ЧЎЛПОН
ЯНА ОЛДИМ
СОЗИМНИ
Шеърлар
Тошкент
Ғафур Ғулом номидаги
Адабиёт ва санъат нашриёти
1991
ҚИЗИЛ БАЙРОҚ
Низомиддин Асомий ўртоққа
Қизил байроқ!..
Ана, қандай селкиллайди шамолда,
Гўё уни саломлайди қибла ёқнинг шамолн,
Камбағалга на саодат уни кўрмак бу ҳолда,
Ҳам ҳаққи бор камбағалнинг, чунки ўзининг моли.
Уни олиб чиқмоқ учун қоронғудан ёруққа
Дарёлардай оқмадимп камбағалнинг қонлари?
Уни олиб бормоқ учун мазлум, ожиз халққа,
Қолмадими Сибирларда ишчиларнинг жонлари?
Сиз, буржуйлар, кибор синфлар, яқин келманг байроққа,
Сиз эмасми илгаридан унинг қонхўр душмани?!
Энди қора яқин келмас нурлар сачратган оққа,
Кўпдан энди ўтиб кетди қораларнипг замони!
Қизил байроқ қип-қизил қон, у қон — ишчилар қони,
Кибор синфлар у қонларни тўккан золим жаллодлар,
Мазлумларнинг энг севгани — ишчиларнинг азони,
Қулоқларни бекитганлар — кибор синфлар, қаллоблар!..
Ай, ол байроқ, сен мазлумлар устларида селкилла,
Сенинг учун қонлар тўккан, жонлар берган мазлумлар.
Ишчилардан, аскарлардан, мазлумлардан саломлар,
Фаришталар, малаклар ҳам ризвонлардан, тавҳият.
Золим бойлар — буржуйлардан дардлар, ғамлар, аламлар;
Қаламимдан, қоғозимдан ҳам ўзимдан муҳаббат!!!
1917
ШАРҚ НУРИ
(Мулла Нур Воҳидов руҳига)
Сўнг даврда йўқсул Шарқнинг тарихи
Бир бет бўлсун, оқ сатрни кўрмади.
Дунё тарихини ёзған муаррих
Яхшиликға қаламини бурмади.
Шарқнинг қайси бурчагини қарасанг,
Йўқлик, ўлим, зулм, қарғиш кўрардинг.
“Томуғ’” деган сўзни билмак истасанг,
Шарқни бошдан оёққача юрардинг.
Бир замонлар ер юзинда ўз бошли
Улуғ, шонли маданият туғдирган
У гўзал Шарқ, ширин тупроқ сўнг замон
Бўлди четлар панжасида кўз ёшли…
Унинг бундай қизғаничли ҳолига
Ҳар кимдан кўп қон йиғлаган сен эдинг.
Уни эзғон йиртқич қўлли маъзинга
Сен улуғ ёв, сен муяссам кин эдинг.
Инсонликға саодатнинг бирдан-бир
Тўғри йўлни кўрсаткучи Марксди:
Бироқ Шарққа қутулишнинг йўлини
Кўрсаткувчи улуғ доҳий сен эдинг.
Сендек киши Шарқ элига тансиқди.
Пок сийнангга ўқ отгувчи душманлар,
Ўйламаки, бир ўзингнинг душманинг,
У душманлар бутун Шарқнинг душмани,
Кўпдан ичиб келган қонларин унинг.
Кун ҳам Шарқдан, ой ҳам Шарқдан чиқадир,
Бироқ бир сен Ғарбда чиқдинг ва ботдинг;
Шунинг учун меним шарқлик руҳимда
Ажиб мудҳиш, қўрқунч туйғу уйғотдинг!
Шарқнинг куни кирса булут остига,
Сенинг сўнук кунларингни ўйлайман;
Ботиб борган ойга қараб: “Ай, йўқсил,
У улуғ нур сенмасму?”- деб сўраймен.
Эҳтимолдир, сени ҳар бир нарсадан
Азиз кўрган, у сен суйган йўқсил Шарқ,
Руҳларингни ой ўрнига қўйгандир,
Балки бизнинг кўзларимиз қилмас фарқ…
Меним шарқлик кўзим сенинг руҳингни,
Шарқнинг ҳар бир бурчагида кўрадир;
Тўғри, сенинг у шарқсуяр руҳларинг
Алжумларда, саробларда юрадир.
Энди ундан учиб ўтди Мисрнинг
Сирлар тўлиб оққан Нили бўйига;
Нилни бўйлаб келиб, кирди у руҳинг.
Фаллоҳларнинг қашшоқларча тўйига,
Ундан ўтиб Суриянинг Шомига
Аср кўрган кўчаларни айланди.
Шу минутда Ҳимолоё тоғида
Ҳинд қизига йигитликка сайланди.
Кеча кўрдим уни; будда ёнида
Риёзатнинг фойдасини ўқурди,
Ўткан куни Нишопурда – боқчада
Ҳайём билан ишқий шеър тўқурди.
Ўткан ҳафта Чин-мочиннинг юртида
Конфутсиу фалсафасин эшитди.
Бу ҳафтада Эрон бориб зардаштга
Нича билан қалайсиз деб тегишди…
Ҳиндистонда Бедил билан юрганин
Меним шарқлик кўзим аниқ кўрмишди.
Аламутнинг тепасида юрганда
Меним руҳим орқасида юрмишди…
Шунинг учун суяр сени бутун Шарқ.
Сен Шарқмисан, Шарқ сенмидир била фарқ.
1918
ЎЗБЕГИМ
Сўлқилдаб келасан, ўзбегим,
Маърифат отига отланиб,
Бир мири топган боладай —
Оғзингни иржайтиб.... суюниб
Дунёда ҳамма халқ қизиққан —
Гавҳардек бебаҳо от эди.
Ҳуррият бўлганда сен келдинг,
Минайин семирган отга деб,
Оғзингга «маллалар» бир тепди,
«Маърифат ҳаромдур сартга», деб
Оғзингдан қон келди, йиғладинг,
Кўзингдан заҳарли ёш келди.
Кўраман, охирда минибсан,
Чарчаган бўлса-да, отингга.
Тангрига шукр қил, юра бер,
Кўз солиб, ўнгингга, чапингга!
Тез тузат, оҳ... мана бир хатонг:
Отингни чопасан шаҳарда.
Қишлоқда фақирлар кутадур —
Кечада, кундузда, саҳарда!
Билгилким, ҳаётинг, томиринг,
Ўзбегим, камбағал қишлоқда.
Қишлоқда чопасан отингни,
Чопишинг беҳуда тошлоқда.
1919
ГЎЗАЛ
Қоронғу кечада кўкка кўз тикиб,
Энг ёруғ юлдуздан сени сўраймен.
Ул юлдуз уялиб, бошини букиб,
Айтадир: “Мен уни тушда кўрамен,
Тушимда кўрамен – шунчалар гўзал,
Биздан-да гўзалдир, ойдан-да гўзал!”
Кўзимни оламен ой чиққан ёқға,
Бошлаймен ойдан-да сени сўрмоқға.
Ул-да айтадир: “Бир қизил яноқға
Учрадим тушимда, кўмилган оқға.
Оқға кўмилганда шунчалар гўзал,
Мендан-да гўзалдир, кундан-да гўзал!
Эрта тонг шамоли сочларин ёйиб,
Ёнимдан ўтганда сўраб кўрамен.
Айтадир: “Бир кўриб, йўлимдан озиб,
Тоғ ва тошлар ичра истаб юрамен!
Бир кўрдим мен уни – шунчалар гўзал,
Ойдан-да гўзалдир, кундан-да гўзал!”
Ул кеткач, кун чиқар ёруғлик сочиб,
Ундан-да сўраймен сенинг тўғрингда,
Ул-да уятидан бекиниб, қочиб,
Айтадир: “Бир кўрдим тушдамас, ўнгда,
Мен ўнгда кўрганда шунчалар гўзал,
Ойдан-да гўзалдир, кундан-да гўзал!”
Мен йўқсил не бўлиб уни суйибмен?!
Унинг-чун ёнибмен, ёниб куйибмен.
Бошимни зўр ишга бериб қўйибмен.
Мен суйиб… мен суйиб кимни суйибмен?
“Мен суйган суюкли шунчалар гўзал,
Ойдан-да гўзалдир, кундан-да гўзал!”
Тошкент, 1919 йил
ТЕМИРЧИ
Меҳнаткаш инқилобнинг икки сана даврн муносабати-ла
Манзара — темирчи дўкони.
Т о в у ш: Тақ, тақ! Тақ, тақ, тақ!
Т е м и р ч и (ишлай туруб)
Қабул қилгин тилагимни, тангрим,
Бақувват қил билагимни, раббим!
Шу билакнинг кучи билан ўн жон,
Топиб ейдур кечингундай ош-нон.
Ёш гўдаклар менга кўзни тиккан,
Қари чол ҳам кампир бошни буккан.
Аввалгилар «ота-она!» — дер менга,
Кейингилар «бола — жон!» — дер менга.
Ҳаммасининг оч-тўқлиги мендан,
Меним эсонлигим эса сендан!
Қайтармагин тилагимни, шоҳим,
Сенгагина бутун додим, оҳим!..
(Ўғлига)
Ур ўғлим, ур, қаттиқроқ ур,
Темир кўпроқ чўзилсин!
Ў ғ л и
Омбир билан сен маҳкам бўл,
Қайрилсин-да, узилсин...
Т е м и р ч и
Нега ўғлим?
Ў ғ л и
Оҳ, отажон! Жуда ёмон чарчадим... қорним очди...
Т е м и р ч и
Кел, болажон, яна жиндак, ростладим мен бўёғни.
Ў ғ л и
Кун кеч кирди.
Т е м и р ч и
Ишимизни тамомлаб уйга бориб тннчланармиз, озуғимизни ғамлаб!..
Ушла маҳкам!
Ў ғ л и
Хўп ушладим!
Т е м и р ч и
Яқинроқ тут!
Ў ғ л и
Хўп, мана! Вой!..
Т е м и р ч и
Не бўлди?
Ў ғ л и
Қўлим куйди... нима қилай, жон дада...
(Йиғи.)
Т е м и р ч и
Эй худойим, бир ўғлимни — ёрдамчимни кўп кўрдинг:
Келиб-келиб бир бечора темирчини куйдирдинг...
(Оққан ёшни суртар. Ўзи бир қўлида темирни ушлаб, бир қўлида болға билан урар.)
О в о з
Тақ!
Т е м и р ч и
Вой, болам!..
Ў ғ л и (ҳайрон).
Нима бўлди?
Т е м и р ч и
Узди болға қўлимни!..
Ў ғ л и
Вой худо-ей!..
Т е м и р ч и
Нега мунча эзадурсан қулингни?..
Шундай бойлар бўларким... бир неча йил ишламас, оч қолмас.
Мен бечора бир кунгина ишламасам, топмасам,
Уй ичимда ўн жон бордур...
Ў ғ л и
Бир бурда нон топилмас...
Т е м и р ч и
Мен бечора ўғлим билан то эртадан кечгача
Тинмай ишлаб бир рўзғорни нари-бери эплардим.
Бир-икки кун ишлай олмай қолсам бутун рўзғорнинг
Бир бурда нон тополмай оч қолишин...
Ў ғ л и
Билардим!
Т е м и р ч и
Шунинг учун билакда куч бор вақтда ишладим.
Ёзда ёниб ёз ўткардим, қишда ушуб қишладим.
Энди букун ёрдам эткан бир ўғлимнинг қўлини
Яра қилиб, сўлдирдинг сен умидимнинг гулини...
Ўз билагим кучлик бўлса яна ишни қилардим.
Рўзғоримни бир иш қилиб эплаб олиб юрардим.
Ўзим соғ деб шукур қилиб ўз қўлима зўр бердим.
Ўз қўлимнинг зарбаси-ла бармоқларимни эздим...
Энди менинг рўзғорим нима бўлуб қоладур?
Ў ғ л и
Кераксиз бу оилани... худо қайтиб оладур...
( Й и ғ и .)
1919
ҚИЗИЛ БАЙНАЛМИНАЛ
— Ҳаво бузуқ...
— Кўк юзида қоп-қора
кўмир каби қатор-қатор булутлар,
Иблисларнинг кўзларидай оп-ола ёнган нима?
«Олтун ўчоқ»да ўтлар...
Ҳаво бузуқ... Тўғри, шарқнинг ҳавоси
Неча йилдир жуда ёмон бузулғон;
Аввали бузғон оппоқ қўллар жафоси.
Ёзмишиға қора чизиқ чизилғон...
Кўк юзида қатор-қатор чизилғон
Кўмир каби булутлари — ёт эллар;
Ул элларнинг қуллиғида эзилғон
Шарқ эллари... бузуқ, қуруқ кўп ерлар...
Шарқ эллари асир каби ишларлар,
Бир ҳовуч ҳам келмайдиган халқ учун.
