Sekkiz süritim
tursunbeg ibrahim taymas
satirik dastan
(uyghur latin yeziqida)
Yashash üchün kön'gen shu illitimni,
bir körsitey yérip yürek qétimni.
Sorimanglar namimim mining itimni
teqdim qildim bu sekkiz söritimni,
men eshundaq könüp qalghan oxshaymen.
1
Ési- yadim hoququmni saqlashta,
ching turimen shunga chongni yoqlashta.
Künüm öter tazim bilen maxtashta,
u aqmisa dastixanda baplashta,
ish toghrilap könüp qalghan oxshaymen.
Hoquq üchün men hemmini gollaymen,
yuqirigha sanni yalghan yollaymen.
Tekshürse ger somkisini tomlaymen,
shundaq qilip öz- özümni qollaymen,
men "qollapla" könüp qalghan oxshaymen.
"pichaq" berse qorqmay dadil kesmeymen,
muzakire qip bolalmay esneymen.
Shundaq qilip qosaqni héch esmeymen,
iradem ching belni hergiz yeshmeymen,
shu "usulgha" könüp qalghan oxshaymen.
Pakliq dése sözlep- sözlep harmaymen,
kelse- kelmes sogha salam almaymen.
Nep chiqmighan yerge emma barmaymen,
yeng ichide berse hergiz yanmaymen,
"sodiliship" könüp qalghan oxshaymen.
Bezi yattim balnistlarda ten üchün,
xeq bilmisun ikki bolaq qent üchün.
Désemmu ger aghzimda "weten üchün",
hoquq ela millettinmu men üchün,
"hoquqqila" könüp qalghan oxshaymen.
Néme? Sanga minglap lenet deylighu?
Men bir mejnun hoquq xuddi leylighu!
Men össemla xeq néme bolsa meylighu,
mana bu söz mendeklerning peylighu,
"peylim" shundaq könüp qalghan oxshaymen.
Héch ghémim yoq jahanni su bassimu,
apetlerdin elning béshi qatsimu.
Kön alalmay yurtni tashlap qachsimu,
manga ular qanche gunah artsimu,
"héch ghémim" yoq könüp qalghan oxshaymen.
Chujang, hakim, waliyliqta turghuche,
össem deymen taki dahiy bolghuche,
ötermenmu shu armanda ölgüche,
"ah chüshümge bir kirsichu bu kéche"
teme qilip könüp qalghan oxshaymen.
2
Chong meschitning biqinida üyüm bar,
kishi körse eymen'güdek sellem bar.
Shunga daim qoltuqumda zellem bar,
chapquzushqa atlarni hem chenlem bar,
"zellilerge" könüp qalghan oxshaymen.
Qoyiwélip körkem saqal- burutni,
kem qilmastin tilda daim durutni.
Men toplidim köp ixlasmen muritni,
xeq bilmisun dilimdiki qurutni,
shu "qurut" qa könüp qalghan oxshaymen.
Sorun bolsa chiqsam deymen törige,
gösh kelmeydu quruq ayet, sürige.
Rast gep qilsam nepsim oxshar börige,
nichün baghaq berdikin pes chörige,
qizghinipla könüp qalghan oxshaymen.
"xuda" méning muhapizet qalqinim,
bilinmeydu shunga jebri salghinim.
Manga lazim shu bahanida alghinim,
échilmaydu sirtqa héchbir alqinim,
élishqila könüp qalghan oxshaymen.
"yaman", "gunah" dep chitlaymen yollarni,
ram qilimen shu usulda gollarni.
Chöshörmestin duadin héch qollarni,
yighiwaldim "hejge" dep köp dollarni,
shu dollargha könüp qalghan oxshaymen.
Dawalaymen dep késelni, apetni,
sattim pulgha erebche köp ayetni.
Xeqler méngip u dunyani "rahetni",
söydüm özüm paniy neq halawetni,
halawetke könüp qalghan oxshaymen.
Meschitlerde sawabliqni sözleymen,
lékin özüm "nep" bolsa dep közleymen.
