечирсангиз «мажзуб» деган ссзга тез-тез дуч келасиз. Бу ссз, хусусан, «Аасоимул муҳаббат»да ксп учрайди. Лекин асосий нарса ушбу калиманинг ксп ёки кам учрашида смас, балки «Аасоим»даги бир қанча ривост ва ҳикостларда мажзубнинг кимлиги, мажзублик ҳолати, ҳақиқати, асосий фазилати нималардан иборатлигини ёритишдадир. Мажзуб — жазба одами. Жазба сса кспинча сулукка боғлиқ бслмаган ва сулукдан олдин пайдо бсладиган ҳолат. Шунинг учун мажзублик йсли инсонни тариқатдаги қатъий талаб ва қидалардан фориғ стгувчи сзига хос имтиёзларга ҳам сга сди. Аажмиддин Кубронинг «Ҳақ таолонинг мажзуб ва маҳбубларидин» бслмиш Бобо Фараж билан учрашгандан кейинги ҳодисаларни хотирланг. Бобо «давот ва қаламни» ташлаб, илм таҳсилини тсхтатмагунча Куброни таъқиб ставеради. Чунки у илми ладуний ва мажзублик кашфининг ҳар қандай таҳсилдан юксак ҳамда самарали сканлигига тсла-тскис ишонган. Албатта, сзининг ҳоли, танлаган йсли, ксзланган мақсадига нисбатан қаралганда Бобо Фараж талабида ҳақ бслган.