Бир ҳовучлар катта-катта ҳашарлар
Маданият топган, деганлар учун...
Шарқли киши қатиқ еса нон топмас,
Нон тополса қуруқ нон бор, чойи йўқ,
Бир ҳовучлар емагига ном топмас,
Бойликларни сиғдуришга жойи йўқ...
Шарқда, мана, бир оила ичида
Олти-етти киши очдан ўлмишдир,
Ана қара, ёш боғчанинг ичида
Кўп чечаклар очилмасдан сўлмишдир.
Қара ғарбни, базмгоҳ-ла боғчалар,
Қизил юзли одамлар-ла тўлуғдир,
Унда маьбуд қаторида оқчалар.
Шунинг учун оқчалилар улуғдир...
Шарқ элига қутулишга йўл йўқми,
Унга ҳеч ким шафқат кўзин солмасми?
Ғарблиларда инсоф виждон ҳеч йўқми,
Бирор қувват бу зулмни олмасми?
Илгарида бўлмаса ҳам энди бор
Ғарб устида бош кўтарган улуғ куч.
Ул кучдирки, мазлумларга йўл очар,
Золимлар-чи наъра тортар:
— Уч, уч, уч...
Бир йилдирки кўк юзида туғилди
Қизил қонлар орасидан қизил ой,
Бир тарафдан қаҳр, зулмат қувилди,
Шарқни яна ул қизил ой қутқаргай...
Ортиқ етар эзилганинг, эй шарқ,
Қанот қоқиб ойға қараб юксал,
Асирликдан қутилмоққа зўр шарт:
— Қўлда яроғ, тилда «байналминал»..
1920
ХАЁЛИ
Кўнглимдаги муҳаббатнинг учқунин
Хаёлимнинг бир бурчида беркитдим.
Ул учқуннинг кучлигидан сийнамда
Ҳеч тузалмас, оғир яра бор этдим.
Қулоғимга “Ол бахт!” деб эшитилган
Азонларни шайтоний деб ўйладим,
Шунинг учун бахт берган малакка
Турли-турли афсоналар сўзладим….
Сочларини ўйнаб туриб эшитди
Ва дедиким: “Афсоналар беҳуда!”
Бул сўзлари қулоғимға етишди:
“Оқдим,- дедим,-қонли, зардобли сувда…”
“Оқ-оқ,- деди афсоналар султони, -
“Сенинг тахтинг, бахтинг унда кутадир;
Ул зардобли, қонли сувлар остида
Қора кийган жонинг жилва этадир.”
Кет, эй шайтон, босинқирадим… қўрқамен:
Кет-кет. Қилич синган, қалқон тешилган.
Кўрасанми? Мен эзилган ётамен,
Устимга-да бало тоғи йиқилган.
Сўнгги нафас, охирги дам, эй малак,
Кел, бир қара, сўнгра йиқилсун фалак.
Тошкент, 1920
ШАРҚ ҚИЗИ
Синглимга
Айталар, ким совуқ, шумли қора қиш
Ўтиб кетиб, келмиш чиройли баҳор.
Гулга ошиқ бўлиб, сайрар эмиш қуш,
Гул ҳам ул қушларга нозланиб қарар.
Айталар, далада ер бети тамом
Кўм-кўк духобадан кўйлаклар киймиш.
Хўрозлар чақириб, юзин очса тонг,
Сабонинг лабини ошиқлар эммиш…
Ҳар кимда бир шодлик, ҳар кимда бир руҳ,
Ҳар ким кулиб қарар эмиш дунёға.
Ҳатто, чол-бобойлар айталармиш: “Уҳ
Чиқиб юрсанг эди ёзги ҳавоға!”
Фақат мен бир ўзим, Шарқнинг бир қизи
Баҳор келганини кўрмай қоламен.
Узун, қора қишнинг кетмасдан изи
Унинг дўсти – кузни кутиб оламен.
Меним учун ёруғ дунё роҳати –
Тўрт девор ичинда кўзлар ўйнатмак.
Меним учун улуғ шодлик соати –
Телба кўкрагимда ўйлар уйғотмак…
Мен бир Шарқ қизимен, Шарқнинг ўзидек
Бутун таним, жоним – хаёл уяси.
Меним қора кўзим кийик кўзидек
Белгисиз овчининг ўқин кўргуси….
Айталар, ким ёзда ҳар бир жонивор
Эркин нафас олар, шодланар, яйрар…
Айтмайлар, ким Шарқда борлиқ хотинлар
Ул ёруғ дунёга не замон кирар?
Тошкент, 1920
ТАБИАТКА
Саидалихонга бағишлаб
Кел, малак, кел, кел, пари, кел, кел, ўпай бир эркалаб,
Кел, қуёш чиққунча ўптир… кел, кел ўпай бир эрталаб!
Кел, қучоқлай, кел қўлингни, бармоғингни бир кўрай,
Кел, кўзингга кўз солай, кел, кўрай, сўнгра ўлай…
Келма, келма, эй пари, сен, танларинг нурдир сенинг,
Танларинг нур, юзларинг нур, тенгларинг ҳурдир сенинг…
Ёқти ойлардан қуйилган ёғдулардандир танинг,
Кўк юзида барча юлдузлар суюнчингдир сенинг…
Кўланкангдир – боқчаларга турли гулларни сочар,
Кўз қарашингдир сенинг, элга саодатлар очар…
Ўйнашингдир – ўйноқи юмшоқ шамолни қўзғатар,
Тўхташингдир – дунёда барча ҳаётни тўхтатар.
Сўзлашингдир– боқчаларда барча қушни сайратар,
Бир табассум қилмоғингдир – барча жонни яйратар,
Куйлашингдир – уйқуда қотган жаҳонни ўйнатар.
Уйқудан турган жаҳон ул куч биландир, тўй этар…
Қайғуриб қолган чоғингдир, барча жонлар қайғурар.
Ҳар томонда қайғу, ҳасрат, ҳар азиз жон оҳ урар.
Кўк юзини қоп-қора, машъум булутлардир ўрар,
Ул булутлар устига отдек миниб девлар чопар.
Ҳар уришда қамчини ўтлар ёнар, чақмоқ чақар.
Ул булутлар чопсалар девлар билан осмон бўйи,
Унда бошланса жин, алвасти ва шайтонлар тўйи
Кўк гўзалдир, сел ёғар, дўллар қучар, тўфон босар,
Қум кўчар… Тоғлар қадар қумлар кўчар… йўлни тўсар…
Зўр денгизлар наъра тортар… жон сўрар тўлқин чопар.
Катта тўлқинлар келар-да, майда тўлқинлар қочар…
Майда тўлқинлар “ўлим” рақсин этарлар куйлашиб,
Сўнгра қирғоққа чиқарлар жонлиларни йўқлашиб,
Келма-келма… мен фақир… бечора… йўқсил бир киши.
Мен каби йўқсил кишиннг ёғдуларда не иши?…
1920
ПЎРТАНА
Пўртана қўзғалди, пўртана юрди,
Пўртана ўзини қирғоққа урди.
Пўртана олдида бир кема кўрди;
Ичида зич одам… ўйнатди, сурди.
Ул кучли, ул ботир, ул қўрқмас, юраклик,
Ул мағрур, керилган ҳам мажнун, ҳовлиқма,
Фарёд дер қирғоқлар ундан, шу туғролик –
Шаҳардек кемалар унга бир луқма…
Ул ўзи қон ичар, қон олур бўлса-да,
Бағрида севгиси кучли,
Бақириб, ўкириб, югуриб юрса-да,
Гўзални суювга ўчли…
Сув қизи:
Чиройли, сочлари қоп-қора,
Бўйнидан сочилган, тарқоқ,
Кўзлари дил тортар, четроқдан бир қара.
Илиндинг… раҳмсиз ул тузоқ…
Кўзлари кийикни кўр қилди кўрмадинг,
Сўзлари – булбулни тутқин;
Юзлари ойларни ботирди билмадинг,
Булутлар остига қочиб кирди кун!
Ана шул гўзални, ана шул малакни
Йўқ , янглиш… фалакни,
Пўртана кўксида сақлар,
Ерлар сарф этар ғайратни, амакни
Иш қилиб малакни,
Йўқ… жаҳон, фалакни
Оқ кўпик ичида оқлар.
Баъзида ҳисобсиз оқ кўпик ичига
Султондек тутқизар уни,
Дам кўкка ирғитиб, дам тортар кўксига.
Шу йўлда ўйнатур қизни,
Кулдириб у нурли юзни.
Суйдириб у оҳу кўзни,
Қул қилиб сизни ҳам бизни…
Кўпиклар… у оппоқ, саноқсиз кўпиклар
Юлдуздек жимирлаб туралар,
Кўпиклар… у кичик, чиройлик кўпиклар
Ошиқнинг кўнглидан уралар…
Қичқирар, бўкирар, бўкирар йўлбарсдек,
Югурар, секирар, отилур девдек.
Олдида ҳеч тўсиқ. Ҳеч моне қўймасдек
Интилар… ўнг-сўлни кўрмай…
Кўтарса бошини, кўкларга тегадир.
Булутлар, чақмоқлар даҳшатда,
Эгса ул бўйнини, кўп вақт эгадир,
Сув тегин кўрасан даҳшатда.
Жонворлар қўрқадир… даҳшатда титрайдир.
Балиқлар ўлимни куталар.
Кучлиги кучсизни ютмайдир, ситмайдир.
Қўрқудан оғулар юталар…
Денгиз тинч, қўрқув йўқ. Қиёмат ухлайдир.
Пўртана жим-житдир уйда.
Шамолни пўртана қўзғатмай сақлайдир
Қўзғалмоқ деган сўз йўқ унда.
Бу – маҳшар, қиёмат, пўртана. Тўлқинлар –
Ҳаммаси йўқсилнинг кўнглида.
Бир дамда дунёни куйдирур вулқонлар
Ожизнинг у ўтли дилида…
Ўйна, эй тўлқинлар, пўртана даҳшат сол.
Қирғоқлар титрасин, қўрқиб,
Кўк юзи; ер ости тинч бўлса – ваҳшат сол
Дарёдан сув ташлаб, пуркаб.
Бу менинг кенг кўнглим ғавғони, жанжални,
Тўполон, қўзғалиш, чувалаш,
Исёнли, тўфонли
Суядир; шунинг-чун дунёни, жаҳонни,
тоғ ва тош
Ҳаммасин ағдармоқ истайдир,
ёнадир, куядир…
Ўйнат, эй, пўртана, тўхтатма, қувват ол.
Чоғ’ келгач, эриниб ётма, ухлама,
бўлмасин йўқлама.
Кўп эзган душмандан,
паст ёндан
Ўчни ол, ўчни ол, ўч ол!…
Тошкент, 1920
БУ КУН
(1 Май)
Бу кундурки, кетмон билан болталар,
Белкураклар, темиркурак, болғалар,
Захда ётғон арра, теша қўзғалар,
Меҳнат дарёсин қўзгар долғалар!
Бу кундурки, меҳнаткашнинг юраги
Кенг майдонда душман билан олишар,
Уйда бўлғон кетмон, теша, болталар
Душманларнинг бошларига солишар.
Бу кундурки, билак кучи ўзининг
Чин юзини очиқ-ойдин кўрсатар.
Ул тонг кучнинг қаршисида йўқлиқлар
Ер тагидан ўзларига жой истар.
Бу кун кетмон, болта, курак кунидир,
Бу кун ботир, кучли юрак кунидир!
1920
УЛУҒ БРИТАНИЯНИНГ БУ КУНГИ ҲОКИМИЯТИГА
Темза бўйларига беш-ўнта
Тоғлардай ҳайбатли зиндонлар солинг!
Риёкор бўлмаган, ҳақ деган эрни
Зулм қўли билан зиндонга солинг!
Ланкастар шаҳрининг кўчаларида
Полис нафарлари тинмай айлансин.
Ишладим, ҳаққимни сўрайман, деган
Ҳар ишчи занжирга сиқиб бойлансин!
Қиличлар, милтиқлар, пулемёт, тўплар
Токай амрингизга бўйин эгади?
Токай ҳақ сўзлаган миялар, бошлар
Дорларнинг ипига бориб тегади?
Токай иғво билан, алдашлар билан
Миллион-миллионларни асир қиласиз?
Токай англамаган, хом мияларга
Жаннат ваъдаси-ла таъсир қиласиз?
Ўн қават, юз қават зиндонларингиз
Ўзингиз учун ҳам тор катак бўлур!
Риёкор сўзлаган у тариқ тиллар
Яна ўзингизга қарши ўгрилур!
Мазлумлар, эзилган, хор бўлганларнинг
Ғазаб оловлари бир кун туташар!
«Интиқом! Интиқом!» деган наъралар
Тўлқиндай қутуриб Темзадан ошар!
Ўшанда Темзанинг сувлари қадар
Қутуриб ошишлиқ бизда ҳам бўлар.