Bérer özi, "héch kishini ezmeymen",
shunga mushu yoldin peqet bezmeymen,
shu yolumgha könüp qalghan oxshaymen.
3
Chin erkektek mey ichimen tawaqta,
öyde emes kochilarda, qawaqta.
Bezi qonup qalimen shu "rawaq" ta,
kétip bolay emdi öyge newaqta,
"rawaq" largha könüp qalghan oxshaymen.
Xeq néme dése dewermemdu karim yoq,
meydin özge amriqim yoq, yarim yoq.
Ichmisem héch turalmaymen, charem yoq,
ichiwélip chaldim gitar, tarim yoq,
men karim yoq könüp qalghan oxshaymen.
Künde bérip sejde qilip tawaqqa,
tégishimen iqbalimni haraqqa.
Urushimen öyde tartsa soraqqa,
qorqmaymen élinsammu qamaqqa,
shundaq qorqmay könüp qalghan oxshaymen.
Deydu téxi "ésit séning mestliking",
haraqtindur bilseng séning pesliking,
ongshilarmu shu adem emesliking,
qachan töger bala-qaza, nesliking,
mestlikimge könüp qalghan oxshaymen.
Men deymenki bextim méning sharabta,
néme lezzet meysiz ming jing kawapta,
qedeh yasap chélip tembör, rawapta,
mey ichimen barsam hejge, tawapta,
ichishkila könüp qalghan oxshaymen.
Bir ijadim oyum barti, qéni dey,
tomurumda qénim emes aqsa mey.
Ene shu chagh, qilmas idim zadi qey,
yémes idim zakoskigha göshu-sey,
men ijadkar könüp qalghan oxshaymen.
Mey dégenlik méning qénim, yilikim,
mey ichmisem méning néme kérikim.
Hésab emes chilashmisa yürikim,
shunga mesttur hetta arzu-tilikim,
mest tilekke könüp qalghan oxshaymen.
Mey tüpeyli bolsam meyli öysiz, tul,
meyli bolsun kiyim-kéchikim jul-jul,
qerz élip ichimen bolmisa pul,
men yashaymen bolup shundaq meyge qul,
qulluqumgha könüp qalghan oxshaymen.
4
Jahan ashu deymen quduq aghzini,
ching taqaymen shunga ishik dawzini,
ayrimaymen lezzet bilen lawzini,
yaqturmaymen chigish bilen hawzini,
quduqqila könüp qalghan oxshaymen.
Beziler tang ghaye-paye deydiken,
özliriche el ghémini yeydiken,
(ikki puti bir ötökte, xeydiken),
towa deymen döt iken, bilmeydiken,
men eqilliq könüp qalghan oxshaymen.
Pörset tapsam tiriklerni qestleymen,
yiqitsam ger patingigha desseymen.
Ölgenlerni rehmetlik dep esleymen,
beldin aqni uzun'ghiche yeshmeymen,
qestlep, eslep könüp qalghan oxshaymen.
Ishim bek köp zadi bikar yatmaymen,
yéghir tapsam kochilaymen, tatilaymen,
el dégenning gejgisidin atlaymen,
bashliq körsem belni püklep qatlaymen,
qatlinishqa könüp qalghan oxshaymen.
Bek aqlargha qar-qura chaplaymen,
"qara" larni pat-pat otqa qaqlaymen,
"yéshil", "sériq" larnimu hem baplaymen,
shundaq qilip bir özümla chaqnaymen,
özüm chaqnap könüp qalghan oxshaymen.
Yaratmaymen kichik ishqa zoqum yoq,
enqa atay désem, emma oqum yoq.
Miney désem éshikimde toqum yoq,
ismim jahan bazarida choqum yoq,
men bazarsiz könüp qalghan oxshaymen.
Aqmu kirdi tola oylap béshimge,
shunchilik tar qil patmaydu ichimge,
amet kelse eger yéqin kishimge,
ghuchurlashtin aghriq kirer chishimge,
chish aghriqqa könüp qalghan oxshaymen.