1920
УЛУҒ ЙЎЛДА
Йўлимизда чўллар, сувлар, денгизлар.
Бош учини таниб бўлмаслик излар.
Шу изларни босиб, денгизлар кечиб,
Буюк амал билан борамиз бизлар.
Юракдаги сақлаб борган амаллар
Йўллардаги денгизлардан улуғроқ.
Эзилганлар тилак тилар бу йўли
Бурунгидан тўлуқроқ.
Маҳкам қилиб боғланилган камарлар,
— Тезрак!
— Қанот!
Қушлар янглиғ учайлик.
Кенг чўллардан, денгизлардан кечайлик,
Шарқнинг эски чигалини ечайлик!
Тошкент, 1920
ЁРУҒ ЮЛДУЗГА
(Ҳазар эсдалиги)
Гўзал юлдуз, нурли юлдуз, тез сўзла.
Оталарнинг тарихдаги хатосин,
Шул хатодан осуфланиб товларнинг
Эл кўксида сурган ишрат, сафосин.
Сўзла, англат ўтгандаги турмушнинг
Бутун қонли, шонли, жонли ерларин.
Кўз олдимда жилваланур юрт учун
Жонлар бериб, қонлар тўккан ерларинг.
Ўнат, қўзғат, тўлқинлантир, ҳовлиқтир
Кенг Ҳазарнинг кўм-кўк, юмшоқ сувларин,
Сўзлаттириб, чарчат, ҳорсин, чарчасин,
Тери оқсин, кўкка чиқар буғларин.
Кўпиклантир, майда, оппоқ кўпикдан
Кўйлак кийдир, ясантир сув бетларин,
Ул сувлар-ла пардоз қилдир, кийинтир
Тоғли, тошли қирғоқларин, четларин.
Нега жимсен, нега жавоб бермайсен,
Нега кўзинг қизаринди, ёшланди?
Нега юзинг сўлган каби юмшарди?
Нега сенда бир талваса бошланди?
Биламен мен, сўзламайсен шунинг-чун –
Сўзлайдирган яхши сўзинг йўқ эрур.
Оғиз очсанг, йўқсил элни эзмакка,
Қон қилмоққа ҳасратларинг кўп эрур.
Майли, майли, қандоқ аччиқ бўлса ҳам,
Тўғри сўзни яширмасдан сўзлай бер,
Ҳар қанчалар юрак ёрғич куй бўлса,
Ботир бўлиб секингина куйлай бер.
Ўтганларнинг заҳари ҳам бу кунда
Кўнгилларга тегмай ўтар кабидир.
Кечмишларнинг йиғиси ҳам шу кунда
Йўқсил дилни суюнтирар кабидир.
Фалокатлар кўрган ота-боболар
Истиқболнинг қимматини билмаган.
Эл ва юртни сақлар учун сўнг хонлар
Тузуккина чора, тадбир қилмаган.
Биз, йўқсиллар, бошқаларга қул бўлиб,
Чет оёқлар томонидан эзилдик.
Ҳар ярамас, ҳар бузуқнинг тагида
Алам ортган, жабр кўрган биз эдик.
Етар, бўлди. Мени гапга солдинг-да,
Ўзинг унда тинглабгина турасан:
Яна, тағин таъсирланиб сўзимдан,
Оҳ-воҳ қилиб, ўзни ҳар ён урасан.
Сўзла, сен-да тилларингни ўйнатиб,
Эски алам ичра бизни олиб бор.
Яширин ётган пардаларни, зулматни
Қараб турма, нуринг билан йирт-юбор.
Ялинтирма, бошқаларга ялинган
Каби сен хам ялинтирмоқ истайсен,
Эзилганни эзишликка сен, гўзал.
Озроқ шарм, озроқ ҳаё қилмайсен?
Сўзла, англат, гўзал юлдуз, тез сўзла,
Мен-да сенингдек чиройли сўйлармен.
Ҳазардаги кўпикларга бирлашиб,
Сени мақтаб ширин куйлар куйлармен.
Оғиз очдинг, товшинг келди, эй юлдуз,
Сўзла, сўзла, ёт киши йўқ, иккимиз…
Баҳри Ҳазар, 1920
ЗАРАФШОН
Сафар эсдалиги
Кўз олдимда оқиб ёткан Зарафшон,
Ёш боладек эркалайдир, ўйнайдир.
Ҳовлиқма ҳам бўлса ўзи, кўп чаққон,
Унча-мунча тўсиқларни қўймайдир.
Катта-кичик тошлар бўлса йўлида,
Ҳеч қурамай судраб кетар илгари.
Ким биладир, жон топширмиш қўлида,
Ҳазил-ҳазил билан қанча ёш-қари?..
Унинг ўзи шу ўйноқи қилиғи,
Шу ҳовлиқма одати-ла кўп қўрқинч,
Сувларининг нозли қиздек силлиғи
Кўп танларни ағдарарлик катта куч!..
Ундан қўрқинч унинг ўткарганлари,
Салтанатлар, қонлар, улуғ тарихи.
Сийнасида бўғиб ўлдирганлари,
Кўп жонларнинг инграйиши ва оҳи!
Тарихининг қанотлари сўнг йиллар
Аллақандай қора ранг-ла бўялмиш.
Ёнларида яшагувчи кўп еллар
Қора ёзмиш қозиғига суялмиш…
Шўх-шўх оқиб, юрагида яширинча
Тарихларни, асрларни қарғамиш.
Билармикин, ўз умрида ул қанча
Яхши эрлар ёд этмиш-да, алқамиш?
Ай, Зарафшон, ўйнаб-кулиб оқа бер,
Мазлумларнинг юрагини ёқа бер…
1920 йил, Самарқанд
ҚАЛАНДАР ИШҚИ
(Эски тартибда)
Муҳаббатнинг саройи кенг экан, йўлни йўқотдим-ку,
Асрлик тош янглиғ бу хатарлик йўлда қотдим-ку.
Карашма денгизин кўрдим, на нозлик тўлқини бордир,
Ҳалокат бўлғусин билмай қулочни катта отдим-ку.
Ажиб дунё экан бу ишқ дунёси, аё дўстлар,
Бу дунё деб у дунёни баҳосиз пулга сотдим-ку.
Унинг гулзорида булбул ўқиб қон айлади бағрим,
Кўзимдан ёшни жо айлаб, аламлар ичра ботдим-ку.
Қаландардек юриб дунёни кездим, топмайин ёрни
Яна кулбамга қайғулар, аламлар бир-ла қайтдим-ку.
Муҳаббат осмонида гўзал Чўлпон эдим, дўстлар,
Қуёшнинг нурига тоқат қилолмай ерга ботдим-ку.
Боку, 1920
ТОРТИШУВ ТОНГИ
Енгган қўшин бошлиғидек гердайиб
Ботган қуёш булутларнинг остидан
Бош кўтариб чиқмоқ учун тириша.
Шунинг учун бери ёқда иржайиб
Кулишурлар.
Унга қарши, қаршидан
Йиғлов, сиқтов, товуш, ғавғо, хархаша.
Суюнингиз:
кўпдан бери зиндонда
Қуёш кўрмай, захлаб қолган кўнгиллар.
Чиқар кунлар етди сизга ундан-да,
Мунда ечиб юборилган тугунлар.
Қайғурингиз:
Кишанларни ясовчи
усталар.
Бошқаларни тубанлар деб атовчи
хўжалар,
Сизнинг учун ёз бошининг қоридек
Эрув кунлар келадир,
Сизнинг учун алвастининг зоридек
йиғлар кунлар келадир…
Чиқадирган қуёшни сиз беҳуда
Этак билан тўсмоқ учун тиришманг,
Ахмоқ бўлиб Азроилнинг олдида
Жон талашинг, то ўлгунча беришманг.
Тошкент, 1920
МАҲМУДХЎЖА БЕҲБУДИЙ ХОТИРАСИ
Жилгисиз қабрингни қора тунларда
Амалимнинг шамин ёқиб, изладим.
Қизил ва пок қонинг исларин сочгач,
Кучсиз кўйи юришимни тезладим.
Амалимнинг юлдузи, ким кўз тикди
Қора, жирканч… ўлим қони ерларга.
Савол бердим: “Йўқотганим қайда?”- деб,
Ўзимни ҳам ютмоқ бўлган ерларга.
Қўлидаги тутам-тутам гулини
Қабринг топиб, сочмоқ учун тиришди.
Гул ўрнига заҳар тилар муҳитда
Унинг қилган бу ишлари бўш ишди.
Мен-да ожиз – у муҳитнинг олдида
Қабринг топиб кўз ёшимни тўкмакка.
Ҳамда аччиқ ҳиддатим-ла ул ерда
Оқ каллалик-қора девни сўкмакка.
Шунинг учун юлдуз каби ярқираб,
Элда қолган исминг билан турамен.
Шул исмни эслаб, чизған йўлингдан
Йироқ кетмай, қимирламай юрамен.
Азиз отам, қўлимдаги гулларнинг
Мотам гули эканини билмайсен.
Шодлик гули кўпдан бери сўлганин,
Ер остида, пок руҳинг-ла сезмайсен.
Ана сочдим қалбимдаги гулларни
Термак учун чақирамен қўлларни..
1920
“ЎЗБЕК ҚИЗИ” УЧУН
(Усмонлича)
Гўруёрум: Ҳер бир элинг гогунде,
Йилдузлари парил-парил янриёр,
Йилдизларинг ере сачан нурини
Ҳер бир инсан иче-иче каниёр.
Гулшан йў ки кадин гули ачмасун.
Бакча йўқ ки кадин булбул отмесин.
Ер йўқки кадин иси сачмасун.
Гонгул йўқки кадин мафтун этмасун.
Хер миллетинг гулшанида гуллари
О миллетинг кадинлери, кизлари:
Хер миллетинг хақ суйдиги бир ёлу
Кадинлигин басмиш олан изидир.
Ҳич миллетда кадинларин о гўзел
Чеҳрелери перделере гирмиёр.
Ҳич миллетде ……… хаъин ел
Кадинлара ғазаб ила эрмиёр.
Ҳер нерейе гирдим исем: каршимда
Кадинлари ачик юзде булурум;
Хатирларим: Капахдир юрдумда,
Ўзбек кизи кайғулара доларим,
Боғулурум
Ўлурум…
Сияҳ перде билир мисин? – О алчак
Эски дуня сени бизе биракмиш.
Эркли олан кадинларин башина
Дин исминден эсирлиги о тақмиш.
Кўз алдинда эски дуня о буюк
Салтанати шевкет иле ўлиёр.
Ўлмесине иблислердир ағлаян
Мелеклерсе гўк юзинде гулуёр.
Сен де онунг мирасисин эй перде,
Каламазсин азад олан бу ерде,
Анд ичрим: Эсир Ўзбек киз ичун,
Шимде бурда ялниз мезар сенингчун.
Бир мезар ки, ташлариндан яш дамлар
Таш ичинде Ўзбек кизи – хеп ағлар.
Баку, 1920
ПАРЧА
Мақтадим, кўкка кўтардим сизни мен,
Энди менга сизга етмаклик қийин.
Мақтамоққа бир киришгач мақтайин,
Тўхтасам, сўнгги тинимда тўхтайин..
1920
* * *
Милтираган хира чироқсен, йўқсил,
Ел қаттиқроқ келиб урса ўчарсен.
Ёр алдаган севгучининг руҳидай
Бир лип этиб йўқликларга кўчарсен.
1921
* * *
Хаёл, хаёл... Ёлғиз хаёл гўзалдир,
Ҳақиқатнинг кўзларидан қўрқаман.
Хаёлдаги юлдузларким, амалдир,
Оловимни алар учун ёқаман.
Гўзал хаёл, кел, бошимда гул ўйнат,
Маним истак-тилагимни эркалат!
1921
СУЙГАН ЧОҚЛАРДА
Гўзалларнинг маликаси экансан,
Буни сенинг кўзларингдан ўқидим.
Ўқидим-да истиқболим қушига
Хаёлимдан олтин қафас тўқидим.
Гунафшалар қулоғимга мадҳингни
Сўзлаб-сўзлаб чарчадилар, битмади…
Аламзада булбул йиғлаб, кечалар
Аламингнинг сўнгин тамом этмади.
Кўзингдаги ҳикоянинг мазмунин
Шоир бўлсам, айтиб-айтиб йиғлардим.
Ўшал, эски жароҳатли қалбимни
Сатрларнинг наштари-ла тилардим.
Хаёлимнинг қип-қизилдан кийинган
Парилари, ҳурларини кўрдингми?
Аламимдан гуллар эккан йўллардан
Коинотга ҳаёт сочиб юрдингми?
Йўлларингда шеър айтса сўлган барг,
Қулоғимга мусиқалар келтирур.
Қачон сенинг мусиқали овозинг
Сенинг мени суйганингни билдирур?
1921
КЛЕУПАТРА УЙҚУСИ
“Клеупатра” – Нилнинг бўйида
Ўз қўли бирлан нилуфар узди.
Гўзал чечакни, ёзуқсиз гулни
Ишдан чиқарди, турмушин бузди.
Бир тўплам қилди, бир ипак бирлан
Бошига осиб, уйқуга кетди.
Ул ухлаганда бутун Мисрда,
Бутун ўлкада уйғоқлик битди…
Жим тур, фаришта, қанотинг қоқма,
Фиръавннинг қизи тинчлаб ухласин!
Унинг юзидан, гўзаллигидан
Ошиқнинг кўнгли бир ором олсин!
Унинг ётиши – Куннинг ботиши!
Қоронғиликда юлдузлар ўйнар.
Бутун ошиқлар, кўнгли ёнуқлар
Гўзал ўйларни шул чоқда ўйлар.
Тубан қараб юр, Нилнинг сувин кўр:
Қандай чиройли, лимиллаб оқар.
Фиръавн қизидай, илон изидай
Буралиб оқар, қимирлаб оқар…
“Клеупатра” уйғонди нега?
Нега ул чоғсиз уйқусин очди?
Унинг кўзидан, гўзал юзидан
Уйқу, қизиллик, тўлиқлик қочди?
Ана, қўлини гулга узатди,
Боқ, ипни узди… гуллар қўлида!
Ож… ғижим қилди, ерга ташлади!,
Кўп йўқсил гуллар қурбон йўлида..
-Нега ташлади?
-Гул сўлган эди…
Шунинг-чун золим ерга ташлади!
Ўзини кўр бир: маст илон янглиғ
Жойида ётиб, тўлғоқ бошлади.
Бор, эй йигит сен, Нилнинг бўйидан
Золим қиз учун* нилуфар келтир!
Золим қизини бу сирли кечда
Кўп урунтир, тезроқ тинчлантир.
Бир тўплам гулни бошига осса,
Яна уйқуга очар қучоғин.
Йўқса бу золим ҳеч боса олмас
Юрагидаги севмаслик доғин,..
Қўй, сен қўзғалма… менинг кўксимда
Кўз ёшим бирлан ўскан чечак бор.
Шуни берармен, бир ҳидлаш бирлан
Севгига ботиб, бир умр ухлар!..
Бухоро, 1921
ХАЛҚ
Халқ денгиздир, халқ тўлқиндир, халқ кучдир.
Халқ исёндир, халқ оловдир, халқ ўчдир…
Халқ қўзғалса куч йўқдир, ким тўхтатсин.
Қувват йўқ, ким халқ истагин йўқ этсин.
Халқ исёни салтанатни йўқ қилди.
Халқ истади, тож ва тахтлар йиқилди…
Халқ истаги: озод бўлсин бу ўлка,
Кетсун унинг бошидаги кўланка.
Бир қўзғалур, бир кўпирар, бир қайнар,
Бир интилур, бир ховлиқар, бир ўйнар,
Йўқликни-да, очликни-да йўқ этар,
Ўз юртини ҳар нарсага тўқ этар…
Бутун кучни халқ ичидан олайлик,
Қучоқ очиб халқ ичига борайлик!
Бухоро, 1921
КЕЛ БЕРИ
Кел менга, кел, кел менга,
Қучоғимни очганмен.
Турмуш – ҳақиқат бўлса,
Борлиғимни отганмен.
Мен кучли, менда исён,
Мен – тўлқин, менда туғён.
Кўпирурмен, тошармен,
Чегарамдан ошармен!
Тўфоним елни босар,
Турмуш тоғларин ошар
Ва ўлмас, мангу яшар!..
Девонабоғ, 1921
МЕН ҚОЧМАДИМ
(Тошкентдаги ўртоқларимға)
Мен қочмадим! Нега мени “қочди” деб,
Йўқға бунча шовқун-сурон қилдингиз?
Қучоғини “ўзлиг”ига очди деб,
Оқ исмимга қора занжир илдингиз?
Мен “ўзлик”дан кўпдан бери узилиб,
“Кўплик” ичра ботиб кеткан танамен.
У “кўплик”нинг қайғусида чўзилиб,
Қулоч отиб, сузиб юрган – яна мен.
Мен янгиликлар ўлкасидан синмаған
Бир қанотни тақиб олиб, қўзғалдим;
Шу йўлимда япроқлари сўлмаған
“Ёш яғоч”нинг соясида тўхталдим.
Икки кўзим ялт-юлт этиб кўкимдан
Тилагимнинг юлдузини қарайдир.
Чоғ-чоғ йиғлаб, ўтиб кетиб ўнгимдан
Қора булут, унинг юзин қоплайдир.
Бироқ яна унинг юзи кўриниб,
Кўзларимни қамаштириб қўядир.
Қилич ботиб, ханжар дилга уруниб,
Тунга яна қайси қараш тўядир?
Мен қочмадим! – мен тилакни излаймен,
Қанот кучлик, борган сари тезлаймен!
Бухоро, 1921
УЛУҒ ЙЎЛОВЧИГА
А.М. руҳига:
“Дунёға ишлар учунгина келганмен.”
(Ўз сўзи)
Боқчаларда гуллар сўлди, сезмадим,
Ўстирганлар етим бўлди, сезмадим,
Кўнгилларга қора толди, сезмадим,
Сездим сенинг кетганингни кўнгилдан…
Кетган йўлинг йироқ йўлдир, кети йўқ,
Бошланиши қуруқ ва кенг бир бўшлиқ.
Тугалиши: яна чексиз бир йўқлик,
Бироқ қайтмоқ йўқдир тушкан йўлингдан…
Кетдинг, бироқ изларингда кўз қолди,
Тилларингда айтилмаган сўз қолди,
Ўксиз бўлиб, ётлар эмас, “ўз” қолди,
Чуқур маъно истаб эски сўзингдан.
1921
НАВРЎЗ КУНИДА
Хира, ўчкан, кирлик, кучсиз дилларга
Ёруғ ёғду турмуш сепган янги кун,
Сира севинч бермас ўзбек қизига,
Йўқса унға мангуликми қора тун?
Неча юз йил кишанларда энтиккан
Қашшоқ, йўқсил, тутқунларга эрк берар,
Ўзбек қизи: “Бошқаларга эрк берган
Менга қани эркинг?..” деса, не деяр?
Кўклардаги дона-дона сочилған
Юлдузларми эзгу кунни олқишлар?
Кимга тегар юлдуз кўздан отилған
Аччиқ гина, лаънатлару қарғишлар?
Гулой, Тўти, Қумри, Ойхон, Ёрқинлар
Наврўз куни деворларға қарайлар.
Кўчаларда эр-қизлардан оқинлар,
Тутқунларнинг ёнлариға кирмайлар.
Қаторларға уларни ҳам олмайлар,
Тутқунларни кишига ҳам санмайлар…
Тутқунларнинг кўз ёшлари баҳорнинг
Шудрингидек гўзалликни хўллайлар.
“Гўзалликни севдим ” деган эркинлар,
Кўриб туриб уялмайлар. Ўлмайлар!..
Наврўз куни эрксизларга эрк берар,
Ўзбек қизи эркли кунда бўшолмай,
Зиндон каби тор уйидан чиқолмай,
Қалин, оғир деворларни йиқолмай,
Борлиғини кенг дунёга отолмай,
Чин эрк кунни кута-кута телмирар…
Тошкент, 1921
МЕН ВА БОШҚАЛАР
(Ўзбек қизи оғзидан)
Кулган бошқалардир, йиғлаған менмен,
Ўйнаған бошқалар, инграған менмен.
Эрк эртакларини эшиткан бошқа,
Қуллик қўшиғини тинглағон менмен.
Бошқада қанот бор, кўкка учадир,
Шохларға қўнадир, боғда яйрайдир.
Сўзлари садафдек, товуши найдек
Куйини ҳар ерда элга сайрайдир.
Менда-да қанот бор, лекин боғланғон…
Боғ йўқдир, шох йўқдир, қалин девор бор.
Сўзлари садафдек, товуши найдек.
Куйим бор. Уни-да деворлар тинглар…
Эркин бошқалардир, қамалғон менмен,
Ҳайвон қаторида саналғон менмен.
Тошкент, 1921
КУЗ
Кўм-кўк экан, сарғайдилар япроқлар –
Оғриқ, мағлуб, тутқун Шарқнинг юзидек.
Бўронларнинг кўзлари, ким ўйноқлар,
Ғолиб Ғарбнинг қонга тўлган кўзидек,
Қора булут тўдаси ким кўкларни –
Шарқни ёпган парда янглиғ ёпмушдир.
Куз қўшини – оғу тўлуғ ўқларни
Ёз бағрига ҳеч саноқсиз отмишдир!
Бало янглиғ қатор-қатор чизилиб,
Кўк юзидан қарғалар ҳам ўталар.
Шарқдек ичдан яширингина эзилиб,
Кўп жонлилар сўнгги тинни куталар.
Бутун борлиқ – чоғлик ўчиш олдида,
Совуқ… қора қишга кўчиш олдида.
Бухоро, 1921
БУЗИЛГАН ЎЛКАГА
Эй, тоғлари кўкларга салом беран зўр ўлка,
Нега сенинг бошингда қуюқ булут кўланка?
Учмохларнинг кавсаридек покиза,
Садафларнинг донасидек топ-тоза
Салқин сувлар тоғдан қуйи тушаркан,
Томчилари ёмғир каби учаркан,
Нима учун йиғлар каби инграйлар?
Ёв борми, деб тўрт тарафни тинглайлар?
Табиатнинг ўтини йўқ ўтида,
Шарақ-шарақ қайнаб чиққан булоқлар
Ҳар қоронғи, қўрқинч туннинг бетида
Шифо истаб келмасин дер, қўноқлар.
-Бу нега?
Айт менга.
Кўм-кўк, гўзал ўтлоқларинг босилғон,
Устларида на пода бор, на йилқи,
Подачилар қайси дорға осилғон?
От кишнаши, қўй маъраши ўрнига
-Оҳ, йиғи,
Бу нега?
Туморчалар хамойиллар тақинган,
Далаларда лола барги ёпинган,
Тоғ-тошларда ўйин қилган,
Чопинган
Гўзал қизлар, ёш келинлар қаерда?
Жавоб йўқми кўклардан-да, ердан-да,
Хароб бўлган элдан-да.
От минганда, қушлар каби учгувчи,
Эркин-эркин ҳаволарни қучғувчи,
От чопганда, учар қушни тутқувчи,
Учар қушдай ёш йигитлар қаерда?
Тоғ эгаси – сор бургутлар қаерда?
Сенинг қаттиқ сир – бағрингни кўп йиллардир эзганлар,
Сен безсанг-да, қарғасанг-да, кўкрагингда кезганлар.
Сенинг эркин тупроғингда ҳеч ҳақи йўқ хўжалар,
Нега сени бир қул каби қизғанмасдан янчалар?
Нега сенинг қалин товшинг “кет” демайди уларга?
Нега сенинг эркли кўнглинг эрк бермайди қулларга?
Нега тағин танларингда қамчиларнинг кулиши?
Нега сенинг турмушингда умидларнинг ўлиши?
Нега ёлғиз қон бўлмишдир улушинг?
Нега бунча умидсиздир туришинг?
Нима учун кўзларингда туташгувчи олов йўқ?
Нима учун тунларингда бўриларнинг қорни тўқ?
Нима учун ғазабингни уйғотмайдир оғу-ўқ?
Нима учун борлиғингда бу даража бузғунлик?
Нима учун ўч булути селларини ёғдирмас?
Нима учун куч тангриси бор кучи-ла солдирмас?
Кел, мен сенга қисқагина достон ўқий,
Қулоғингга ўтганлардан эртак тўқий.
Кел, кўзингнинг ёшларини суриб олай
Кел, ярали танларингни кўриб олай, тўйиб олай.
Нима учун ағдарилган, йиқилган
Оғир тойнинг заҳар ўқи кўксингда?
Нима учун ёвларингни бир замон
Йўқ қилғундай темирли ўч йўқ сенда?
Эй, ҳар турли қулликларни сиғдирмаган ҳур ўлка,
Нега сенинг бўғизингни бўғиб турар кўланка?
Андижон, 1921
АМАЛНИНГ ЎЛИМИ
Кўнглимда йиғлаған малаклар кимлар?
Шарқнинг оналари, жувонларими?
Қаршимда инграган бу жонлар кимлар?
Қуллар ўлкасининг инсонларими?
На учун уларнинг товушларинда
Ўтган асрларнинг оҳанги йиғлар?
На учун ёзмишнинг ўйнашларинда
Ҳар юриш кўнглимни ништардек тиғлар?
Кенглик хаёллари учдими кўкка,
Бутун умидларни ёвларми кўмди?
Мангу тутқунликка кирдими ўлка,
Хаёлда порлаган шамларми сўлди?