Körmeymen héchqandaq ishni özümdin,
yamanlaymen qanuniyet, tüzümdin,
kim u chataq tapqan méning sözümdin,
set körünmey téz yoqalsun közümdin,
yamanlapla könüp qalghan oxshaymen.
Chüshte dése kechte aran barimen,
bahane toqup gunahimdin tanimen,
shu bir emes tekrarlaymen yanimen,
shunga jahan aldida köp chanimen,
chéniwérip könüp qalghan oxshaymen.
Yatqa shatur, özimizge aqsaymen,
özge batur, yatqa salsa aqmaymen,
pelsepem shu jan béqishni yaqlaymen,
ashu yolda tinim tapmay qatnaymen,
qatnawérip könüp qalghan oxshaymen.
Bikar bolsam hangwaqtimen kochida,
bolay meyli qeshqer, turpan, ghuljida,
bu peqetla bolur mendek nochida,
némish qilsun ishqa bend pochida,
nochiliqqa könüp qalghan oxshaymen.
Yaratmaymen ililiqni lapchi dep,
xotenlikni diwane, rawabchi dep,
qeshqerliqni aldamchi, sap-sapchi dep,
korliliqni aghzi nes, kap-kapchi dep,
yurt yaratmay könüp qalghan oxshaymen.
Deymen yene aqsuluqni kawichi,
dolanliqni pojang tumaq yamichi,
altay, qumul, qizilsuni charwichi,
ürümchilik jing qizil köz piwichi,
tillawérip könüp qalghan oxshaymen.
Men tillimas birmu yurt yoq ölkemde,
démek shundaq éghir yök bar yelkemde,
uni ada qip bolarmen nekemde,
qoruq tola shunga méning chékemde,
éghir yökke könüp qalghan oxshaymen.
Ejdadimni künde ming ret danglaymen,
emma özöm bir ghérichche mangmaymen,
maxtash bolsa hozurlinip anglaymen,
anglap-anglap söyünimen, qanmaymen,
maxtashqila könüp qalghan oxshaymen.
Maxtap tursa qin-qinimgha patmaymen,
uchimenki kökte... Yerde yatmaymen,
(qanitim yoq) emma mollaq atmaymen,
hay! Dégenni yénimgha yolatmaymen,
men uchushqa könüp qalghan oxshaymen.
Tenqid dése shu hamanla batnaymen,
héch qachanda eynekkimu baqmaymen,
jehlim bilen öz-özümni aqlaymen,
bu adetti ta menggüge saqlaymen,
shu adetke könüp qalghan oxshaymen.
Dashögimu öttüm boldi pütti ish,
xizmet teyyar ötse emdi tötla qish.
Lazim iken némige u öginish,
(bilim emes diplomghila qararmish),
jan qiynimay könüp qalghan oxshaymen.
Qiziqmaymen ders dégen némige,
ah! Ashiqmen olturushqa, piwige,
tegközmisem ichmeymen qiz léwige,
ichiwalsam aylinimen déwige,
déwilikke könüp qalghan oxshaymen.
Ata-ana yurttin iza tartmaymen,
hemme gunah özöngde dep artimen,
ah! Nyu-york, parijlarni yaritimen,
sözlisem köp ademlerni qaritimen,
ilgharliqqa könüp qalghan oxshaymen.
Öydin kelgen pul pulgha ulashmaydu,
pul bolmisa sorun qaynap tashmaydu,
yéngi chiqqan moda mendin ashmaydu,
öz kiyimim manga héch yarashmaydu,
moda qoghlap könüp qalghan oxshaymen.
Dashösinglar her chagh ulugh atalghan,
medeniyet dashösingdin taralghan,
bilinglarki dunya manga yaralghan,
("töt tom" dimu del ashundaq qaralghan),
shu qarashqa könüp qalghan oxshaymen.
Isit deymen bezi exmeq balilargha,
ishinidu ejdadigha, allagha,
dagh chüshürmey ghorurluq sap qanlargha,
ul qurarmish kelgüsi iqballargha,
men eksiche könüp qalghan oxshaymen.
Qiynaydiken ular shunche jénini,
untup qalar hetta ash we nénini,
oylar imish el-yurtini, wetinini,
töker imish shu yolda hem qénini,
men qan tökmey könüp qalghan oxshaymen.
Bu dunyada weten dégen tola gep,
milletmu hem yürüshmemdu türkümlep,
wetinim shu chiqsa manga nede nep,
(bu sözümni xeq bilmisun boldi xep),
nep közlepla könüp qalghan oxshaymen.
6
Pul tapimen shemu sherni arilap,
yol-yataqta quruq nanni ghajilap,
tinim tapmay zawut, dukan arilap,
bezi chaghda hemrahimni qarilap,
dil yarilap könüp qalghan oxshaymen.
Jing gépim shu puldin özge dostum yoq,
sint chaghliq ziyan bilen xoshum yoq.
Pulum ming jing, uchamda bir kastum yoq,
shungimikin abroy-yözüm, pushum yoq,
abroysizraq könüp qalghan oxshaymen.
Yurtdash, tughqan néme, payda aldida,
toghrilaymen ishni tézdin daldida,
ming bir hiyle-chare bardur kallida,
uning biri barmikin tang dahiyda,
shundaq dana könüp qalghan oxshaymen.
Towa deymen bezi exmeq baylargha,
qiptu yardem yurti namrat jaylagha,
mektep saptu meripet dep saylargha,
néme yardem u köktösh, gadaylargha,
men yardemsiz könüp qalghan oxshaymen.
Pul tépishta tartqan talay jebremge,
qaldurghum yoq bir sintmu newremge,
ölsem eger pulni téngip meydemge,
ekétimen jezmen yatqan qebremge,
pulgha shundaq könüp qalghan oxshaymen.
Némishqa? Dep sorisa ger kimde-kim,
késilgendur pulda méning kindikim,
dep berginim chong uchur hem emgikim,
bermise heq yoq méning dep bermikim,
shu mirasqa könüp qalghan oxshaymen.
7
Her yil tölep ottuz besh xil séliqni,
lengge berdim bughday, qonaq, tériqni,
démey qoyay tapandiki yériqni,
shu halette qildim déhqanchiliqni,
séliqlargha könüp qalghan oxshaymen.
Tughulghandek menggü ketmen chapargha,
tola bardim qara qishta hashargha,
tolup ketti aliqinimgha qapargha,
adem dégen ölmeydiken japagha,
japaghila könüp qalghan oxshaymen.
Bir nénim bar ikki gödek toyushqa,
bir qoyum bar qurbanliqqa soyushqa,
nede chola bedinimni yuyushqa,
men razimen ashu muqim turmushqa,
shu turmushqa könüp qalghan oxshaymen.
Bash kötörmey hödde yerni tériymen,
étizliqtin chiqmay shundaq qériymen,
bu dewrdin nechche esir nérimen,
yawash, nadan, bichariler pirimen,
shu "pir" liqqa könüp qalghan oxshaymen.
Heptide töt jerimane töleymen,
shu pul bilen sékritarni yöleymen,
balam yalingach... Böshükkila böleymen,
ish aldirash, nede yüdüp yürimen,
böshükkila könüp qalghan oxshaymen.
Yaratmaymen öz étimni, ismimni,
tonumaymen hetta ölüm xétimni,
"urghuy" deymen sorisa millitimni,
chüshenmeymen dewrdiki rétimni,
men rétimsiz könüp qalghan oxshaymen.
Sön'iy oghut mol hosul dep sanaymen,
shu hosuldin emdi qandaq tanaymen,
su talashsam qoshnilarni chanaymen,
démeymen héch bu peylimdin yanaymen,
mol hosulgha könüp qalghan oxshaymen.
Ish dégenning men üchün héch sani yoq,
midirlaymen put-qolumning jani yoq,
bezi-bezi balilirimning nani yoq,
sékritardin bashqa qedirdanim yoq,
qedirdan'gha könüp qalghan oxshaymen.