Кечанинг жон олғич қоронғилиғи,
Ҳаёт юлдузини хаёлми билди?
Шунча тутқунларнинг ҳақи, хақлиги
Бир ҳовуч тупроққа қурбонми бўлди?
Оҳимнинг ўтидан чиққан шуълалар
Шарқнинг кўкрагида бир жой топмасми?
Кўксимдан қисилиб чиққан наъралар
Ухлаган дилларга силжиб оқмасми?
Ҳар кеча кўкларда ўйнаган юлдуз
Айтар эди менга: “Эрклик юлдузи -
Тутқин еллар учун само кундузи.”
Кўнгилда қолғуси унинг бир изи”.
У бир из кўзимнинг нурларидан ҳам
Юксакдир. Мен уни ўпмак истаймен,
Агар топилмаса, бу юртлардан ҳам
Кўчиб йироқларга кетмоқ истаймен.
Йиғлаган, инграган амал қизими?
Кўкдаги юлдузлар унинг изими?
1921
ЁНҒИН
Таланмаган, йиқилмаган ер йўқ.
Гўдаклар найза бошида…
(Хабар.)
Нега менинг қулоғимда тун ва кун
Бойқушларнинг шумли товши бақирар?
Нега меним борлиғимға ҳар ўюн
Ва ҳар кулги оғу сепар, ўт қўяр?
Кўнглим каби йиқиқ уйлар, қишлоқлар,
Бойқушларга бузуқ кўксин очганми?
Ота-она, таниш-билиш, ўртоқлар
Юртни ташлаб, тоғ ва тошга қочқанми?
Шундай катта бир ўлкада ёнмаган,
Йиқилмаган, таланмаган уй йўқми?
Бир кўз йўқми қонли ёши томмаган,
Бутун кўнгил умидсизми, синиқми?
Подаларнинг яйловида бўрилар
Қонга тўйгач, увлайдиларми кўплашиб,
Йиқиқлардан ўлкаларни тўплашиб,
Ўтми қўяр алвастилар, парилар?
Табиатнинг бутун ёмон томони
Шу ўлкага фақат жилва қилдими?
Мўминларнинг оқ виждони, имони
Шам сўнгандай тинсизгина сўндими?
Қиличларнинг тилларида қизил қон,
Булоқларнинг суви янглиғ тошдими?
Яланг бола, яланг гўдак – маъсум жон
Найзаларнинг бошларидан ошдими?
Кенг яйловга ўтми кетди, ёндими?
“Маданият” истагига қондими?
1921
УЙҚУ
(“Бормаймен деди” куйига)
Жим туринг, шовқинламанг, уйқу ичида ул пари,
Юрма, тек тур, эй шамол, юрсанг-да юр, бироз нари!
Кўкда бир тўп қиз-малак уйқу куйини бошлади.
Илгари чалган тирик, жонли куйини ташлади.
Бош учида айланар бир тўп фаришта жимгина;
Кўк элининг тангриси – ой ҳам қарайдир тинчгина.
Ул олос кўзлар юмулган… куйни ёндиргачгина,
Кўп гўзал кўзларни юмдиргач, уялдиргачгина…
Чарчаган, толган, умидсиз кўзларим тўймай қарар,
Ҳар қарашда кўнглима минг турли ўйларни солар…
Бу ётиш, бу уйқу, бу қандай ширин, қандай гўзал,
Жонланар, юз кўрсатар синган ва ясанган амал.
У ётиш, уйқу на ерда, на хаёлий кўкда бор,
Бу гўзал сирли томоша менда, мен ўксукда бор.
Жим туринг. Шовқинламанг, уйқу ичинда ул пари,
Кўзларим тўймай қарар, борлиқ кўринма, тур нари…
Тошкент, 1921
КУРАШ
Бақирғувчи, ўкиргувчи бир товуш
Ботирларнинг жон сўраған товшидир.
Йиқитгувчи, ағдаргувчи қўзғалиш
Яқиндаги зўр курашнинг бошидир.
Тентаклардек борар ерин билолмай,
Унда-бунда ўзни урган душмандир.
Кенг юракда тура олмай, сиғолмай,
Тошиб кеткан йўқсилдаги имондир.
Улуғ, қаттиқ ағдаргувчи бир кураш,
Ё бор бўлиш, ё йўқ бўлиш,
Йўқ – яраш!
Тошкент, 1921
КЕТДИНГ!
Марҳум Раҳматулла Султоновга.
Йўлдошим, замзама бўлдинг-да, кетдинг,
Бор эдинг, йўқолдинг, ўлдинг-да, кетдинг,
Гул эдинг,, очилмай сўлдинг-да, кетдинг,
Йўқлик денгизига тўлдинг-да, кетдинг.
Қичқириб орқангдан югурдим, чопдим,
Ғариблар мозорин истадим, топдим.
Кўрай деб сўнг чоғда телмуриб боқдим.
Сен эсанг юзингни бурдинг-да, кетдинг.
Элингнинг тилаги етимми қолди,
Бошига қайғини ўлимми солди?
Жонингни тангриси севибми олди?
Айтмадинг, оғзингни юмдинг-да, кетдинг.
Боқчангға ёш қўллар экалар гуллар,
Очилмоқ истайлар лола, сумбуллар,
Фироқ куйларини куйлар булбуллар,
Сен бўлса, йўқлиққа урдинг-да, кетдинг,
Кўкармай, яшармай қурдинг-да, кетдинг.
ЎЛИМДАН КУЧЛИ
(Қитъа)
— Ўлим, сендан кучли бошқа куч борми?
Тарафингдан бир марҳамат бўлганми?
— Мендан кучли, мендан қувватлилар бор:
Мана, мендан ҳеч қўрқмайлар одамлар.
НИМАНИНГ ҲИДИ
Билмаймен бу ҳидлар ниманинг ҳиди?
Руҳим ҳидлаш билан англаған эди!..
Мевжуд жаннатларнинг энг гўзалида,
Энг гўзал малика атирлар сочди,
Кўкларнинг энг нозли, ўйноқ париси
Атир қутисининг оғзини очди.
Кўнгилни мулойим қитиқлагучи,
Ўзида ҳар турли сир сақлагучи,
Бу ҳиддир, ким ҳорган, чарчаган дилга
Янги умид, тоза қувват бергучи…
Муҳаббат булбули берилди тилга!
Узулиб-узулиб тиғлаған кўнгил,
Азалдан юмшоқлик кўрмаган кўнгил,
Гуллик боқчаларда юрмаган кўнгил,
Ўзини гулларга урмаган кўнгил
Азал малагидан бир ҳид хидлади,
Эсриди, йиқилди, ўзи билмади…
Ҳидсиз тилакларнинг тотли умиди
Сонсиз ҳавасларни кўнглимга солди,
Оппоқ маликанинг тарқатган ҳиди,
Танимни, жонимни, руҳимни олди!
Эй тотли ҳаваслар сўнгучи ҳидни
Руҳим ҳидлаш билан англаган эди!..
ИШҚ ЙЎЛИ
(Эркин шеър)
Сабрнинг косаси тўлгандир,
Бу оғир айрилиқ тўйдирған,
Оҳ, қанча азоблар бўлгандир,
Гўзалим, хабаринг бўлмаған!
Оч ахир, очгил, ким кўксингни;
Бир нафас ўзимни унутай.
Унутмоқ бутунлай “ўзлик”ни,
Оҳ, шундан нажотни мен топай.
Кечалар… кечалар, оҳ сонсиз ва ойсиз.
Бир кеча менга худди бир йилдир.
Қайтариб айталар: Кечалар – рўёсиз,
Олдинда… “Кўп оғир бир йўлдир!
Эй дарвеш, бу йўлда биргина йўлчи,
Кетавер, бир куни сўнгиға етарсен!..”
ЯНА ҚОР
Яна қор! Оқ кафан ўралди яна,
Яна кўк қўйди ерга парларини.
Қарғанинг тиллари бурилди яна,
Яна қиш чорлади нафарларини…
Қоп-қора дев каби булут йиғини
Қоплаб олди яна қуёш юзини.
Ётқизиб ёз ботир “енгиш туғ”ини,
Уйқудан очмади сира кўзини.
Кутдилар ёз қизи – баҳор ойининг
Янги кунда ясалгуси тўйини.
Ёз каби турли гулга кўп бойнинг
Дедилар: “Болғуси чечак ойини,”
Қариган қиш бобой чидолмасдан,
Тўй кутилганда қилди бир босқин.
Нега эргашди унга қорли бўрон?
Кўп қўпол эрди, асти ул озғин.
Бир фақат қарғалар қор устида,
Қоғлашиб қиш бобойни олқайлар.
Тўнгдирғувчи заҳар совуқ тунда
Бева-бечоралар ёмонлайлар.
Ҳар етим кўзда томчи-томчи заҳар,
Ҳар фақир уйида инглайиш ва йиғи.
Ҳар сариғ юзида сўнги шуъла сўнар,
Ҳар томон, ҳар тарафда бир қайғи…
Яна қиш… Қор кафан ёпилди яна,
Қарғага тўй… Ўйин топилди яна.
ТЎФОН
(Анадўли қишлоғининг музаффар ўрдаларига )
Эй Инону, эй Сакария, эй истиқлол эрлари,
Миллий Мисақ олинганча тўхталмасдан илгари!
Биламиз, ким жаннат каби тупроғингиз ёвларнинг
Гўдакларни ястағучи оёқлари остида.
Биламиз, ким товушингиз ҳақсиз чиққан давларнинг,
Инсофсизча шовқинларнинг, хурушларнинг пастида.
Биламиз, ким “маданият” бешигида ўлтурган
Жаллодларнинг бутун таъма ва ҳислари сизларда.
Биламиз, ким “озодлик” деб шовқин қилган, бақирған
Бўриларнинг оч кўзлари, олтин тўла ерларда.
Биламиз, ким унлар сизни яшамоққа қўймайлар,
Биламиз, ким қонингизни томчи-томчи ичалар,
Биламиз, ким унлар сира ювош халқни севмайлар,
Биламиз, ким тупроқ учун инсонлиқдан кечалар.
Биламиз, ким сиз йўқсуллар сўнг чоғда
Шундай ёмон душманларнинг қўлида
Мангу асир, мангу тутқун бўлишни
Истамасдан қўлга яроғ олдингиз.
Биламиз, ким қатор-қатор қишлоқлар
Синасига нон тўлдирған тупроқлар,
Ўт ичинда, шунинг учун ўлишни
Ортиқ кўруб, жонни ўтқа солдингиз.
Жонни қонға –ўққа ўтқа солдингиз.
Фақат бу кун тотли бир ўч олдингиз,
Яна бир қўр тарихларда қолдингиз!
Эй истиқлол, эй Сақария, эй Инону эрлари,
Юр, мазлумлар тўфонининг ўч олғучи селлари!
ГЕЛИЁРСУНГ!
(Шарқ Қурултойи вакилларига)
Йўлдош Файзулла Сайидга армуғоним.
Гелиёрсунг дағ, тепелер ашарақ,
Гелиёрсунг су, денгизлер гечерек,
Гелиёрсунг амалине-қошарақ,
Гелиёрсунг ўз ёлинги сечерек.
Чоқдан бери сўнмиш олан гунешинг
Тепелерин енг башиндан гўрунди,
Чоқдан бери юз дўндурмиш мехвешинг
Эмелингинг нурларина бурунди.
Ҳер сафхаси алчалмани язарак,
Сенинг учун қан ағлаян тарихинг,
У ёллари хаялиле бозарак
Язмададир парлайишин ярнинг.
“Шарқ гўзели” дейе ғарби яндиран
Кара сачли, кара гўзли у сенинг
Гўзел қизинг, ўлумлери андиран
Чехресиле ағлиёрду: Бен онунг
Гоз яшлари арасинда батиёр,
Боғулуёр ўлуёрдум… Гелмиёр
Гелмиёрди имдадима хеч киши
Кесилмишди санки жахан нефеси.
Дағ, тепелер, ашип евет сен гелдинг
Бен де шимди алиёрум генг нефес;
Сен де затен рухен эсир дегилдинг,
Ялгиз сенинг вужудуну кисарди
Алчак ғарбинг гейдирдиги дар кафес…
Вужудунга пек дарди.
Гелиёрсун дағ, тепелер ашарак,
Гелиёрсун чўл, сахролар гечерек
Беклиёрум бен де хаят ичерек,
Йулларина гул лалелер сачарак,
Кучағими ачарак!
Хараретли, селамими кабул эт
Хурметими бутун Шарка такдим эт!
ЯШАЙИШ
Оғир-оғир ва фақат қайғидан йироқ уйқу,
Нечун узоқларга қочдинг, ки кўп ямандир бу!
Кўзум очилди, бироқ кўрмадим гўзалликни,
Кўнгулда ёш ила кўрдим бутун тубанликни…
Йўқ эрмас эрди гўзаллик билан чиройлилик,
Фақат улар тубида жилваланди ҳайвонлик…
Кулиб қарар эди дунёси гоҳ-гоҳлари
Фақат кулушлар ичинда, фиғон ва оҳлари!