Yil axiri pul alsammu tulumda,
"qerzing töle" deydu ongu-solumda,
sint qalmay axirida qolumda,
déyelmeymen shunga hergiz pulum bar,
pulgha amraq könüp qalghan oxshaymen.
Étizliqning nérisini körmeymen,
bextim öchön qilche xiyal sörmeymen,
til-deshnamgha dewa qilip yürmeymen,
renjimeymen, hetta qapaq türmeymen,
kötürüshlük könüp qalghan oxshaymen.
Waz kechkenmen alliburun alemdin,
perqim yoqtur héch mashina ademdin,
hemme ishni körimen pishanemdin,
boldi shundaq ötüp kétey alemdin,
men nalisiz könüp qalghan oxshaymen.
Bu dunyada belkim mendek bir kim yoq,
ta ölgüche ishlimek shu gépim yoq,
qattiq ishtin bashqigha kérikim yoq,
tenu-jismim baru lékin yürikim yoq,
men yüreksiz könüp qalghan oxshaymen.
8
Tartalmaydu at harwisi halimni,
kördingizmu yarishimliq xalimni,
qoyuwalghanmen sap kümüshtin nalimni,
yaratmaymen shunga hetta alimni,
hal tartishqa könüp qalghan oxshaymen.
Kiyim dése "ming tesedduq" jan deymen,
bu men üchün katta sherep-shan deymen,
kiyim hetta yürikimge qan deymen,
toshmaydighu keyginimge san deymen,
men sanimay könüp qalghan oxshaymen.
Parqiraydu üstibéshim zinnettin,
xeq eyminer turqumdiki heywettin,
héch bilmeymen bir yoshurun gheyrettin,
aghzim bikar bolmas sözdin gheywettin,
gheywetxumar könüp qalghan oxshaymen.
Bilim dégen némikin tang uqmaymen,
kitab-pitap dégennimu uqmaymen,
waqit tapsam lezzetlinip uxlaymen,
mendin ésillarni körsem putlaymen,
putlawérip könüp qalghan oxshaymen.
Néme payda keptu quruq bilimdin,
héchnémem yoq méning artuq gélimdin,
shunga körkem turimen öz xilimdin,
yaqturimen öz ishimni dilimdin,
körkem yürüp könüp qalghan oxshaymen.
Gösh qaynaydu kelse eger ata-anam,
deydu ular bekmu baqting jan balam,
aghrar béshim kélip qalsa qéynanam,
"way béshim" dep yatimen shu ish tamam,
bash aghriqqa könüp qalghan oxshaymen.
Bek asraymen, güldek, altun boyumni,
upratmaymen hetta bir tal moyumni,
oylimaymen balilirimni, öyümni,
qilsam deymen qayta isit! Toyumni,
toygha amraq könüp qalghan oxshaymen.
Yashirimen yigirme yash, toy dése,
chöshti gilem, neq pul yene qoy dése,
xejliniptu toyda on ming koy dése,
qanche abroy xeqler anglap hoy dése,
men abroyluq könüp qalghan oxshaymen.
Yashap néme bar abroy-ataq démisem,
berse xuda xanishliqni tilisem,
héchkishining gépigimu kirmisem,
könglöm néme tartsa kiysem hem yésem,
gepke kirmey könüp qalghan oxshaymen.
Ailini derken mikro jem'iyet,
göllinermish bolsa bir dil, bir niyet,
manga lazim emes sokal terbiyet,
öz yolum bar mangidighan ta ebed,
terbiyisiz könüp qalghan oxshaymen.
Xatime
Yügenlinip minilidu könse at,
bu az kélip deydu téxi harwa tart,
könüsh shundaq chongqurlishar qatmu qat,
aqmas hergiz könüp bolup dése dat,
emma men bek könüp qalghan oxshaymen.
Könüsh sheytan, könüsh bekmu xeterlik,
pakit sansiz shunche qayil éterlik,
bolar emdi shu kön'ginim yéterlik,
eng axir bir warqiray jigerlik,
könmeslikke könsem andin yashaymen.