Нечун очилди кўзим, қайга кетди уйқуларим?
Бу уйғонишда тўлиб тошди қайғуларим…
КУЛМАК ИСТАДИНГ
Не учун кулмак истадинг, гўзалим?
Йўқса сўлмоқди лабларингнинг иши…
Не учун тишларингнинг беркиниши
Бу йўли битмак истади, малагим?
Сен, ки кулмак билан вужудимни
Баъзида севгига кўтарардинг.
Сўнгра бирдан яна чўкар эрдинг
Эски, беҳуда, кенг хаёлларингга.
Ол қўлимни бир оз-да қўлларингга,
Кўкка беҳуда қўйма дудимни!
Севги – дард, севгувчи-да – бир тентак.
Сен-да тентакдан эътироз этасен.
Қочасен. Оҳ, фақат одош кетасен.
Истагинг борми, ким бориб етасен?
Қайда бўлсанг-да, ғирт бўғар севмак,
Севгидан кечмак истасанг, гўзалим,
Ташла, бехуда ўйдир ул, азалим.
Менга бир кулмак истадинг, малагим.
Кул, ки кулсун кулолмаган тилагим!
1922 йил, Бухоро (Ҳарбий хастахона).
ЁТОҚДАН…
Оғриқ олди, қайғу олди, зор олди,
Сўнук кўзли, бағри эзик ёр қолди.
Қайда қолди Мулла Бозор – девона,
Қулоғимга ўқир эди афсона:
Эзгу жойга оқ от билан кирган(и)ни,
Дил каъбасин ўқлар билан бузган(и) ни…
Йиқиқлардан, қабрлардан товушлар;
Ўлукларнинг саломини ўқийлар.
Борлиғимни қўрқинч ўтлар ҳовучлар,
Хонақоҳлар фано тўри тўқийлар.
Сирли сирдан қилдай бўлсин хабар йўқ,
Йўқса ул-да* ўтганлардек сўндими?
Оқ деб, пок деб юрганларда дил бузуқ,
Йўқса фано майсалари ундими?
Алам олди, фироқ олди, қон олди,
Амал қолди… Кўзи ёшли жон қолди.
1922 йил, Бухоро (Ҳарбий хастахона).
МАСТЛИКДА
Х…га.
Май бу кун шишадан тошиб чиқмишдир,
Унинг бир томчиси ерга тушмасун.
Уни хаёлимиз амал демишдир,
Амаллар мажлисдан четка кўчмасун.
Майлар шишаларда қўшуқлар айтиб,
Бизнинг ийдимизни қутлаб турадир.
Майнинг кўпуклари минг қатла қайтиб,
Мажлис лаззатини сўзлаб турадир.
Майнинг атрофинда эски ўртоқлар,
Йиғилиб ўлтуриб, суҳбат қилалар,
Мажлис шодлиғини кўруб оппоқлар”
Ҳурмат юзасидан салом бералар.
Майнинг кўпуклари тутқун ўғлини,
Қайғу чоқларида юпатиб турсун,
Мастликда ўрганиб ўнг ва сўлини
Ўксук болалари у йўлдан юрсун.
Майнинг кўпуклари кўзнинг қораси,
Мастлар ўлсалар-да “эслик” қилғуси.
ҚИЛИЧ ВА ҚОН
Қиличим қинда қолмасин, чиқсин,
Тиғиға тилларим томизсин қон,
Амалим қонли тиғим ўпсун,
Қолмасин қонни севмаган бир жон.
ҚИЗАРИШ
Нечун қизарди юзинг қип-қизил анор янглиғ,
Дилингда ўйноқи бир шарпа ўтдими шошилиш?
Кўзингда кучли ҳавасларнинг излари қолмиш…
Қизармоғинг, йўқ эса, сирли ипками боғлиғ?
Қизарғанингда лабингдан-да бир тилак учди,
Унинг қанотлари кўнглимга ғамли ел урди.
Ойимни ул тилагин бирла илгари сурди
Ва кўкда бир тўда алдамчи севгилар қучди…
Нечун, нечун яна кўзларда томчилар ўйнар?
Нечун, нечун бу аламларни кўммадик бирга?
Нечун, уларни ташийликми сўнг қўнуқ – гўрга?
Нечун юзинг яна сўлғун, нечун узун ўйлар?
Лабингда биргина сўз бор, фақат дея олмайсен,
Нечун уни демакка кечмишингми қўймайдир?
Нечун мени кўрганда энди сўзлай олмайсен?
Нечун сенинг қарашинг ўйга ҳеч тўёлмайдир?
Бир оз… бир оз сўзла. Англатиб бер сен,
Лабингда мангу ёпиқ қолмасун у биргина сўз.
Гўзал чечакдек очилсун сўнук ва сўлғин юз
Ва мен-да дардингга бир чора, бир шифо топайин.
Лабингда қолса у сўзлар яна ўшал қизариш,
Яна кўнглингда ҳароми ва ўйноқи шарпа,
Яна сўниш ва ўчиш… мангу, доимо қарғиш,
Битар, кетар шу балолар… лабингга жон кирса!
Нечун юзингда қизил чўғ каби ёниш, қизариш?
Ярарми менга-да билмак, нечун, нечун бу иш?
1922 йил, Бухоро (Ҳарбий хастахона).
ЗИЯ-ЙИ ҚАМАР
(Усмонлича)
Қамар зиясини докдукче далғали денгизе,
Гелир хаёлиме гечмиш о умр-и ишқ-и ҳевес.
Юзунг зиясини серпдикче бу солуқ бенгзе
Гўнгул телатуна башлар; фақат юзунде қафас.
Гўнгул қафесда теламла уғраширкен бен,
Заволли бен гине аваре ишқинг ардиндан
Қошар, гидер. Гине эмели булмаярақ
Дўнар, гелир, док’керим қатрлер…сефеф гиби ақ!
Денгиз мияб-и кебуд иле иште чалқанарақ
Телатумунда мудавим… бен иште алданарақ
Гўнгул телатум иле “ишқ гел, бириқма!” дерим,
Ве шўйле ишқ-и серабинг элинде жом верир идим.
Денгиз телатуми устунде бир йиғин перилер,
Беяз, хафиф сисе бензер зариф телбисле
Қамар зиясини ўқшар ве рақс эдер, севинир.
Денгиз қучағи – ўюн бақчаси гулер, ойнар.
Бен иште севгили умудлер … ве сонг тенеффусле
Нефес алир ве гине раҳима гирер, гидерим,
Бу йўлда жанум, ҳич шубҳасиз, феда эдерем….
Қамер зиясинин серпер о далғали денгизе
Юзунг зиясини серпер бу сопсолуқ бенгизе.
1922
ОҒРИГАНДА
Бўғиқ, қисиқ, асабий бир кўнгил билан тун ва кун
Тўшакда, ўйлар орасинда инграб ётмак
Оғир… қийин…
Бу ётишнинг сўнги, сўнги келсун!
Ёзилмаганми бу тунлар сўнгида тонг отмак?
Кўзимда эрта ва кеч бир йиғин хиёл очилар,
Хаёл билан кўраман, кўк юзи булутли каби,
Бутун кўнгил ва юраклар оловли, ўтли каби;
Булут кўзидан эса ерга оғу –ёш сочилар.
Менинг ўйимми қора? Ёки юрт кўкида булут,
Қуюқ булут тўдаси қонли ёш тўкиб йиғлар?
Меним бу хаста дилимни яна нечун тиғлар?
Меним-да кўксима боқмоқчи истар ул бир ўт?
Бўғиқ , қисиқ бу кўнгил кучли ўт билан ёнадир,
У ўт орасида юртнинг хаёли жонланадир…
Бухоро, 1922
ҚИШ КЕЧАЛАРИ
(Русчадан)
Болалар, сизларга
Кўп яхшидир қишки тун.
Эринибгина ётасиз,
Танча иссиқ, чўғ қизғин.
Гоҳ-гоҳ чиқиб танчадан
Қувалашиб ўйнайсиз.
Эсга тушган ўйиннинг
Ҳеч биринн қўймайсиз.
Шовқин қилиб, бақириб,
Чақирасиз, жанглайсиз.
Энг сўнг ётиб кампирнииг
Чўпчагини тинглайсиз.
Ташқарида қор-бўрон,
Заҳар тўкар қора қиш.
Ундан қўрқиб тўхталмас
Сизда ўйнаш ва кулиш.
Аммо бу хил севинчлар
Ҳаммада ҳам бўлмайди.
Ҳамманинг ҳам боласи
Қишда ўйнаб-кулмайди.
Ер юзида жуда кўп
Йўқсил, етим болалар.
Бечоралар нонга ҳам
Яхшигина тўймайлар.
Баъзиларнинг ёш чоғда
Оналари ўлгандир.
Шундоқ қилиб ёшликдан
Гул юзлари сўлгандир.
Улар учун на танча,
На ўтин бор ва на чўғ.
На чўпчаклар айтгали,
На севгали киши йўқ.
Шундоқларнн кўрсангиз,
Кўнгилларин кўтарипг.
Ё ака, ё ука деб
Бирга туринг, бир юринг.
Чоржўй, 1922
ЎТЛИ СУВ
Зўр денгизнинг тўлқинидир, бағримда
Юз йилларнинг қонли қўрқинч изи бор.
Юмшоқ сувдан бирикирган оғзида
Шафқат билмас исёнларнинг сўзи бор!
Қандай мағрур ахмоқлар, ким тинч ерда
Тот олурлар уни қарғаб, сўкмоқдан.
Йўлчи бўлиб, йўлга чиққач, бу ерда
Жон берарлар даҳшатидан, қўрқмоқдан.
Қора булут кўзларидан кўп чоқлар
Ҳовуч-ҳовуч янги кучлар оладир.
Эй тинч ерда кулар юзли ўйноқлар,
Сизга ёлғиз қовоғини соладир.
Саватингиз, хуржунингиз кўрди, ким
Кўз ёшлари қайғулар-ла тўлмишдир.
Учиб ўткан йўлчилардан сўрди, ким
Қўлингизда жон йигитлар ўлмишдир.
Кўпирар ул, ҳовлиқар ул, тошар ул,
Гўрингиздан наъра тортиб ошар ул!..
Тошкент, 1922
СЕВГИ ВА САЛТАНАТ
Кенг талада кийик ўйнар,
Кийик кўзин йигит ўйлар,
Кийик кўзи кўнгил тортар,
Ошиқ кўрса дарди ортар.
Кийик кўзи ўйноқ бўлмас,
Йигит қанча боқса тўймас,
Ёш йигитнинг ишқи ўлмас,
Кетса... сира қайтиб келмас.
Севсанг севгин ёшлигингда,
Чин севгига бошлигинг-да,
Бир севгидан сўнгра севмак,
Севгини алдамоқ демак.
Ўрдаларда севги бўлмас,
Шаҳзодалар сева билмас.
Севги асил яйловларда,
Ҳунармидир ёв-ёвларда?
Тангри севги яратғондир,
Яйловларга тарқатғондир,
Ўрдалари бек — хонларнинг
Уясидир ёмонларнинг.
1922
ШУ КУНДА
Истагинга йетар екан, қанотларинг синдими,
Эй кўнглимнинг булбули?
Сенга қарши кулиб турган гўзал чечак тиндими,
Ташладими бир ёъли?
Хаво ёрған кўкрагингни севги йели тилдими,
Қон тўлами хар томон?
Кўзларингга айрилиқнинг ипларини илдими?..
Шу қилиғани кўп ёмон.
Ё еркинлаб хидлагали бермайларми гулингни,
Тўсаларми ёълингни?
Гул ўзими кўзларингдан кўзларини қочирди,
Ёъқликларга яширди?
Шу юлинган парларинг-ла учолмассан, ёъқсил қуш,
У умидлар хавосидан енди бир оз тубан туш!..
Тошкент, 1922
СЕНДАН ЙИРОҚДА...
Йироқлашдим, узоқлашдим бир неча кун сендан,
Хол сўраб кўр мендан,
Нега мунча оғир келди бу йироқлиқ менга,
Англатайин сенга!
Чунки сенинг қарашингда мен айрилиқни ўйламай
Кўзларингга тикилдим.
Ўзлигимга, борлиғимға баҳо қўймай, санламай
Ерга қадар эгилдим.
У кўзларнинг тошқинида балиқ каби сузганмен.
Айрилиқни ўйлайми?
Бошқа дунё, босқа ўйдан боғланишни узганмен.
Сенга қараб тўяйми?
Мана энди бир нача кун сендан йироқ қолдим-да,
Қайғуларға кўмилдим,
Айрилиқда қайғу ичра улишимни олдим-да,
Кўзларингни хўб билдим.
Энди сенга кўнгил дардин буткул очиб берайми?
Истайсанми сен шуни?
Истамасанг, қистамаймен… Олдин сени кўрайми,
Сўнг айтайми мен уни?
Яхши,… энди қанотимни ростлайин,
Учиб бориб олдин сени топайин,
Сўнг дардимни очайин.
Тошкент, 1922
ГЎЗАЛ ФАРҒОНА
Эй, гўзал Фарғона қонли кўйлагингдан айланай,
Тарқалиб кетган қора, ваҳший сочингга боғланай.
Ваҳший бир ўрмон каби бағрингни босмиштир қамиш,
Кўзларингда ҳеч кўринмас бир олов, бир ўт ёниш.
Кенг чўзиқ яйловларинг ёвларга очмиш кўксини,
Бир қора парда босибдир тупроғингнинг устини.
Кўзларинг сўлган, ўлик руҳинг билан боқдинг менга,
Қутулишнинг юлдузу асло кўринмасми сенга?
Ул баланд зўр тоғларинг нега тўсолмас ёв йўлин?
Йўқмидир ўткур қилич кесмакка ёвларнинг қўлин?
Биз бутун ожиз, заиф, бағри эзилган сен учун,
Бул қадар қонлар тўкилди ул дахидир сен учун.
Йиғлама, юртим, агарчи бул кунингда йўқ баҳор,
Келгуси кунларда бахтинг юлдузи ўйнаб қолар.
ГЎЗАЛ ТУРКИСТОН
Гўзал Туркистон, сенга не бўлди?
Сахар вақтида гулларинг сўлди.
Чаманлар барбод, қушлар ҳам фарёд,
Ҳаммаси маҳзун. Бўлмасми дил шод?
Билмам не учун қушлар учмас боғчаларингда?
Бирлигимизнинг тебранмас тоғи,
Умидимизнинг сўнмас чироғи.
Бирлаш, эй халқим, келгандир чоғи,
Безансин энди Туркистон боғи.
Қўзғал, халқим, етар шунча жабру жафолар!
Ол байроғингни, қалбинг уйғонсин,
Қуллик, асорат – барчаси ёнсин.
Қур янги давлат, ёвлар ўртансин.
Ўсиб Туркистон, қаддин кўтарсин,
Яйраб, яшнаб ўз Ватанинг гул Боғларингда!
БАРГ
Жонланди, яшарди, кўкарди қарашим,
Ўзимда бир турли эркинлик сезамен.
Кўнглимда қолмади шу тинда ғам-ғашим,
Умиднинг ипаклик қилини чўзамен.
Шу чоғда, шу боғда ҳар нарса юмшоқдир
Ҳар нарса кўкарган, ҳар нарса яшнайдир.
Шу боғда, шу чоғда ҳар нарса оппоқдир,
Қуёш-да нурини ҳовучлаб ташлайдир.
Ариқда сувларнинг ўйноқи қўшиғи
Шохларда ухлаган баргларни уйғотди.
Айниқса, шамолнинг у юмшоқ шўхлиги
Шохларда баргларни титратди, ўйнатди.
Қип-қизил қанотли капалак, йўлида
Учратди чиройли чизанак қизини,
Капалак тикилгач, у қизча қўлида
Ушлаган япроқ-ла беркитди юзини.
Олтинли қўнғизни болалар ушлашиб,
Ип билан кўкларга учириб ўйнайлар.
Қулликни севмаган йўқсилни кучлашиб,
Нимага ўзининг эркига қўймайлар.
Лабларим шу тунда чанқаған, қизарған.
Кавсарнинг сувидан шароблар истамас.
Фаришта қилиқли, малика қизлардан
Чанқоқни босувчи бир ўпич сўрамас.
Кўклардан малаклар қиз бўлиб тушсалар.
Яна мен ўтларни қўйнимга қўймаймен.
Қўйнимга тўлсалар, қўйнимдан тошсалар
Гулларнинг ҳидлари… Мен сира тўймаймен.
Ўпмаймен шу чоғда фаришта – малакни,
Ўпамен бутоқда титраган бир баргни…
Бухоро, 1922
НИМА?
Бир-икки яхши сўз айтдинг,
Ҳолимни англаганингми?
Кўзларни қайғили этдинг
Ҳолимға йиғлағанингми?
Ётликлар битдими энди,
Ортиқ мен сенга яқинми?
Қарғишлар битдими энди,
Олдимми эски ҳаққимни?
Тўйдиргич, қоп қора тунлар
Ёпқични олдими биздан?
Юргайми ёғдули кунлар
Сен боскан “севгили” издан?
Кўкламнинг олдини тўскан
Зулматлик қишми йиқилди?
Бўйниға лолалар оскан
Кўкламми ўрнига келди?
Кўнглимда сирли қоқилған
Кўнглумнинг сарпосидурми?
Ё кўкда янглиш отилған
Бир юлдуз куррасидирми?
Бир сўзла, биргина сўзла,
Қолдирма шубҳа кўнгилда!
Тошкент, 1922
ВИЖДОН ЭРКИ
(Тутқунларға)
Эй тутқунлар, эй эзилган,
Эй қийналған йўқсул эллар!
Эй умидсиз, эҳ чизилған
Дор олдига… оппоқ диллар!
Эй бевалар, бечоралар,
Эй боғланған кишанларга,
Эй эрк учун оворалар,
Кўп ялинманг сиз уларға!
Бўрилардан омон кутмак
Тентакларнинг ишидир ул.
Ҳар маънини ҳатлаб ўтмак
Турмушда энг тўғри бир йўл.
Зулм олдида ҳар бир нарса,
Эҳтимол, ки бўйнин эгар.
Агар зулм авжга келса,
Кўк боши-да ерга тегар.
Ҳайвонларға, инсонларға
Золим эга бўлмай қолмас.
Фақат эркин виждонларға
Эга бўлмак мумкин эрмас!..
Самарқанд, 1922
ШАРАФЛИК ХИЗМАТ
(Ўзбек саҳнасининг қийматли санъаткори Саъдия Туташқа)
Эй, йўқсуллар саҳнасида энг қийматли санъаткор,
Эй, занг босқан кўнгилларни оқартқучи малика!
Бу кун сени кўнглум бутун борлиғила олқишлар;
Фақат, қанча олқиш, ҳурмат қилинса-да оз сенга!
Ўзбек қизи ўз оғзида айтолмаган сўзини,
Сенинг ўткир тилинг билан эшиттирди элига,
Ўзбек қизи сил оқартқан, сўлғун, ғамли юзини
Сен орқали кўрсатди-да, қутултириш йўлиға.
Бу кун юртнинг ҳар ерида ўзни тиккан йигитлар
У қоп – қора пардаларға: “Йиртил, энди бас!” дейилар.
Эй пардалар, чимматларнинг остидаги қайғуни
Тирик, жонли шакли билан эл кўзига кўрсаткан;
Эй, деворлар орқасида йиғлагувчи чолғини
Қулоқларга эшиттириб, шафқат ҳисси қўзғаткан,
Эй, санъатнинг энг ҳаваслик, энг берилган малаги,
Бу кун сенда саҳнамизнинг барча умид, тилаги!
Ўзбек қизи яна кўп йил кишанлардан қутулмас,
Кўз ёшлари яна кўп йил ўз юзига тўкилур.
Унинг юзи яна кўп йил шодлик кўрмас, очилмас,
Яна кўп йил товушлари қоронғида йўқ бўлур.
Шунинг учун мендан сенга энг самимий олқишлар,
Эй йўқсуллар саҳнасида энг қийматли санъаткор…
Тошкент, 1922
ЮПАНМОҚ ИСТАГИ
Билмадим кўнглимни юпатгай кимлар:
Тоғларми, тошларми ё оқар сувлар.
Ёки кишанлардан бўшалган қуллар,
Ёки севилмасдан ташланган туллар?
Ёки ойдин тунда кўзимни олмай
Кўклардан юпатқич юлдуз ахтарай?!
Ёки тонг чоғида сабо юпатғай,
Ёки ойдан томган вафосиз нурлар?
Ёку кўз ёшидан йиғилган бир кўл
Бўйида эгилган толда бир булбул
Сайраса, йиғласа, маъшуқаси гул
Кулганда юпатгай кўлдаги хурлар?
Чарчаган йўловчи йўлдан адашса,
Текис йўл қолса-да, тоғларни ошса,
Йўлни кўрсатувчи юлдуз-да қочса,
Шунда юпатгайми яланғоч чўлллар?
Эркин далаларнинг эркин султони,
Сонсиз подаларнинг ёлғиз чўпони
Най чалиб тоғлардан истаса ёрни,
Балки юпатгуси “ёр” деган куйлар?
Турмушда, хаёлда… ҳар бир нарсада
Ёлғиз алданишни кўрган бир банда
Борлиққа қарғишлар ёғдирган танда
Балки юпатгуси у аччиқ сўзлар?
Денгизлар қайнаса, тошса сувлари,
Кесилса йўлчининг истак йўллари,
Денгизга айланса ўнг ва сўллари,
Балки юпатғуси ҳўлланган кўзлар?
Кўнгилда уйғонса енгил ҳаваслар,
Узилса, бузилса олтин қафаслар,
Бирга ичишсалар бир тўда мастлар,
Балки юпатгайлар ўйноқи қизлар?
Ўйланган ўйларга кўнгил юпанмас,
Кўнгилнинг истаги ўй билан қонмас,
Айтарлар бу тунда ёруғ шам ёнмас,
Чақмаса гугуртни асл ўғиллар….
Жумабозор станцияси (Ўрта Осиё темир йўли), 1922
КЕТКАНИНГДА
(Клеупатрага)
Кетдингми мангуга ташлаб,
Қолдимми қайғуларим-ла?
Ҳижроннинг куйини бошлаб
Йиғловчи чолғувларим-ла?
Севгимдан сўнгги малаклар
Тўп-тўғри кўкками учди?
Кўнглимдан тоза тилаклар
Ёвнингми бағриға тушди?
Ортиқ сен мендан узоқда
Кўзларни ўйнатасенми?
Ортиқ сен бошқа булоқда
Дилларни қайнатасенми?
Ортиқ сен ундаги боғда,
Ортиқ мен якками қолдим?
Фарёд йўқ… барча жаҳон жим,
Ер ютса яхши шу чоғда!…
Кетдингми сен мени ташлаб?
Қолдимми қайғумни бошлаб?
Тошкент, 1922
ҚЎЗҒАЛИШ
Эй! Сен мени ҳақир кўрган, тубан деган афанди!
Эй! Устимда бир умрга хўжа бўлмоқ истаган,
Эй! Бўйнимға кишан солиб, ҳалокатка судраган,
Кўзларингни заҳарлатиб ўйнатмағил, бас энди!
Кишанларинг занг босгандир, сергак бўл, ким узилур,
Томиримда қўзғалишнинг ваҳший қони кўпурди.
Эски фикр, анъаналар энди буткул узилди,
Ё битармен, ёки сенинг салтанатинг бузилур!
Эй! Сен мени қул ўрнида ишлатгувчи афанди,
Титра, қўрқ, ким боғлиқ қулинг бош кўтарган куч энди!
Тошкент, 1922
САТАНГ
Қоп-қора сочидан иккита гажак
Буралиб-буралиб юзига тушмиш.
Қолғанлари яна бўлакма-бўлак
Белидан йилондек ерга чўзилмиш.
Унинг юзларида бошқа қизлардек
Кетсиз қайғуларнинг излару йўқдир.
Балки эркда ўсган эрка қизлардек
Тўлғин юзларида доим шўхликдир.
Кўзлари кулишдан бошқани билмас,
Ҳар доим оғзидан шакар тўкилур.
Севгидан бошқага бўйин эгилмас,
Олдида сўфининг аҳди бузилур…
Ихчам бармоқлари қилда югурса,
Жонсиз қиллардаги қуш каби сайрар.
Енгил оёқлари йўрғалаб кетса,
Сил бўлган кўнгил ҳам очилар, яйрар!
Қизил юзларида икки гажакча…
Айниқса, кўп кўркам бўлған шу кеча!..
Тошкент, 1922
КЎНГИЛ
Кўнгил, сен мунчалар нега
Кишанлар бирла дўстлашдинг?
На фарёдинг, на додинг бор,
Нечун сен мунча сустлашдинг?
Хақорат дилни оғритмас,
Тубанлик мангу кетмасми?
Кишанлар парчаланмасми?
Қиличлар энди синмасми?
Тириксен, ўлмагансен,
Сен-да одам, сен-да инсонсен.
Кишан кийма,
Бўйин эгма,
Ки сен ҳам ҳур туғилғонсен!
Тошкент, 1922
* * *
(Александр Блокдан)
Кўнгил жимдир, совуқ кўкда,
Қараб унға ёниб турған
Ҳануз-холо у юлдузлар.
Бутун атроф ва ҳар ёқда,
“Хан-олтин” деб фиғон қилған
Талашчи, ғалвачи эллер.
У жим, лекин фиғонларға
Қулоқ берган ва кўз тиккан
Узоқларға, йироқларға…
Тошкент, 1922
ОДАМ ВА ҚУШ
(Русчадан)
Гўзал қушлар! Менинг мунда борлигим,
Ҳеч сабабсиз қўрқитадир сизларни!
Сира қўрқманг! Сайрай беринг эркинлаб,
Кўнглингизда яшрин ётган сирларни!
Ҳам далада, ҳам боқчада — тинч бўлинг!
Тутмоқ учун сизга тузоқ қўймайман.
Эркинликда эркли бўлиб яшашнинг
Қимматини мен ўзим ҳам биламан!..
Тошкент, 1922
КИШАН
Кишан, гавдамдаги излар букун ҳам биткани йўқдир!
Темир бармоқларингнинг доғи буткул кеткани йўқдир!
На мудҳиш, на совуқ манхус, қизғанмас қучоғинг бор!
Башар тарихининг ҳар саҳфасида қонли доғинг бор!
Юмилмас кўзларингнинг ҳар бири бир элни қаҳр айлар,
Фақат бир борлиғингдир, ким бутун борлиқни заҳр айлар!
Қулф бирлан сенинг эркингда кўп йиллар қолиб кетдим…
Фақат ҳар тебранишдан қутулишликни умид этдим.
Кишан, гавдамдаги доғинг ҳануз ҳам биткани йўқдир,
Фақат буткул қутулмоққа умидим энди ортиқдир!..
Тошкент, 1922
ҚИШ ОЛДИДА
ҚИШ ОЛДИДА
Кўклам кетидан ёзни узатдик, у-да кетди,
Кузнинг-да булутли, қора даври келиб ўтди.
Барглар яна сарғайди, яна тўкилди, яна бўшлиқ…
Қушлар яна тўп-тўп қочалар… Қарға фақат шод!
Ҳар нарсада бир қайғи, кадар, ранги сўлишлиқ….
Ичдангина, тинсизгина ҳар нарсада бир “дод”…
Дунё… яратилганда хунук, чиркин эмиш-да,
Кўклам била ёз унга кийимлар кийгизармиш.
Куз… ҳеч кўра олмас, ичи тор, қизғин эмиш-да,
Ҳар нарсани сўлдиргувчи қўлни тегизармиш.
Куз даврида дунё кийими қолмас эмиш-да,
Қиш чоғида унга қарамоқлик-да ёмонмиш…
Бир қарға фақат кўзларини олмас эмиш-да,
Қарға шу учун қишда куярмиш-да, ёнармиш…
Холбуки, на куздан ва на қишдан юз ўгирмай,
Ҳар қайсисидан кўнглим учун топдим ўйинлар.
Ёзлар каби қишларда-да ғам рангини кўрмай,
Ўтмакда қуёш қўйнида кунлар каби тунлар!
Дунё кийими йиртиқ эса қайғи керакмас,
Куннинг бирида ерга тушар пахта каби қор.
Дунё танига қор кийими нега келишмас?
Оқлик ичида қоп-қора кўз… ўт каби чақнар!
Кўклам каби қишнинг-да гўзал гуллари бордир.
Ёзлар каби қишларда-да олтин кечалар бор.
Кўклам каби қишнинг-да гўзал тунлари бордир.
Қишларда-да ёзлар каби жон – муғбачалар бор!
Кўклам-да кетиб, ёз-да битиб, куз-да тугалди,
Эй, қиш бобо, чиқ ўртага, навбат сенга келди!
Тошкент, 1922
АЛАМЗАДАЛАР...
«Ўликка йиғлаш манъ қилинсун»
(Маҳкама қарори)
Вой, бу қандай замонки, қандай иш?
Йиғламоқ энди йўқ бўлар эрмиш...
Бобом ўлганда биз етим бошлиқ,
Тўнимиз устидан чизгиб белни,
Ушладик тол таёқни, кўз ёшлиқ,
Йиғладик... йиғлатиб бутун элни...
Бизни кўрганда ҳар киши дедиким:
«Баракалла, куйиб, ёниб йиғлар!»
Бизда лекин ғараз бўлак эдиким,
Муни ақли тўла киши онглар!
Бобомиз ўлди, кетди... раҳматлик,
Ўзи ҳам кўб ёмон қариб эди-да...
Ўлиши бўлди бизга заҳматлик,
Бу маҳалла-кўйи ёмон эди-да!
Бўйинимиздан ботиб кетиб қарзга
Ҳовли-жойларни балки сотғаймиз,
Сўнгра бор-йўғимизни сарф қилиб арзга,
Қозининг йўлларида ётғаймиз...
Вой бундай қарор, бу қандай иш?
Шу балоларми йўқ бўлар эмиш?..
1922
ЭРКИНЛИК ИСТАГИ
Эркин кўнглим чидай олмас бу сиқиқ,
Бу боғланған, бу “эгалик” турмушда.
Агар шундай кета берса, бу аниқ,
Тилак учун қила олмас бир иш-да!
Шунча чоқлар чидаб келган кўнглимга
Бу кунгина ўз чизиғи тор келди.
Гўё унинг қўл тегмаган бўйнига
Ип боғланиб, жуда қаттиқ тортилди.
Ул интилиб, ул уриниб ётадур,
Тор қафасдан қутқарғали ўзини.
Теваракка аччиқ қарғиш отадир,
Билмадим, ким қон босганми кўзини?
Бундан бурун ул кўп оғир тинларни
Чидам билан, тинчлик билан ўткарди.
Қаршисида авраб турган жинларни**
Кўра туриб қурамади, кеткарди,
Шунинг учун тубанларнинг тубани
Ёвуз, бузуқ кишилар ҳам эркинча
Таларларди, эмарларди-да уни
Сўкарларди орқасидан ҳар кеча.
Ул қандай тор, қандай сиқиқ ерларда
Қандай бузуқ чизиқларда бўлмади?
Ул қандай хор***, қандай тубан ерларда
Қилини ҳам қимирлатмай турмади?
Энди ул-да тор чизиқдан безгандир,
Қайтиб унга киришликни истамас,
У маъносиз “эгаликлар” эзгандир,
Улар билан бир тин бўлсин туролмас.
Ул эркинлик, ўзбошлилик истайдир,
Кетга қараб – ўлим бўлсун – кетмайдир.
1922
ҚИЗЛАРНИНГ ДАФТАРИГА
Кўнгил, тинмас кўнгил, энди етар, кўз тикма гулларга,
Гўзалдир, ёшдир ул гуллар… фақат алданма унларга,
Ки қизғанмас, кўнгул қўймас сенингдек оқ кўнгулларга!
1922
БИНАФША
Ёз қайғуси
Бинафша сенмисен, бинафша сенми,
Кўчада оқчага сотилган.
Бинафша менменми, бинафша менми,
Севгингга, қайғунгга тутилган?
Бинафша, нимага бир озроқ очилмай,
Бир эркин кулмасдан узилдинг?
Бинафша, нимага ҳидларинг сочилмай,
Ерларга эгилдинг, чўзилдинг?
Бинафша,
Айт менга,
Кимлардир улар, ким
Игналар бағрингга санчалар?
Бинафша,
Бир сўйла,
У қандай қўллар, ким
Узалар, ҳидлайлар, янчарлар?
Бинафша, шунчалар чиройли юзинг бор,
Нимага узоқроқ кулмайсен?
Бинафша, шунчалар тортгувчи тусинг бор,
Кўнглимга эркинлик тўкмайсен?
Бинафша, йиғлама, бинафша, кел бери,
Қайғингни қайғумға қўшғил,
Бинафша, сенингчун кўкрагим: эрк ери,
Бу ердан кўкларга учғил!
Бинафша, гўзалим, қайғилим келмайсен,
Қайғинг зўр, қайғимни билмайсен,
Менга бир кулмайсен!..
1922
КЎКЛАМ ҚАЙҒУСИ
Эй қоронғи, узун қишнинг хаёли
Кўклам чоғи кўзларимда ўйнама!
Айрилиқнинг чидаб бўлмас малоли
Кўкат, майса юзларида қайнама!
Бироз… бироз кўнгил берай кўкламда
Шафтолининг гўзал, қизил юзига.
Бироз… бироз алданайин кўнглимда
Бош чиқарған йигитликнинг сўзига.
Қаршимдағи кулиб турған юмшоқ қиз,
Кўмкўк майса ўртасида бир гулдир.
Кўп йиғладим… ёшларимни қатор чиз
Ва қаршимда гўзал қизни бир кулдир!
Кўклам чоғи … сайроқ булбул сайрамас,
Не учун, ким тамбуримнинг тили йўқ.
У гўзал қиз чин қараш-ла қарамас,
Не учун, ким умидимнинг йўли йўқ.
Тилларимда ҳар кўкламнинг қўшиғи,
Юрагимда ҳар гўзалнинг севгиси,
Кўзларимда ҳар қайғидан бир йиғИ,
Юзларимда алданишнинг белгиси…
Ёлғиз менми кўклам чоғи йиғлаған?
Ёлғиз менми ҳар умидда алданған?
Ёлғиз менми кўкрагини тиғлаған?
Ёлғиз менми севинч билан бўлмаған?
Эй кўкламнинг кўз тортғучи келини,
Нима учун йиғлатасен бир мени?..
1922
ТУН
Эркин шеър
I
Тун ёмон, тун қоронғи,
Тун қўрқинч, тун азоб!
Тунда эски ва янги
Ҳар нарса хаёл ва сароб!
Туннинг узунлиги,
Чуқурлиги кўп ёмон.
Туннинг бузуқлиги,
Ёлғизлиги беомон!
Тунда ҳар нарсанинг товуши
Йироқдан гувиллаб келар,
Тунда кўп чоғлар юзимга
Жинларнинг қўллари урилар.
Оҳ, туннинг қалин пардаси
Қандай гуноҳларни яширмас,
Оҳ, туннинг товушсиз наъраси
Ҳеч жонни қўрқитмай қолмас.
Туннинг яширин қучоқларида
Ўлимлар, қонлар тўлғандир!
Унинг алдамчи боғларида
Қанча ёш гуллар сўлгандир!
II
Тинчланиб ўлтуриб юлдуздан
Эртаклар эшитмак бўлсам,
Ё ўзим истаб топқан қиздан
Бир қараш, бир кўриш сўрасам,
III
Ҳар ердан қанча товушлар
Девлардек наъра солурлар.
Теграмда найза-қиличлар
Жонимга ҳамла қилурлар.
Салқин сув кони булоқлар
Кундузлар чанқағанимда
Шир-ширлаб кўнглимни йўқлар.
Мен дарров олмағанимда,
Баттарроқ қайнаб оқарди.
Бир хўплаб шунда мен ичсам,
Кайфимга қанча ёқарди?
Истардим, қўйнига қочсам!
Оҳ, тунда оғу бўлар ҳар
Манбадан томчи сув ичсам,
Оҳ, тунда нозли булоқлар
Кўнглимга тарқаталар ғам.
Бу тунда севгили ёрим,
Қолдингми мендан узоқда?
Билмайсен, оғриқли бағрим
Қон йиғлар тунда, бу ёқда.
Бу тун ким сирли, қоронғи,
Йўлларда шарпа-да йўқдир.
Кўнглимда тўп-тўла қайғи,
Оҳ, йўллар қанча узоқдир.
Кел, энди ташлама, қўйма
Бу туннинг қўйнида ёлғиз.
Ҳижронни бошима ёйма,
Эй, тундек сочи қора қиз!.
1922
КЕТ!
Кет, кўзимни алдағувчи хоин нур,
Кет, оловли чизиғимдан нари юр.
Кет, заҳарли қизғалдоқни ирғитма.
Кўнглимдаги сўнг умидни йўқ этма.
Кет, илоҳий виждонимни булғама.
Бутлар билан тегарамни чулғама.
Кет эй, тўққиз пари кўзли* қора қуш,
Йиқиқ бўлған кўкрагимдан четда уч!
Кет, севгимнинг улуғ ёви, кўринма,
Лаънат сочиб, ёнларимда юринма.
Эски дўстлар йўл адашиб ўлдилар.
Янги дўстлар бунинг учун кулдилар.
Янги йўлга оёқ босмай тўхтасам,
Бу йўлларда қутулишлик йўқ десам,
Сен ул чоқда қайси йўлға солардинг,
Фалокатдан қандай тортиб олардинг?
Сенинг қўпол…, қийнагувчи қилиғинг,
Кет, мангулик йўққа кўчсин борлиғинг.
Кет, малаклар достонини ўқима,
Кет, аслсиз эртакларни тўқима.
Кет, севгили кўкрагимга тинчлик бер,
Кет, сенинг-чун қучоқ очган қора ер..
Кет, жонимни қийнагувчи жоду-ҳур,
Кет, кўнглимни алдагувчи ёлғон нур!
1922
